فهرست:
فصل اول: کلیات و مفاهیم
1-1- کلیات و شناسه تحقیق.. 2
1-1-1- تبیین موضوع. 2
1-1-1-1- قلمرو زمانی پژوهش.... 2
1-1-1-2- قلمرو مکانی پژوهش.... 2
1-1-1-3- قلمرو موضوعی پژوهش.... 2
1-1-2- ضرورت واهمیت پژوهش.... 3
1-1-3- نوآوری پژوهش.... 3
1-1-4- پرسشهای پژوهش.... 3
1-1-6- روش تحقیق و شیوه گردآوری اطلاعات.. 4
1-1-7- معرفی و بررسی منابع.. 4
1-1-7-1- تواریخ عمومی.. 5
1-1-7-1-1- تاریخ الامم والملوک (تاریخ طبری) 5
1-1-7-1-2- مروج الذهب... 5
1-1-7-1-3- تجارب الامم.. 6
1-1-7-1-4- الکامل فی التاریخ... 6
1-1-7-2- فتوح نگاری.. 6
1-1-7-3- تاریخ نگاری زیدیان. 7
1-1-7-3-1- کتاب المصابیح من اخبار المصطفی والمرتضی والائمه من ولدهما الطاهرین.. 7
1-1-7-3-2- الافاده فی التاریخ الائمه الساده. 7
1-1-7-3-3- الحدائق الوردیه فی مناقب الائمه الزیدیه.. 8
1-1-7-3-4- مآثرالابرار فی تفصیل مجملات جواهر الاخبار (اللواحق الندیه بالحدائق الوردیه) 8
1-1-7-4- تواریخ محلی؛ 9
1-1-7-4-1- تاریخ طبرستان. 9
1-1-7-4-2- تاریخ گیلان ودیلمستان. 9
1-1-7-4-3- تاریخ طبرستان ورویان ومازندران. 10
1-1-7-5- کتابهای جغرافیا 10
1-1-7-5-1- کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم.. 10
1-1-7-5-2- معجم البلدان. 11
1-1-7-5-3- آثار البلاد و اخبار العباد. 11
1-1-7-5-4- تقویم البلدان. 12
1-1-7-6- خراج‌نگاری‌ها 12
1-1-7-7- رجال‌نگاری.. 12
1-1-7-8- طبقات‌نگاری.. 13
1-1-7-9- انتساب‌نگاری.. 14
1-1-7-10- انساب‌نگاری.. 14
1-1-8- پیشینه تحقیق و پژوهشهای جدید؛ 14
1-1-8-1- کتاب سادات متقدمه گیلان، تألیف محمد مهدوی لاهیجانی.. 15
1-1-8-2- کتاب جنبش زیدیه در ایران، نوشته عبدالرفیع حقیقت... 15
1-1-8-3-کتاب علویان طبرستان، تألیف ابوالفتح حکیمیان. 16
1-1-8-4- تاریخ تشیع در ایران، نوشته رسول جعفریان. 16
1-1-8-5- تاریخ گیلان، نوشته افشین پرتو. 16
1-1-8-6- کتاب دیلمیان، تألیف سیدرضا فندرسکی.. 16
1-1-8-7- تاریخ گیلان پس از اسلام، نوشته قربان فاخته.. 17
1-2- مفاهیم اساسی تحقیق.. 17
1-2-1- مفهوم‌شناسی شیعه و تشیع.. 17
1-2-1-1- واژه‌شناسی شیعه و تشیع.. 17
1-2-1-2- فرقه‌های تشیع.. 19
1-2-1-2-1- اثناعشریه.. 19
1-2-1-2-2- زیدیه.. 20
1-2-1-2-3- اسماعیلیه.. 21
1-2-1-3- جغرافیای تاریخی تشیع.. 22
1-2-2- قلمروشناسی گیل ودیلم.. 24
1-2-2-1- جغرافیای تاریخی گیل ودیلم.. 24
1-2-2-2- معرفی شهرها و نواحی و آبادیهای گیل ودیلم.. 27
1-2-2-2-1- لاهیجان. 27
1-2-2-2-2- هوسم.. 28
1-2-2-2-3- رودبار 29
1-2-2-2-4- سلاوند.. 29
1-2-2-2-5- کوتم. 30
1-2-2-2-6- فومن.. 30
1-2-3- واژه‌شناسی گیل ودیلم.. 31
1-2-3-1- بررسی نژاد واصطلاح گیل ودیلم.. 31
1-2-3-2- بررسی انتسابات گیلی ودیلمی.. 33
1-2-4- ویژگیهای طبیعی و اجتماعی و اقتصادی گیل ودیلم.. 34
فصل دوم: اسلام و تشیع در گیل ودیلم ازآغاز تا افول حکومت علویان
2-1- پیشینه آشنایی وبرخورد دیلمیان با مسلمانان. 41
2-1-1- نخستین مسلمان دیلمی.. 41
2-1-2- برخورد دیلمی‌ها با مسلمانان در دوران خلفای نخستین.. 42
2-1-3- ستیز امویان با دیلمیان. 43
2-1-4- ستیز عباسیان با دیلمیان. 44
2-2- مهاجرت و ارتباط علویان با گیل ودیلم.. 45
2-2-1- حضور یحیی بن‌عبدالله در دیلم.. 46
2-2-1-1-زندگی سیاسی یحیی قبل از ورود به دیلم.. 46
2-2-1-2-ورود یحیی به دیلم و دلایل آن. 48
2-2-1-3- تاثیر گذاری فرهنگی یحیی در دیلم.. 50
2-2-2- پناهندگی علویان به دیلم پس از شهادت امام رضا (ع) 51
2-2-3- ارتباط قاسم بن‌ابراهیم رسی با دیلمیان. 52
2-2-4- پیروان محمد بن‌قاسم علوی در دیلم.. 53
2-2-5- مهاجرت علویان به دیلم پس از شهادت یحیی بن‌عمر علوی.. 53
2-3- دعوت دیلمیان از علویان و یاری آنان در تأسیس حکومت... 54
2-3-1- دعوت و حمایت دیلمیان از حسن بن‌زید علوی.. 55
2-3-1-1- علت دعوت دیلمی‌ها از حسن بن‌زید (داعی کبیر) 55
2-3-1-2- پشتیبانی دیلمی‌ها از حسن بن‌زید در نبرد با طاهریان. 56
2-3-1-3- حمایت دیلمی‌ها از داعی کبیر در برابر سپاهیان خلیفه عباسی.. 57
2-3-1-4- حمایت دیلمیان از حسن بن‌زید در مقابل صفاریان. 58
2-3-1-5- اعتماد داعی کبیر بر دیلمیان و میزان تاثیر گذاری وی بر آنان. 58
2-3-2- پشتیبانی دیلمیان از حسین بن‌احمد کوکبی علوی.. 59
2-3-3- تعامل دیلمیان با محمد بن‌زید.. 60
2-3-3-1- حمایت دیلمیان از محمد بن‌زید در برابر رافع بن‌هرثمه و سامانیان. 60
2-3-3-2- اقدامات محمد بن‌زید در گیل ودیلم.. 61
2-3-2- فعالیت و قیام ناصر اطروش در گیل ودیلم.. 61
2-3-2-1- شخصیت‌شناسی ناصر. 62
2-3-2-1-1- شخصیت و ویژگیهای فردی ناصر. 62
2-3-2-1-2- شخصیت علمی ناصر. 63
2-3-2-1-3- شخصیت مذهبی ناصر. 65
2-3-2-1-4- دیدگاه زیدیان و مردم گیل ودیلم نسبت به ناصر. 69
2-3-2-2- فعالیتهای دینی و فرهنگی ناصر با پشتیبانی حاکم دیلم.. 71
2-3-2-3- ناصر در عرصه سیاست گیل ودیلم.. 74
2-3-2-3-1- دعوت دیلمی‌ها از ناصر و حملات نخستین آنان به طبرستان. 74
2-3-2-3-2- اختلاف حاکم دیلم با ناصر وحمایت دیلمی‌ها از اطروش.... 75
2-3-2-3-3- صلح ناصر با اهل سنت گیلان غربی.. 75
2-3-2-3-4- فتح طبرستان با کمک گیل ودیلم.. 76
2-3-2-3-5- حمایت دیلمیان از ناصر پس از کودتای حسن بن‌قاسم.. 77
2-3-2-4- اقدامات اجتماعی ناصر در گیل ودیلم.. 78
2- 3- 2- 4- 1- تلاش برای گسترش عدالت در جامعه.. 78
2-3-2-4-2- توجه جدی به فریضه امر به معروف ونهی از منکر در جامعه.. 79
2-3-2-4-3- تلاش برای نهادینه کردن شعار اهل بیت در جامعه.. 79
2-3-2-4-4- وضع قوانین بر بازار 79
2-3-2-4-5- نظارت بر کار پزشکان و دوا فروشان. 80
2-3-2-4-5- احداث سازمان امور کشته شدگان در جنگ.... 80
2-3-2-5- اصلاحات اقتصادی ناصر. 80
2-3-3- امارت داعی صغیر و فرزندان ناصر بر گیل و دیلم.. 81
2-3-3-1- پناه آوردن داعی صغیر به گیلان پس از شکست از جعفر بن‌ناصر. 81
2-3-3-2- پناه آوردن فرزندان ناصر به گیلان وحمایت گیل ودیلم از آن دو. 82
2-3-3-3- ورود دوباره داعی صغیر به گیلان. 82
2-3-3-4- پناه گرفتن دوباره جعفر بن‌ناصر در گیلان. 83
2-3-3-5- اختلافات ناصری‌ها و فرجام حکومت آنان. 83
فصل سوم؛ تشیع در گیل و دیلم (از برافتادن حکومت علویان در طبرستان تا برآمدن دولت آل کیا)
3-1- بررسی قیامها و حکومتهای شیعی گیل ودیلم تا ابتدای قرن هفتم 86
3-1-1- قیام حسن بن‌زید (م نیمه اول قرن 4)در دیلم.. 87
3- 1 -2- قیام زید قاضی علوی (م نیمه اول قرن 4) در دیلم.. 87
3-1-3- قیام الثائر فی الله (اول) علوی (م350ق) در گیل و دیلم.. 88
3-1- 3-1- حمله ثائر به طبرستان با کمک ماکان بن‌کاکی. 89
3-1-3-2- حمله ثائر به طبرستان به درخواست استندار رستمدار 89
3-1-3-3- روابط ثائر علوی با وشمگیر زیاری.. 89
3-1-3-4- اقدامات ثائر علوی در گیل ودیلم وفرجام کار او. 90
3-1-4- حکومت القائم بالحق ثائری (م 352ق) در گیلان. 91
3-1-5- حکومت الثائر فی الله دوم (م 360ق) برگیلان. 91
3-1-6- حکومت ابومحمد ناصری (م نیمه دوم قرن 4) در گیلان. 92
3-1-7- قیام وحکومت امیرکا ثائری (م نیمه دوم قرن 4) در گیلان. 92
3-1-8- قیام و حکومت ابن‌داعی علوی (م360ق) در گیل ودیلم.. 93
3-1-8-1- ترک دیلم و ورود به بغداد برای علم آموزی.. 94
3-1-8-2- قیامهای ابن‌داعی قبل از ورود به گیل ودیلم.. 95
3-1-8- 3- ارتباط ابن‌داعی با آل بویه.. 96
3- 1- 8 – 4- قیام ابن‌داعی در گیل و دیلم به دعوت دیلمی ها 97
3-1- 8- 5- تجهیز سپاه توسط ابن‌داعی برای جهاد با روم. 99
3-1- 7- 6- تلاش ابن‌داعی برای رفع اختلافات مذهبی زیدیان گیل ودیلم.. 99
3-1– 8- 6- ارتباط ابن‌داعی با اهل سنت... 100
3-1-9- قیام وحکومت داعی ثائری (م اواخر قرن4) برگیلان. 101
3-1-10- قیام الثائر بالله ثائری (م اواخر قرن4) در گیلان. 101
3-1-11- قیام هادی صغیر (م اواخر قرن4) در دیلم.. 102
3-1-12- قیام المعتضد علوی (م اواخرقرن4) در دیلم.. 102
3- 1 – 13- قیام برکات علوی (م اواخرق4) در دیلم.. 103
3- 1- 14- قیام ابوالرضا علوی (م اواخر قرن4) در دیلم.. 103
3-1- 15- حکومت ابوزید ثائری (م اواخر قرن4) بر هوسم گیلا.. 104
3-1-16- حکومت ابوالفضل ناصری (م اواخر قرن4) در هوسم گیلان. 105
3-1-17- حکومت کیا ابوالفضل ثائری (م اواخر4) در هوسم گیلان. 105
3- 1– 18- قیام وحکومت مؤید بالله هارونی (م411ق) در گیل ودیلم.. 106
3-1-18- 1- زندگی نامه و سیره اجتماعی مؤید بالله هارونی.. 107
3- 1- 18- 2- جایگاه علمی مؤید بالله هارونی.. 108
3- 1- 18- 3- قیام مؤید بالله هارونی در گیل ودیلم.. 109
3-1-18-3-1-قیامهای اولیه مؤید بالله در گیل ودیلم.. 110
3-1-18-3-2- آخرین قیام مؤید بالله در گیل ودیلم و فرجام کار وی.. 110
3-1 -18- 4- امارت ابوعلی ناصری بر گیلان از سوی مؤید بالله..... 111
3-1-18-5- ارتباط مؤید بالله با صاحب بن‌عباد وزیر آل بویه.. 112
3-1-19- قیام ابوهاشم رسی علوی (م نیمه اول قرن5) در دیلم.. 113
3-1- 20- قیام المسدد بالله علوی (م نیمه اول قرن5) در دیلم.. 113
3-1-21- قیام الراضی بالله علوی (م نیمه اول قرن5) در دیلم.. 113
3-1-22- قیام المستظهر بالله علوی (م423ق) در لنجا دیلم.. 114
3-1-23- قیام حقینی کبیر (م نیمه اول قرن5) در دیلم.. 115
3-1-24- حکومت ابوطالب هارونی (م424ق) بر گیل و دیلم.. 115
3- 1- 24- 1-زندگینامه و جایگاه علمی ابوطالب هارونی.. 115
3- 24- 2- قیام و فعالیت سیاسی ابوطالب هارونی در گیل ودیلم.. 116
3-1-25- قیام ابوالفتح دیلمی (م443 یا 453ق) در دیلم.. 118
3-1-26- قیام المهدی لدین الله حقینی (م نیمه اول قرن5) در دیلم.. 118
3-1-27- حکومت ناصر هوسمی علوی (م472ق) در گیل ودیلم.. 119
3-1-28- قیام مرشد بالله علوی (م479ق) در دیلم.. 121
3-1-29- قیام المستعین بالله علوی (م472ق) در دیلم.. 122
3-1-30- قیام هادی علوی حقینی (490ق) در دیلم.. 123
3-1-31- قیام و حکومت ابوالرضا علوی کیسمی (م اواخر قرن5) درگیل و دیلم.. 124
3-1-32- قیام و حکومت ابوطالب اخیر علوی (م520ق) در گیل و دیلم.. 125
1-3-32-1- مخالفت مردم لاهیجان و برخی علمای زیدیه با او. 126
1-3-32-2- درگیری وی با حسنی گرگانی و بد رفتاری با گیلانیان. 126
3-1-32-3- حمایت برخی از خاندان ناصر و علمای ناصری از او. 127
3-1-32-4- درگیری او با اسماعیلیان نزاری الموت.. 127
3-1-32-5- روابط او با زیدیان بیرون از گیل ودیلم.. 128
3-1-32-5-1- ارتباط با حاکم زیدی عمان و اعزام نیرو به آن دیار 128
3-1-32-5-2- در خواست وی از علی بن‌حمزه برای ترویج امامتش در یمن.. 128
3-1-32-5-3- درخواست از شرف الدین هادوی برای قیام در یمن.. 129
3-1-32-5-4- اعزام برخی از علمای زیدی ایران به یمن.. 129
3-1-32-5-5- انتصاب محسن بن‌حسن هادوی در یمن.. 130
3-1-32-6- انتقام‌جویی ابوطالب اخیر از مردم صعده یمن.. 130
3-1-32-7- فرجام کار ابوطالب اخیر در گیل و دیلم.. 131
3-1-33- قیام حسن حسنی گرگانی (م نیمه اول قرن 6) در گیلان. 131
3-1-34- قیام ابوهاشم علوی (م 526ق) در گیل ودیلم.. 132
3-1-35- قیام کیا حسن گرگانی (جرجانی) (نیمه اول قرن 6) در دیلم.. 133
1-3-36- قیام عمادالدین قزوینی (احتمالاً نیمه اول قرن6) در گیلان. 134
3-1-37- قیام اشرف بن‌زید حسنی (م554ق) در گیلان. 135
3-1-38- حکومت ابوالرضا رسی علوی (نیمه دوم قرن6) در گیل و دیلم.. 136
3-1-39- قیام حسنی غزنوی (نیمه دوم قرن 6) در گیلان. 137
3-1-40- قیام داودی حسنی (م اواخر قرن 6) در گیلان. 138
3-1-41- قیام محمد مویدی علوی (م قرن 6) در گیلان. 139
3-1-42- قیام المنتقم لدین الله ازرقی علوی (م قرن 6) در گیلان. 139
3-1-43- حکومت رضا بن‌هادی علوی (م اواخر قرن 6) در دیلم.. 139
3-1-44- حکومت امیر ابوطالب ثائری (م 615ق) در گیل ودیلم.. 140
3-2- افول سیاسی تشیع در گیل و دیلم (از قرن هفتم تا پیدایش آل‌کیا) 140
3-2-1- ارتباط شیعیان گیل ودیلم با شیعیان یمن.. 141
3-2-1-1- دعوت امام منصوربالله یمنی در بین شیعیان گیل ودیلم.. 141
3-2-1-2- مهاجرت عالمان شیعی گیل و دیلم به یمن.. 143
3-2-1-2-1- محمود بن‌علی بن‌باش دیلمی.. 143
3-2-1-2-2- علامه عبدالمنصور گیلانی.. 143
3-2-1-2-3- یوسف بن‌حسن دیلمی.. 144
3-2-1-2-4- ابوالفتح بن‌مدافع دیلمی.. 144
3-2-1-2-5- حمزه بن‌محمود گیلانی.. 144
3-2-1-2-6- محمد بن‌حسن دیلمی.. 144
3-2-1-2-7- داود بن‌محمد گیلانی.. 145
3-2-1-2-8- احمد بن‌میر گیلانی.. 145
3-2-1-3- انتقال میراث علمی شیعیان گیل و دیلم به یمن.. 146
3-2-1-4- نفوذ احکام علمای شیعی گیل ودیلم در یمن.. 146
3-2-1-5- دعوت امام احمد بن‌حسین یمنی در گیل و دیلم.. 147
3-2-1-6- روابط امام المظلل بالغمام یمنی با شیعیان گیل و دیلم.. 147
3-2-1-7- انتقال تصوف توسط شیعیان گیل ودیلم به یمن.. 148
3-2-1-8- اهمیت مراقد علویان شیعی مذهب ایران در نزد شیعیان یمن.. 149
3-2-1-9- مسافرت برخی از شیعیان به گیل ودیلم.. 149
3-2-1-9- مکاتبات علمای شیعه یمن با علمای شیعه گیل و دیلم.. 150
3-2-2- قیام و دعوت محمد بن‌حیدر حسنی (م نیمه دوم قرن 7) در گیلان. 150
3-2-3- تبلیغ مذهبی شیعیان در مناطق اهل سنت... 151
3-2-4- درگیری شیعیان زیدی با سایر مذاهب اسلامی در گیل ودیلم.. 151
3-2-4-1- درگیری با اهل سنت... 151
3-2-4-2- درگیری با اسماعیلیان نزاری.. 152
3-2-5- وضعیت شیعیان گیل و دیلم در دوره مغولان. 153
3-2-6- حکومت اشقری علوی (م ؟) در گیلان. 154
3-2-7- قیام سید رکابزن علوی (م766ق) در گیلان. 154
3-2-7-1- حمایت اولیه وی از موسس دولت آل‌کیا 155
3-2-7-2- روابط وی با سایر حاکمان محلی گیلان. 156
3-2-7-3- فرجام کار کیارکابزن حسنی در گیلان. 156
فصل چهارم: گونه‌شناسی مذاهب شیعی در گیل و دیلم و نقش آنها در گسترش تشیع
مقدمه.. 158
4- 1- زیدیه.. 158
4-1-1- حضور مکاتب فکری زیدیان جارودی در گیل ودیلم.. 159
4-1-1-1- مکتب ناصریه؛ 160
4-1-1-2- مکتب قاسمیه.. 161
4-1-1-3- مکتب هادویه (یحیویه) 162
4-1-1-4- مکتب مویدیه (هارونیه) 163
4-1-1-5- در گیری ناصریه و قاسمیه در گیل و دیلم.. 164
4-1-2- فعالیت معتزله در گیل و دیلم.. 165
4-1-2-1- گرایش برخی از علویان گیل و دیلم به اندیشه اعتزال.. 166
4-1-2-1-1- گرایش ابن‌داعی علوی به اعتزال.. 167
4-1-2-1-2- گرایش مؤید بالله هارونی به اعتزال.. 167
4-1-2-1-3- گرایش ابوطالب هارونی به اعتزال.. 168
4-1-2-1-4- گرایش ابوالحسن حقینی به اعتزال.. 168
4-1-2-1-5- گرایش ناصر صغیر به اعتزال.. 168
4-1-2-2- حضور برخی از سران معتزلی در گیل و دیلم.. 169
4-1-2-3- تاثیر گذاری اندیشه اعتزالی گیل و دیلم بر سایر مذاهب گیلان. 169
4-1-3- احتمال تاثیر پذیری ابوحامد غزالی اشعری از زیدیان گیلان. 170
4-1-4- معرفی عالمان نامدار زیدی گیل و دیلم.. 171
4-1-4-1- علی بن‌اصفاهان دیلمی.. 171
4-1-4-2- یوسف بن‌حسن گیلانی.. 172
4-1-4-3- محمد بن‌یعقوب هوسمی.. 172
4-1-4-4- یعقوب هوسمی.. 172
4-1-4-5- محمد بن‌علی گیلی.. 173
4-1-4-6- گور بگیر دیلمی.. 173
4-1-4-7- ابن‌تال هوسمی.. 173
4-1-4-8- ابوعلی بن‌آموج گیلی.. 174
4-1-4-9- تورانشاه بن‌خسرو شاه گیلانی.. 174
4-1-4-10- حزمی دودست... 175
4-1-4-11- قاضی امندوار (امیدوار) 175
4-1-4-12- محمد بن‌صالح گیلانی.. 175
4-1-4-13- علی بن‌محمد گیلی.. 176
4-1-4-14- محمد بن‌باجویه الکوکلولی گیلانی.. 176
4-1-4-15- ابوالفضل شهرآشویه میالفجانی.. 177
4-2- اسماعیلیه.. 177
4-2-1- بررسی فعالیتهای مذهبی اسماعیلیان در گیل ودیلم پیش از ظهور حسن صباح.. 178
4-2- 2- بررسی حضور اسماعیلیان در گیل ودیلم پس از حسن صباح.. 180
4-2- 2-1- همراهی دیلمی‌ها با حسن صباح در مصر. 181
4-2- 2-2-ورود حسن صباح به قلعه الموت دیلم.. 181
4-2- 2-3- جانشینان دیلمی تبار حسن صباح.. 182
4-2- 2-4- درگیری اسماعیلیان با علویان زیدی مذهب در گیل ودیلم.. 183
4-2- 2-5- حمایت برخی از گیل ودیلم از اصفهبد طبرستان در برابر اسماعیلیان. 183
4-2- 2-6- گرایش عده‌ای از سپاهیان دیلمی سلجوقیان به اسماعیلیه.. 184
4-2- 2-7- ناکامی بعضی حاکمان دیلمی در برابر اسماعیلیان. 184
4-2- 2-8- تصرف برخی از مناطق گیل و دیلم توسط اسماعیلیان الموت.. 184
4-2- 2-9- کشتن حسن (علی ذکره السلام) توسط یک دیلمی.. 185
4-2- 2-10- روابط اسماعیلیان دیلم با اهل سنت گیلان. 186
4-2- 2-11- روابط علاء الدین محمد نزاری با شیخ جمال الدین گیلی.. 186
4-2- 2-12- حمایت مردم دیلم از هلاکوی مغول برای فتح الموت.. 187
4-2-3- معرفی مشاهیر اسماعیلی مذهب گیل و دیلم.. 187
4-2-3-1- اسفار بن‌شیرویه دیلمی.. 187
4-2-3-2- مردآویج زیاری گیلی.. 188
4-2-3-3- ابوطاهر ارانی دیلمی.. 189
4-3- امامیه (اثناعشریه) 189
4-3-1- بررسی حضور امامیه در گیل ودیلم.. 189
4-3-2- معرفی دانشوران امامی مذهب گیل ودیلم.. 191
4-3-2-1- سلار دیلمی.. 191
4-3-2-2- ابوالبرکات دیلمی.. 192
4-3-2-3- سید واثق بالله علوی گیلانی.. 192
4-3-2-4- وکیل هوسمی.. 193
4-3-2-5- حسن بن‌ابی الحسن دیلمی.. 193
4-3-2-6- رکن الدین لاهیجانی.. 193
4-3-3- معرفی سایر عالمان شیعی گیل و دیلم.. 194
4-3-3-1- کیکاوس بن‌دشمن زیار دیلمی.. 194
4-3-3-2- لنگر بن‌منوچهر دیلمی.. 195
4-3-3-3- لیاگوش بن‌منوچهر دیلمی.. 195
4-3-3-4- سیف الدوله بن‌وهسودان دیلمی.. 195
4-3-3-5- خسرو بن‌فیروز دیلمی.. 195
4-3-3-6- ابن‌بندار هوسمی.. 196
4-3-3-7- ابن‌حاجی شیعی.. 196
4-3-3-8- ابوجعفر امامی.. 196
خاتمه.. 197
فهرست منابع. 200
منبع:
ابراهیم بن‌قاسم، ابراهیم بن‌قاسم بن‌مؤید بالله؛ طبقات الزیدیه، تحقیق؛ عبد السلام الوجیه، عمان، موسسه الامام زید بن‌علی، اول، 1421ق
ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین عبدالحمید بن‌ابی الحدید، تحقیق؛ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه، اول، 1378ق
ابن‌ابی‌صبیعه، عیون الانباء فی الطبقات الاطباء، تحقیق؛ نزار رضا، بیروت، دار مکتبه الحیاه، بی تا
ابن‌ابی‌الرجال، احمد بن‌صالح، مطلع البدور و مجمع البحور، تحقیق؛ عبدالرقیب مطهر، صعده، مرکز اهل البیت للدراسات الاسلامیه، اول، 1425ق
ابن‌اثیر، عزالدین علی بن‌ابوالکرم محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385ق
، اللباب فی تهذیب الانساب، بیروت، دارالفکر، اول، 1423ق
ابن اثیر، مجدالدین مبارک بن‌محمد، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، تحقیق؛ طاهر احمد الزاوی، محمود محمد الطناحی، قم، موسسه اسماعیلیان، چهارم، 1364ش
ابن اسفندیار، محمد بن‌حسن، تاریخ طبرستان، تصحیح؛ عباس اقبال، تهران، انتشارات اساطیر، اول، 1389ش
ابن اعثم،أبو محمد أحمد بن‌اعثم کوفى، کتاب الفتوح، تحقیق؛ على شیرى، بیروت، دارالأضواء، اول، 1411ق.
ابن بابویه رازی، علی بن‌عبیدالله بن‌بابویه، الاربعون حدیثا، قم، موسسه الامام المهدی، اول، 1408ق
، الفهرست، تحقیق؛ جلال الدین محدث ارموی، قم، مکتبه مرعشی نجفی، اول، 1366ش
ابن تغری بردی، یوسف بن‌تغری بردی اتابکی، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، وزاره الثقافه والارشاد القومی، قاهره، بی تا
ابن تیمیه، احمد بن‌عبدالحلیم، مجموعه الرسائل و المسائل، تحقیق؛ محمد رشید رضا، بی جا، لجنه التراث العربی، بی تا
ابن جوزی، ابوالفرج عبد الرحمن بن‌على، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق؛ محمد عبد القادر عطا و مصطفى عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه ، اول،1412ق.
، الموضوعات، تحقیق؛ عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه منوره، المکتبه السلفیه، اول، 1386ق
ابن حجر،احمد بن‌علی، لسان المیزان، تحقیق؛ عبدالفتاح ابوغده، بیروت، مکتب المطبوعات الاسلامیه، اول، 1423ق
ابن حزم، علی بن‌احمد اندلسی، جمهره انساب العرب، بیروت، دار الکتب العلمیه،اول، 1403ق
، الفصل فی الملل و الاهواء والنحل، تعلیق؛ احمد شمس الدین، بیروت، دارالکتب العلمیه، اول، 1416ق
ابن حمدون، محمد بن‌حسن، التذکره الحمدونیه، تحقیق؛ احسان عباس و بکر عباس، بیروت، دار صادر، اول، 1996م
ابن حوقل، محمد بن‌حوقل، صوره الارض، بیروت، دارصادر، 1938م
ابن خلدون، عبد الرحمن بن‌محمد بن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون (دیوان المبتدأ و الخبر فى تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوى الشأن الأکبر)، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، دوم، 1408ق
، لباب المحصل فی اصول الدین، تحقیق؛ احمد فرید مزیدی، بیروت، دارالکتب العلمیه، اول، 1425ق
ابن‌داود، تقی الدین حسن بن‌علی، رجال ابن‌داود، تحقیق؛ محمدصادق بحرالعلوم، نجف اشرف، مطبعه حیدریه، 1392ق
ابن‌رسته، احمد بن‌عمر، اعلاق النفیسه، ترجمه و تعلیق؛ حسین قره چانلو، تهران،انتشارات امیرکبیر، اول، 1365ش
ابن‌سهل طبری، ابوالحسن علی بن‌سهل بن‌ربن، فردوس الحکمه، تحقیق؛ محمد زبیرالصدیقی، برلین، مطبع آفتاب، 1928م
ابن شهرآشوب، محمد بن‌علی، معالم العلماء، قم، بی تا
، مناقب آل ابی طالب، تحقیق؛ لجنه من اساتذه نجف اشرف، نجف اشرف، مکتبه حیدریه، 1376ق
ابن طاوس، علی بن‌موسی، فرج المهموم، قم، منشورات الرضی، 1363ش
ابن طباطبا، ابراهیم بن‌ناصر، المنتقله الطالبیه، تحقیق؛ سید محمد مهدی خرسان، نجف اشرف، مکتبه الحیدریه، اول، 1388ق
ابن طقطقی، محمد بن‌علی، الاصیلی فی انساب الطالبیین، تحقیق؛ مهدی الرجائی، قم، مکتبه المرعشی، اول، 1418ق
، الفخرى فى الآداب السلطانیه و الدول الاسلامیه، محمد بن‌على، تحقیق عبد القادر محمد مایو، بیروت، دار القلم العربى، اول، 1418ق.
ابن عبدربه، یوسف بن‌عبدالله، الاستیعاب فى معرفه الأصحاب، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت، دار الجیل، اول، 1412ق
ابن عدیم، عمر بن‌احمد، بغیه الطلب فی تاریخ حلب، تحقیق؛ سهیل زکار، بیروت، موسسه البلاغ، 1408ق
ابن عساکر، علی بن‌حسن، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق؛ علی شیری، بیروت، دارالفکر، 1415ق
ابن عماد حنبلی، عبدالحی بن‌احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا
ابن عنبه، احمد بن‌علی، عمده الطالب فی انساب آل ابی طالب، تحقیق؛ محمد حسن آل الطالقانی، نجف اشرف، مطبعه الحیدریه، دوم، 1380ق
، الفصول الفخریه، تحقیق، جلال الدین محدث ارموی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی،1363ش
ابن فارس، احمد بن‌فارس، معجم المقاییس اللغه، تحقیق؛ عبدالسلام محمد هارون، بیروت، بی جا، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق
ابن‌فضل الله، احمد بن‌یحیی، مسالک الابصار فی ممالک الامصار، ابوظبی، المجمع الثقافی، اول، 1423ق
ابن‌فقیه، احمد بن‌محمد، البلدان، ترجمه؛ ح. مسعود، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1349ش
ابن‌فند، محمد بن‌علی، مآثر الابرار فی تفصیل مجملات الاخبار، تحقیق؛ عبدالسلام الوجیه و خالد المتوکل، عمان، موسسه الامام زید بن‌علی، اول، 1423ق
ابن‌فندق، علی بن‌زید، تاریخ بیهق، بی جا، کتابفروشی فروغی، سوم، 1361ش
، لباب الانساب، تحقیق؛ مهدی الرجائی، قم، مکتبه المرعشی، اول، 1410ق
ابن فوطی، عبدالرزاق، مجمع الآداب فی معجم الالقاب، تحقیق؛ محمد الکاظم، تهران، وزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی، اول، 1416ق
ابن‌قدامه، قدامه بن‌جعفر بن‌قدامه، الخراج و صناعه الکتابه، بغداد، دارالرشید، 1981م
ابن‌قیسرانی، محمد بن‌طاهر، الانساب المتفقه، تحقیق؛ لجنه من المحققین، بور سعید، مکتبه الثقافه الدینیه، اول، 1421ق
ابن کثیر، اسماعیل بن‌عمر بن‌کثیر، البدایه والنهایه، بیروت، دار الفکر، 1407ق
ابن مرتضی، احمد بن‌یحیی، الجواهر الدرر، (مقدمه کتاب البحر الزخار)،تحقیق؛ عبدالله بن‌عبدالکریم الجرانی، صنعاء، دارالحکمه الیمانیه، اول، 1366ق
، طبقات المعتزله، تحقیق؛ سوسنه دیفلد، بیروت، دار مکتبه الحیاه، بی تا
ابن مسکویه، احمد بن‌محمد، تجارب الامم، تحقیق؛ ابوالقاسم امامی، تهران، دار سروش، دوم،1422ق
ابن منظور، محمد بن‌مکرم، لسان العرب، قم، نشر ادب الحوزه، 1405ق
ابن ناصر الدین، محمد بن‌عبدالله، توضیح المشتبه، تحقیق؛ محمد نعیم العرقسوسی، بیروت، موسسه الرساله، دوم، 1414ق
ابن نجار، محمد بن‌محمود، ذیل تاریخ بغداد، تحقیق؛ مصطفی عبدالقادر یحیی، بیروت، دارالکتب العلمیه، اول، 1417ق
ابن نجیب، محمد بن‌نجیب بکران، جهان نامه، کوشش؛ محمد امین ریاحی، تهران، انتشارات کتابخانه ابن‌سینا، 1342ش
ابن نقطه، محمد بن‌عبدالغنی، تکمله الاکمال، تحقیق؛ عبدالقیوم عبدرب النبی، عربستان، جامعه‌ام القری، اول، 1408ق
ابن ندیم، محمد بن‌اسحاق، الفهرست، تحقیق؛ رضا تجدد، بی جا، بی تا
ابودلف، مسعر بن‌مهلهل، سفرنامه ابودلف در ایران، ترجمه؛ سید ابوالفضل طباطبائی، تهران، انتشارات زوار، 1354ش
ابوالفرج اصفهانی، على بن‌الحسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق؛ سید احمد صقر، بیروت، دار المعرفه، بی تا
ابوالفداء، اسماعیل بن‌علی، تقویم البلدان، ترجمه؛ عبدالمحمد آیتی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران،1349ش
ابونصر بخاری، سهل بن‌عبدالله، سر السلسله العلویه،تعلیق؛ محمدصادق بحرالعلوم، نجف اشرف، مطبعه الحیدریه، اول، 1381ق
ابی حیان اندلسی، محمد بن‌یوسف، تفسیر البحر المحیط، تحقیق؛ عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، اول، 1422ق
اسفراینی، شاهفور (شاهپور) بن‌طاهر، التبصیر فی الدین، تعلیق؛ محمد زاهد کوثری، قاهره، مکتبه الازهریه للتراث، اول، بی تا
اسکندر بیگ، اسکندر بیگ ترکمان، عالم آرای عباسی، تحقیق؛ ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، سوم، 1382ش
اشعری، سعد بن‌عبدالله، المقالات و الفرق، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، دوم، 1360ش
اشعری، علی بن‌اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، آلمان، فرانس شتاینر،سوم، 1400ق
اصطخری، ابراهیم بن‌محمد، مسالک الممالک، بیروت، دار صادر، 2004م
اصفهانی، حمزه بن‌حسن، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیا، بیروت، دارمکتبه الحیاه، بی تا
افطسی، محمد بن‌محمد، المجموع اللفیف، بیروت، دار الغرب الاسلامی، اول، 1425ق
افندی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق؛ سید احمد حسینی، قم، مکتبه المرعشی، 1403ق
آقا بزرگ تهرانی، محسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، سوم، 1403ق
، طبقات اعلام الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، اول، 1430ق
آملی، اولیا الله آملی، تاریخ رویان، تحقیق؛ منوچهر ستوده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1348ش
امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعه، تحقیق؛ حسن امین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، بی‌تا
انصاری دمشقی، محمد بن‌ابی طالب، نخبه الدهر فی العجائب البر و البحر، تهران، انتشارات اساطیر، اول، 1382ش
انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، اول، 1381ش
باخزری، علی بن‌حسن، دمیه القصر و عصره اهل العصر، تحقیق؛ محمد التونجی، بیروت، دار الفکر، 1391ق
بستی، اسماعیل بن‌احمد، المراتب فی فضائل امیرالمومنین، تحقیق؛ محمدرضا انصاری، قم،نشر دلیل ما، 1421ق
بغدادی، عبدالقاهر بن‌طاهر، الفرق بین الفرق و بیان الفرقه الناجیه منهم، بیروت، دارالجیل و دارالآفاق، 1408ق
بلاذری، احمد بن‌یحیى، فتوح البلدان، ترجمه؛ محمد توکل، تهران، نشر نقره، اول، 1337ش
بناکتی، داود بن‌محمد، تاریخ بناکتی (روضه اولی الالباب فی معرفه التواریخ و الانساب)، تحقیق؛ جعفر شعار، تهران، انجمن آثار ملی، 1348ش
بیرونی، ابوریحان محمد بن‌احمد، آثارالباقیه عن القرون الخالیه، تهران، نشر میراث مکتوب، اول، 1422ق
تفرشی، مهدی بن‌مصطفی، بدایع الانساب فی مدفن الاطیاب، تهران، چاپخانه عالی، 1359ق
تنوخی، محسن بن‌علی، نشوار المحاضره و اخبار المذاکره، تحقیق؛ عبود الشالجی المحامی، بی جا، 1391ق
جاحظ، عمرو بن‌بحر، البیان والتبیین، مصر، مکتبه التجاریه الکبری، اول 1345ق
جرجانی، میر سید شریف، التعریفات، تهران، نشر ناصرخسرو، چهارم، 1412ق
جشمی، محسن بن‌محمد، تنبیه الغافلین، صعده، مرکز اهل البیت للدراسات الاسلامیه، اول، 1421ق
، جلاء الابصار (مجموعه اخبار ائمه الزیدیه فی طبرستان و دیلمان و جیلان)، جمع آوری و تحقیق؛ ویلفرد مادلونگ، بیروت، مطبعه المتوسط، 1987م
، شرح العیون، تحقیق؛ فواد سید، دار التونسیه، دوم، 1406ق
جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، قم، انتشارات انصاریان، اول، 1385ش
جمعی از مولفان، زیر نظر احمد رضا خضری، تاریخ تشیع، قم، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، اول، 1384ش
جهشیاری، محمد بن‌عبدوس، الوزراء والکتاب، تحقیق؛ ابراهیم صالح، ابوظبی، المجمع الثقافی، اول، 1430ق
جوینی، عطا ملک بن‌محمد، تاریخ جهانگشا، تحقیق؛ محمد قزوینی، تهران، دنیای کتاب، چهارم، 1385ش
جیهانی، ابوالقاسم بن‌احمد، اشکال العالم، ترجمه؛ علی بن‌عبدالسلام کاتب، تعلیق؛ فیروز منصوری، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، اول، 1368ش
حافظ ابرو، عبدالله بن‌لطف الله، ذیل رشیدی (ذیل جامع التواریخ رشیدی)، تحقیق؛ خانبابا بیانی، تهران، انجمن آثار ملی، بی تا
حجوری، یوسف بن‌محمد، روضه الاخبار، (مجموعه اخبار ائمه الزیدیه فی طبرستان و دیلمان و جیلان)، جمع آوری و تحقیق؛ ویلفرد مادلونگ، بیروت، مطبعه المتوسط، 1987م
حرعاملی، محمد بن‌حسن، امل الامل، تحقیق؛ سید احمد حسینی، بغداد، مکتبه اندلس، بی تا
حسنی، احمد بن‌ابراهیم، المصابیح، تحقیق؛ عبدالله بن‌احمد الحوثی، عمان، موسسه الامام زید بن‌علی، اول، 1422ق
حسین بن‌بدرالدین، ینابیع النصیحه فی العقائد الصحیحه، تحقیق؛ مرتضی المحطوری، صنعاء، مکتبه البدر، دوم، 1422ق
حضرمی شافعی، طیب بن‌عبدالله، قلاده النحر فی وفیات اعیان الدهر، تحقیق؛ بوجمعه مکری و خالد زواری، جده،دار المنهاج، اول، 1428ق
حمیدان، حمیدان بن‌یحیی، مجموع سید حمیدان، تحقیق؛ احمد حمزی و هادی حمزی، صعده، مرکز اهل البیت للدراسات الاسلامیه، اول، 1424ق
حمیدالدین کرمانی، احمد حمیدالدین، المصابیح فی اثبات الامامه، تحقیق؛ مصطفی غالب، بیروت، دار المنتظر، اول، 1416ق
حمیری، محمد بن‌عبدالمنعم، الروض المعطار فی خبر الاقطار، بیروت، مکتبه لبنان، دوم، 1984ق
حمیری، نشوان بن‌سعید، الحور العین، تحقیق؛ کمال مصطفی، مصر، مکتبه الخانجی، بی تا
، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، تحقیق؛حسین بن‌عبدالله العمری، دمشق، دارالفکر، اول، 1420ق
خاقانی شروانی، افضل الدین، دیوان، کوشش؛ ضیاءالدین سجادی، تهران، انتشارات زوار، چهارم، 1373ش
خراسانی، محمد بن‌زین العابدین، هدایه المومنین الطالبین (تاریخ اسماعیلیه)، تصحیح؛ الکساندر سیمیونوف، تهران، اساطیر، دوم، 1373ق
خوارزمی، جمال الدین ابوبکر، مفیدالعلوم و مبید الهموم، بیروت، مکتبه عنصریه، 1418ق
خواند میر، غیاث الدین بن‌همام الدین، تاریخ حبیب السیر، تهران، نشر خیام، چهارم، 1380ش
، دستورالوزراء، تحقیق؛ سعید نفیسی، تهران، نشر اقبال، دوم، بی تا
دفتری، فرهاد، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه؛ فریدون بدره ای، تهران، نشر فرزان، اول، 1375
دانش پژوه، محمد تقی، دو مشیخه زیدی در مجموعه سی و هشت گفتار (نامه مینوی)، زیرنظر؛ حبیب یغمایی و ایرج افشار، تهران، انتشارات سنایی، دوم، بی تا
دهخدا، علی اکبر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، اول، 1372ش
دیلمی، محمد بن‌حسن، قواعد عقائد آل محمد (بیان مذهب الباطنیه وبطلانه)، تحقیق؛ اشتروتمان، پاریس، دار البیبلیون، بی تا
، قواعد عقائدآل محمد، نسخه خطی، مکتبه الیمن الکبری
دینوری، احمد بن‌داود، اخبار الطوال، تحقیق؛ عبد المنعم عامر، قم، منشورات الرضى، 1368ش
ذهبی، محمد بن‌احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق؛ عمر عبد السلام تدمرى، بیروت، دار الکتاب العربى، دوم، 1413ق
، سیر الاعلام النبلاء، اشراف؛ شعیب الارنووط و تحقیق؛ حسین الاسد، بیروت، موسسه الرساله، نهم، 1413ق
رابینو، ه. ل.، ولایت دار المرز ایران (گیلان)، ترجمه؛ جعفر خمامی زاده، رشت، انتشارات طاعتی، چهارم، 1374ق
رافعی، عبدالکریم بن‌محمد، التدوین فی اخبار قزوین، تحقیق؛ عزیز الله عطارودی، مشهد، نشر عطارود، اول، 1376
راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، انتشارات نگاه، دوم، 1382ق
راوندی، محمد بن‌علی، راحه الصدور و آیه السرور، تحقیق؛ محمد اقبال و مجتبی مینوی، تهران، نشر امیر کبیر، دوم، 1364ش
رشید الدین فضل الله، فضل الله بن‌ابی الخیر همدانی، جامع التواریخ (اسماعیلیان)، تحقیق؛ محمد روشن، تهران، میراث مکتوب، اول، 1387ش
سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، موسسه النشر الاسلامی،
ستوده، منوچهر، از آستارا تا استارباد، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، دوم، 1374ش
سزگین، فواد، تاریخ التراث العربی، ترجمه به عربی؛ محمود فهمی حجازی، قم، مکتبه المرعشی، دوم، 1412ق
سمرقندی، کمال الدین عبدالرزاق، مطلع سعدین و مجمع بحرین، تحقیق؛ عبدالحسین نوایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، اول، 1383ش
سمعانی، عبدالکریم بن‌محمد، الانساب، تحقیق؛ عبدالله عمر البارودی، بیروت، دارالجنان، اول، 1408ق
سهمی، حمزه بن‌یوسف، تاریخ جرجان، بیروت، عالم الکتب، چهارم، 1407ق
سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، بغیه الوعاه فی طبقات اللغویین والنحاه، تحقیق؛ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، المکتبه العصریه، اول، 1427ق
، لب اللباب فی تحریر الأنساب، بیروت، دارصادر، بی تا
شبانکاره ای، محمد بن‌علی، مجمع الانساب، تحقیق؛ میرهاشم محدث، تهران، امیر کبیر، اول، 1381ش
شجری، یحیی بن‌حسین، الامالی الاثنینیه، تحقیق؛ عبدالله بن‌حمود العزی، صنعاء، موسسه الامام زید بن‌علی، اول، 1429ق
، سیره امام مؤید بالله هارونی، تحقیق؛صالح عبدالله قربان، صنعاء، موسسه الامام زید بن‌علی، اول، 1424ق
شرف الدین، سیره ابوالطیر، نسخه الکترونیکی، www.alshamelah.com
شرفی، احمد بن‌محمد، عده الاکیاس فی شرح المعانی الاساس،صنعاء، دار الحکمه الیمانیه، اول، 1415ق
شهاری، علی بن‌عبدالله، بلوغ الارب و کنوز الذهب فی معرفه المذهب، تحقیق؛ عبدالله احمد الحوثی، عمان، موسسه الامام زید بن‌علی، اول، 1423ق
شهرستانی، محمد بن‌عبدالکریم، تحقیق؛ محمد بدران، قم، الشریف ارضی، سوم، 1374ش
شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المومنین، تهران، انتشارات اسلامیه، چهارم، 1377ش
شوکانی، محمد بن‌علی، نیل الاو طار من احادیث سید الاخیار، بیروت، دارالجیل، 1973م
گیلانی، ملا شیخ علی، تاریخ مازندران، تحقیق؛ منوچهر ستوده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1352ش
صابی، ابراهیم بن‌هلال، التاجی فی اخبار الدوله الدیلمیه، (مجموعه اخبار ائمه الزیدیه فی طبرستان و دیلمان و جیلان)، جمع آوری و تحقیق؛ ویلفرد مادلونگ، بیروت، مطبعه المتوسط، 1987م
صدوق، محمد بن‌علی، الامالی، قم، موسسه البعثه، اول، 1417ق
، علل الشرایع، تقدیم؛ محمد صادق بحرالعلوم، نجف اشرف، مکتبه الحیدریه، 1385ق
، معانی الاخبار، تحقیق؛ علی اکبر غفاری، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1379ق
صفدی، صلاح الدین خلیل بن‌ایبک، الوافی بالوفیات، تحقیق؛ احمد الارنووط و ترکی مصطفی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، اول، 1420ق
صفی الدین بغدادی، عبدالمومن بن‌عبدالحق، بیروت، دار الجیل، اول، 1412ق
طبرسی، فضل بن‌حسن، مجمع البیان، تحقیق؛ لجنه من العلماء، بیروت، موسسه الاعلمی، اول، 1415ق
طبری، محمد بن‌جریر، تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)، ترجمه؛ ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، پنجم، 1375ش
طوسی، محمد بن‌حسن، اختیار معرفه الرجال، تحقیق؛ سید مهدی رجایی، قم، موسسه آل البیت، 1404ق
، تهذیب الاحکام، تحقیق؛ سید حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، سوم، 1364ش
، رجال طوسی، تحقیق؛ جواد القیومی، قم، موسسه النشر الاسلامی، اول، 1415ق
، الفهرست، تحقیق؛ جواد القیومی، قم، موسسه النشر الفقاهه، اول، 1417ق
عارف، احمد عبدالله، الصله بین الزیدیه و المعتزله، صنعاء، المکتبه الیمنیه، اول، 1407ق
عارف تامر، تاریخ الاسماعیلیه، لندن، ریاض الریس للکتب، اول، 1991ق
عاملی، جعفر مرتضی، اکذوبتان، حول الشریف الرضی، بیروت، مرکز الاسلامی لدراسات، دوم،1425ق
عبدالجلیل قزوینی، عبدالجلیل، نقض بعض مثالب النواصب، تصحیح؛ جلال الدین ارموی، تهران، انجمن آثارملی، 1358ش
عبیدلی، محمد بن‌جعفر، تهذیب الانساب، تحقیق؛ محمد کاظم محمودی، قم، مکتبه المرعشی، اول، 1413ق
علامه حلی، حسن بن‌یوسف، خلاصه الاقوال، تحقیق؛ جواد القیومی، قم، نشر الفقاهه، اول، 1417ق
علوی عمری، علی بن‌محمد، المجدی فی انساب الطالبیین، تحقیق؛ احمد مهدوی دامغانی، قم، مکتبه المرعشی، اول، 1409ق
عمادالدین طبری، محمد بن‌ابی القاسم، بشاره المصطفی لشیعه المرتضی، تحقیق؛ جواد القیومی، قم، موسسه النشر الاسلامی، اول، 1420ق
غضایری، حسین بن‌عبیدالله، شرح تکمله رساله ابی غالب زراری فی آل اعین، بی جا، 1399ق
فخر رازی، محمد بن‌عمر، تفسیر الرازی، بی جا، بی تا
، الشجره المبارکه فی انساب الطالبیه، تحقیق؛ سید مهدی رجایی، قم، مکتبه المرعشی، اول، 1409ق
فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، کوشش؛ جلال الدین خالقی مطلق، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، اول، 1386ش
فرمانیان، مهدی، درسنامه تاریخ و عقاید اسماعیلیه، قم، نشر ادیان، اول، 1386ش
فسوی، یعقوب بن‌سفیان، المعرفه و التاریخ، تحقیق؛ اکرم ضیاء عمری، مدینه منوره، مکتبه الدار، اول، 1410ق
فومنی، ملا عبدالفتاح،تاریخ گیلان، تحقیق؛ منوچهر ستوده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، اول، 1349ش
فندرسکی، رضا، دیلمیان،رشت، فرهنگ ایلیا، اول، 1386ش
قاضی عبدالجبار، عبدالجبار بن‌احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، تحقیق؛ جورج قنواتی، قاهره، دارالمصریه، 1965م
قزوینی، زکریا بن‌محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت، دارصادر، بی تا
قلقشندی، احمد بن‌علی، صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، تحقیق؛ محمد حسین شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی تا
قمی، شیخ عباس، الکنی والالقاب، تهران، بی تا
کاشانی، عبدالله بن‌محمد، تاریخ اولجایتو، تحقیق؛ مهین همبلی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، دوم، 1384ش
، زبده التواریخ، تحقیق؛ محمد تقی دانش پژوه، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، اول، 1366ش
کسروی، احمد، شهریاران گمنام،تهران، نشر جام، ششم، 1377ش
کنانی، علی بن‌محمد، تنزیه الشریعه المرفوعه عن الاحادیث الشنیعه الموضوعه، تحقیق؛ عبدالله بن‌صدیق الغماری و عبدالوهاب عبداللطیف، مصر، مکتبه القاهره، اول، بی تا
کیا گیلانی، سیداحمد بن‌محمد، سراج الانساب، تحقیق؛ سید مهدی رجایی، قم، مکتبه المرعشی، اول، 1409ق
گیلانی، یوسف بن‌ابی الحسن،رساله یوسف بن‌ابی الحسن (نامه به یمن)،در: اخبار ائمه الزیدیه فی طبرستان و دیلمان و جیلان، جمع آوری و تحقیق؛ ویلفرد مادلونگ، بیروت، مطبعه المتوسط، 1987م
مادلونگ، ویلفرد،تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، (سلسله‌های کوچک شمال ایران)، ترجمه؛ حسن انوشه، تهران، 1363ش
مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، تحقیق؛ محیی الدین مامقانی، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث،اول، 1427ق
ماوردی، علی بن‌محمد، الاحکام السلطانیه، ترجمه؛ حسین صابری، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، اول، 1383ش
محلی، حمید بن‌احمد، الحدائق الوردیه فی مناقب ائمه الزیدیه، تحقیق؛ مرتضی بن‌زید المحطوری، صنعاء، مکتبه مرکز بدر، اول، 1423ق
مرعشی، سید ظهیرالدین، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، تحقیق؛ محمد حسین تسبیحی، تهران، موسسه مطبوعاتی شرق، 1345ش
، تاریخ گیلان و دیلمستان، تحقیق؛ منوچهر ستوده، تهران، انتشارات اطلاعات، دوم، 1364ش
مرعشی، شهاب الدین، مقدمه‌ای بر ارشاد القلوب، تهران، انتشارات بودرجمهری، 1373ش
مروزی، اسماعیل بن‌حسین، الفخری فی انساب الطالبیین، تحقیق؛ سید مهدی رجایی، قم، مکتبه المرعشی، اول، 1409ق
مستوفی، حمدالله،تاریخ گزیده، تحقیق؛ عبد الحسین نوایى، تهران، امیر کبیر، سوم، 1364ش
، نزهت القلوب، تصحیح؛ محمد دبیر سیاقی، تهران، انتشارات حدیث امروز، اول، 1381ش
مسعودی، على بن‌حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى، پنجم، 1374ش
مشکور، محمد جواد، تاریخ شیعه و فرقه‌های آن در اسلام، تهران، کتابفروشی اشرافی، 1362ش
مفید، محمد بن‌محمد، اوائل المقالات، قم، موتمر العالمی للشیخ المفید، اول، 1413ق
مقدسی، محمد بن‌احمد، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه؛ علی نقی منزوی، تهران، شرکت مترجمان و مولفان، اول، 1361ش
مقریزی، احمد بن‌علی، درر العقود الفرید، تحقیق؛محمود الجلیلی، بیروت، دار الغرب الاسلامی، اول، 1423ق
ملطی،محمد بن‌احمد، التنبیه و الرد علی اهل الاهواء و البدع، بیروت، موسسه الریان، 2009ق
منصور بالله، عبدالله بن‌حمزه، الشافی، صنعاء، موسسه الاعلمی للمطبوعات، اول، 1406ق
، مجموع مکاتبات، تحقیق؛ عبدالسلام الوجیه، صنعاء، موسسه الامام زید بن‌علی، اول، 1429ق
، المجموع المنصوری، تحقیق؛ عبدالسلام الوجیه، عمان، موسسه الامام زید بن‌علی،اول، 1422ق
مهرآبادی، میترا، تاریخ سلسله زیاری، تهران، دنیای کتاب، اول، 1374ش
المهلا، حسین بن‌ناصر، مطمح الآمال، تحقیق؛ عبدالله بن‌احمد الحوثی، عمان، موسسه الامام زید بن‌علی، اول، 1422ق
مهلبی، حسن بن‌احمد، الکتاب العزیزی، تحقیق؛ تیسیر خلف، دمشق، التکوین، اول، 2006م
موسوی نجاد،سید علی، تراث الزیدیه، قم، مرکز مطالعات ادیان و مذاهب، اول 1384ش
موسوی یمانی، محمد کاظم بن‌ابی الفتوح، النفحه العنبریه فی انساب خیر البریه، تحقیق؛ سید مهدی رجایی، قم، مکتبه المرعشی، اول، 1419ق
مویدی، مجدالدین، التحف شرح الزلف، صنعاء، مکتبه البدر، سوم، 1417ق
میر ابوالقاسمی، سید محمد تقی، سیر تحولات اسلام در گیلان، رشت، فرهنگ ایلیا، اول، 1388ش
ناشناخته، حدود العالم من المشرق الی المغرب، تعلیق؛ مینورسکی، ترجمه؛ میر حسین شاه، تهران، نشر دانشگاه الزهرا، اول، 1372ش
ناشناخته، نسخه‌ای خطی و نویافته از زیدیان گیلان (رساله رجال)، نجف، موجود در کتابخانه کاشف الغطاء
ناشی اکبر، محمد بن‌عبدالله، مسائل الامامه، تحقیق؛ علی رضا ایمانی، قم، مرکز مطالعات ادیان و مذاهب، اول، 1386ش
ناصر اطروش، حسن بن‌علی، الاحتساب، تحقیق؛ عبدالکریم احمد جدبان، صعده، مکتبه التراث الاسلامی، اول، 1423ق
، البساط، تحقیق؛ عبدالکریم احمد جدبان، صعده، مکتبه التراث الاسلامی، اول، 1418ق
نجاشی، احمد بن‌علی، رجال النجاشی، قم، موسسه النشر الاسلامی، هفتم، 1424ق
نظام الملک، حسن بن‌علی، سیاست نامه (سیرالملوک)، کوشش؛ جعفرشعار، هفتم، 1374ش
نوبختی،حسن بن‌موسی، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء، دوم، 1404ق
نووی،محی الدین بن‌شرف، تهذیب الاسماء واللغات، بیروت، دارالفکر، اول، 1416ق
نویری، احمد بن‌عبدالوهاب، نهایه الارب فی فنون الادب، قاهره، وزاره الثقافیه والارشاد القومی، بی تا
هارونی، ابوطالب یحیی بن‌حسین، الافاده، تحقیق؛ محمد کاظم رحمتی، تهران، میراث مکتوب، 1387ش
همدانی، محمد بن‌عبدالملک، تکمله تاریخ الطبری، تحقیق؛ البرت یوسف کنعان، بیروت، مطبعه کاتولیکیه، دوم، 1961م
وجیه، عبدالسلام، اعلام المولفین الزیدیه، عمان، موسسه الامام زید بن‌علی، اول، 1420ق
ولادیمیرونا، استرویوا لودمیلا، تاریخ اسماعیلیان در ایران، ترجمه؛ پروین منزوی، تهران، نشر اشاره، اول، 1371ش
یافعی، محمد بن‌اسعد، مرآه الجنان و العبره الیقظان، تحقیق؛ خلیل المنصور، بیروت، دار الکتب العلمیه، اول، 1417ق
یاقوت حموی، یاقوت بن‌عبدالله، معجم الادباء، بیروت، دارالفکر، سوم، 1400ق
، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، دوم، 1995م
یحیی بن‌الحسین، المسالک، تحقیق؛ ابراهیم یحیی قیس، بیروت، موسسه الرساله ناشرون، اول، 1433ق
یعقوبى، احمد بن‌ابى یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی تا
یغمایی، حسن، تاریخ دولت صفاریان، تهران، دنیای کتاب، 1370ش