پایان نامه اثبات امامت حضرت علی از نظر حدیث منزلت با تأکید بر شبهات اهل سنت

پایان‌نامه کارشناسی ارشد

رشته تحصیلی: کلام شیعه

چکیده پایان‌نامه:

یکی از اعتقادات مستدل شیعه این است که رسول خداk بعد از خود فردی را به عنوان جانشین خود معرفی نموده است. در قرآن کریم و نیز در سنت نبوی برای اثبات این مدعا ادله متعدد و بی‌شماری وجود دارد. یکی از ادله مهم در مورد اثبات حقانیت اهل بیتb و یا به عبارت درست‌تر اثبات حقانیت رهبری امیرالمؤمنین علی بن ابی طالبg، حدیث صحیح و متواتر «منزلت» است که رسول خداk علی بن ابی طالبg را نسبت به خود همانند نسبت هارونg و حضرت موسیg تشبیه نموده است. ویژگی ممتاز این حدیث از بسیاری احادیث دیگر، این است که آن را بخاری و مسلم در کنار سایر محدثان، نقل نموده‌اند و به اصطلاح اهل سنت، آن دو بر این حدیث، اتفاق دارند. پرسمان اصلی در تحقیق پیش‌رو، ‌این است که آیا حدیث منزلت، دلالت بر امامت بلافصل علی ابن ابی‌طالبg بعد از پیامبرk می‌کند؟ این حدیث از چند جهت بر امامت امیرالمؤمنینg دلالت می‌کند که با توجه به ظهور فرقه‌ی ضاله‌ی وهابیت و ایجاد شبهات در ادله‌ی قرآنی و روایی امامت امام علیg از جمله دلالت این حدیث شریف بر امامت بلافصل امام علیg بیان شود و به برخی از شبهاتی که اهل سنت بر دلالت حدیث مطرح کرده‌اند، پاسخ داده شود.

واژگان کلیدی: امامت، خلافت، ولایت، حدیث منزلت، مخالفان، شبهات.

مقدمه

از احادیث قطعی  نزد محدثان شیعه و اهل سنت که نشان‌گر جایگاه والای امیر مؤمنان علیg و بیان‌گر امامت و خلافت آن جناب است، حدیث منزلت می‌باشد. این حدیث شریف در کهن‌ترین نوشته‌های حدیثی، تاریخی، رجالی و در پی آن‌ها کلامی یادداشت شده و به یادگار مانده است.

در این حدیث شریف، پیامبرk خطاب به امام علیg فرمود: «أمَا تَرْضَی‌ أن‌ تَکونَ مِنِی‌ بِمَنزِلَه ‌ هَارُونَ مِن‌ مُوسی‌» (آیا راضی نیستی که برای من، همانند هارون نسبت به موسیg باشی؟)

در این حدیث پیامبرk اشاره به مقام هارون برای موسیk دارند و خداوند متعال از زبان موسیg فرمود: «وَقَالَ مُوسَی لأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَأَصْلِحْ وَلاَ تَتَبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ»[1] و فرمود: «وَاجْعَل لی وَزِیرًا منْ أَهْلِی هَارُونَ أَخِی شْدُدْ بِهِ أَزْرِی وَأَشْرِکهُ فِی أَمْرِی کی نُسَبحَک کثِیرًا وَنَذْکرَک کثِیرًا إِنک کنتَ بِنَا بَصِیرًا»[2] و فرمود: «وَ أَخِی هَارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنی لِسَانًا فَأَرْسِلْهُ مَعِی رِدْءًا یصَدقُنِی»[3] و مانند آن آیاتی دیگر. لذا حدیث منزلت، تمام این موقعیت‌ها را که برای حضرت هارونg نسبت به موسیg ثابت شده است، برای امیرالمؤمنینg نسبت به خاتم پیامبران حضرت رسول اکرمk به جز نبوت، ثابت می‌کند. پس این حدیث از جهت دلالت و سند، دلیل قطعی دیگر بر امامت بلافصل حضرت علیg بعد از پیامبر اکرمk و یکی از مهم‌ترین فضیلت‌های حضرت امیرالمؤمنینg و یکی از برهان‌های قاطع و دلایل تابان بر جانشینی و امامت امام علیg است.

این حدیث در نهایت درستی و استواری و شهرت است که به طور مستفیض، بلکه متواتر از پیامبرk نقل شده است. حتی بخاری و مسلم که همواره در جهت پوشاندن فضیلت‌ها و منقبت‌های والای امیرالمؤمنینg می‌کوشند، آن را نقل کرده‌اند و به تبعیت از آن دو، دیگر محدثان اهل سنت نیز بر آن اتفاق نظر داشته و در صحیح و مسندها و جوامع خود آورده‌اند. لکن اهل سنت، بعد از آن که نتوانستند حدیث منزلت را از حیث سند مخدوش کنند، در دلالت آن بر امامت و خلافت بلافصل امام علیg بعد از رسول اکرمk ایراداتی گرفته و شبهاتی را مطرح می‌کنند و تلاش کرده‌اند تا دلالت این حدیث را زیر سؤال ببرند.

در این تحقیق، حدیث از حیث سند و راویان و طرق آن مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس دلالت حدیث بر امامت و خلافت امام علیg بیان می‌شود و در پایان، برخی از شبهات را که در دلالت حدیث مطرح شده، پاسخ می‌دهیم.

بیان مسأله

یکی از اعتقادات اصیل و مستدل مذهب شیعه آن است که رسول خداk به فرمان خدا جانشین خود را برای این آیین الهی به مسلمانان معرفی کرد و از آنان برای خلافت و جانشینی امیر مؤمنان علیg بیعت گرفت و حجت خدا را برای همگان به پایان رساند و رسالت خویش را به بهترین شکل انجام داد. آری پیامبر خداk به بهترین شکل مأموریت و رسالت خویش را انجام داد و جانشینان خود را به امت معرفی کرد و از آنان بیعت گرفت.

رسول خداk یعنی همان بزرگ مرد که «ما ینطق عن الهوی» «ان هو الا وحی یوحی» «علمه شدید القوی» حضرت علیg را نسبت به خویش چون جایگاه حضرت هارون نسبت به موسیc قرار داده‌اند که این حدیث به جایگاه‌هایی که برای حضرت هارونg در قرآن کریم ثابت شده اشاره دارد. سخنان پیامبرk درباره حضرت علیg و بیان فضیلت‌ها و منقبت‌هایش چنین بود. بیش‌تر این سخنان در تأکید بر این حقیقت است که در کتاب عظیم خداوند در مورد مقام‌های حضرت علیg اصول ثابتی بیان شده است. به طور مثال وقتی که در غدیر خم فرمود: «الست اولی بالمؤمنین من انفسهم» – به این آیه مبارکه تذکر داده که فرمود: «النبی اولی بالمؤمنین من انفسهم»[4]. سپس می‌فرماید: اینک هر که من مولای اویم این علی مولای اوست.

یکی از دلایل اثبات امامت امام علیg حدیث صحیح و متواتر منزلت است که در بسیاری از کتب حدیثی، تاریخی، تفسیری... مذهب تشیع و اهل سنت موجود است و تعداد قابل توجهی از آن‌ها از دیدگاه مذهب تشیع و اهل سنت صحیح است و از احادیث متواتر به حساب می‌آید.

علمای شیعه، همواره معتقد بوده‌اند که حدیث منزلت دلالت بر خلافت و امامت امام علیg دارد. اما با ظهور فرقه سلفیت دوباره به نقد سندی و محتوائی این حدیث پرداخته‌اند، در این رساله به بیان سند حدیث و نقد ایرادات سلفیت پرداخته و از نظر محتوا ثابت می‌کنیم که این حدیث قابلیت اثبات امامت امام علیg را دارد و ایرادات ابن تیمیه و به تبع آن دیگر دانشوران اهل سنت وارد نیست.

ضرورت و اهمیت تحقیق

حدیث منزلت از احادیث متواتر است که در کتب معتبر روایی شیعه و اهل سنت نقل شده و اکثر اهل سنت اعتراف دارند که این حدیث متواتر است و در سند آن ایراد و نقدی مطرح نکرده‌اند اما در دلالت آن بر اثبات خلافت و امامت امام علیg خدشه وارد و شبهاتی را مطرح کرده‌اند. در حال حاضر فرقه ضاله وهابیت مشغول به فعالیت و ایجاد شبهه پراکنی پیرامون مسائل اعتقادی مذهب تشیع از جمله ولایت امام علیg و جذب جوانان به خود هستند، لذا ضروری است در تمام زمینه‌های اعتقادی از جمله این حدیث شریف پاسخ‌های مناسب به شبهات آنان داده شود چرا که بحث امامت از سوی عالمان شیعه همواره حساسیت مخالفین را برانگیخته تا آنجا که کار به قتل و کشتار انجامیده است. از این رو امروزه برخی پرداختن به مسأله امامت را موجب بروز تنش و اختلال در امر زندگانی مسالمت‌آمیز بین مسلمین تلقی کرده و معتقدند که باید از طرح این مسأله اختلافی خودداری گردد. اما بسیار روشن است که تحقیق درباره‌ی مذاهب و ادله و آرای هر مذهب یکی از راههای نزدیک شدن دیدگاههای مذاهب مختلف به یکدیگراست. در نتیجه بحث و نظر پیرامون مسائل مورد اختلاف جهت روشن شدن حقایق امری است که کسی نمی‌تواند در ضرورت و اهمیت آن تردید کند.

اهداف تحقیق

هدف از این تحقیق:

1) اثبات امامت و خلافت بلافصل امام علیg بعد از پیامبرk درحدیث منزلت است.

2) از آنجایی که اهل سنت این حدیث را فضل برای امیرالمؤمنین علیg می‌دانند اما در دلالت آن بر امامت و خلافت امام علیg شبهاتی مطرح کرده‌اند، در این تحقیق برخی از آن شبهات مطرح می‌شود و با پاسخ به آن شبهات، دلالت حدیث منزلت را بر ولایت و خلافت امام علیg، ثابت می‌نماییم.

سؤال اصلی

مهم‌ترین پرسمان در تحقیق پیش رو آن است که:

آیا حدیث منزلت دلیل بر ولایت بلافصل امام علیg پس از پیامبر اسلامk می‌باشد؟

سؤالات فرعی

1) آیا حدیث منزلت در منابع اهل سنت نقل شده است و آیا در حد تواتر است؟ موارد بیان و طرق آن چگونه است؟

2) آیا وزارت و خلافت و امارت هارونg -که مشبه به است- نیز برای امام علیg ثابت می‌شود؟

3) آیا این حدیث شاهد برتری و افضلیت امام علیg بر دیگران است؟

4) آیا حدیث منزلت اختصاص به زمان حیات رسول اللهk دارد یا بعد از آن را نیز شامل می‌شود؟

فرضیه‌ی اصلی تحقیق

محور اصلی تحقیق این است که حدیث منزلت دلیل معتبری برای اثبات امامت و خلافت امام علیg بعد از پیامبرk می‌باشد.

فرضیه‌های فرعی

1) حدیث منزلت،‌ از احادیث متواتر است که هم در منابع شیعه و هم در منابع اهل سنت نقل شده است و موارد محل صدور آن، متعدد است.

2) حدیث منزلت شاهدی بر دلالت افضلیت و برتری امام علیg بر دیگران است.

3) این حدیث اختصاص به حیات رسول اکرمk ندارد و بعد از حیات ایشان را نیز در بر می‌گیرد.

پیشینه تحقیق

اولین مقاله در پیشینه تحقیق بررسی تطبیقی حدیث منزلت از نگاه مذهب اهل بیتb و اهل سنت نوشته ایلقار اسماعیل زاده است. (پژوهش‌نامه‌ی حکمت و فلسفه اسلامی، ش 25، 1387) ایشان در فصل اول به ذکر منابع حدیث منزلت پرداخته و پنج مورد از منابع مذهب اهل بیتb را نقل می‌کند و سپس نگاهی به حدیث منزلت در منابع اهل سنت دارد و هفت روایت را بیان می‌کند.

در فصل دوم نگاهی به راویان حدیث منزلت می‌کند و بیست و پنج نفر را به عنوان راویان حدیث منزلت نام می‌برد. سپس به محل صدور این حدیث از دیدگاه مذهب اهل بیت و اهل سنت می‌پردازد که از نظر مذهب اهل بیت بیش از نُه محل برای حدیث منزلت آورده شده است و از نظر اهل سنت نیز پیش از نُه مورد و محل حدیث نقل شده است. البته معروف‌ترین محل صدور حدیث منزلت را درسال نهم هجرت هنگام ترک مدینه توسط رسول خداk و جانشین کردن علیg به جای خود می‌داند.

در فصل سوم، تشبیه حضرت علیg به هارونg را بررسی می‌کند و با استفاده از آیات قرآن، چند ویژگی مهم هارونg نسبت به موسیg مانند وزارت و برادری و جانشینی را بیان می‌کند و آن ویژگی‌ها را برای امام علیg می‌داند.

درفصل چهارم و پایانی به نتیجه گیری بحث می‌پردازد و از مقام و منزلت امام علیg و جانیشینی ایشان بعد از رسول اکرمk سخن می‌گوید.

از آن‌جا که موضوع مقاله، بررسی تطبیقی حدیث منزلت از نگاه اهل مذهب اهل بیتb و اهل سنت است لازم بود که بعد از ذکر منابع و محل صدور حدیث، به نحوه‌ی دلالت و چگونگی اثبات امامت امام علیg می‌پرداخت و اثبات می‌نمود که این حدیث فقط جنبه‌ی تاریخی ندارد و یکی از ادله‌ی اثبات امامت بلافصل امام علیg می‌باشد. ما در تحقیق پیش‌رو به بررسی محتوا و دلالت حدیث منزلت بر ولایت بلافصل امام علیg پرداخته و سپس به شبهات و اشکالات فرقه‌ی ضاله‌ی وهابیت پاسخ داده می‌شود.

مقاله دوم: حدیث منزلت در منابع روایی اهل سنت نوشته یاسر جهانی پور است. (فرهنگ کوثر، ش 78، تابستان 1388) ایشان در فصل اول حدیث منزلت و داستان آن را نقل و سپس در فصل دوم این روایت را در آثار اهل سنت بررسی می‌کند و فقط شش منبع روایی حدیث را بیان می‌نماید. در فصل سوم به بررسی اشکالات وارده از سوی اهل سنت پرداخته و جواب اشکالات مطرح شده بر حدیث را پاسخ می‌دهد. نکاتی که در مقاله‌ی ایشان وجود دارد عبارت است از 1- درفصل اول که داستان حدیث منزلت را بیان می‌کند با توجه به اینکه نویسنده، قصد دارد حدیث منزلت را از منابع روایی اهل سنت بررسی کند، از منبع شیعی (طهرانی، حسین، سؤالات ما– صفحه 127) نقل می‌کند که جا داشت از منابع اهل سنت داستان حدیث منزلت را بیان می‌کرد.

2- در فصل دوم ایشان فقط به ذکر شش منبع روایی اهل سنت می‌پردازد در حالی که در همان کتاب سؤالات ما، بیش از چهل منبع روایی اهل سنت نقل شده است. (طهرانی، حسین، سؤالات ما–صفحه 129).

3 - در فصل سوم ایشان به بررسی اشکالات اهل سنت پرداخته در حالی که فقط چند اشکال قرطبی را در نقد سند حدیث مطرح و پاسخ می‌دهد درحالی که سایر علمای برجسته اهل سنت نیز اشکالاتی در دلالت این حدیث مطرح نموده‌اند که جا داشت ایشان به اختصار به چند اشکال آنان نیز می‌پرداخت.

مقاله سوم: نقد و بررسی حدیث منزلت در رویکرد اهل سنت نوشته حجت الاسلام مهدی محمدی است. (مجله کوثر معارف ش 17 بهار 90) ایشان در مقدمه‌ی مقاله‌ی خود، به تعریف کلید واژه‌های نبی رسول، وزیر، مولی، خلیفه، منزلت پرداخته و بعد سند حدیث منزلت در منابع اهل سنت مانند صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن ترمذی، سنن نسائی و مسانید احمد بن حنبل و ابن ماجه و غیره را ذکر کرده است و بعد، طرق حدیث منزلت و رجال آن را نقل می‌کند. سپس به دلالت حدیث منزلت که آیا این حدیث می‌تواند دلیل ولایت بلافصل امام علیg باشد می‌پردازد. بعد از دلالت ویژگی‌های مشترک امام علیg و هارون را بیان می‌کند و موانع سر راه هارون و امام علیg و وجه امتیاز هارون نسبت به موسیb و علیg نسبت به پیامبرk را ذکر کرده و در پایان نتیجه گیری بحث را بیان می‌کند. نکته حائز اهمیت در این مقاله این است که با توجه به اینکه موضوع مقاله نقد و بررسی حدیث منزلت در رویکرد اهل سنت است لازم بود در مقام اثبات ولایت بلافصل امام علیg نظرات و شبهات اهل سنت را مطرح می‌کردند وسپس به اثبات حدیث منزلت می‌پرداختند.

[

Abstract:

Shi is arguably one of the Prophet after his Beliefs person or People is introduced as his successor.

In the Holy Qur'an and the Prophetic Sunnah to prove this claim, and there are countless different reasons. One of the major arguments vindicating inmate or, more correctly, the leadership of Amir al-Ali ibn AbiTalib is Accurate and continuous tradition "dignity" which Ali bin AbiTalib that the Messenger of Allah towards his analogy is like comparing Aaron and Moses.

Feature of this tradition, many other traditions, is Bukhari and Muslim, which along with other narrators, and the so-called Sunni have narrated, both of these hadith are unanimous.

The main issue leading research, this is Whether standing tradition, implying Imam Ali ibn AbiTalib immediately after the Prophet?

The tradition of the multi-directional The Imam Ali picks With the emergence of the Wahhabi sect Evidence of creating doubts in the Quran And validity of the Imamate of  is Imam And some of Imam Ali, the immediate implication of this Hadith Ali  the doubts that have been raised Sunni hadith implies, be answered.

Keywords: Imamate, Caliphate, provincial, Hadith dignity, dissent, doubt, Imam Ali, a Sunni.