پایان نامه درک زوجین از عملکرد خانواده هنگام و قوع سرطان در یکی از آن ها ، تبریز، 1391

پایان­نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد

( گرایش بهداشت جامعه)

چکیده

عنوان:

"درک زوجین از عملکرد خانواده هنگام و قوع سرطان در یکی از آنها ، تبریز،1391"

مقدمه: بیماری سرطان می­تواند عملکرد خانوادگی بیماران را تحت تاثیر قرار دهد. اجرای برنامه­های حمایتی به این بیماران نیازمند شناسایی ابعادی از زندگی خانوادگی است که بعد از ابتلاء به سرطان مختل شده باشند. بنابراین،  بررسی حاضر به منظور درک دیدگاه افراد مبتلا به سرطان و همسران آنها از عملکرد خانوادگی بعد از ابتلا به سرطان انجام شد.

روش کار: در این مطالعه توصیفی – همبستگی 101 زوج  مبتلا به سرطان در بخش­های بستری و درمانگاه بیمارستان شهید قاضی طباطبایی تبریز شرکت نمودند. جهت جمع­آوری داده­ها از پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده استفاده شد که عملکرد خانواده­ها را در ابعاد حل مساله، ارتباطات، نقش­ها، همراهی عاطفی، آمیزش عاطفی، کنترل رفتار و عملکرد کلی مورد بررسی قرار می­دهد. برخی مشخصات بیماران نیز با چک ­لیست بررسی شد.

نتایج: تمامی زوجین شرکت کننده در این مطالعه عملکرد خانوادگی خود را در همه ابعاد نسبتاً مناسب گزارش نمودند. بین دیدگاه بیماران در مورد عملکرد کلی خانوادگی و سن ازدواج (02/0= ,  p 20/0=r ) و سن بزرگترین فرزند (01/0= ,  p 21/0=r )  ارتباط آماری      معنی­داری وجود داشت اما چنین ارتباطی در مورد نحوه زندگی، شغل، سن، سطح تحصیلات، تعداد فرزندان، مدت زمان سپری شده از آگاهی از تشخیص بیماری مشاهده نشد. 

نتیجه­گیری: هر چندعملکرد خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان نسبتاً مناسب است، اما نباید از توجه بیشتر به خدمات مشاوره­ای برای خانواده و اعضای خانواده آنها غفلت نمود. زیرا خانواده منبع اولیه مراقبت و حمایت در بیماران مبتلا به سرطان می باشد. بطور کلی، لزوم در نظر گرفتن کل واحد خانواده به عنوان مددجو از ضروریات ارائه مراقبت های پرستاری و حمایتی خانواده محور از بیماران مبتلا به سرطان می باشد.

کلمات کلیدی:  سرطان، عملکرد خانوادگی، پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده

این فصل در رابطه با زمینه پژوهش تدوین شده است. زمینه پژوهش شامل عنوان پژوهش، معرفی مسئله، تعریف واژه ها، اهداف پژوهش، فرضیات و پیش فرض ها می باشد.

عنوان پژوهش : درک زوجین از عملکرد خانواده هنگام و قوع سرطان در یکی از آنها در شهر تبریز،.1391

زمینه پژوهش (بیان مساله):

سرطان به عنوان یک واقعیت تلخ و عامل تنش زای مهم (1) عارضه ای است که مسیر زندگی فرد را تغییر می دهد و باعث افزایش آسیب پذیری و افت کیفیت زندگی افراد شده، عملکردهای روزانه، فعالیت های اجتماعی و توانایی فرد برای انجام نقش های معمول را تغییر می دهد(2). در دنیای امروز، یکی از دلایل رایج ابتلاء و مرگ و میر، ناشی از بیماری ها سرطان است(3). طبق پیش بینی سازمان جهانی بهداشت، تعداد مرگ ناشی از سرطان در جهان، از سال 2007 تا سال 2030، 45%، افزایش خواهد داشت (از 9/7 میلیون به 5/11میلیون مرگ). بیش از نیمی از موارد سرطان در کشورهای در حال توسعه به وقوع می پیوندد. همچنین، در اکثر کشورهای در حال توسعه، سرطان دومین علت مرگ بعد از بیماری های قلبی- عروقی است(4).

درکشور ایران نیز، به عنوان یک کشور در حال توسعه، سرطان سومین علت مرگ پس از بیماری های قلبی و تصادفات جاده ای است. طبق نتایج مطالعه موسوی در سال 2006، آمار سالیانه وقوع سرطان در بین زنان و مردان ایرانی، به ترتیب، 98 و110 نفر به ازای هر 100000 نفر می باشد(5). اگر چه از نظر پزشکی سرطان برای یک فرد اتفاق میافتد، اما اعضای خانواده در مشکلات روانی و اجتماعی بیماری سهیم هستند. تشخیص سرطان یک تغییر وضعیت عمده در زندگی خانواده ایجاد می کند که Rolland از آن به عنوان" مهمان ناخوانده" یاد می کند که باید توسط خانواده یا زوجین پذیرفته شود. در هر مرحله از بیماری، خانواده با چالشهایی روبرو است که تهدید کننده روابط پایدارو کیفیت زندگی آنها است(6).

بطور گسترده پذیرفته شده است که مبارزه با سرطان یک امر خانوادگی است. نه تنها بیمار، بلکه هرکسی که او را دوست دارد نیز با عواقب ناشی از بیماری و درمان مواجه می شود، که این عواقب ممکن است شامل اختلال در زندگی روزمره، اضطراب، نگرانی ها در مورد عود سرطان، ترس از دست دادن و مرگ باشد(7). هنگام رویارویی خانواده با یک عامل استرس زا خانواده در ابتدا منابع خود را برای حل مشکل بسیج می کند. وقتی که تلاش برای حل مشکل با شکست مواجه می شود، خانواده دچار بحران می شود. وقتی منابع خانواده کافی نباشد یا به اتمام رسیده باشد، عملکرد خانواده رو به زوال میگذارد و علائم آشفتگی در خانواده مانند مشکلات والدی و تعارض در بین افراد اتفاق می افتد. همچنین، زمانیکه خانواده هیچ کمکی از خارج از سیستم دریافت نکند، نتیجه به شکل سطوح پایین تر عملکرد خانواده و یا شاید جدایی و از دست دادن یک عضو ظاهر شود(8). تجربه زندگی پر از استرس، افراد را مستعد آسیب پذیری می کند. خانواده های آسیب پذیر، مانند خانواده هایی با یک عضو بیمار، احتمال بیشتری برای ایجاد مشکلات بهداشتی در نتیجه مواجهه با خطر و یا پیامد های وخیم تری در نتیجه مشکلات بهداشتی دارند(9).

همانگونه که ذکر شد، خانواده های دارای یک عضو با بیماری شدید که خانواده را دچار استرس می کند، جزء خانواده های آسیب پذیر محسوب می شوند و بنابراین، به عنوان گروه هدف برای پرستاران بهداشت جامعه محسوب می شوند. یکی از اصلی ترین رویکردهای کار با خانواده های آسیب پذیر در پرستاری بهداشت جامعه، رویکرد خانواده به عنوان مددجو است. در این رویکرد، تمرکز اولیه بر خانواده و ثانویه بر افراد استدر این رویکرد تمرکز بر این است که وقتی اعضای خانواده یک مشکل بهداشتی را تجربه می کنند، خانواده به عنوان کل، چه واکنشی از خود نشان می دهد(10). در واحد خانواده هر عملکرد معیوب ( بیماری، جدایی و ...) که یک عضو را درگیر می کند، از طرق مختلف اعضای دیگر و همچنین، واحد خانواده به عنوان یک کل را تحت تاثیر خود قرار می دهد که اکثراً " اثر موجی" نامیده می شود.همچنین رابطه متقابل قوی بین خانواده و وضعیت بهداشتی آن وجود دارد. از این رو، در هر شکل از مراقبت از مرحله ارتقاء بهداشت تا نوتوانی، نقش خانواده بسیار تعیین کننده است(8).

منظور از عملکرد خانواده، توانایی خانواده در هماهنگی با تغییرات ایجاد شده در طول حیات، حل تعارضات، همبستگی بین اعضا، اجرای مقررات حاکم بر این نهاد، با هدف حفظ کل سیستم خانواده می باشد(3). بررسی عملکرد خانواده نشان می دهد خانواده تا چه حد به عنوان یک واحد کار می کند و همچنین، میزان توانایی خانواده برای سازگاری و قضاوت در موقعیت های مختلف را می سنجد(11). لازمه ارزیابی خانواده ها، داشتن یک الگوی نظری در مورد چگونگی عملکرد آنها می باشد. یکی از مفیدترین الگوها برای بررسی خانواده، الگوی مک مستر در مورد کارکرد خانواده می باشد و در سال 1960 توسطEptein [1] و Lawrence [2]طراحی شد(12). گرچه این الگو تمامی ابعاد عملکرد خانواده را پوشش نمی دهد، اما ابعاد مهمی را که اغلب نمود بالینی پیدا می کند مد نظر قرار میدهد(13). این الگو شش جنبه از عملکرد خانواده را مد نظر قرار می دهد: 1- حل مساله  2- ارتباطات  3- نقشها  4- پاسخگویی عاطفی        5-آمیزش عاطفی 6- کنترل رفتار.

الگوی مک مستر با عملکرد جاری خانواده سروکار دارد نه با مرحله تکاملی خانواده یا رشد قبلی آن. این الگو وظایف خانواده ها را به سه قسمت تقسیم میکند. وظایف پایه مانند تامین خوراک، امنیت، مراقبت بهداشتی برای اعضای خود. وظایف تحولی مانند مراقبت از نوزاد و توجه به نوجوان خانواده، وظایف بحرانی که شامل مهارت های خانواده در هنگام بروز بحران ها و وقایع غیر منتظره مانند بیماری شدید یک عضو خانواده می باشد(12).

نکته مهم این است که چرا کار کردن با خانواده بیماران مبتلا به سرطان تا این اندازه مهم است؟  Northouse(2010)، در یک مطالعه متا آنالیز که بر روی خانواده های بیماران سرطانی در آمریکا انجام داده است، چهار دلیل برای لزوم کار با خانواده در بیماران سرطانی را ذکر کرده است:1- هنگامی که یک عضو مبتلا به سرطان است، اعضای خانواده وی بطور قابل ملاحظه ای تحت استرس قرار می گیرند.2- اعضای خانواده غالباً در مورد افکار و احساساتشان راجع به سرطان با همدیگر صحبت  نمی کنند.3- خانواده ها سعی می کنند تا با تاثیرسرطان و تنش در خانواده که عمدتاً به علت سرطان بوجود آمده است، سازگار شوند.4- اعضای خانواده تلاش می کنند تا عملکرد اصلی خود را حفظ کنند (14).

خانواده به عنوان اولین منبع حمایتی و مراقبتی برای عضو مبتلاء به بیماری محسوب می شود و نگرشی که خانواده به سرطان و عوارض ناشی از آن دارد در امر مراقبت از بیمار تاثیر بسزایی دارد(15). بسته به اینکه نقش فرد مبتلا در ساختار خانواده چه بوده است، تاثیر سرطان بر عملکرد خانواده متفاوت خواهد بود(14). مهمترین نقشی که در رو یارویی با خانواده باید بررسی شود نقش والدی است(16). تشخیص سرطان در والدین باعث تغییردررفتار والدی، عملکرد جسمی و روانی و همچنین، عملکرد خانواده می شود(1).

هنگامی که والدین بیمار هستند، کیفیت مراقبت های پزشکی شامل توجه به نقش بیمار به عنوان یک والد و نیاز کودکان آنها می باشد(17). ابتلاء مادر به سرطان می تواند به عنوان یک استرسور برای کودک عمل کند(18).

 نتایج مطالعه Schmitt[3] نشان داد که اختلال در عملکرد خانواده ها با والدین مبتلا به سرطان وجود دارد، مهمترین علت آن افسردگی والدین در زمینه سرطان می باشد که به نوبه خود تاثیر منفی بر بهداشت روانی کودکان خواهد گذاشت، خصوصاً اگر یک ریسک فاکتور دیگر مانند درآمد کم در خانواده وجود داشته باشد. والدین بیمار توانایی کمتری برای مراقبت از اعضای خانواده دارند و در نتیجه کودکان مجبورند وظایف و نقشهای جدیدی را به دوش بکشند و چنین کودکانی ممکن است در بزرگسالی دچار تزلزل شخصیت شوند(19). همچنین، در پژوهش منتصری (2008) بر روی کودکان با والدین مبتلا به سرطان نتایج نشان داده اند که بروز بیماری های مزمن از جمله سرطان در والدین با ایجاد عوارضی در افراد خانواده و به خصوص کودکان همراه است(1). تاثیر تشخیص سرطان والدین برکودکان متفاوت است و علت آن نه تنها به علت تفاوت در سن کودکان، بلکه همچنین، به دلیل نوع سرطان و میزان امید والدین به بقاء طولانی مدت پس از سرطان می تواند باشد(20). همچنین، پیچیدگی های درمان نیز می تواند کیفیت زندگی کودکان والدین دچار سرطان را تحت تاثیر قرار دهد(21). نتایج مطالعه صورت گرفته درآمریکا بر روی روابط زن و شوهر هنگام بروز سرطان در یکی از آنها نشان داده است که هنگامی که یکی از زوجین مبتلا به سرطان می شود، همسر وی نیز به اندازه او دچار تنش می شود. وقتی مردان خانواده بیمار می شوند، همسرانشان نسبت به زمانی که خود دچار بیماری هستند، بیشتر تحت استرس قرار می گیرند، زیرا زنان اغلب تمایل دارند که بار مراقبت را به تنهایی ویا بدون کمک دیگران به دوش بکشند. به علاوه آنها باید همچنان، به انجام کارهای روزمره و مراقبت از کودکان بپردازند، میزان تنشی که زوجین دریافت می کنند به مرحله ی بیماری نیزبستگی دارد.زوجین و به خصوص شوهران، بالاترین سطح استرس را در فاز پایانی بیماری، به دلیل ترس از عود سرطان تجربه می کنند(22). با توجه به وظایف زنان و نقش های اجتماعی آنها در درون خانواده، مشخص شده است که زنان در حفظ واحد خانواده، موثرتر و فعال تر از مردان هستند(23). از طرفی، پدران خانواده ها اختلال بیشتری در     نقش ها و ارتباطات نسبت به مادران دارند(22). مشکلات بهداشتی تناسلی، شامل عملکرد جنسی معیوب و باروری مختل شده نیز تنشزا هستند و حتی بعد از درمان سرطان نیز ماندگار هستند(24). فرآیند های درون خانواده ها زمانی به درستی پیش می روند که اعضا بتوانند نقش های مورد انتظار خود را ایفا کنند(8). نقش ها به الگوهای تثبیت شده رفتار بر          می گردند (25). یکی از مهمترین نقشهای پرستار بهداشت جامعه در بر خورد با خانواده های دچار بحران، کمک به خانواده جهت به کار گیری توانایی ها و منابع خانواده برای مبارزه با بحران میباشد(26). توانایی خانواده برای مبارزه با بحران به منابع خانواده وابسته است که شامل منابع اجتماعی(همسر، فرزند، والدین، خواهر و برادر و...). منابع فرهنگی، منابع مذهبی، منابع آموزشی و منابع پزشکی می باشند(11). در کشور ایران با وجود اهمیت خانواده در مراقبت از بیماران مبتلا به سرطان، مطالعات پراکنده ای در مورد جنبه های مختلف خانواده صورت گرفته استوبه عملکرد خانواده بصورت غیرمستقیم اشاره شده است. یکی از این مطالعات، پژوهش فتوکیان در سال2004 است که تنها کیفیت زندگی بستگان درجه یک مبتلایان به سرطان را بررسی کرده است، نتایج این مطالعه حاکی از آن بود که کیفیت زندگی خانواده های ایرانی با عضو مبتلا به سرطان، در ابعاد روانی- اجتماعی دچار اختلال شده و انزوای اجتماعی، مشکلات مالی، اختلال در روابط شخصی و روابط جنسی با همسر مشاهده می شود (27). همچنین، مطالعه منتصری در سال 2008 که به شناسایی مشکلات جسمی و روانی و اجتماعی کودکان دارای والدین مبتلا به سرطان پرداخته است ویافته ها نشان داده اند که وجود بیماری های تهدید کننده زندگی در والدین، باعث بروز اختلال در فرآیند طبیعی خانواده و تنش در اعضای آن، خصوصاً کودکان می شود(1). هیچ مطالعه ای در ایران بطور مستقیم وجامع، عملکرد خانواده های بیماران سرطانی را مورد هدف قرار نداده است. اما مهمترین متغیری که بهداشت هر جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد وضعیت اجتماعی، اقتصادی، محیطی، جغرافیایی، سیاسی و حمایت اجتماعی آن جامعه است(28). هنگام تلاش برای حمایت سیستم خانواده درک محیط اقتصادی که خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد بسیار مهم است. تا جاییکه میزان در آمد از نظر تاثیر بر عملکرد خانواده در درجه اول اهمیت قرار دارد(29). همچنین، میزان حمایت در دسترس خانواده از آژانس های دولتی و غیر دولتی درهنگام وقوع بحران درجوامع مختلف متفاوت است(9). قومیت نیز بر نحوه پاسخ خانواده ها به شرایط تنشزا و حمایت از یکدیگر تاثیر می گذارد(8). نتایج مطالعه حیدری نیز حاکی از این است که نوع درمان و وضعیت اقتصادی بر کیفیت زندگی بیماران سرطانی تاثیرگذار است(28). همچنین، طبق نظر هانسون، بهداشت خانواده مرتبط با فاکتورهای مذهبی، جامعه شناختی و فرهنگی سیستم خانواده است(10). از نظر Dorkim، خانواده جزئی از یک جامعه است و شناخت آن مستلزم شناخت کل جامعه است(30). اعتقادات هر جامعه راه حل هایی را که خانواده در مقابل یک بیماری مزمن و یا تهدید کننده زندگی ارائه می کند را شکل            می دهد. مثلا اعتقاد یک شخص مبتلا به سرطان به طب سوزنی، به جای درمان توصیه شده توسط پزشکان(25). از نظر Friedman، تغییرات اجتماعی تاثیر عظیمی بر زندگی خانواده دارد. روندهای اقتصادی و اعتقادی خانواده پیشرفت های تکنولوژیکی، دموگرافیکی، روند های سیاسی و فرهنگی- اجتماعی، فاکتورهای مهمی هستند که خانواده را تحت تاثیر قرار          می دهند (8). پس با توجه به مطالب ذکر شده و تفاوت های جوامع مختلف، نتایج مطالعات صورت گرفته در کشورهای دیگر در مورد خانواده را نمی توان به ایران تعمیم داد زیرا هر خانواده  یک راز نگفته و منحصر به فرد است(9) و مانند آیینه ای عناصر اصلی جامعه را در خود دارد و انعکاسی از نابسامانی های اجتماعی است

Abstract:

Title: Couples Perception of Family Functioning, When Cancer Occurrence In One of Them, Tabriz, 2012.

Introduction: Cancer can affect family functioning of the patients. Supportive programs for cancer patients require identifying those aspects of family life that are affected by cancer. Thus, the present study aims to understand the perspective of cancer patients and their spouses of family functioning.

Method: In this correlational-descriptive study, 101 spouses with cancer from inpatient and outpatient wards of Ghazi Tabatabaei hospital in Tabriz participated in the study.  To collect data family assessment device was used which evaluates the function of family in terms of problem solving, communication, roles , affective responsiveness , affective involvement, behavior control and overall functioning. Some characteristics of patients assessed by checklist.

Result: couples in this study reported relatively proper family functioning in all aspects. There was a significant correlation between overall family functioning and the age of marriage (p=0/02, r=0/20) and the age of elder child (p=0/01, r= 0/21).

Conclusion: Although family functioning of cancer patients is relatively appropriate, more attention should be paid to counseling services for family members. Because family is the primary source of care and support for cancer patients. In general, considering the whole family as a client is necessary to provide a supportive family-centered nursing care to cancer patients.

Keywords: cancer, family functioning, Family Assessment Device, Couples