چکیده
فرهنگ همان حیات معنوی انسان است و دربرگیرنده گرامی ترین و گرانبهاترین حصه وجود آدمی است و همان گوهر پویایی، نوآوری، زایندگی و بالندگی است.
فرهنگ مردم ایل بچاقچی خاص و قابل توجه است. ایل بچاقچی معروفترین ایل سیرجان است. این ایل در کوهستان چهارگنبد و دهات بلورد و کهن شهر سکونت دارند.
ایل بچاقچی از چندین طایفه و تیره تشکیل می شود و کوچکترین واحد آن ایشوم است که شامل چند خانوار می باشد. بنا به گفته های پیرمردان و مطلعان بلورد این ایل در زمان نادرشاه از قره داغ آذربایجان به منطقه کرمان کوچانده اند.
در این پایان نامه به بررسی فرهنگ عامه ی مردم ایل بچاقچی یکی از بزرگترین ایل های عشایر سیرجان می پردازیم. فرهنگ مردم عامه به دلیل کوچ و مهاجرت تحت تأثیر مردم این مناطق قرار گرفته و تغییرات جزئی در زندگی آنها صورت گرفته است.مواردی که در این پژوهش بررسی می شود در پنج فصل طبقه بندی شده است: فصل اول: بیان مسأله که توضیح مسئله مربوط به پژوهش پرداخته شده است. فصل دوم: شامل پیشینۀ تحقیق یا ادبیات آن است که به بررسی تحقیقات داخلی که بر روی فرهنگ مردم ایل بچاقچی انجام شده معرفی می نماید. فصل سوم: روش تحقیق: که روش هایی که برای انجام پژوهش از آن ها استفاده شده است در این پژوهش به تشریح تحقیق میدانی پرداخته شده است. فصل چهارم: یافته های تحقیق، نمودار، تصاویر و ... می باشد، در این فصل فرهنگ عامۀ مردم ایل بچاقچی را بر اساس روش میدانی و مصاحبه، جمع آوری و توصیف نموده ایم. فصل پنجم: نتایج پژوهش می باشد که در این فصل به جمع بندی مطالب و نتیجه گیری پرداخته ایم.
واژگان کلیدی: ایل، بچاقچی، فرهنگ عامه، آداب و رسوم، دوبیتی ...
چکیده
فرهنگ همان حیات معنوی انسان است و دربرگیرنده گرامی ترین و گرانبهاترین حصه وجود آدمی است و همان گوهر پویایی، نوآوری، زایندگی و بالندگی است.
فرهنگ مردم ایل بچاقچی خاص و قابل توجه است. ایل بچاقچی معروفترین ایل سیرجان است. این ایل در کوهستان چهارگنبد و دهات بلورد و کهن شهر سکونت دارند.
ایل بچاقچی از چندین طایفه و تیره تشکیل می شود و کوچکترین واحد آن ایشوم است که شامل چند خانوار می باشد. بنا به گفته های پیرمردان و مطلعان بلورد این ایل در زمان نادرشاه از قره داغ آذربایجان به منطقه کرمان کوچانده اند.
در این پایان نامه به بررسی فرهنگ عامه ی مردم ایل بچاقچی یکی از بزرگترین ایل های عشایر سیرجان می پردازیم. فرهنگ مردم عامه به دلیل کوچ و مهاجرت تحت تأثیر مردم این مناطق قرار گرفته و تغییرات جزئی در زندگی آنها صورت گرفته است.مواردی که در این پژوهش بررسی می شود در پنج فصل طبقه بندی شده است: فصل اول: بیان مسأله که توضیح مسئله مربوط به پژوهش پرداخته شده است. فصل دوم: شامل پیشینۀ تحقیق یا ادبیات آن است که به بررسی تحقیقات داخلی که بر روی فرهنگ مردم ایل بچاقچی انجام شده معرفی می نماید. فصل سوم: روش تحقیق: که روش هایی که برای انجام پژوهش از آن ها استفاده شده است در این پژوهش به تشریح تحقیق میدانی پرداخته شده است. فصل چهارم: یافته های تحقیق، نمودار، تصاویر و ... می باشد، در این فصل فرهنگ عامۀ مردم ایل بچاقچی را بر اساس روش میدانی و مصاحبه، جمع آوری و توصیف نموده ایم. فصل پنجم: نتایج پژوهش می باشد که در این فصل به جمع بندی مطالب و نتیجه گیری پرداخته ایم.
واژگان کلیدی: ایل، بچاقچی، فرهنگ عامه، آداب و رسوم، دوبیتی ...
بیان مسأله
« فرهنگ عامه یا فولکلور شامل دو بخش: فولکfolk) ) به معنای عامه و توده عوام مردم است و بخش دوم لور (lore) به معنای دانش، دانستنی، مجموعه اطلاعات، معلومات، فرهنگ و موادی که اساس این علم را تشکیل می دهد» (فصلنامه فرهنگ مردم، 1386: 15).
« اندیشمندان فرهنگ دوست ایران زمین به منظور آن که فرهنگ شفاهی در مسیر پرتلاطم روزگار از بین نرود آن را از حالت شفاهی به رشته تحریر کشیدند و در این میان حکیم ابوالقاسم فردوسی بهترین فردی است که با توجه به اوضاع نابسامان روزگارش به گردآوری گنجینه های ملی وفرهنگ شفاهی ملت همت گماشت، وی هسته ی اصلی فرهنگ مردمی مکتوب منظوم را بوجود آورد و آیین های ملی و کهن ما را به زبانی روان و رسا ثبت کرد. او شاهنامه را که گنجینه فرهنگ مردم است طی 25 تا 30 سال پدید آورد» (فصلنامه فرهنگ مردم ،1386: 18-17).
«ایل بچاقچی یکی از ایلات بزرگ کرمان است که امروزه بخش عمده آن در بلورد و روستاهای دور وبر و نزدیک آن یکی نشین شده اند، بچاقچی ها تا حدود سی سال پیش کوچ نشینی می کردند و زندگی چادرنشینی داشتند» (سعیدیان، 1375: 731).
« مردم ایل بچاقچی اصلأ ترک و زبان آنان ترکی است ولی به علت ارتباط با مردم روستاها و عشایر فارسی زبان، واژه ها و ترکیبات فارسی در گویش ایشان نفوذ کرده است» (افشارسیستانی، 1362: 702).
« بررسی نقش ایل نشینان در تاریخ و فرهنگ ایران در درجه نخست، نیازمند مطالعات مردم شناسی برای آگاهی از مناسبات اجتماعی، ساختار ایلی، قدرت های ایلی، اقتصاد و فرهنگ ایلی می باشد» (باستانی راد،1382: 1).
«در متون فارسی واژه های ایل، عشیره، طایفه، قبیله، اویماق بویژه در حالت جمع ایلات، عشایر، طوایف، قبایل غالبأ مترادف با یکدیگر آمده اند و در فرهنگ ها این واژه ها قوم ، تبار ، دودمان ، خانواده و گاهی جماعت معنی شده اند که البته کمکی به درک تفاوت های عملی آنها نمی کند .
ابن خلدون مورخ قرن 8 هجری از نخستین کسانی است که به ویژگی های اجتماع های بادیه نشین اندیشیده و معتقد است مردمی که معاش خویش را از راه پرورش چارپایان بدست می آورند، ناگزیرند برای جستجوی چراگاهها و آب در حال حرکت و بیابان گردی باشند» (ایمانی فر،1389: 5).
در این پژوهش که به بررسی فرهنگ و ادبیات عامه ی ایل بچاقچی در استان کرمان می پردازد، فرهنگ این ایل را از همه ی جنبه های فرهنگی مورد بررسی قرار می دهد. «ایل بچاقچی که ظاهرأ واژه بچاقچی با بوچاقچی در گویش ترکی از دو بهر «بوچاق» یعنی چاقو، کارد وسرنیزه و پسوند «چی» تشکیل گردیده است. بنابراین بوچاقچی به معنی نیزه گذار و دشنه دار را می دهد. برخی نیز بر این باورند که نام این ایل را از واژه بوچاق به معنای عسل گرفته اند » (سیستانی ،1382؛250)
از آنجایی که عشایر بچاقچی از آذربایجان به منطقه ی کرمان مهاجرت کرده اند و مردمی جنگجو و سلحشور هستند و در یک محل چون بلورد متمرکز نشده اند، لازم است که فرهنگ و ادبیات عامه ی آنها را مورد بررسی قراردهیم تا تأثیر دیگر فرهنگ ها را که با آنها در تعامل هستند مشاهده کنیم و این که آیا همان فرهنگ بومی و سنّتی خود را حفظ کرده یا تحت تأثیر قرار گرفته اند.
2-1 - اهداف و ضرورت تحقیق
مطالعات گسترده و دقیق بر روی ایل بچاقچی در استان کرمان کم و محدود به چندین مقاله و کتاب می شود که به چند جنبه ی فرهنگی این ایل به صورت پراکنده پرداخته اند. این پژوهش سعی می شود که به فرهنگ و ادبیات عامه ی ایل بچاقچی به صورت کلی و کامل بپردازیم، تا به مطالعات قبلی اضافه گردد.
در این پژوهش به تمام جنبه های فرهنگ ایل، از جمله آداب و رسوم که شامل مراسم ازدواج، تولد و مرگ ، آداب و رسوم مربوط به اعیاد مختلف و جمع آوری ادبیات عامه اعم از قصّه ها ، ترانه ها و ... می پردازیم تا از منسوخ شدن آنها نیز جلوگیری به عمل آید.
1-1- پیشینه و ادبیات تحقیق
« نگاه به منابع برای کشف موقعیت تاریخی ایلات بایستی بر پایه آگاهی های جامعه شناسی و توأم با بررسی پیشینۀ تاریخی آن ها انجام بگیرد. با چنین نگرشی در پژوهش حاضر ضمن انجام مطالعات جامعه شناسی در مورد ایلات ایران، پیشینه تاریخی ایل بچاقچی نیز مورد مطالعه قرار گرفته است. در بررسی گذشته ی این ایل به استخراج اطلاعاتی مبادرت شد که در آثاری مانند سفرنامه ابن بطوطه، تذکره صفویه کرمان، تاریخ کرمان و ... وجود دارند. اگر چه ابن بطوطه – تا آنجا که بدست آمده است – نخستین و تنها کسی است که نه تنها یادی از واژه «بچقچی» به عنوان مشخصه ی نسبی برخی از افرادی که در آناتولی می بیند، به میان می آورد بلکه اخبار منحصر به فرد و مهمی را در مورد «بچقچی» ارایه می دهند که در هیچ منبع دیگری نمی توان مشاهده کرد. اخبار وی مربوط به دهه ی سوم سده هشتم قمری (740-730) می باشد. اما پس از وی سکوت منابع به هر شکلی که مربوط به «بچقچی» باشد تا دوره ی صفویه ادامه می یابد، به گونه ای که با حضور افشارها در کرمان و پس از تأسیس سلسله صفویه، تاریخ کرمان از آغازین دهه های سده دهم قمری، اخباری از این ایل را در بر می گیرد که به دلیل ارتباط افشارها با ایل بچاقچی، اطلاعات مربوط به ایل افشار با توجه به پراکندگی افشارها در گوشه و کنار ایران از یک سو و اقتدار سیاسی آن ها در کرمان ؛ از دیگر سو ؛ بسیار مهم می باشد.