پایان نامه بررسی مضامین اشعار در شکل‌ گیری فضا سازیِ شاهنامه‌ های بایسنقری و طهماسبی

فهرست:

مقدمه..........................................................................................................................        1

فصل اول:   کلیات طرح

بیان مساله............................................................................................................     4

هدفهای تحقیق....................................................................................................     5 

اهمیت موضوع تحقیق و  دلایل انتخاب آن........................................................     5

سوالات یا فرضیه های تحقیق.............................................................................     6

مدل های تحقیق...................................................................................................    6

تعاریف عملیاتی متغیر ها و واژهای کلیدی..........................................................   6

روش تحقیق.........................................................................................................   6

قلمرو  تحقیق.......................................................................................................   7

جامعه وحجم تحقیق............................................................................................   7

فصل دوم:  مطالعات نظری

مقدمه............................................................................................................................    10

2-1   فضاسازی در نگارگری........................................................................................   11

2-2   ترکیب بندی........................................................................................................   11

2-3   مفهوم فضا...........................................................................................................               12

2-4   چگونگی نمایش فضا در نگارگری.....................................................................   15

2-5   فضاسازی در دوره تیموری (مکتب هرات)........................................................   24

2-6   فضاسازی در دوره صفوی ( مکتب تبریز)..........................................................   29

فصل سوم:   تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق

مقدمه............................................................................................................................    37

3-1   حکیم ابواقاسم فردوسی......................................................................................         38

3-2   نقش فردوسی بر فرهنگ و ادبیات ایرا................................................................        40

3-3   شاهنامه................................................................................................................  43

3-3-1   پیشینه داستانهای شاهنامه.................................................................................  44

3-3-2 حماسه..............................................................................................................  45

3-4   تأثیر ادبیات حماسی بر نگارگری........................................................................  46

فضایل اخلاقی قهرمانان..................................................................................  48

3-4-2 جاودانگی.........................................................................................................  49

3-4-2 خیر وشر..........................................................................................................  50

بحر و وزن......................................................................................................  51

بیان داستانها یا موضوعات هم زمان................................................................  52

اغراق شاعرانه.................................................................................................   53

حرکت در شاهنامه........................................................................................  55       

رنگ در شاهنامه............................................................................................  59

3-5   مضامین در عناصر تصویری شاهنامه‌ی بایسنقری و شاهنامه طهماسبی............  65

ترکیب بندی در نگاره های حماسی.............................................................. 70

نماد پردازی تصویری در نگاره های حماسی...............................................  72

رنگ در نگاره های حماسی.........................................................................  73

بافت در نگاره های حماسی.........................................................................  74

عناصر طبیعت و نحوه استقرار آنها در نگاره های حماسی............................  74

بایسنقر..........................................................................................................  76

شاهنامه بایسنقری.........................................................................................  78

نگاره‌های شاهنامه بایسنقری........................................................................  83

شاهنامه طهماسبی.......................................................................................  104

 نگاره‌های شاهنامه طهماسبی.....................................................................  107     

جایگاه و تاثیر کتیبه، در فضاسازی نگاره‌های شاهنامه‌های بایسنغری و

طهماسبی..................................................................................................................  137

3-6-1 نگاره، نگاریدن، کتیبه ..................................................................................  139

3-6-2 کتیبه در شاهنامه بایسنقری...........................................................................  142

3-6-3 کتیبه در شاهنامه طهماسبی.........................................................................   154

فصل چهارم: نتیحه گیری و پیشنهادات

مقدمه......................................................................................................................  161

4-1   نیجه گیری....................................................................................................  162

فهرست منابع و مأخذ..............................................................................................  164

فهرست متابع و مأخذ تصاویر ................................................................................  169

چکیده انگلیسی.......................................................................................................  171   

فهرست تصاویر

عنوان...............................................................................................................   صفحه

2-1 ملاقات رستم و اسفندیار..................................................................................   13

2-2 نگاره ای از معراج نامه.....................................................................................   14

2-3 معراج حضرت رسول اکرم (ص)....................................................................   14

2-4 کشته شدن ارجاسب در رویین دژ، به دست اسفندیار.....................................   16

2-5 آشنایی فردوسی با شاعران دربار سلطان محمد غزنوی...................................   18

2-6 شاهزاده و گدا..................................................................................................  20

2-7 منظره پاییزی....................................................................................................  22

2-8 شکارچیان در یک منظره زمستانی....................................................................  22

2-9 مجلس گلنار وارد اردشیر.................................................................................  25

2-10رخش شیر را از پا درمی آورد........................................................................  30

2-11 بارگاه کیومرث ، منسوب به سلطان...............................................................  31

2-12 شیرین خسرو را مشاهده می کند................................................................... 32

2-13 همای و همایون، گلچین اسکندر سلطان........................................................ 32

2-14 مجنون در زنجیر به خیمه لیلی......................................................................  33

2-15 آموختن جمشید هنرها را به مردم.................................................................  33

3-1 جنگ رستم با کاموس.....................................................................................  48

3-2 کشته شدن خسرو پرویز.................................................................................  53

3-3  دیده شدن زال توسط کاروانیان.....................................................................  54

3-4 : ملاقات گلنار و اردشیر.................................................................................  67

3-5 جنگ قارن با بارمان......................................................................................... 71

3-6  ااف-سهراب رستم را به زمین می کوبد......................................................... 71

3-6 ب: بخشی از نگاره سهراب رستم را به زمین می کوبد................................... 71

3-7  بخشی از نگاره جنگ هوشنگ با دیوان......................................................... 73

3-8  بخشی از نگاره جنگ رستم با کاموس.......................................................... 74

3-9  بخشی از نگاره رهام دست جادو را قطع می کند........................................ 75

3-10 بخشی از نگاره بارگاه کیومرث.................................................................... 75

3-11 تذهیب نخستین شاهنامه بایسنقری.............................................................. 80

3-12 دو ترنج مدور زرین صفحات ۵ و ۶، شاهنامه بایسنغری............................ 81

3-13 اسامی پادشاهان، صفحه ۲۳ و ۲۴ شاهنامه بایسنغری................................. 82

3-14 شکارگاه....................................................................................................... 85

3-15 ملاقات فردوسی با شعرا،............................................................................. 86

3-16 پادشاهی جمشید،......................................................................................... 87

3-17 دیدار زال و رودابه....................................................................................... 88

3-18 نیوشیدن کیکاوس سرود رامشگر دیو را در ستایش مازندران...................... 89

3-19: نبرد رستم و دیو سفید................................................................................ 91

3-20: سوگ سیاوش............................................................................................ 93

3-21: بر تخت نشستن لهراسب........................................................................... 95

3-22: کشته شدن گرگها به دست اسفندیار.......................................................... 96

3-24: کشته شدن ارجاسب به دست اسفندیار در رویین دژ................................ 98

3-25: رزم کیخسرو و افراسیاب........................................................................... 99

3-26: سوگ سیاوش............................................................................................ 99

3-27: سوگواری فرامرز بر تابوت پدرش............................................................. 99

3-28: نبرد رستم با خاقان چین............................................................................ 99

3-29: پاسخ دادن اسفندیار به رستم................................................................... 100

3-30: بر تخت نشستن کیکاووس..................................................................... 100

3-31: فردوسی و شعرای غزنه،......................................................................... 101

3-32  منذر، شطرنج را در حضور انوشیروان می آموزد.................................... 101

3-33 نبرد تن به تن رستم با برزو..................................................................... 101

3-34 آموختن جمشید هنرها را به مردم............................................................ 108

3-35 دیدار زال و رودابه................................................................................... 108

3-36 الف- بارگاه کیومرث.............................................................................. 111

3-36 ب: بخشی از تصویر بارگاه کیومرث....................................................... 111

3-37 جشن سده، شاهنامه................................................................................ 113

3-38 کابوس ضحاک....................................................................................... 114

3-39 دیده شدن زال توسط کاروانیان.............................................................. 116

3-40 طهمورث دیوان را شکست می دهد...................................................... 118

3-41: هفت واد و کرم، منسوب به دوست محمد........................................... 119

3-42  فریدون سر تور را دریافت می‌کند........................................................ 119

3-43 موافقت کردن شاه با ازدواج زال............................................................ 120

3-44 : نبرد رستم با دیو.................................................................................. 120

3-45 نفرد چنگش با رستم..............................................................................120

3-46 رستم و سیاوش بلخ را تصرف می‌کند...................................................121

3- 47: رستم قلعه بیداد را خراب می..............................................................121

 3- 48: سهراب رستم را به زمین می‌کوبد...................................................... 122

 3- 49: آمدن فریدون نزد  سلم و تور............................................................122

 3- 50: رستم با شکیبایی درباره مرگ و سرنوشت سخن می‌گوید................122

 3- 51: پسران فریدون و دختران سرو در بارگاه شاه یمن.............................123

 3- 52: حمله ضحاک به قصر فریدون.......................................................... 123

 3- 53: کشته شدن کهار کشانی به دست رستم.............................................123

 3- 54: نبرد رستم با کاموس.........................................................................124

3- 55: دیدار سیاوش و افراسیاب.................................................................124

3- 56: فرود اسب گشسو را به زمین می زند...............................................124

3- 57: کشته شدن شیده به دست کیخسرو..................................................125

3- 58: پیدایش مار بر دوش ضحاک............................................................125

3- 59: دوره سوم اسفندیار، کشتار اژدها......................................................125

3- 60 : به بند کشیدن ضحاک در کوه دماوند،..............................................126

3-61 : به بند کشیدن ضحاک در کوه دماوند............................................... 127

- 62، پانزده نگاره در یک نگاه......................................................................144

3- 63: کتیبه در نگاره ها...............................................................................145

٣ – 64 : مجلس هفت، شاهنامه بایسنغری....................................................146

3-65: این نمونه از کتیبه‌ها............................................................................147

3-66: مجلس 9 ، ساهنامه بایسنقری............................................................ 148

3-67: تأثیر ترکیب بندی.............................................................................. 148

3-68: مجلس چهارده و بیست و یک.......................................................... 149

3-69: مجلس شش و هفده.شاهنامه بایسنقری.............................................150

3- 70:  امتداد برگ‌ها...................................................................................152

3- 71: فضای معمول اطراف نگاره..............................................................153

3-72: آنالیز نگاره بیژن در شکار گرازان،.................................................... 156

3-73: آنالیز نگاره نبرد رستم و شنگل......................................................... 157

3- 74: آنالیز نگاره فریدون در کنار دریا..................................................... 158

3- 75: آنالیز نگاره مرگ مرداس................................................................. 158

منبع:

ابراهیم ناغایی، حسین. جایگاه ترکیب بندی در نگارگری، تابستان 1384، دو فصل‌نامه مطالعات هنر اسلامی، شماره 2.

ارسطو، فن شعر، 1385، ترجمه عبدالحسین زرین کوب، تهران، انتشارات امیر کبیر.

اشرفی، مقدم. همگامی نقاشی با ادبیات در ایران، 1367، ترجمه ی رویین پاکباز، چاپ اول، تهران، انتشارات نگاه.

آژند، یعقوب. تاریخ تیموری، 1379، جلد اول، تهران، انتشارات جامی.

آژند، یعقوب. مکتب نگارگری تبریز و «قزوین_مشهد».1384، چاپ اول، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر.

آژند، یعقوب. شاه طوبی (مجموعه مقالات نخستین همایش بین المللی نقاشی جهان اسلام)، 1379، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر.

آیت اللهی، حبیب. جلوه ناب هنر ایرانی در میناتورهای شاه طهماسبی، 1374، فصلنامه هنر، شماره 28.

اصفهانی، میرزا حبیب. تذکره خط و خطاطان، رحیم چاوش اکبری، 1369، چاپ اول، تهران‏، انتشارات کتابخانه مستوفی.

امامی،کریم. داستان بازگشت یک شاهنامه‌ی نفیس، ۱۳۷۴، فصلنامه‌ی هنر، شماره ۲۹.

خلج امیر حسینی، مرتضی. رموز نهفته در نگارگری، 1384، چاپ دوم، تهران، انتشارات کتاب آبان.

بلر، شیلا. هنر و معماری اسلامی، 1381، اردشیر اشراقی، تهران، انتشارات سروش.

بیانی، مهدی. آثار و احوال خوشنویسان ایران، 1358، جلد چهارم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

بینیون، لورنس. ج.و.س ویلکنسون، ترجمه بازیل‌گری، سیر تاریخ نقاشی ایرانی، 1383،  محمد ایرانمنش، چاپ سوم ، تهران، موسسه انتشارات امیر کبیر.

پاکباز، رویین. دایره المعارف هنر، 1387، چاپ چهارم، تهران، انتشارات فرهنگ معاصر.

پاکباز، رویین. نقاشی ایرانی از دیرباز تا امروز، 1384، چاپ چهارم، تهران، انتشارات زرین و سیمین.

تجویدی، اکبر. نگاهی به هنر نقاشی ایران، 1375، چاپ دوم، تهران، انتشارات فرهنگ و‌هنر.

تقوی، علی و رادفر، ابوالقاسم. تأثیر و حضور شاهنامه در برخی از هنرهای ایرانی، پاییز و زمستان 1389، که ماهنامه ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال اول، شماره دوم.

جودی نعمتی، اکرم. تناسب رنگ‌ها در صورخیال و هسته روایی شاهنامه، پاییز و زمستان 1387، دو فصلنامه علمی  پژوهشی « پژوهش زبان و ا دبیات فارسی»، شماره 11.

حسن لی، کاووس و احمدیان، لیلا. کارکرد رنگ در شاهنامه فردوسی (با تکیه بر سیاه و سفید)، تابستان 1386، ادب پژوهی، شماره 2.

حسینی، مهدی. ارزشهای جاویدان شاهنامه بایسنقری، بهار 1374، نشریه فرهنگ و هنر، شماره 28.

حسینی، مهدی. ارزشهای جاویدان شاهنامه بایسنقری، بهار1374، نشریه فرهنگ وهنر، شماره‌28.

دهقانی، زهرا و خوش‌نظر، رحیم. زاهد غارنشین _ تجلی یک کهن ااگو در نگارگری (بررسی نماد غار در فرهنگ و هنرایران)، تیر 1390، کتاب ماه هنر، شماره 154.

ذابح، ابوالفضل. خوشنویسی در جهان اسلام، بهار تابستان 1364، فصلنامه هنر،  شماره 8 .

ریاضی، حشمت الله. برگردان روایت گونه داستانها و پیامهای شاهنامه فردوسی به نثر، 1384، تهران، نشر اوحدی.

سود آور، ابوالعلاء، نگارگری در دوران صفویه، 1374، فصلنامه هنر، شماره 29.

شاد قزوینی، پریسا، بررسی پالت رنگ در 5 نگاره شاهنامه شاه طهماسب، 1382، نشریه‌ی فرهنگ و هنر، جلوه هنر، شماره 23.

شریف زاده، سید عبد المجید ، نامور نامه ، 1370، چاپ اول، تهران ، انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور.

شریف زاده، سید عبدالمجید. تاریخ نگارگری ایران، 1377، کتاب ماه هنر شماره 6.

شریف زاده، سید عبدالمجید. تاریخ نگارگری در ایران، 1375، تهران، انتشارات سوره.

شفق، اسماعیل و جهان رمضان، سمیرا. مضامین حرکت در شاهنامه، زمستان 1390، نشریه پژوهشنامه‌ی زبان و ادب فارسی ( گوهر گویا)، شماره 4.

شکری، یدالله. عالم آرای صفوی، 1350، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

شیرازی، علی‌اصغر. بررسی فرش‌های بازتاب یافته بر نگاره‌های شاهنامه‌ی بایسنقری، پاییز 1388، فصلنامه گلجام، شماره 14.

صداقت، فاطمه. شاهنامه شاه تهماسبی شاهکار مصورسازی مکتب تبریز، 1385، دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره 5.

صداقت، فاطمه. شاهنامه شاه طهماسبی شاهکار مصورسازی مکتب تبریز، 1385، دو فصلنامه هنر اسلامی، شماره 5.

صفا، ذبیح اله. تاریخ ادبیات ایران، 1379، جلد سوم، تهران، انتشارات فردوسی.

عالی افندی، مصطفی. مناقب هنروران، دکتر توفیق .سبحانی، 1369، تهران، انتشارات سروش.

عصمتی، حسین و رجبی، محمد علی. بررسی تطبیقی عناصر بصری نگاره‌های حماسی و عرفانی، زمستان 1390، فصلنامه نگره،  شماره 20.

عصمتی، حسین، تأثیر ادبیات حماسی بر نگارگری، بهار 1388، گلستان هنر، شماره 15.

فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه فردوسی، از روی نسخه خطی بایسنغری (که در کتابخانه سلطنتی کاخ گلستان نگاهداری می‌شود)، 1371، تهران.

فرید، امیر و خلیلی، زهرا، جایگاه و تاثیر کتیبه در نگاره‌های شاهنامه بایسنغری، بهار 1389، فصلنامه نگره، شماره 14.

فضائلی، حبیب الله. تعلیم خط، 1376، تهران، انتشارات سروش.

فلسفی، نصرالله، زندگانی شاه عباس اول، 1375، چاپ ششم، تهران، انتشارات علمی.

قاسمی، حمیده، شاهنامه شاه تهماسب شیوه صفحه آرایی، 1388، کتاب ماه هنر، شماره 133.

کاشفی، جلال الدین. مینیاتورهای ایرانی و هنر انتزاعی، 1379، فصلنامه هنر، شماره 45.

کریم‌زاده تبریزی، محمد‌علی. احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، 1369، جلد دوم، لندن، انتشارات ساتراپ.

کریم‌زاده تبریزی، محمدعلی. احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی ،13631370،  لندن .

کن‌بای، شیلا، نقاشی ایرانی، ترجمه مهدی حسینی، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه هنر، 1382، تهران.

گری، بازیل، نقاشی ایرانی، 1385، ترجمه عربعلی شروه، چاپ دوم، تهران، نشر دنیای نو.

مایل هروی، نجیب، کتاب آرایی در تمدن اسلامی، انتشارات آستان قدس رضوی، 1373، مشهد.

مختاری، محمد، اسطوره زال، 1369، تهران، انتشارات آگاه.

معین، محمد، فرهنگ فارسی، چاپ پانزدهم، انتشارات امیر کبیر، 1379، تهران.

مقبلی، آناهیتا. تحول تخیل در شاهنامه‌نگاری (در منتخبی از نگاره‌های سه شاهنامه بزرگ ایلخانی و بایسنقری و طهماسبی، با تکیه بر عناصر بصری)، زمستان 1386، رهپویه هنر، پیش شماره 4.

منشی‌قمی، قاضی احمد. گلستان هنر (به تصحیح احمد سهیلی خوانساری)، 1359، چاپ دوم ، تهران، ناشر کتابخانه منوچهری.

نجف پور، مجید؛ کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، فروردین و اردیبهشت 1382.

ندرلو، مصطفی. تجسمی خلاق از فضا در نقاشی ایرانی (مروری بر یک نگاره از شاهنامه بایسنقری)، تیر 1387، کتاب ماه هنر، شماره 118.

نفیسی، نوشین‌دخت. چشم‌انداز طبیعت در نگارگری ایران، کتاب تخصصی هنرهای تجسمی: خیال شرقی، انتشارات فرهنگستان هنر، کتاب دوم.

همتی وینه، مسعود. بررسی تطبیقی تصاویر شاهنامه بایسنقری با ادبیات حماسی شاهنامه، تابستان 1389، دو فصلنامه نقش مایه، سال سوم، شماره 5.

یزدان‌پناه، مریم و حاتم، غلامعلی و سلطانی، سید حسن. بررسی مکتب نگارگری تبریز صفوی با استفاده از نگاره‌های شاه تهماسب، 1389، کتاب ماه هنر، شماره 143.

یساولی، جواد. مرقع شاهنامه شاه تهماسبی به مناسبت هزاره تدوین شاهنامه، 1369، کرامت‌الله افسر، تهران، انتشارات تابان فر.

یلنا آرتیموونا پولیاکووا؛ زد.ای. رحیمووا؛ مترجم: زهره فیضی- انتشارات روزنه – چاپ اول- سال 1382.