پایان نامه بررسی تشبیه در پانصد غزل آغازین دیوان وصال شیرازی

پایان نامه برای دریافت درجه ی کارشناسی ارشد (M.A.)

گرایش : زبان وادبیّات فارسی

بررسی تشبیه در پانصد غزل آغازین دیوان وصال شیرازی

چکیده:

تشبیه یکی از عناصر اصلی صور خیال می باشد که شاعران و نویسندگان برای هر چه زیباتر بیان کردن تصویرهای ذهنی خود از آن بهره برده اند. در این پژوهش به بیان زیبای های تصویرسازی وصال در زمینه تشبیه در پانصد غزل آغازین دیوان وی پرداخته شده است. ابتدا ابیاتی که دارای تشبیه می باشند استخراج شده و سپس از نظر نوع تشبیه، آوردن وجه شبه وادات، حسی وعقلی بودن وهمچنین از نظر مفرد، مرکّب ومقیّد بودن مورد بررسی قرار گرفته و در انتها نتیجه حاصله به صورت نمودار ارائه شده است. در بین انواع تشبیه، تشبیه مؤکّد بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده است و  به خاطر توجّه ویژه شاعر به محسوسات، لذا تشبیه از نظر حسی وعقلی بودن بیشتر از نوع حسی به حسی می باشد وهم چنین تشبیه از نظر افراد بیشتر از نوع مفرد به مفرد می باشدکه این را می توان دلیل برسادگی فکر و اندیشه شاعر دانست که از پیچیدگی و اغماض دور بوده است و تشبیهاتی چون وهمی ،حروفی و مشروط در آن دیده نمی شود.

کلید واژه: وصال شیرازی، بیان، تشبیه و سبک بازگشت.

مقدمه:

آراسته ساختن کلام به زیورهای ادبی در بین شاعران ونویسندگان بیانگر قابلیت وتوانمندی آنان می باشد و در این میان تشبیه جایگاه ویژه ای نسبت به دیگر عناصر خیال پردازی دارد. چه بسیار از انسانها در سطوح مختلف علمی و ادبی از این عنصر خیال پرداز در زندگی روزمره خود استفاده می نمایند و جایگاه ویژه ای در بین مردم دارد.

   هنرمندان ادبی به جهان برون و درون نگاه ویژه ای دارند و برداشت آنها از جهان پیرامون خود زیبایی خاص خود را دارد وبا توجّه به محیط های اجتمایی مختلف، آداب و رسوم، سبک و دوره ای که در آن زندگی می کنند تفاوتهایی دیده می شود. شاعران در ذهن خود با تصاویر گوناگون، نگارستانی ایجاد کرده اند که برای دیده شدن این تصویرهای زیبای ذهن خود از صور خیال استفاده می کنند که در این بین تشبیه جایگاه ویژه ای دارد.

   تشبیه یکی ازعناصر اصلی صور خیال در ادبیّات هر ملتی است که سایر صورت ها از آن مایه می گیرند زیرا پایه واساس صور خیال از استعازه، مجاز، کنایه وحتی رمز بر رابطه تشبیه استوار است وهم چنین یکی ازپر کاربردترین مباحث زیباشناسی در راستای سهولت درک معنی شناخته می شود واز این طریق است که  می توان تصویرپردازی را توسعه فراوان  داد بدین ترتیب تشبیه از عناصر برجسته زیبایی درکلام نویسندگان وشاعران می باشد. هر چند دانشمندان وعلمای بلاغت از گذشته تا حال درمورد تشبیه وانواع آن در مواردی اختلاف نظر دارند اما نگارنده دراین کار تحقیقی سعی را برآن داشته از نظرات غالب را که دردانشگاهها وموسسات آموزشی آموخته می شود، اساس کار خود قرار دهد. در این مجموعه برای سهولت ازاعداد بهره جسته است وبه خصوص درتشبیهات ملفوف، مفروق، جمع وتسویه که در آن چند مشبّه ومشبّه به کار برده شده لذا هر شماره ای باشماره مشابه خود در مشخص کردن ارکان تشبیه مطابقت دارد. در این پژوهش بررسی تشبیه از ابتدای غزلیّات به ترتیب می باشد.

این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است.

فصل اوّل: نگاهی به زندگی، آثار و سبک وصال.

 فصل دوّم: تشبیه.

فصل سوّم: بررسی تشبیه در پانصد غزل آغازین دیوان وصال شیرازی. 

 فصل چهارم: نتیجه گیری.

روش تحقیق:

این پژوهش، بر اساس هدف، از مجموعه تحقیقات بنیادی – نظری است. اطلاعات مربوط به پایان نامه، از طریق فیش برداری از کتابها و  مقالات معتبر علمی گردآوری شده است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی – تحلیلی می باشد.

اهداف تحقیق:

   اصلی ترین هدف در این پایان نامه بیان ظرافت و زیبایی های تشبیه به عنوان یکی ازعناصر خیال انگیز در شعر وصال شیرازی می باشد که می تواند راهگشایی برای جویندگان علوم ادبی در زمینه ی بیان باشد.

پیشینه ی تحقیق:

    تا کنون تا جایی که نگارنده بررسی نموده است پژوهشی به طور مجزا در مورد موضوع تشبیه در غزلیّات وصال پرداخته نشده است امّا در موضوع صور خیال در غزلیّات وی پایان نامه زیر موجود می باشد که به صورت کلی وگذرا به عنصر تشبیه پرداخته ولی نگارنده در این پژوهش به جزئیات تشبیهات موجود در پانصد غزل آغازین دیوان وصال شیرازی پرداخته است.   

جمشیدی، احمد، ( 1386)، بررسی صور خیال در غزلیّات وصال شیرازی ومقایسه ی آن با غزل های سعدی و حافظ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد.

    فصل اوّل

نگاهی به زندگی، آثار و سبک وصال

وصال شیرازی از شاعران ونویسندگان بنام عصرقاجار واز پیروان سبک بازگشت ادبی می باشد.           .    وصال نامش محمد شفیع، لقبش میرزا کوچک ومتخلص به وصال(1192-1262 ه.ش) یکی از بزرگترین شعرای دوره ی بازگشت ادبی است که در شیراز چشم به جهان گشود. پدرش محمد اسماعیل فرزند محمد شفیع ابن میرزا اسماعیل است. از نیاکان وی آگاهی نیست. چون به سن تمیز رسید به درویشی و فقر گرایید، نخست«مهجور»تخلّص می کرد. چون زمان مهجوری به سر آمد به اشاره‌ی مرشد خود «میرزا ابوالقاسم سکوت» وصال تخلّص نمود. در علوم ادبیّه و حکمت الهی و معانی و فنون ریاضی، ویژه در علم موسیقی مرتبه و بلندی یافت وصوتی مطلوب داشت. اگردر مدح بزرگان عصر خود سخنی گفته برای آزمایش طبع بوده و با طبع بلندی که داشته در اندیشه ی پاداش و صله نبوده و هزینه ی زندگی را از خطاطی کتاب و هدیه ی کلام الله فراهم می نموده. در سن سی دو سالگی با یکی از خویشاوندان خود وصلت نموده دارای شش فرزند به نامهای: احمد وقار، محمود حکیم، محمد داوری، ابوالقاسم فرهنگ، اسماعیل توحیدوعبدالوهاب یزدانی بوده است.  وصال در اواخر عمر خود نابینا شد و در سال هزار و دویست و شصت و دو بدرود حیات گفت و در جوار حضرت شاه‌چراغ (احمدبن موسی الکاظم) در شیراز آرام گرفت. (ر.ک،روحانی وصال شیرازی، 1386: 25-22-18-17)

1-1- آثار وصال: 

    وصال از شاعران بزرگی است که در زمینه های مختلف علمی آثار ارزشمندی دارد که این بیانگر نبوغ فکری وتبحر ایشان در علوم مختلف می باشد. 

    «کتاب هایی که به نثر و نظم تصنیف نموده یکی در حکمت وکلام به نظم ونثر ودیگری در گفتار حکیم فارابی در علم موسیقی ویکی در ادبیّات و قوانین عروض است. کتابی در تفسیر احادیث قدسیه به نظم و نثر مسمی به سفینه و دیگری به نام صبح وصال به طرز گلستان شیخ سعدی می باشد و قسمتی از خسروشیرین وحشی بافقی را به اتمام رسانیده است و کتابی دیگر، منتخبی از مقامات زمخشری است که با بیان شیرین شرح نموده و در پایان نثر، نظمی سروده است. کتاب بزم وصال به بحر متقارب سروده که هفت هزار بیت دارد. دیوان اشعارش بالغ بر سی هزار بیت که دو هزار بیت آن در مرثیه آل عبا علیه السلام است. غزلیاتش به سه گونه می باشد: بخشی در جواب سعدی و بخشی در جواب حافظ و آنچه از مخترعات افکار اوست در مجموعه‌ها‌ی دیگر است که بیشتر در اندرز و حکمت است». 

Abstract

One of the main element of the imagery is simile that Poets and writers have imparted it to beautiful expression of their mental image. in this study I have Proceeded the expression of beauty product illustration of simile in the first five hundred sonnets of his poetical. First Verses that have simile have extracted and then have investigated in term of the Kind of simile, providing like vadat and being sensory and intellectual and also being single ،Compound and bound. Finally the result Presented as a diagram. Among the types of simile، emphasized simile the maximum frequency is allocated and for his special attention to the sensations، the simile of the sensory and intellectual is most of intuitive sense (sensory anesthesia) and also simile for the people is singular in singular which can be simply، because it is Poet’s mind that had been far from negligible and complexity and can not be seen similes such as bizarre (unreal), letters and Provided (Provisional) in it.

Keywords: Vesaal –e- Shirazi, statement, simile, The Return style.