فهرست:
چکیده.............................................................................................................................................................................. 1
مقدمه................................................................................................................................................................................ 2
فصل اوّل: کلّیات
1-1 بیان مسئله............................................................................................................................................................ 5
1-2 اهمیت تحقیق...................................................................................................................................................... 5
1-3 اهداف تحقیق...................................................................................................................................................... 5
1-4 پرسشهای تحقیق.............................................................................................................................................. 6
1-5 فرضیه های تحقیق............................................................................................................................................. 6
فصل دوّم: پیشینه تحقیق
2- درآمد......................................................................................................................................................................... 8
2-1 فردوسی از ولادت تا در گذشت...................................................................................................................... 14
2-1-1 شاهنامه از نظر بزرگان ایران زمین........................................................................................................... 19
2-1-2 شاهنامه از نظر بزرگان سرزمینهای دیگر................................................................................................ 24
2-1-3 توحید از دیدگاه فردوسی............................................................................................................................ 26
2-2 تاریخچه زندگانی زرتشت و آیین او............................................................................................................... 29
2-2-1 عرفان زرتشت.................................................................................................................................................. 31
2-2-2 اوستا.................................................................................................................................................................. 40
2-3 مرگ از دیدگاه قرآن........................................................................................................................................... 41
2-3-1 حکمت مرگ از دیدگاه اسلام.................................................................................................................... 45
2-3-2 آراء فلاسفه و حکمادر رابطه با مرگ........................................................................................................ 46
2-3-3 مرگ از دیدگاه عرفان و اسطوره و مادیگرایان........................................................................................ 48
2-4 آیین های خاک سپاری..................................................................................................................................... 49
2-4-1 مراسم تشییع زرتشتیان............................................................................................................................... 49
2-4-2 آیین خاکسپاری در اسلام........................................................................................................................... 50
عنوان صفحه
2-4-3 آیین خاکسپاری در شاهنامه...................................................................................................................... 52
2-4-3-1 دخمه........................................................................................................................................................... 53
2-4-4 آیین سوگواری در شاهنامه......................................................................................................................... 54
2-4-5 سوگواری در آیین زرتشت........................................................................................................................... 56
فصل سوّم:روش تحقیق
3- درآمد......................................................................................................................................................................... 59
3-1 ابزار گرد آوری اطلاعات..................................................................................................................................... 59
3-2 شیوه گرد آوری اطلاعات.................................................................................................................................. 59
3-3 شیوه تجزیه و تحلیل دادهها............................................................................................................................. 59
فصل چهارم: یافته های تحقیق
4- درآمد......................................................................................................................................................................... 61
4-1 مرگ........................................................................................................................................................................ 63
4-1-1 مرگ در لغت................................................................................................................................................... 63
4-1-2 ریشه ی واژه ی مرگ................................................................................................................................... 64
4-1-3 تعاریف مرگ.................................................................................................................................................... 64
4-1-4 ابر پندار شاهنامه............................................................................................................................................ 67
4-1-5 حکمت مرگ و زندگی در شاهنامه ....................................................................................................... 68
4-1-6 رویکرد عرفانی و عبرت آموزی از مسأله مرگ در شاهنامه................................................................ 70
4-1-7 مرگ سرنوشتی ناگزیر.................................................................................................................................. 74
4-2 مقایسه باور مرگ در شاهنامه با گاتها............................................................................................................ 76
4-2-1 باور به دو هستی در شاهنامه..................................................................................................................... 76
4-2-2 باور به دو هستی در گاتها......................................................................................................................... 77
4-2-3 نام نیک در شاهنامه...................................................................................................................................... 77
4-2-4 نام نیک در گاتها......................................................................................................................................... 79
4-2-5 تاثیر باور به مرگ بر رفتار در شاهنامه..................................................................................................... 80
4-2-6 تاثیر باور به مرگ بر رفتار در گاتها........................................................................................................ 85
عنوان صفحه
4-2-7 آرزوی مرگ در شاهنامه.............................................................................................................................. 86
4-3 زمان(زروانیسم).................................................................................................................................................... 87
4-3-1 زروان خدای مرگ.......................................................................................................................................... 88
4-3-2 زروان خدای بخت.......................................................................................................................................... 89
4-4 نام های مرگ........................................................................................................................................................ 92
4-4-1 هوش................................................................................................................................................................. 92
4-4-2 زمان و زمانه..................................................................................................................................................... 94
4-4 جهان پس از مرگ.............................................................................................................................................. 96
4-4-1 درآمد................................................................................................................................................................. 96
4-4-2 رستاخیز............................................................................................................................................................ 97
4-4-2-1 رستاخیز در لغت....................................................................................................................................... 97
4-4-2-2 رستاخیز چیست؟..................................................................................................................................... 97
4-4-2-3 رستاخیز در عقاید گوناگون.................................................................................................................. 100
4-4-2-4 عقاید اقوام باستانی در مورد رستاخیز................................................................................................. 101
4-4-2-5 آراء فلاسفه و حکما در مورد رستاخیز............................................................................................. 102
4-4-2-6 نظر صاحبان ادیان در مورد رستاخیز.................................................................................................. 102
4-4-2-7 معاد جسمانی .......................................................................................................................................... 105
4-4-2-8 آفرینش نخستین دلیل قاطعی است بر معاد.................................................................................... 107
4-5 روان....................................................................................................................................................................... 111
4-5-1 روان در شاهنامه............................................................................................................................................. 112
4-5-2 سرنوشت روان پس از مرگ از دیدگاه زرتشت..................................................................................... 116
4-5-2-1 پس رشن عادل......................................................................................................................................... 120
4-5-3 پاداش و کیفر زندگی پس از مرگ ازدیدگاه زرتشت........................................................................... 121
4-5-4 سرنوشت روح در ادیان و آیین های گذشته.......................................................................................... 122
4-6 بهشت و جهنم (دوزخ)..................................................................................................................................... 123
4-6-1 بهشت................................................................................................................................................................. 124
4-6-1-1 بهشت یا دوزخ در آیین زرتشتی چگونه توصیف گردیده؟........................................................... 125
4-6-2 بررسی دیدگاه شاهنامه و گاتها در باره بهشت و دوزخ..................................................................... 128
4-6-2-1 سنجه (میزان، مقیاس) نیکی و بدی در شاهنامه............................................................................ 128
4-6-2-2 سنجه نیکی و بدی در گاتها............................................................................................................... 129
عنوان صفحه
4-6-2-3 پاداش و پادافره (بادافره، مجازات)در شاهنامه................................................................................... 132
4-6-2-4 پاداش و پادافره در گاتها...................................................................................................................... 133
4-6-2-5 بهشت روشن در شاهنامه....................................................................................................................... 135
4-6-2-6 بهشت روشن در گاتها........................................................................................................................... 136
4-6-2-7 بهشت در شاهنامه.................................................................................................................................... 137
4-6-2-8 بهشت در گاتها........................................................................................................................................ 141
4-7 دوزخ ( جهنم)...................................................................................................................................................... 143
4-7-1 دوزخ در شاهنامه........................................................................................................................................... 144
4-8 بازگشت به سوی خدا......................................................................................................................................... 148
4-8-1 بازگشت به سوی خدا در شاهنامه ......................................................................................................... 148
4-8-2 بازگشت به سوی خدا در گاتها................................................................................................................ 148
4-8-3 راهنمایی خدایی برای رستگاری در شاهنامه........................................................................................ 151
4-8-4 راهنمایی خدایی در گاتها....................................................................................................................... 152
4-9 جاودانگی................................................................................................................................................................ 154
4-9-1 جاودانگی در شاهنامه................................................................................................................................... 156
4-9-2 جاودانگی از دیدگاه زرتشت........................................................................................................................ 163
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها
5-1 نتیجه و بحث ..................................................................................................................................................... 166
5-2 پیشنهادها............................................................................................................................................................... 171
5-3 محدودیت ها........................................................................................................................................................ 172
منابع و مآخذ.................................................................................................................................................................. 174
منبع:
1 -قرآن کریم
2- آذرگشب، فیروز، 1351 (ج دوم 1359)، گاتها سرودهای زرتشت (ترجمه و تفسیر)، دوره دوجی. سازمان انتشارات: فروهر.
3- آشتیانی، محمد رضا و دیگران، (1352)، تفسیر نمونه، زیر نظر مکارم شیرازی، دارالکتاب الاسلامیه، تهران
4- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، (1365)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القران، چاپ اول، ناشر: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس
5- استاریکوف، ا.ا.،(1346)، فردوسی و شاهنامه، چاپ دوم، ترجمه رضا آذرخشی، سازمان کتابهای جیبی
6- اسلامی ندوشن، محمدعلی (1347): زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، چاپ اول، نشر آثار، تهران
7- افراسیاب پور، علی اکبر، 1389، ادیان و عرفان، 7(26)13:29، عرفان و اسطوره شناسی مرگ،
8- اکبر زاده، داریوش، (1383)، دخمه، مجله ی مطالعاتی ایرا نی دا نشگاه شهیدباهنر کرمان، سال سوم، شماره ی پنجم
9- اکبری مفاخر، آرش، (1384): روان ا نسانی در حماسه های ایرانی، انتشارات: ترفند، تهران
10- برومند سعید، جواد، (1383): ریشه شناسی و اشتقاق در زبان فارسی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه شهید باهنر، (1378): زایش دوباره، چاپ اول، انتشارات: خدمات فرهنگی کرمان، 1384. ریشه شناسی و اشتقاق واژه فرهنگ. انتشارات: مرکز کرمان شناسی.
11- بویس،مری، (1374)،،،تاریخ کیش زرتشت،ترجمه همایون صنعتی زاده انتشارات: توس،تهران
12- بهار، مهرداد، (1384): پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ پنجم، انتشارات: آگاه، (1352): اساطیر ایران، انتشارات: بنیاد فرهنگ ایران.
13- پورداود، ابراهیم. 1377. یشتها، دوره دوجی، چاپ دوباره، انتشارات: اساطیر. 1347. یشتها، چاپ دوم، انتشارات: طهوری، تهران.، 1355. فرهنگ ایران باستان، بخش نخست، انتشارات: دانشگاه تهران. چاپ دوم.، به کوشش فرهوشی، بهرام، 1356. یادداشتهای گاتها، انتشارات: دانشگاه تهران، چاپ دوم.
14- تفضلی، احمد، (1369): جاویدان خرد، انتشارات: طوس.، (1376): تاریخ ادبیات ایرانپیش از اسلام به کوشش ژاله آموزگار، انتشارات: سخن، تهران
15- جعفری، علی اکبر، 1354. هفت هات، انجمن فرهنگ ایران باستان.، 1359. ستوت یسن گاتهای اشوزرتشت، سارمان انتشارات: فروهر.
16- حدادی، الهام، داودی مقدم، فریده، رویکرد عرفانی به مرگ در حماسه فردوسی،
17- حسینی همدانی، سید محمد حسین، (1361): انوار درخشان، چاپ اول. مصحح محمد باقربهبودی، ناشر: کتابفروشی لطفی، تهران
18- حسین بن خلف تبریزی، المفردات فی غریب القرآن، (1384)،برهان قاطع، ناشر: باران اندیشه
19- خسروی، غلامرضا، (1367): دورنمای رستاخیز در ادیان پیشین و قرآن، انتشارات: کتابفروشی مرتضوی
20- دادگی، فرنبغ، (1378): بند هش ایرانی، ترجمه مهرداد بهار، چاپ سوم، انتشارات: طوس
21- دوانلو، فرانک (گردآورنده)، 1387. گاتهای زرتشت (متن طبیقی بر اساس هشت ترجمه فارسی)، چاپ نخست، شیراز، انتشارات: نوید، 1387، گاتهای زرتشت- متن تطبیقی بر اساس هشت ترجمه فارسی، انتشارات نوید، شیراز، چاپ یکم.
22- دوستخواه، جلیل،1380از فریدون تا کیخسرو، تا تاریخ، حماسه ایران، یادمانی از فراسوی هزاره ها، تهران: انتشارات: آگه،
23- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی، دانشگاه تهران
24- راس کوبلر، الیزابت، (1377): چرخ زندگی، یادداشتی در باره مرگ و زندگی، مترجمین فرناز فرود و ریحانه فرهنگی.
25- راس کوبلر، الیزابت، (1379): مرگ آخرین مرحله رشد، مترجم پروین قائمی، چاپ اول پیک بهار.
26- رضائی، مهدی، (1384): آفرینش و مرگ در اساطیر،چاپ دوم، انتشارات: اساطیر.
27- رضی، هاشم، (1363): اوستا- سرودهای زرتشت، چاپ نخست، سازمان انتشارات: فروهر.
28-زمردی، حمیرا، (1385)، نقد تطبیقی ادیان و اساطیردر شاهنامه ی فردوسی، خمسه ی نظامی ومنطق الطیر، چاپ دوم،انتشارات: زوار
29- زمردیان، احمد،(1378)، سرنوشت انسان، چاپ دوم، انتشارات کتابفروشی اسلامیه
30- زنر، آر.سی، (1378)، زروان یا معمای زرتشتی گری، چاپ دوم، ترجمه تیمور قادری، انتشارات: امیر کبیر،تهران
31- سبحانی، جعفر، (1368)،،معاد شناسی در پرتو کتاب عقل، سنت، چاپ اول، ترجمه علی شیروانی،(1380)،سرنوشت از دیدگاه علم و فلسفه
32- سرامی، قدمعلی، (1368)، از رنگ گل تا زنج خار، انتشارات: علمی فرهنگی تهران، چ اول
33- شاهرخ، کیخسرو، (1380)، زرتشت پیامبری که از نو باید شناخت،انتشارات: جامی،چاپ دوم
34- شریف لاهیجی، محمد بن علی،(1373)، تفسیر شریف لاهیجی، چاپ اول، مصححان میر جلا ل ا لدین حسینی ارموی ودکتر محمد آیتی، نشر: داد، تهران
35- شودزمیذ، (1375)، گفتگو با مردگان، ترجمه زین ا لعابدین کاظمی
36- شهزادی، رستم، 1381. برگردان گاتها، چاپ دوم، تهران، انتشارات: فردوس.
37- شهمردان، رشید، 1364. آموزشهای اشوزرتشت، تهران، انتشارات: راستی.
38- صالحی حاجی آبادی، نعمت الله، (1380)، انسان در بهشت و دوزخ،چاپ اول،انتشارات: فکر آوران،قم
39- عاملی، ابراهیم، (1360)، تفسیر عاملی،چاپ اول، انتشارات: صدوق، تهران
40- عبید رئوف،(1374)، انسان روح است نه جسد، ترجمه زین العابدین کاظمی خلخالی
41- عریان، سعید (مترجم)، آسانا، جاماسب جی (گردآورنده)، 1371. متون پهلوی، ناشر: کتابخانه ملی ج.ا.ایران، چاپ یکم، تهران.
42- علی خواه، محمد مهدی،(1375)، روح و معمای مرگ، چاپ چهارم، انتشارات: جمال الحق
43- غیبی، مهران، 1382. اردیبهشت- ریشهها و ارزشها. ماهنامه اسفند. شماره 2. آذرماه 3741 (1382)، 1379، جایگاه آتش در دین زرتشتی، هفته نامه فردوس کویر، کرمان، تیرماه 1379
44- غفار زاده، سعید، (1365)،کنکاشی نو پیرامون اسرار عالم پس از مرگ، انتشارات: قلم
45- فردوسی، ابولقاسم، (1385)، شاهنامه به کوشش دکتر سعید حمیدیان، جلد 1-4، چاپ هشتم،انتشارات: نشر قطره
46- کوزه کنانی، ملا محمد،هدایهالموحدین، چاپ اول، انتشارات: باختران
47- مرگ وجاودانگی، مقالات هیوم، راسل، ترجمه سید محسن رضازاده، چاپ دوم، دفتر پژوهش ونشر: سهروردی
48- محسنی نیا، ناصر. 1382. وجوه غلبه و استیلای فرهنگی ایرانیان در سدههای نخستین هجری.
49- مجلهی مطالعات ایرانی. مرکز تحقیقات فرهنگ و زبان ایران. دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال دوم، شماره سوم، بهار
50 - محمد بن منور(1320). اسرارالتوحید، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: دانشگاه تهران.
51- مشکور، محمد جواد، (2537)، تاریخ اقوام و پادشاهان پیش از اسلام،سازمان انتشارات: شرقی،تهران
52- مظاهری، حسین، (1375) معاد در قرآن،چاپ ششم، انتشارات: قدس
53- منوچهر پور، منوچهر، (1387)، بدانیم وسربلند باشیم، چاپ سوم، انتشارات: فروهر
54- مهر، فرهنگ، 1374. دیدی نو از دینی کهن فلسفه زرتشت، انتشارات: جامی، تهران.
55- نوشین، عبدالحسین،(1386)، واژه نامک، (فرهنگ واژه های دشوار شاهنامه)، چاپ دوم
56- یاحقی، محمد جعفر،((1386)، فرهنگ اساطیر وداستان واره ها در ادبیات فارسی، انتشارات: فرهنگ معاصر، تهران