پایان نامه بررسی سبک شناسی شعر منوچهر آتشی

 زبان و ادبیات فارسی(M.A)

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد

چکیده

این پایان نامه به عنوان بررسی سبک شناسی شعر منوچهر آتشی به کیفیت بررسی شعر از لحاظ سبکی پرداخته است. این پایان نامه از چهار فصل تشکیل شده است که فصل اول آن کلیات، فصل دوم پیشینه ی تحقیق، فصل سوم روش جمع آوری اطلاعات، فصل چهارم یافته های تحقیق است که از دو بخش تشکیل شده است که بخش اول درون گرایی از جهت فکری در شعر آتشی است، بخش دوم بررسی مجموعه ی اشعار آتشی از لحاظ ادبی است در فصل پنجم نتیجه گیری است.شعرهایی که در راستای بومی بودن، طبیعت گرایی، اساطیری و حماسی و عاشقانه نیز هست از این میان موضوع بومی گرایی و طبیعت جنوب و بن مایه های تاریخی و اسطوره ای در شکل های گوناگون از کلان روایت های کهن بشر به چشم می خورد آتشی با بیانی دلنشین عاطفه ها را در قلمرو تصاویر با تخلیات گره می زند و نمایه های درونی را به نمایش می گذارد شعر خود را با دیگر شاعران مقایسه می کند و همچنین آتشی از طبیعت و اوضاع زمانه ی خود تاثیر پذیرفته است.

واژگان کلیدی :منوچهر آتشی، سبک شناسی،طبیعت وبومی بودن.

فصل اول

کلیات تحقیق

مقدمه

منوچهر آتشی شاعر اندیشمند ایرانی در قرن معاصر دوم مهرماه 1310 در روستایی به نام دهرود دشتستان جنوب متولد شد  و در آبان 1384 در 74 سالگی در بیمارستان سینا تهران در گذشت  و در بندر بوشهر به خاک سپرده شد . از منوچهر آتشی اشعار زیبایی هست که توانست چیزی نو را در شعر نیمایی بوجود بیاورد  و او از نادر کسانی بود که پیوستگی با نسل جدید را حفظ کرده بود .

قصه مند بودن شعر های آتشی بخصوص در دوره ی اول یکی از برجسته ترین عنصرهای ساخت شعر اوست  و بسیاری از انها بر مبنای یک روایت  و یا قصه شکل می گیرند که از دل طبیعت اسطوره ، داستان تاریخی بنا شده است .  و علاوه بر آن نیز او ترکیب بندهای تازه  و خلاقانه و جولان دادن روح شاعرانه در این اشعار دست به آفرینش های نو و خلق تصاویر  و ترکیب های ابداعی شگفتی می زند . پیوند شعرهایی با طبیعت  و اسطوره ها در دوره اول علم تقریباً ناگسستنی است.  و معمولاً عناصر بوجود آمده ی ذهنی  و عینی در شعرش آمیخته شده است .مجموعه اشعار او عبارتند از آهنگ دیگر-آواز خاک-دیدار در خلق-گندم و گلابی-وصف گل سوری-زیباتر از شکل قدیم جهان-اتفاق آخر-حادثه در بامداد –خلیج و خزر-غزل غزل های سورنا.

 و در سه مجموعه اول آهنگ دیگر ، آواز خاک ،  و دیدار در فلق مفاهیمی حضور می یابند که از سرمشق ها و الگوهای همیشگی زندگی انسان هستند و هیچ گاه رنگ کهنگی به خود نمی گیرند.

 و در دوره دوم از قصه گویی جدا می شود و به سمت فضا سازی  و حضور عناصر چند وجهی  و برگشت های درونی  و بیرونی در ساخت می رود .

 در شعرهای دوره ی سوم هم نشانه های فراوانی اسطوره ای /تاریخی می بینیم اما رویکردی مدرن است.

و یکی از مهمترین علل موفقیت آتشی این بود که سطح اندیشگی شعر در نظر او از اهمیت خاصی برخوردار است.

بیان مسئله

شعر نو با ظهور نیما در عرصه  ادبیات ایران پیدا شد و ظهور نمود با گذشت سالیان کم کم توسط نیما و برخی از علاقه مندان شعر نیمایی پایه ها  و اصول آن تدوین یافت و ویژگیها و کم و کیفهای آن  مشخص گردید و با اشعار نو نیما  و سایر نوپردازان راه  برای سیر به سوی کمال برای شعر نیمایی میسر شد . نیما برای فرم دادن  و هویت بخشیدن به دستاوردهای ذوق و ادب خویش رنجها برد ، بردباریها ورزید و مقاله نوشت و نامه نگاشت  و در بر مجلس محفلی از شعر نو حمایت کرد و به ادیبان و شاعران علاقه مند به شیوه خویش فهماند که با شعر نو ، راحت ، شیواتر ، آزاد تر و زیباتر می توان تراوش ذوق و طبع خویش را سرود  و در منظر ذهن و ذوق ادب دوستان قرار داد.

منوچهر آتشی یکی از شاعران نوپرداز ست که در زمان خود توانست با بکارگیری ذوق و طبع توانا و ذهن و اندیشه نافذ و جستجو گر خویش بر توانمندی شعر نیمایی بیفزاید .

شاید بتوان جایگاه آتشی را در عرصه شعر امروز  تن به رتبه بندی داد حضور محکم و پررنگ آتشی با همان کتاب اولش نمایان شد و با نامی که برایش انتخاب کرده بود انگار می دانست که آمده است تا آهنگ دیگر در شعر امروز بنوازد و چهره های متمایز باآن چه تا آن  روز در شعر ما بود به نمایش بگذارد .

پنج کتاب در شعر امروز تاثیر گذار بوده است افسانه ی نیما ( زمستان) اخوان ( هوای تازه) شاملو-(تولدی دیگر)فروغ ( آهنگ دیگر )آتشی ،و این که سبک شعری او را در همه مجموعه های شعریش بررسی کنم.

اهداف تحقیق

برای نگارنده اهداف تحقیق از آغاز مطالعه و پژوهش روشن بود اما نه به روشنی نیمه راه و سرانجام نگارش ، این امر در مطالعه مستمر خود و همراه با پیگری مستمر مساله مورد نظر ، کم کم زوایای تاریک روشن تحقیق ، برایم معلوم ، دست یافتنی و روشن خواهد بود. دانشجو ، با هر گامی که در راه آفرینش یک پایانامه بر می دارد ، نکته تازه ، طرحی نوین ، به ذهنش حضور می کند و اور را در شناخت و کاوش هر چه بیشتر مساله کل ، یاری می نماید .

هدف یا اهداف نگارنده در این پایانامه ، بر اساس عنوان پایانامه ، در آغاز به تشخیص بود  و به همین جهت ، اینجانب از بدو تحقیق جویای نواوریهای سبک شعر نو منوچهر بودم و تحقیق خود را به همین مدار  ادامه دادم  و به پایان بردم.

اینجانب در پی این بودم که ببینم  و دریابم که آتشی چگونه آتشی شد .

سوای نیما هر کدام از شاعران بزرگ شعر نیمایی همچون اخوان ثالث ، نادر نادرپور ، شاملو ، سهراب سپهری و ... شماره آثارشان به طور چشمگیری از آتشی بیشتر است اما آتشی توانست خوش بدرخشد و بر فراز قله ی شعر نو ، جای گیرد.

هدف بررسی و مطالعه نسبی به شیوه ای مختلف  سبک شناسی  و معرفی و شناخت سبک شعر منوچهر آتشی و بدرستی خصوصیات روحی و روانی در سرودن اشعار اوست.

سوالات تحقیق

بررسی در مطالعه نسبی نسبت به شیوه های مختلف سبک شناسی  و رویکرد های آن

سبک شعری منوچهر آتشی چه ویژگی های دارد.

خصوصیات روحی  و روانی در سرودن اشعار  و همچنین موضوعات اشعار آنها چگونه است.

عوامل مهم در جدا ساز ی  سبک ها که مربوط به دوران زندگی شاعر کدام است.

شباهت ها و تفاوتها به لحاظ مضمون  و درون مایه و به کار بردن  واژگان در اشعار او کدام است.

فرضیات تحقیق

به نظر می رسد منوچهر ویژگی های سبکی مخصوص به خود با سایر شاعران نوپرداز تفاوتهای معناداری دارد.

به نظر می رسد منوچهر آتشی  به بیان آسیبهای شعری پرداخته است.

به نظر می رسد از سبک شاعران گذشته درتهیه نموده است.

-1- پیشینه ی تحقیق

پیشینه سبک شناسی را باید در یونان روم جستجو کرد . افلاطون سبک را کیفیت و امتیازی تعریف می کنند که گوینده ای به لحاظ برخورداری از الگوی مناسب و شایسته کلام از آن بهره مند است و گوینده ای دیگر به دلیل فقدان این الگوی مناسب، از آن بی بهره است ؛ اما ارسطو سبک را خاصیت ذاتی کلام می داند  و معتقد است هر اثری دارای سبک است حال این سبک ممکن است پست متوسط یا عالی باشد . سبک خصوصیتی اکتسابی است اما به درجات مختلف تقسیم بندی می شود، رومیان نیز سبک را به درجات والا ، معتدل و عامیانه تقسیم می کردند.

سبک شناسی به معنای حقیقی خود در ایران سابقه ای ندارد و نخستین آثار این فن به صورت بسیار ضعیف در تذکره ها دیده می شود . تذکره نویسان در ترجمه احوال یک شاعر یا نویسنده در مورد سبک وی تسامح می کردند  و گفتار را با تمجید و اغراق به پایان می رساندند.

از عهد صفویه به بعد در کتب تذکره به معنای سبک بر می خوریم و ظاهراً اولین جایی که لفظ سبک به کار رفته «مجمع الفصحا» رضا قلی خان هدایت است.

در ایران هرگاه سخن از روش بیانی یک نویسنده یا شاعر بوده است . کلمات، طرز، طریقه، شیوه، نمط ، سیاقت، اسلوب و مانند اینها به کار می رفته است.

بررسی سبک سخن در ایران ، با سبک شناسی بهار آغاز شد. کتاب سه جلدی وی – سبک شناسی یا (سیر تطّور نثر فارسی) –به بررسی آثار نثر فارسی از آغاز تمدن اسلامی تا عصر حاضر نموده است و بعد از آن هم سبک شناسی دکتر سیروس شیها است.

نکته بسیار مهم در سبک شناسی توجه به بسامد است . اصولاً سبک از طریق مقایسه قابل ادراک است چنانکه رنگ ها در تقابل یکدیگر خود را نشان می دهند.

1-دکتر فرخ تمیمی در کتابش به زندگی و شعر منوچهر آتشی پرداخته در کتابش نوشته :

او در همان روزهای که چوپان خردسالی بود ، نیروی شاعرانه ای داشت که تمامیت و یکدستگی تجربه هایش را باز می ساخت . بعد ها این نیرو ، رشد کرد  و بخشی از شم تیز ذهن شاعرانه اش شد .

حالا که به گذشته می اندیشید، در می یافت که چون در دنیایی از خویش بیگانه پیر و فلسفه دکارت زندگی می کنیم  و اختیار شک کردن را می دانیم پس نه زبان کودک را می فهمیم و نه می توانیم به زبان او سخن بگوئیم چرا که دنیای کودک با شک ، پاره پاره نشده است.

2-دکتر عبدالمجید زنگویی در کتابش نوشته آتشی از نوجوانی به سرودن شعر کلاسیک پرداخت و پس از آشنایی با نیمایوشیج  و آثار وی به  شعر نیمایی روی آورد . آتشی معدود شاعران معاصر است که نامش از مرز ایران گذشته و به عنوان یک شاعر جهان شناخته شده است وی با زبان و اندیشه  و سبک خاص خود بخصوص نشان دادن نمادهای بومی تاثیر فراوانی بر شعر معاصر گذاشته است.

3-باران برگ دوق- عبدالمجید زنگویی

در حاشیه شعر نو جان تازه ای به غزل می بخشد  و اثر گذارمی شوند 

4-عبدالمجید زنگویی در کتابش چند رباعی از منوچهر آتشی آورده:

منوچهر آتشی در سال 1310 در بخش بوشکان چشم به جهان گشود .

از آتشی رباعی زیاد باقی نمانده یا بیش از این ندارد . اما همین چند رباعی بسیار زیبا و خواندنی هستند . رباعی اثر گذارترین گونه ی شعر پارسی است که سابقه ی بسیار طولانی دارد –رباعی در بوشهر هم مانند گونه های دیگر سفر در سراسر ایران رایج بوده.

Abstract