پایان نامه مطالعه تطبیقی عنصر نور در هاله مقدس و نگارگری مانویان و هنر اسلامی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.Sc)

گرایش: نقاشی 

فصل اول:

کلیات طرح

مقدمه

سرعت دقیق نور ۲۹۹۷۹۲۴۵۸ متر در ثانیه است.

یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَهٍ مِمَّا تَعُدُّونَ (سوره­ی سجده، آیه­ی ۵)

«خدا مسائل زمین را از فضا اداره می­کند و بعدها (اوامر وی) در شبانه­روز معادل هزارسالی که شما می شمارید بطور زیگزاگی بطرف وی بر می­گردد».

آیه می­گوید: که اوامر خدا در روز به اندازه هزارسالی که ما می­شماریم به­طرف خدا حرکت می­کند. منظور آیه از سالی که ما (مسلمانان) می­شماریم سال قمری است که مربوط به گردش ماه بدور زمین است. ماه در هر سال 12بار دور زمین می­گردد و در هر 1000سال 12000بار. مسافتی که ماه در 12000 بار گردش خود بدور زمین طی می­کند 2583134723 کیلومتر است. یعنی اوامر خدا در یک شبانه­روز مسافت مزبور را طی می­کنند. هر شبانه­روز ۸۶۱۶۴.09966 ثانیه است. اگر مسافتی که اوامر خدا در روز طی می­کنند را بر ثانیه­ها تقسیم کنیم سرعت حرکت اوامر خدا در ثانیه بدست می­آید. بترتیب زیر:

۲۵.83134723 (بیلیون کیلومتر) تقسیم بر ۸۶۱۶۴.09966 (ثانیه)= 299792.458 کیلومتر در ثانیه سرعتی که برای حرکت اوامر خدا در ثانیه بدست می­آید 299792.458 کیلومتر در ثانیه است، و این سرعت همان سرعت حرکت نور در ثانیه است. در رابطه با زیگزاگی حرکت کردن نیز چنانکه می­دانیم چیزی در فضا مستقیم حرکت نمی­کند بلکه چیزی تحت­تاثیر نیروی جاذبه کائنات خم می­شود و خم شدن مکرر به این طرف و آن طرف ناشی از نیروی جاذبه کائنات نیز مسیری زیگزاگی برای پدیده ایجاد می­کند. این نور النور در بیان عرفانی و اسلامی آن همان نور ذات پروردگار جهان است همانطور که در قرآن کریم «نور» از اسماء خداوند است و تنها اسم مادی او تلقی می شود که در کائنات حضوری محسوس دارد.

1-1- بیان مسئله

دکتر علی اکبر خانجانی با نگاه عرفانی به اسم «نور» خداوند در ارتباط با علم فیزیک می‌پردازد:

 E=m c2 فرمول معروف آلبرت اینشتن، از اساس نظریه نسبیت است. این فرمول را مهم‌ترین و در عین حال افسانه‌ای‌ترین بیان ریاضیاتی از کائنات نیز دانسته‌اند.از این فرمول جدال‌برانگیز عصر جدید چنان بر می‌آید که هر چیز دارای جرم در جهان هستی اگر به سرعت نور برسد تبدیل به نور می‌شود که بی‌وزن‌ترین پدیده در عالم ماده است. این بدان معناست که کل کائنات وعالم ماده وطبیعت حاصل کاهش سرعت نور و یاحاصل انقباض نور است. یعنی هر چیزی در عالم ماده از جنس نور و دارای ذرات نوری است و نور همان ماده اولیه ساختار جهان است.هنگامی که سخن از نور در قرآن است، اذهان بی­واسطه سوره نور را به یاد می­آورند و از میان آیات این سوره، آیه مشهور آن یعنی )الله نور السموات و الارض مثل نوره کمشکوه فیها مصباح فی زجاجه الزجاجه کانها کوکب دری یوقد من شجره مبارکه زیتونه لا شرقیه و لا غریبه یکاد زیتها یضیء ولو لم تمسسه نار نور علی نور یهدی الله لنوره من یشاء و یضرب الله الامثال للناس و الله بکل شیء علیم.) خدا نور آسمانها و زمین است، مَثَل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی باشد, آن چراغ درون آبگینه­ای و آن آبگینه چون ستاره­ای درخشنده از روغن درخت پربرکت زیتون که نه خاوری است و نه باختری، افروخته باشد. روغنش روشنی بخشد هر چند آتش بدان نرسیده باشد. نوری افزون بر نور دیگر، خدا هر کس را که بخواهد بدان نور راه می­نماید و برای مردم مثل­ها می­آورد زیرا بر هر چیزی آگاه است. (سوره نور ، آیه 35).

شناخت کامل عنصر نور و بررسی ماهیت آن.

شناخت و درک مفهوم نور در نگارگری وتطبیق نور با هاله نور.

بررسی نور در هنر مانوی  و هنر اسلامی...

«در این پژوهش ابتدا به نقش قدسی و ماهیت معنوی نور اشاره می­شود و بعد از آن به نمود زیبایی نور دراثار نقاشی اشاره می­شود. هنر اسلامی یا هنرهای مسلمانان به بخشی از هنر اطلاق می‌شود که در جامعه مسلمانان و نه لزوماً توسط مسلمانان رواج داشته است. هرچند ممکن است این هنرها (هنرهای اسلامی) در مواردی با تعالیم و شریعت اسلام انطباق نداشته باشد ولی تاثیر فرهنگ اسلامی و منطقه‌ای در آن به‌خوبی نمایان است. هنرهای اسلامی شامل انواع متنوعی از هنر همچون معماری، خوشنویسی، نقاشی، سرامیک و مانند آن‌ها می‌شود.هنر اسلامی هنری نیست که فقط به‌آیین اسلام ارتباط داشته باشد. اصطلاح «اسلامی» نه تنها به مذهب، بلکه به فرهنگ غنی و متنوع مردمانی که در سرزمین‌هایی که آیین اسلام در آن رواج دارد نیز اشاره می‌کند. . ظهور هنر اسلامی از دل دین و دولت جدید به صورت تدریجی و گام به گام نبود، بلکه همچون ظهور خود دین اسلام و حکومت اسلامی، روندی پرشتاب و ناگهانی داشت». (واردی،1390، 8). «اتصال انسان به حقیقت ماورایی و حتی حقیقت ماورایی معقول، آن یگانه ی بی همتا جوهر هنر اسلامی است. پس "هنر اسلامی هنری است مقدس." .مسأله دیگری که در این پژوهش مورد مطالعه قرار خواهد گرفت بررسی رنگ در هنرهای اسلامی و باتوجه به رابطه ناگسستنی اندیشه اسلامی با هنر اسلامی، هدف اصلی هنرمند مسلمان مشاهده جلوه های متکثر حق و نمایاندن آن به مخاطب خویش است» (رهنورد، 1388، 45).

«جایگاه سمبلیک و ارزش محتوایی نور و رنگ در هنر اسلامی به مراتب بیشتر از ارزش بصری آن است. حتی برخی این رویکرد نمادین و پرداختن معنوی هنرمند اسلامی به نور و رنگ تصویر را در سطح ،بالاترین مراتب سلوک معنوی قرار می­دهند: «نور، نماد جریان وجود در پیکره مراتب است  و رنگ نماد بازگشت به روشنایی جاری در ذات نوراست» (بلخاری قهی،1388، 67).

1-2 هدف‌های تحقیق

تطبیق و مقایسه نور باهاله نور می­باشد و همینطور وجه آشنایی آیین مانی و چگونگی تاثیرگذاری نقاشی مانی بر نگارگری اسلامی.

دستیابی به شاخصه­های تزیینی و مفهومی نقاشی مانی.

1-3 اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن

«اشیاء در این عالم یا از خود نور منتشر می­کنند و به واسطۀ نور خود دیده می­شوند مانند خورشید، شیشۀ گداخته، رشته لامپ و فلز مذاب و یا به واسطۀ نوری که بر اثر تابش به سطح خارجی آنها به چشم انسان می­رسد دیده می­شوند. بر این اساس هر شیء غیرنورانی در مواجه با تابش نور،قسمتی از آن را جذب می­کند که به انرژی گرمایی تبدیل می­شود، قسمتی را از خود عبور می­دهد و قسمت دیگر را منعکس می­کند که موجب رؤیت آن می­شود(تعریف رنگ). اما جدای از فرآیند علمی نور در طبیعت، مفهوم و ماهیت نور همواره مورد توجه بشر بوده است. نور در ادیان و مذاهب مورد احترام و تقدس بوده است. در دین زرتشت، تفسیر هستی، فرشته­شناسی و تقدس آتش بر مبنای نور است. در دین یهود، اولین مخلوق خدا، نور است و در مسیحیت، عیسی مسیح (ع)، کلمه و نور و یا پدر نورهاست و در نور ساکن است. در اسلام نیز بر معنویت نور تأکید شده است» (نوربخش،1383، 25).

1-4 سوالات یا فرضیه‌های تحقیق

1- نور و مقایسه آن با هاله­ی نور در تصاویر مقدس و چرا استفاده می­شود؟

«آئوراها )هاله ی نورانی)به طرق مختلف دیده می‌شدند، معمولاً به صورت میدان‌های انرژی شبیه به تخم مرغ بزرگی که کاملاً دور بدن را احاطه کرده دیده می‌شوند. بسیاری از مردم آئورا را هاله تخم مرغی توصیف می‌کنند، بیشتر هاله‌ها تا چند سانتی‌متری دور بدن ادامه پیدا می‌کنند.

اعتقاد بر این است که شخص هر چه عارف‌تر و روحانی‌تر باشد، هاله او بزرگ‌تر است. رشته‌های نیروو انرژی درون این هاله تخم مرغی شکل وجود دارد که از تمام جهات متشعشع می‌شود و مراحل فکر و احساس و سلامت و استعداد بالقوه را منعکس می‌کند.

علاوه بر این هاله دارای شعاع‌های رنگی متفاوتی است که از بدن ساطع می‌شود و در سراسر هاله می‌درخشد. عده‌ای آن را امواج فکری تلقی می‌کنند و به طور یقین افکار و احساسات ما به شدت بر هاله ما اثر می‌گذارد. بعضی ، اشکال هندسه متنوعی در هاله خود دارند که این اشکال دارای مفاهیم ویژه‌ای است. برای مثال شکل دایره به معنای رضایت و خوشنودی درونی و کمال است. مثلث نشانه این است که شخص از دیگران حمایت می‌کند. امروزه اعتقاد بر این است که افرادی که وارسته‌اند و بر نفس خود مسلط شده‌اند هاله نورانی آنها قابل مشاهده است و با تمرین می‌شود امواج رنگ‌های متصاعد از آئورا و هاله نورانی افراد مؤمن را دید. رنگ‌های مسلط بر هاله‌ها حالا روحی و شخصیت افراد را نشان می‌دهد و هر رنگ معنای خاصی دارد. مثلاً رنگ قرمز در هاله نورانی نشان دهنده نفس قوی و محکم است و تمایل پیشرفت و موفقیت را در شخص بیدار می‌کند. این افراد دلسوز و خونگرم‌اند. رنگ قرمز همچنین دلالت بر جرأت و جسارت طبیعی دارد.

رنگ نارنجی جزو رنگ‌های گرم و قابل توجه است که در زمینه هاله افرادی که به طور طبیعی کارآمد و سریع الانتقال هستند و به راحتی می‌توان با آنان کنار آمد دیده می‌شود. دارندگان هاله‌های نارنجی قادرند مردم را ببخشند و اغلب خود را در موقعیتی می‌یابند که باید مشکلی را حل کنند. رنگ سفید در هاله‌های نورانی به ندرت دیده می‌شود، این رنگ نشانه­ی انسان‌های مقدس و بشردوست است. افراد دارای هاله سفید اغلب برای نفس خودشان چیزی نمی‌خواهند و بیشتر نگران رفاه دیگران هستند.

طلایی، قوی‌ترین رنگی است که کسی می‌تواند آن را داشته باشد. این رنگ به افرادی اعطا شده که قادر به انجام هر طرحی که به ذهنشان خطور کند هستند و در آن راه به مقصود نایل می‌شوند. آنان افرادی بانفوذ و کوشا و بردبار و هدف‌دار هستند و اغلب در اواخر عمر به بزرگ‌ترین هدف خود دست می‌یابند. اینجاست که هاله‌های دور سر مقدسین و روحانیون در نقاشی‌های مذهبی طلایی رنگ است تا اقتدار نامحدود آنان را به نمایش بگذارد. هاله نورانی شامل چند لایه است که به کالبدهای لطیف معروف‌اند. به هر حال، هر چه شما بیشتر با هاله آشنا شوید ممکن است بتوانید لایه‌های متفاوت تشکیل دهنده آن را ببینید که به شرح زیر است: 1- سطح فیزیکی اثری؛ 2- سطح کیهانی؛ 3- سطح ذهنی زیرین؛ 4- سطح ذهنی فوقانی؛ 5- سطح روحانی؛ 6- سطح اشراق؛ 7- سطح مطلق .این هفت لایه موجود در آئورا و هاله‌های رنگین، با تجربه احساس نورهای رنگی و اندام‌شناسی انسان نورانی، در باور سمنانی شباهت دارد (هفت اندام ظریف (لطیفه) و هفت مرکز که نمودار جایگاه‌های هفت پیامبر بزرگ در بدن‌های انسان نورانی هستند، برمی‌خوریم. بدین سان، بالندگی انسان نورانی به گونه درونی، دوره کلی پیامبری را بازبینی می‌کند. ایده ی این بالندگی که رهایی انسان نورانی است، در برخی از نگاره‌های

ایرانی دیده می‌شود که بالندگی‌اش با احساس نورهای رنگین همراه است». (کربن، 1383، 69)

2- نور و هاله نور در هنرهای اسلامی و وجه اختلاف آن در هنرهای ادیان دیگر در چیست؟

در هر سرزمینی بسته به اعتقادات دینی و فلسفی آن دیار هاله‌های مقدس در آثار هنری شکل گرفته است.

احتمال دارد آئورا و نورهای مغناطیسی که از انسان‌های روحانی و مقدس متصاعد می‌شده است با اعتقادات و اسطوره‌های باستان ترکیب یافته و هاله مقدس را به وجود آورده باشد. رنگ‌های طلایی، سبز، قرمز... هاله‌های مقدسین در نقاشی‌های هندوها، مانویان، مسیحیت و نقاشی دیواری بقاع متبرکه در ایران، همان نورهای رنگی مغناطیسی است که نسبت به مراتب وجودی انسان‌های مقدس رنگ‌های متفاوتی از آن‌ها نمایان می‌شود که معنای آنها در تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف تفاوت‌های جزئی دارد که نقاشان آن‌ها را به تصویر کشیده‌اند.

3- مفهوم هاله نور در نقاشی مانویان؟

اعتقاد به نور در کل تاریخ وجود داشته است. ما در قرآن هم داریم الله النور و السموات و الارض در سوره نور آمده است. نور قداست دارد و به همین علت نور و خورشید نماد قداست است. بیشتر ادیان تحت تاثیر بوده‌اند. وقتی می‌خواستند این قداست را به نمایش بکشند نوری مانند هاله دور سر پیامبران و قدیسین تصویر می‌شده است. تا حالت قداست را نشان دهد. این ریشه انسانی دارد و به دین خاصی مربوط نیست. از گذشته بسیار دور حتی در دوران میترائیسم این نور تصویر می‌شده است.

مانی بر این عقیده است که جهان بر مبنای روشنایی و تاریکی است و از همین رو است که خوبی و بدی وجود دارد، همچنین پیروان این آیین باور دارند که در نهایت، روشنایی (خوبی) است که چیره خواهد شد و همه جا را فرا می‌گیرد.

این نور در دام افتاده ی جان آدمی، با پالایش نفس،ظهور پیدا می‌کند و این ظهور در هاله انسانی متجلی می‌گردد. توجه به نور در آیین مانویت اشاره به سرزمین تاریکی و مادی دارد. آنچه اهمیت دارد دست‌یابی به نور است و هاله نورانی مراتب تقدس و تذهیب نفس را می‌رساند که در سرزمین نور متجلی شده است.انتخاب مانی به این دلیل مهم می‌باشد که مانی نگارگراز نور ایران‌ باستان برای رسالت خویش از اعجازی نو بهره گرفته است،یعنی در نگارگری و چهره‌ پردازی برای بیان دیدگاه عرفانی خویش به هنر نقاشی‌ رو آورده و هنر را در خدمت مذهب به کار بسته است.در حقیقت اهمیت‌ مانویت در نقاشی ایران ازاین‌رو است که به هنر نقاشی نوعی اصل‌ اخلاقی بخشیده وآن را زنده نگه داشته و شیوه‌ای سنتی و قراردادی در آن پدید آورده است. بنابراین برای شناخت هنر و نقاشی مانوی لازم است ابتدا مطالعه‌ای‌ بر دین،اساطیر و باورهای مانوی صورت گیرد.چرا که قبل از آن‌که‌ مانی یک نقاش چیره‌دست باشد،پیامبری است که به تبلیغ آیین‌اش‌ پرداخته و از نقاشی به عنوان معجزه‌ای برای اشاعه‌ی آیین خود بهره‌ گرفته است.

Abstract

Comparative study of light and sacred aura in Manavi painting and Islamic art:

Since long,the element of light has been seen in myth,history,and cosmology philosophy of different peoples.The peak of presence for light is seen in islam accompanied with a rational constituent.The recognition of light and its nature becomes possible if all the representations and functions of light are reviewed and its evolution is determined in schools and religions.The presence of light in two dimensions of Islamic art ,architecture and painting, is of great importance.In an other word,it is the light that determines the innate identity of art work; it it makes the work the representation of enlightening aspect of existence ,bu it endows the work excellence.Iranian painter knew the dimension but ignored it as he related the object distance and smallness to the eye error.Therefore,he turned to the eye of heart.He ascertained that divine light shed light on all planes .This paper aims to present a clear application of light and golden color in Manavi art. From the investigation of relationship between light and golden color in Manavi works and Iranian painting, it seems that there are differences.While use of golden color is to represent the idea universe and divine status, there is not any explicit reference to this in Manavi painting.