پایان نامه تحلیل محتوایی صفحات دینی فیسبوک

پایان‌‌ نامه تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد

چکیده

موضوع این پژوهش تحلیل محتوای صفحات دینی فیس بوک است و طی آن تلاش شده است تا با توجه به اهمیت فیس بوک در فضای مجازی و همچنین جایگاه دین در  زندگی ساختار صفحات دینی در فضای فیس بوک واکاوی شود. وجود صفحات متعدد دینی این سوال را مطرح میکند که محتوای مطالب صفحات دینی در فضای فیس بوک چگونه است؟

این پژوهش به روش تحلیل محتوا انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش کلیه صفحات دینی فارسی زبان فیس بوک است که بر اساس نمونه گیری گلوله برفی به آنها دست یافتیم و از میان آنها 30 صفحه به صورت تصادفی برگزیده شد. تکنیک گردآوری اطلاعات این پژوهش پرسشنامه معکوس است که پردازش آن از طریق نرم آفزار Spss21   صورت گرفته است.

یافته های پژوهش بیانگر آن است که در جامعه مورد بررسی مردان فعال تر از زنان هستند و صفحاتی که به صورت گروهی اداره می شوند از غنای بیشتری برخوردارند.

کاربران صفحات دینی در دو حوزه احادیث، آیات و بیان احساسات بیشتر فعالیت دارند.

کلید واژه ها: تحلیل محتوا، صفحات دینی، فیس بوک، فارسی زبان

فصل اول: کلیات پژوهش

پیشگفتار:

اینترنت به عنوان یکی از مهم ترین ابداعات بشر در قرن اخیر، با قابلیت ها و کارکردهای متعدد و گسترده اش، بخش های مختلف زندگی انسانی را تحت تاثیرات مثبت و منفی خود قرار داده است. مبنا و هدف اصلی اینترنت، برداشتن فاصله جغرافیایی میان انسان های سراسر دنیا و ایجاد تحول در عرصه ارتباطات و تبادل اطلاعات است.

اینترنت، کار خود را به عنوان ابزار ارتباط دانشمندان و خصوصا جهت تبادل داده ها و منابع تحقیقاتی، یا به عبارتی جهت خلق اجتماعی علمی شروع کرد و به مرور زمان توانست خود را تا سطح برقراری ارتباط بین افراد از طریق پست الکترونیکی ارتقا بخشد. پس از مدتی، اینترنت به منزله فضایی جدید جهت بسط فعالیتهای تجاری در امور نقل و انتقالات مالی، بازاریابی و همچنین ابزار پیگیری برای مصرف کنندگان، مورد توجه واقع شد. وبلاگ ها و وب سایت ها، نرم افزارهای گفتگوی آنلاین، سرویس های پست الکترونیک و ... امکانات جدیدی بودند که در پرتو اینترنت و شبکه جهانی وب، در اختیار کاربران قرار گرفتند.

در حالی که هنوز هیچ کس تصور نمی کرد که روزی جنبه اجتماعی اینترنت، به صورت کاربرد اصلی آن درآید، شبکه های اجتماعی اینترنتی پای به عرصه وجود گذاشتند. این موضوع در بین کاربران اینترنت چنان مورد استقبال قرار گرفت که به جرات می توان گفت یکی از تاثیرگذارترین سرویس های ارائه شده در اینترنت و وب که در سالهای اخیر تحول شگرفی در نظام اجتماعی کشورهای مختلف به وجود آورده، شبکه های اجتماعی بوده است. شبکه های اجتماعی، نسل جدیدی از پایگاه هایی هستند که این روزها در کانون توجه کاربران شبکه های اینترنت قرار گرفته اند. این گونه پایگاه ها بر مبنای تشکیلات آنلاین فعالیت می کنند و هر کدام دسته ای از کاربران اینترنت با ویژگی خاص را گرد هم می آورند.

شبکه های اجتماعی را گونه ای از رسانه ها می دانند که امکان دستیابی به شکل جدیدی از برقراری ارتباط و به اشتراک گذاری محتوا در اینترنت را فراهم آورده اند.

 جهان انسانی به موازات پیشرفت و بهره مندی از فن آوری نوین ارتباطات و اطلاعات و شکل گیری شبکه های اجتماعی مجازی، با سرعت و شتاب، در حال گذار از یک جامعه شبکه ای است.

شبکه های اجتماعی به مثابه پدیده ای نوین از نسل جدید وب، توانسته است با بهره گیری ازفن آوری های نوین ارتباطی، آرمان های انسان ها را در همه حوزه ها گسترش دهند به طوری که با توجه به برخورداری از ظرفیت های مناسب، شرایط را برای توسعه در تمامی ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ایجاد می کنند. در راستای تغییر و تحولاتی که شبکه های مجازی در تمام زندگی بشر بوجود آوردند دین نیز وارد این تغییر و تحولات شد. واقعیت مجازی شدن دین، منعکس کننده ظهور دین در جهان جدیدی است که از آن می توان به جهان مجازی و یا جهان واقعی مجازی و یا جهان مجازی واقعی تعبیر شود.

صنعت مربوط به این جهان که می توان از آن به جهان جایگزین یا جهان دوم نیز تعبیر کرد، می کوشد تا تمامی حس دینی اعم از اعتقادات دینی، مراسم و شعائر دینی و مبارزات دینی را به فضای واقعی مجازی منتقل کند

1 .1. طرح مسئله

بر اثر تحولات شتابان جهان مجازی"عرصه دین و دین باوری" به شدت دچار تحول شده است. این تحولات ممکن است آسیب زا و بحران آفرین باشد و امنیت دینی را به خطر اندازد و یا فرصت هایی را ایجاد کند. در گذشته دست کم در ایران، نظام دینی تا اندازه بسیاری، در مکانهایی همچون حوزه های علمیه فعالیت داشت و یا در دست کسانی همچون عرفا بود که در حاشیه ی حوزه فعالیت داشتند و همچنین ساختارهایی همچون مسجدکه واعظان و سخنرانان آنجا را اداره می کردند یا در ساختارهای فرعی همچون خانقاه عرضه می شد. خود همین ساختارها که مثلثی و تا اندازه بسیاری، در عرصه دیجیتالی به چالش دچار شده اند. نه تنها از درون مرزهای ملی تکثر در عرصه دین در حال شکل گیری است، بلکه از ورای این مرزها نیز تفسیرها و رویکردهای گوناگونی در حال عرضه است؛ مثلاً در اسلام، شاخه های گوناگون مذاهب تشیع و تسنن، همچنین برخی بدعت آفرینان وجود داشته اند؛ در هر حال این دین در طول تاریخ اولاً همواره در جغرافیای خود زیسته و چندان با مخالفت برخورد نداشته، دوم این که شبهات و بدعت ها در طول سالیان درازی به وجود آمده اند؛ بنابراین یک نسل با موارد معدودی از شبهات یا اندیشه های متفاوت برخورد داشت.

اکنون در عصر اینترنت، همه شبهات، رویکردها و اندیشه های انباشته شده ی تاریخ درباره اسلام،همانند شیطان پرستی، شامانیسم، بت پرستی، هیچ پرستی، همه پرستی و ... در حال عرضه است؛ یعنی انسان با سواد دینی سنتی به جهانی ورود می یابد که شبهات هزار ساله و هزار خرقه ای همزمان، به او عرضه می شود؛ بدون آنکه از ابزار و لوازم کافی شبهه و داوری در مورد داشته ها و باورهای خویش برخوردار باشد.

این پدیده می تواند فرصتی برای تفکر، تعقل، بازاندیشی عمیق تر و پالایش مناسک، آیین ها و احساسات دینی باشدو به یک نسل کمک کند تا انسانها بتوانند متکثرتر با یک تجربه بشری،جغرافیایی و تاریخی، مفهوم دین را تعریف کنند؛ مفهومی که این چنین خدشه دار نباشد.

اما در صورتی که این فرایند مدیریت نشود، ممکن است بزرگترین چالش تلقی شود و همین اتفاقاتی رخ دهد که آمارهایی در مورد شیطان پرستی وجود دارد، سالی چند پیغمبر و خدا ظهور می کند و.....( منتظرقائم،1390 :44،45)

حجم بالای کاربران شبکه های مجازی در ایران و زندگی در این فضا این موضوع را امری مهم برای تحقیق می سازد. نگرشهای متفاوت از سوی مخاطبان، سیاستگزاران و دولتمردان به مقوله شبکه های اجتماعی و سعی در مسدود کردن و محدود کردن این شبکه ها و از سوی دیگر اشتیاق کاربران اینترنت، مخصوصا جوانان برای پیوستن به این شبکه ها این سوال را مطرح می کند که آیا شبکه های اجتماعی(فیس بوک) می توانند به خدمت دین درآیند؟

0102 اهمیت و ضرورت تحقیق

رابطه دین و رسانه قدمتی حداقل از زمان اختراع چاپ دارد. از آن زمان تا به حال، ایجاد ارتباط صحیح و موثر بین دین و رسانه و تنظیم ساز و کار و ارائه همکاری هایی که به برقراری ارتباط موثر بین آن ها کمک کند همواره مورد توجه بوده است( جوادی یگانه و عبداللهیان،1388: 115).

امروزه شبکه های اجتماعی با در نوردیدن مرز های جغرافیایی، به خواستگاه و محل پیدایش تفکرات مختلف و گسترده و ماندگاری برای عرصه ایده ها و اندیشه ها تبدیل شده است به همین دلیل شبکه های اجتماعی باید در حوزه های مختلف مورد توجه قرار گیرد. در عرصه تعاملات دینی این فضا و ظرفیت های آن، می تواند فرصت مناسبی برای طرح اندیشه های دینی به حساب بیاید. امروزه ارتباطات دینی به عنوان یک علم میان رشته ای و البته علم جدید و گسترده، نیازمند مطالعه و تحقیق است.

 به نظر می رسد مهم ترین پیامد منفی که ترویج و گسترش این شبکه اجتماعی می تواند در جامعه امروز داشته باشد تبلیغات ضد دینی و القای شبهات به منظور تخریب باورها و اعتقادات در این رسانه است که مسئولان و دست اندرکاران جامعه با توجه و شناخت کامل این شبکه اجتماعی محبوب جوانان (فیس بوک)وآگاهی از فرصت ها و تهدید های این فضا که با تحقیق و پژوهش مشخص می شود زمینه را برای برنامه ریزی های هوشمندانه و متناسب با ظرفیت های جامعه انجام دهند و به جای پاک کردن صورت مسئله و اعمال فیلترینگ به استفاده از فرصت های این فضا بپردازند.

از آنجا که جوانان ساعات زیادی را صرف گذراندن در شبکه اجتماعی فیس بوک می کنند فضای مناسبی است که مسئولان و افرادی که دغدغه پرداختن به مسائل دینی را دارند با انجام پژوهش ها و شناخت آن و هماهنگ کردن این فضا با شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه گام مثبتی در جهت تقویت باورهای دینی جوانان بردارد. از ضرورت و اهمیت این تحقیق این است که امکان شناخت صحیح تر و بهتر صفحات دینی فیس بوک را فراهم می آورد. 

1. اهداف تحقیق:

کاربران شبکه های اجتماعی به شکل خیره کننده ای در حال افزایش بوده و افراد به خصوص جوانان مدت زیادی را صرف حضور در این شبکه ها می کنند. از جمله محبوب ترین شبکه های اجتماعی که کاربران زیادی در کل دنیا و از جمله کشور ما دارد،  فیس بوک است. این حضور مستمر با عنوان کاربران فعال هنگامی که با دیدگاهها، نظرات و فرهنگ متفاوت مواجه می شوند به طور جدی از نظرفرهنگی دچار چالش شده و همین چالش ها دیدگاه افراد را دستخوش تغییر می کنند.

در این میان مفاهیم و مبانی دینی از تحولات شگرف فیس بوک مستثنی نبوده و از آثار و پیامدهای متاثر آن، مصون نمانده است. با وجود اینکه حوزه ادیان و مذاهب از وسعت و پیچیدگی بسیار فراوانی برخوردار است، طرح مباحثی در ارتباط با آن در این شبکه جهانی، بخش قابل توجهی از فکر و ذهن کاربران را به خود اختصاص داده است.

در زمان های گذشته با استفاده از ابزارهای ساده و در محدوده خاص به تبلیغ احکام و معارف الهی پرداخته می شد، اما امروزه وسعت علوم و فنون مختلف و ارتباط نزدیک میان جوامع و ادیان گوناگون، بهره مندی از شیوه های نوین اطلاع رسانی را گوشزد می کند.

امروزه فضای مجازی به خاستگاه و محل پیدایش تفکرات مختلف و گسترده و به محل عرضه ی ایده ها و اندیشه ها تبدیل شده است. به همین دلیل فضای مجازی باید در حوضه های مختلف مورد توجه قرار گیرد. در عرصه ی تعاملات دینی این فضا و ظرفیت های آن، می تواند فرصت مناسب برای طرح اندیشه های دینی به حساب آید.

1 . 3. 1 هدف اصلی تحقیق :

تحلیل محتوای مطالب صفحات دینی فیس بوک فارسی زبان است.

2 . 3. 1 اهداف فرعی:

توصیف و تبیین ادبیات نظری حوزه ی دین و رسانه

شناخت سبک ها و محتوای صفحات دینی فیس بوک

بررسی شناسایی تاثیر عوامل محتوایی صفحات بر میزان گرایش و استفاده از آنهاست.

بررسی تصاویر صفحات دینی فیس بوک

بررسی استاتوس ها و پست های صفحات دینی فیس بوک

بررسی دیدگاههای نظری در مورد دین و رسانه

4 . 2 سوالات تحقیق

صفحات دینی چه اهمیتی در فضای فیس بوک دارند؟

چه نوع مطالبی در صفحات دینی فیس بوک بوک درج می شود؟

آیا صاحبان صفحات دینی فیس بوک بیشتر مردان هستند یا زنان؟

در صفحات دینی فیس بوک هموندهای مرد بیشتر فعالیت دارند یا هموندهای زن؟

با توجه به اعمال فیلتر در ایران آیا صاحبان و اداره کنندگان صفحات دینی که دغدغه پرداختن به مسائل دینی را دارند راههای ارتباطی دیگری را برای کاربران خارج از محیط فیس بوک قرار داده اند؟

آیا صاحبان صفحات دینی هویت خود را بیان می کنند؟

مخاطبان صفحات دینی فیس بوک چه عکس العملی در قبال مطالب منتشر شده در این صفحات دارند؟

آیا صفحات دینی در فیس بوک باعث جلب نظر کاربران شده است؟

آیا نویسندگان صفحات دینی بیشتر نظرات خویش را می نویسند یا از دید بزرگان جامعه ی دینی ؟

آیا مطالب صفحات دینی فیس بوک شامل مطالب دینی و غیر دینی است؟

آیا مطالب دینی فیس بوک در جهت رضایت و خشنودی کاربران است؟

کامنت ها بیشتر در جهت تایید مطالب دینی است یا رد آنان؟

5 . 1 . فرضیه های پژوهش

بنظر می رسد بین گستره روابط ( فرا فیس بوکی و درون فیس بوکی) صفحات و میزان اشتراکات و یا لایک ها ( به عنوان معرف میزان علاقه و گرایش به صفحه) رابطه معنی داری وجود دارد.

بنظر می رسد بین نوع موضوع صفحه (مناسبتی و غیر مناسبتی) و میزان اشتراکات و یا لایک ها ( به عنوان معرف میزان علاقه و گرایش به صفحه) رابطه معنی داری وجود دارد.

بنظر می رسد بین نوع محتوای استاتوس های صفحه و میزان اشتراکات و یا لایک ها ( به عنوان معرف میزان علاقه و گرایش به صفحه) رابطه معنی داری وجود دارد.

پژوهشگر امید دارد با تدوین این تحقیق زمینه های مناسب و مساعدی در جهت بهبود محتوای صفحات دینی فیس بوک برای استفاده ی مطلوب از این فضای رسانه ای جهانی و مردم محور فراهم و بستری به منظور نشر و ترویج ارزش های دینی ایجاد شود و همچنین فضایی برای مدیران و تصمیم گیرندگان فرهنگی مهیا کند تا با روش های نوین تبلیغی گام های موثرتری بردارند.

 6 . 1 . تعریف نظری برخی مفاهیم :

تحلیل محتوا: یک شیوه تحقیقی است که برای تشریح عینی، منظم و کمی محتوای آشکار پیام های ارتباطی به کار می رود(بدیعی،1380: 7).

صفحات دینی: صفحات دینی به مباحث مذهبی و دینی می پردازد و کاربران آن ها مذهب و علایق مذهبی خود را با نگاه خود بررسی می کند و اعتقادات خود را در قالب متن، تصویر و ویدئو و... به نمایش می گذارند.

فیس بوک: یک سایت اجتماعی است که توسط سازنده جوان خود مارک زاکر برگ در چهارم فوریه 2004 راه اندازی شد. این سایت هم اکنون از نظر تعداد کاربران عضو و نیز از نظر کارشناسان در زمینه سایت های اجتماعی، برتر از مای اسپیس و امثال آن و در حقیقت در زمینه کاری خود سایت شماره یک جهان محسوب می شود.

فارسی زبان: به بخشی از اقوام ایرانی‌تبار که زبان فارسی زبان مادری شان است گفته می‌شود(ویکی پدیا)

فصل دوم: بررسی ادبیات نظری پژوهش

مقدمه

فصل دوم پژوهش حاضر به بررسی ادبیات نظری پژوهش می پردازد.   ابتدا در گفتار اول مبانی نظری پژوهش مورد بحث قرار گرفته است که مبحث شبکه های اجتماعی را از زوایای مختلف مانند تاریخچه شبکه های اجتماعی در جهان و ایران، تعریف لغوی و اصطلاحی، ویژگی ها و کارکردهای شبکه اجتماعی مورد بررسی قرار داده است. در گفتار دوم نظریه ها و چارچوب نظری آورده می شود. و در نهایت، در گفتار سوم به بررسی پژوهش های پیشین پیرامون موضوع در ایران و خارج از کشور پرداخته می شود

گفتار اول: مبانی نظری پژوهش

 1 . 1 . 2 . رسانه های نوین خالق جهان نوین :

تامپسون[1] در مورد رابطه ی رسانه ها و جامعه ی مدرن به خوبی به نقش عظیم رسانه ها در دوران مدرنیته و ساختن جامعه و فرهنگ مدرن اشاره دارد. از دیگر سو، نه تنها رسانه های قدیمی نقش مهمی در جامعه ی مدرن داشتند، بلکه رسانه های نو این نقش را به حد اعلی رسانده اند. جهان سراسر رسانه ای شده، جهان نمود واره ها است، که به تعبیر بودیار حاصل رسانه های نوین است(بودیار ، 1381:119 ).

به بیان لیستر رسانه های نوین را می توان مجموعه ای از روش ها و اعمال اجتماعی ارتباط، بازنمایی و بیان نامید که از رایانه ی دیجیتال، چند رسانه ای و شبکه ای شده و شیوه های بکارگیری این ماشین که کار در سایر رسانه ها از کتاب گرفته تا فیلم، و از تلفن گرفته تا تلویزیون را دچار استحاله کرده است، مدد می جوید(لیستر،2003:2[2]).

این رسانه های نو که به جامعه ی شبکه ای و جامعه ی اطلاعاتی مشهور شده اند، نقش به سزایی دارد. به نظر محققان این صنعت به ظهور جامعه ای به موازات جهان واقعی منجر شده است چیزی که آن را دو فضایی شدن می نامند(کوثری ،1386:34).

2 . 1 . 2 .  جامعه ی شبکه ای و اجتماعات مجازی:

وبستر[3] در کتاب جامع خود به نام نظریه های جامعه ی اطلاعاتی، شکل گیری این مفهوم را به خوبی بررسی کرده است. به نظر وبستر درست بعد از نظریه ی پیشگامانه ی دانیل بل[4]، با عنوان جامعه ی پسا صنعتی است که مفهوم جامعه ی شبکه ای و جامعه ی اطلاعاتی مورد توجه قرار می گیرد.

البته تعابیر نظریه پردازان مختلف ( برای مثال گیدنز، کاستلز ، بل ، شیلر ، و هابر ماس [5]) درباره ی اینکه جامعه ی اطلاعاتی چیست، یکسان نیست با این همه بر سر این نکته توافق وجود دارد که اولاً جامعه ی کنونی به صورت شبکه ای در آمده است و افراد در تاروپوده شبکه های اجتماعی بسیار به یکدیگر وابسته می شوند. ثانیاً، اساس این شبکه، اطلاعات است. بنابراین، به درستی می توان از شکل گیری یک جامعه ی اطلاعاتی سخن گفت به نظر وبستر، البته، پاسخگویی به این سوال که جامعه ی اطلاعاتی چه زمانی ظهور یافته است، یا برای آنان که هنوز دست نیافته اند، کی ظهور خواهد یافت، چندان ساده نیست. بدون شک، ظهور فن آوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی و آنچه صنعت هم زمان ارتباطات نامیده شده است، سهم به سزایی در شکل گیری این جامعه داشته است. این فن آوری ها پیش از هر چیز تصور ما را از زمان و مکان ومعنای دنیای مدرن به شدت تغییر داده اند(کوثری ،1386:35).

Abstract

The subject of this study is content analysis of Facebook religious Pages. Due to the importance of Facebook in cyberspace and also role of religion in life, it has been tried to analyze Facebook religious Pages structures in facebook. There are several religious pages, so the question is raised about the content of Religious Facebook pages; this research is done by using content analysis. The samples of this research are All Facebook religious pages written in Persian. They are found on the basis of snowball sampling, 30 Pages of them were randomly selected.

The data collection technique of this resarch is Reverse questionnaire

and The processing is done through Spss21 software.

The findings indicate that in the studied population, Men are more active than women and the pages that are managed as a group are richer.

Members of religious Pages are more active in two areas of Sayings, verses and expressing feelings.

Keywords: content analysis, religious Pages, Facebook, Persian Language