پایان نامه پوستر های سینمایی سه دهه ی اخیر ایران ( از 1360 تا 1390) پروژه عملی طراحی پوستر برای فیلم های سینمایی و تلویزیونی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری

چکیده

   پژوهش حاضر در چهار فصل به بررسی آثار پوستر های سینمای سه دهه ی اخیر ایران -1360 الی1390- می پردازد.

طی یک دوره تحقیق کتابخانه ای مطالبی پیرامون شکل گیری و تولد سینما در جهان برای فصل اول انجام شد و در ادامه برای جمع آوری مطالب مطروحه در فصل دوم نیز همان تحقیق کتابخانه ای و گاهی تحقیق میدانی مورد استفاده قرار گرفت و در موارد معدودی نیز از شیوه ی مصاحبه ی حضوری و مصاحبه های منتشر شده بهره برداری شد.

   سپس در فصل بعدی تمامی پوسترهای منتشر شده در فاصله ی دهه های مذکور در فرم هایی که تعبیه شده بود قرار گرفت و پاسخ هایی که برای سئوال های مطروحه در مورد فرم، ترکیب بندی و ساختارغالب و رنگ و مواردی از این دست به دست آمد در جداولی تنظیم شد و ضریب ها و درصد هایی مشخص شده که به طور کلی و جزئی شخصیت کمی و کیفی و رنگ و ارزش های کیفی پوسترهای سینمایی این محدوده ی زمانی ایران را در بوته ی سنجش قرار داد و میزان نقدینگی کیفی آنهارا مشخص کرد که با ترسیم نمودارهایی درصدهای به دست آمد که در بخش نتیجه گیری به طور مفصل به آنها پرداخته شده است.

   در فصل پایانی پژوهش حاضر تعدادی پوستر که برای فیلم های سینمایی طراحی شده اند راهکارهایی را ارائه می دهند در جهت حفض معیارهای پوستر فیلم برای مخاطبین ایرانی با تکیه بر زحمات اساتید گذشته و تأثیراتی که هنرمندان این عرصه در مکاتب مختلف بین المللی بر روند شکل گیری هنر پوسترسازی برای فیلم در طورل تاریخ صد و اندی ساله ی سینما انجام داده اند.

   واژگان کلیدی: پوستر، سینما، سینمای ایران، پوستر فیلم

مقدمه

   با توجه به حضور حدود 100 ساله ی سینما در ایران و به تبع آن تولید پوستر برای فیلم ها در طی این سال ها و همین طور هم زمانی این دو شاخه ی ارتباط بصری که معاصرترین هنرهایی هستند که به طور جدی و مداوم در زندگی مردم عصر حاضر حضور دارند به نظر می رسد هنر پوستر سازی برای فیلم در سینمای ایران باید مراحل رشد و تکامل خود را گذرانده باشد و اکنون دیگر در دوره ی بالندگی به سر ببرد.

   سینمای ایران در دهه های اخیر حضوری چشمگیر در مجامع بین المللی داشته و جوائز و افتخارات متعددی را کسب کرده است، بنابراین جا دارد نگاهی نیز به همراه همیشگی این هنر - پوسترسازی -  انداخت برای روشن شدن این موضوع که آیا حرکت رو به رشد و تکمیلی سینما در هنر پوستر سازی نیز اتفاق افتاده یا خیر و چرا؟

   از سوی دیگر با تأمل در این که اساتید نسل گذشته طراحی گرافیک ایران و همین طور نقاشان چیره دستی که سعی در ارتقاء هنر پوسترسازی برای فیلم های ایرانی انجام دادند جا دارد بررسی شود که آیا آن همه نیروها که صرف شد در جهت ایجاد مسیری روشن و صحیح برای ارتقاء سطح سلیقه ی سفارش دهنده ها و فیلم سازان و سینماداران و همچنین مخاطبین سینمای ایران آیا به نتیجه رسید یا مسیر ادامه یافت؟ ذکر این نکته خالی از لطف نیست که هنرمندان بزرگی همچون مرتضی ممیز، قباد شیوا ، عباس کیارستمی و... با تمام توان خود سعی کردند آثاری ارزشمند و متفاوت ارائه دهند و سینمای ایران را صاحب رسانه ی بصری و سلیقه گرافیکی سالم و درخور قدمت و غنای بصری ایران بکنند.

   تا کنون فعالیت چشمگیری در خصوص بررسی کیفیت بصری و ارزش های هنری پوسترهای سینمای ایران انجام نشده است و اگر هم کارهایی صورت پذیرفته چندان وسیع و تأثیرگذار نبوده است. شاید تنها تلاش جدی را در این حوزه آقای مسعود محرابی انجام داده اند برای کتاب 100 سال اعلان و پوستر سینمای ایران که بسیار ارزشمند است و جا دارد که از زحمت های ایشان تشکر و قدردانی شود چرا که امکان جمع آوری چنین مجموعه ای مستلزم مشقت های فراوانی ست، لیکن این کتاب به نوعی سعی در گردآوری آثار نموده و بیشتر در بردارنده ی  ارزش تاریخی و کمی ست. چرا که همانطور که خود پژوهشگر نیز در مقدمه متذکر شده اند تمامی آثار در این کتاب بدون ارزیابی کیفی جمع آوری شده اند.

   اما در پژوهش حاضر با قدردانی از زحمات کسانی که پیش ترها در منابع مختلف و نشریات تخصصی و مجامع و نشست ها و... چنین نگاهی را آغاز کرده اند سعی دارد بیشتر بر مسیر کیفی تولید آثار پوسترهای سینمایی بپردازد و آنها را نه از نظر کمی که بر مبنای ارزش های زیبایی شناسی و کیفیت سنجی مورد بررسی قرار دهد. البته در این پژوهش پوسترهای سینمایی سه دهه ی اخیر ایران مورد نقد و بررسی و ارزیابی قرار خواهد گرفت.

   تحقیق حاضر برای پی بردن به ارزش ها و کاستی های پوسترهای سینمایی سه دهه ی اخیر از مسیرهای مختلفی عبور کرده است و از روش های گوناگونی در جهت گردآوری منابع و مطالب بهره برده است. بخش اول و دوم این پژوهش بیشتر براساس تحقیق کتابخانه ای انجام گرفته برای پرداختن به صورت خیلی مختصر و اجمالی به تاریخ سینمای جهان و ایران و سپس تاریخچه ای خلاصه از پوسترهای موفق سینمای جهان و مکاتب تأثیر گذار و همین طور تاریخچه ای مختصر از پوستر و پوستر سینما در ایران و البته برای جمع آوری منابع بصری و بخشی از پوسترها و ... از تحقیق میدانی نیز بهره برداری کرده است و در مواردی نیز برای حل عده ای ازسئوال ها - در مواردی که امکان بوده - از روش مصاحبه نیز استفاده شده است.

   در ادامه با طرح عده ای سئوال بر پایه ی آنالیز آثار و نگاهی جزئی تر پوسترهای سه دهه ی اخیر سینمای ایران مورد بررسی کیفی قرار گرفت و نتایجی به دست آمد که در بخش نتیجه گیری به طور مفصل با ترسیم نمودارها و جداولی نتایج مشخص شده است.

فصل اول

سینما ، رسانه موثر دنیای معاصر

1-1- نگاهی اجمالی به شکل گیری صنعت سینما

1-1-1- پیش از سینما

1-1-2-تولد سینما

1-1-3-دوران صامت

1-2 -  نگاهی گذرا به مکاتب تأثیر گذار سینما

1-2-1-اکسپرسیونیسم آلمان

1-2-2-جنبش سینمای ناب ژاپن

1-2-3-دوگما 95

1-2-4-رئالیسم شاعرانه

1-2-5-سینما نوو

1-2-6-سینما نگاه

1-2-7-سینمای بازنوگرا

1-2-8-سینمای زیر زمینی

1-2-9-سینمای سوم

1-2-10-سینمای نوین آلمان

1-2-11-فوتوریسم ایتالیا

1-2-12-موج نوی فرانسه

1-2-13- موج نوی ژاپن

1-2-14- نئورئالیسم

1-2-15-هالیوود نو

1-2-16-کالیگرافیسم

1-2-17- کامراشپیل

1-3- رویکرد عامه پسند و رویکرد هنری

1-3-1- رویکرد عامه پسند

1-3-2- رویکرد هنری

1-4- تاریخ سینمای ایران در یک نگاه 

1-4-1- دهه ی چهل و پنجاه

1-4-2- سینمای پس از انقلاب

1-4-3- موج نوی سینمای ایران

  1- 1 - نگاهی اجمالی به شکل گیری صنعت سینما

1-1-1-پیش از سینما 

   نمایش و رقص مولفه‌های مشترک بسیاری با فیلم داشت، از قبیل متن نمایش، نورپردازی، طراحی لباس، تولید،کارگردانی، بازیگری، بینندگی، مستمعین و درجه بندی. سابقه دو هنر فوق به هزاران سال قبل از فیلم بر می گردد. بسیاری از اصطلاحات فنی این دو حوزه نیز در آینده در نظریه و نقد فیلم بکار رفت مثل اصطلاح میزانسن. قدمت جعبه به ابن هیثم در کتابی از او با نام کتاب المناظر بر می گردد (1021م، قرن پنجم) و بعدها این دستگاه توسط گیامباتیستا دلا پارتا در سال 1600 تکمیل می شود. نور توسط یک سوراخ کوچک یا یک لنز در خارج از آن برعکس می شود، و بر روی یک سطح صاف یا صفحه نمایش داده می شود، در سال 1740 و 1748 دیوید هوم در مقالات رساله ای درباره طبیعت آدمی و پرس و جویی درباب فرآیند فهم در آدمی به بحث درباره مشارکت و انگیزش مایه خیال بوسیله تصاویر می پردازد که عده ای گمان می کنند که اولین ارجاعات در مورد زبان فیلم است.

1-1-2-تولد سینما

     در سال 1878 میلادی، ادوارد مایبریج با حمایت مالی للاند استانفورد که سیاست مدار و مؤسس دانشگاه استنفورد بود موفق به عکس برداری پشت سر هم از اسبی به نام سالی گاردنر شد. این عکس های متوالی توسط 24 دوربین پشت سر هم برداشته شد. آزمایش فوق در 11 ژوین در مزرعه پالو آلتو و با حضور نشریات برگزار شد. دوربین ها به موازات حرکت اسب در یک مسیر مستقیم قرارداده شد و شاتر هر دوربین بوسیله سیمی که با سم اسب در ارتباط بود کنترل می شد.    

    هر تصویر در یک هزارم ثانیه برداشت می شد. فیلم بعدی که تجربه شد منظره باغ روندهای بود که در 14 اکتبر 1888 میلادی بوسیله لوئیس پرینس در لیدز، ایالت یورکشایر غربی انگلیس ساخته شد. لذا انگلیس بعنوان اولین کسانی که تصویر متحرک دست یافته اند شناخته می شوند. در 21 ژوئن 1989 میلادی، ویلیام گرین حق امتیازی به شماره 10131 برای دوربین کرونوفوتوگرافیک اش گرفت. ظاهراً دوربین او قادر به گرفتن 10 عکس بر روی فیلم سلولولید سوراخ دار بوده است. گزارشی از این دوربین در روزنامه عکسی انگلستان در تاریخ 28 فوریه 1890 میلادی منتشر شد. گرین یک سری تصویر از قضیه را برای توماس ادیسون یعنی کسی که در آزمایشگاهش دستگاهی به نام کینتوسکوپ را ساخته بود ارسال کرد. این گزارش بار دیگر در مجله Scientific American در تاریخ 19 آوریل همان سال به انتشار رسید. گرین در سال 1890 مکانی برای نمایش تهیه کرد اما سرعت پایین نمایش عکس ها باعث عدم توجه چشم گیری به آن شد. ویلیام کندی لاری دیکسون، که همکار ادیسون در لابراتوارش بود توانست با ساخت نواری از جنس سلولولئید برای خودش اعتباری کسب کند. آنها برای تولید فیلم استودیویی به نام بلک ماریا ساختند. (به علت شباهت ساختمان استودیو با ماشین مخصوص حمل مجرمین که نامش بلک ماریا بوده است). کینتوسکوپ با موفقیت در کل اروپا منتشر شد اما ادیسون هرگز این وسیله را خارج از آتلانتیک ثبت نکرد. این امر باعث شد تا از روی این دستگاه تقلیدهایی صورت گیرد، مثل دوربینی که بوسیله مخترع انگلیسی رابرت و. پائول و بیرت اکرس شریکش ساخته شد. پائول عقیده بر نمایش تصاویر متحرک برای گروهی از تماشاچیان عمومی به جای بینندگان خاص را داشت، از اینرو یک فیلم پروژکتور تولید کرد، اولین نمایش خودش را در 1885 انجام داد. در حول و حوش همین زمان، در فرانسه، آگوست و لوئی لومیر سینماتوگراف را اختراع کردند، یک دستگاه قابل حمل که سه قطعه دوربین، چاپگر و پروژکتور را در یکجا جا داده بود. آنها به زودی با فیلم های واقع گرایانه خود به اصلی ترین تولید کنندگان اروپا تبدیل شدند، کارهایی مثل کارگران کارخانه لومیر را ترک می کنند و کارهای خنده آوری مثل آب پاش آب پاشی می شود(هر دو در سال 1895).

     اولین نمایش عمومی فیلم موشن پیکچرز در اروپا، متعلق به ماکس و امیل اسکلادانوسکی بود که با دستگاه آپاراتوس شان بایوسکوپ که یه دستگاه بدون لرزش بود از 1 تا 31 نوامبر 1985 انجام شد. در می همان سال در آمریکا، اوژن آگوستین لائوست دستگاه ایدلوسکوپ را برای خانواده لاتهم طراحی کرد. در این دوران فیلم ها کمتر از 1 دقیقه بودند و اغلب یک صحنه واقعی یا نمایشی را از یک اتفاق عمومی یا ورزش یا بزن و بکوب را نمایش می دادند. هنوز از دستکاری در فیلم خبری نبود: نه تدوینی و اکثراً بدون حرکت دوربین و صحنه مستقیم. شاخصه تازگی تصاویر متحرک خود به تنهایی کافی بود تا یکی از بزرگترین اتفاقات قرن اخیر باشد.

1-1-3-دوران صامت

    در دوران صامت پیوند تصویر با صدای همزمان برای مبدعین این امر ممکن نبود، در واقع روشی برای این کار تا اواخر 1920 پیدا نشده بود. از این جهت در 30 سال اول عمر سینما، فیلم ها صامت بودند هرچند که با موسیقی زنده و حتی گاهی هم جلوه‌های صوتی محیطی و حتی تفسیرهایی که توسط نمایش دهنده فیلم ارائه می شد همراه بود.

تاریخ سینما از 1895 تا 1906

   11 سال اولیه عمر تصاویر متحرک سیر تحول سینما از یک ابداع تازه به یک تفریح عمومی و همگانی بود. خود فیلم ها تحولی را از فیلم های تک شات که کاملاً توسط یک نفر و تعداد محدودی همکار ساخته می شد به فیلم های چند دقیقه ای و چند شاته، که توسط کمپانی های بزرگ با قواعد صنعتی ساخته می شد را نشان می دهد.

تجارت فیلم تا 1906

   اولین نمایش تجاری فیلم در 14 آوریل 1894 در اطاقک کینتوسکوپ صورت گرفت. مشهود است که ادیسون در پی اختراع سیستم صوتی فیلم بوده، اتفاقی که تا 1927 و در فیلم خواننده جاز صورت نگرفت. در 1896 فهمیدند که در صورت نمایش برای افراد بیشتر پول بیشتری حاصل خواهد شد. از این رو کمپانی ادیسون پروژکتوری که توسط آرمات و ژنکینز ساخته شده بود و نامش فانتسکوپ بود را گرفتند و به ویتاسکوپ تغییر نام دادند.

1- 2 - نگاهی گذرا به مکاتب تأثیر گذار سینما

1-2-1- اکسپرسیونیسم آلمان

     اکسپرسیونیسم آلمان[1] جنبشی در هنر و سینمای آلمان بود که تقریباًً از اوایل دهه ده آغاز شد. این جنبش در سینما با فیلم دانشجوی پراگ (1912) ساخته استلان ریه و پل وگه‌نر آغاز شد. هرچند فیلم مطب دکتر کالیگاری (1920) فیلم اکسپرسیونیستی معروف‌تری است. در فیلم های اکسپرسیونیستی شاهد استفاده از فضاهایی بسیار پرکنتراست و تاریک، سایه‌های سیاه و بلند، خطوط تیز، فضاهای آبستره و بازیگری اغراق آمیز هستیم. این فیلم ها نگاه بسیار سیاه و تلخی نسبت به جامعه داشته‌اند. در اصل، آلمان دهه بیست، کشوری سرشار از مشکلات اقتصادی و اجتماعی بود و شکست در جنگ جهانی اول روحیه ملت آلمان را تضعیف کرده بود و مردم این کشور را تحت یک تحقیر مداوم قرار داده بود. انعکاس افسردگی جمعی و فضای تاریک حاکم بر آلمان را در فیلم های اکسپرسیونیستی می‌بینیم. در فیلم های اکسپرسیونیستی، انسان موجودی متزلزل است که در دنیایی کابوس‌گونه زندگی می‌کند. در طی سال‌های تکامل سینمای اکسپرسیونیسم. شاخه‌های دیگری از این سینما همانند کامراشپیل‌ و اکسپرسیونیسم خیابانی نیز به‌وجود آمدند. برخلاف اکسپرسیونیسم اولیه که مبتنی بر نقاشی و گرافیک پس‌زمینه بود این جنبش‌ها بیشتر فضاهای تاریک واقعی‌تری را با نورپردازی پرکنتراست پدید آورند.

Abstract

This study analyzes the movie posters of Iranian movies during the recent three decades from 1982 to 2012.

For the first chapter a library research concerning the formation and the birth of cinema in the world has been conducted. For the second chapter, the same library research and a field

research have been administered, Also, some oral or written interviews have been performed.

In the subsequent chapter, all the published posters from 1982 to 2012 have been included to some questionnaire categorized in specific forms and then the questions in each form regarding formation of the posters, color of the posters and the structure of the frames have been developed. The resulted answers have then been collected. Finaly the yare tabled and rated. The ratings analyze the quantitative and qualitative characteristics of the posters of the aforementioned era,as well as their colors and qualitative values. The acquired data has also been represented through figures which are comprehensively elaborated on in detail in the final chapter.

 In the final chapter of this document, some posters, which were designed for movies, introduce some strategies for preserving the standards of poster designing for the Iranian audience. The strategies also rely on the works of the experts and the artists formerly involved in the field and their influence on poster formation for movies in international schools in the past 100+and some years.

Key Words:Posters, Cinema, Iranian Cinema, Film Poster