پایان نامه بررسی گفتمان فیلم پارتی

پایان­نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)

چکیده

تحقیق حاضر تحلیلی انتقادی از یک فیلم سیاسی-اجتماعی است،  به نام "پارتی". تحلیل گفتمان، یک گرایش مطالعاتی بین رشته‌ای است که از اواسط دهه‌ی 1960 تا اواسط دهه‌ی 1970 ظهور کرده است. این گرایش به ‌دلیل بین رشته‌ای بودن، خیلی زود به‌عنوان یکی از روش‌های کیفی در حوزه‌های مختلف علوم سیاسی، اجتماعی، ارتباطات و زبان‌شناسی انتقادی مورد استقبال قرار گرفت. فیلم پارتی به دلیل برخورداری از گفتمان ناشی از مولفه ایدئولوژی و قدرت به عنوان نمونه­ی شاخص این گفتمان سیاسی- اجتماعی مدنظر قرار می­گیرد.این فیلم به صادقانه‌ترین شکل ممکن تلاش می‌کند از نسلی بگوید که خود را وابسته به هیچ جریان و هیچ جناح سیاسی‌ای نمی‌داند و مستقل عمل می­کند. از آنجایی که تحلیل گفتمان انتقادی نظریات و ابزارهای جدید و جالبی را در جهت به چالش کشیدن رویدادهای سیاسی و اجتماعی در اختیار قرار می­دهد تصمیم به انتخاب این موضوع جهت تحقیق گرفته­ام. فرضیه­های تحقیق نیز به این صورت می­باشد که، با بررسی و تحلیل گفتمان فیلم می­توان معلوم ساخت که چه دال­های معنا بخشی بر این فضا حاکم بوده­اند، و همچنین با بررسی و تحلیل گفتمان این فیلم می­توان معلوم ساخت تاثیر این دال­های معنابخش بر نظام معنایی بازنمایی شده در فیلم چه بوده است. این تحقیق از نوع تحقیق توصیفی است، و از روش گفتمان لاکلا و موف استفاده می­شود.در پایان تحقیق با تحلیل گفتمان­ها فرضیه یک تأیید شد و مشخص شد که مهمترین  و برجسته­ترین دال های معنابخش در این فیلم دالهای آزادی و قانون و عدالت است، که بارها حول محور همین دالها در گفتمانهای فیلم بحث شده است.همچنین در پاسخ به پرسش دوم نیز مشخص شد که این فیلم توانسته این دالهای برتر را به نحو تاثیرگذاری در گفتمانها نشان دهد وحقانیت آزادی بیان را اثبات کند.گفتمان این فیلم در تمامی دیالوگها از این دالها حمایت می­کند.تاثیر دموکراسی و قانون و عدالت در تمامی گفتمانها به چشم می­خورد.

1-    فصل اول کلیات

1-1-مقدمه

تحلیل گفتمان، یک گرایش مطالعاتی بین رشته‌ای است؛ که از اواسط دهه‌ی 1960 تا اواسط دهه‌ی 1970 در پی تغییرات گسترده‌ی علمی-معرفتی، در رشته‌هایی چون انسان‌شنا­سی، قوم‌نگاری، جامعه‌شناسی خرد، روان‌شناسی ادراکی و اجتماعی، شعر، معا­نی و بیان، زبان‌شناسی، نشانه‌شناسی و سیر رشته‌های علوم اجتما­عی و انسانی علاقمند به مطالعات نظام‌مند ساختار، کارکرد و فرایند تولید گفتار و نوشتار ظهور کرده است. این گرایش که به‌دلیل بین رشته‌ای بودن، خیلی زود به‌عنوان یکی از روش‌های کیفی در حوزه‌های مختلف علوم سیاسی، اجتماعی، ارتباطات و زبان‌شناسی انتقادی مورد استقبال قرار گرفت، نخستین بار در سال 1952 در مقاله‌ای از زبان‌شناس معروف انگلیسی "زلیک هریس" به‌کار رفت. البته در آن دوره‌ای که هریس از تحلیل گفتمان سخن گفت و این اصطلاح را به‌کار برد، صرفاً با نگاهی زبان‌شناختی به این مقوله توجه کرد. ورود این بحث‌ به عرصه‌های دیگر علمی مثل علوم سیاسی، جامعه‌شناسی و ارتباطات و در واقع خروج آن از انحصار زبان‌شناسی، به دوران جدید برمی‌گردد. در این دوران، تحلیل گفتمان را به‌صورت تحلیل انتقادی گفتمان استفاده کردند و آن را از صرف یک روش علمی برای تحلیل زبان، خارح کرده و با مکاتب و نظریات انتقادی مثل فرانکفورت، فمنیسم و ... پیوند دادند؛ تا جایی که امروزه تحلیل گفتمان با دیدگاه انتقادی مرادف شده است.)میرفخرایی،1383،6-7)

از جمله متفکرا­نی که در مغرب‌زمین، این‌گونه مطالعات را از زبان‌شناسی اجتماعی و زبان‌شناسی انتقادی، وارد مطالعات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کرده و بدان شکل انتقادی دادند، می‌توان به میشل فوکو، ژاک دریدا و میشل پشو اشاره کرد. این اندیشمندان که تحلیل گفتمان را بیشتر در قا­لب تحلیل انتقادی گفتمان بسط و گسترش دادند، خود، وامدار مکتب انتقادی فرانکفورت و وارثان مستقیم و غیرمستقیم آن(مارکیست‌های جدید به­ ‌ویژه گرامشی و پیروانش، ساختارگرایانی چون آلتوسر و محقّقان مکتب فمنیسم) در دهه‌ی 1960 بودند. لازم به ذکر است این ره‌آورد تفکر پست‌ مدرنیستی، که در حقیقت روش متکاملی از روش کیفی را ترسیم می‌کند، از سال‌های 1980 و به‌ویژه در سال‌های پایا­نی قرن بیستم، به‌عنوان آخرین و گسترده‌ترین روش تحلیل مورد استفاده در علوم اجتماعی و ارتباطات و آخرین دستاورد اندیشه انسا­نی در تبیین مفاهیم و معا­نی جدید در عرصه زبان گفتگو و متن نوشتاری، مطرح گردید (فرقانی1382، 60).

1-2-بیان مسئله

از آنجایی که به گفته­ی میشل فوکو هیچ متنی در هیچ شرایط و موقعیت به خصوصی تولید نمی­شود مگر آنکه به یک منبع قدرت و اقتدار وابسته باشد. فیلم سینمایی پارتی ساخته سامان مقدم به دلیل برخورداری از گفتمان ناشی از همین مولفه ایدئولوژی و قدرت به عنوان نمونه­ی شاخص این گفتمان سیاسی- اجتماعی مدنظر قرار می­گیرد.فیلم» پارتی» به صادقانه‌ترین شکل ممکن تلاش می‌کند از نسلی بگوید که خود را وابسته به هیچ جریان و هیچ جناح سیاسی‌ای نمی‌داند، مستقل عمل می‌کند، برای ارزش‌هایی که در تریبون‌ها تنها شعارش را می‌دهند تعریف دیگری دارد و برای پاسداری از آن مبارزه می‌کند.این فیلمنامه مورد انتقادهای وسیعی قرار گرفت.این فیلم به جریان اصلاحات تهاجمی پنهان ارتباط دارد.به همین منظور تحلیل این فیلمنامه انتخاب شد تا ابهامات انتقادات درباره این فیلم رفع شود.

این فیلم در چه گفتمان اجتماعی تولید شده و چگونه این فضای گفتمانی در فیلم بازنمایی شده است و به طور کلی چگونه نظریه­ی تحلیل گفتمان نورمن فرکلاف و میشل فوکو و به ویژه نظریه گفتمان لاکلا و موف که چارچوبی برای تحلیل نظام گفتمان سیاسی-اجتماعی فراهم آورده است، می­تواند برای تبیین پدیده­های اجتماعی و محصولات فرهنگی بکار گرفته شود و اینکه نقش قدرت در تولید این گفتمان چیست و چگونه نظام گفتمانی حاکم بر یک جامعه در تولید محصولات فرهنگی نقش ایفا می­کند و بدان واسطه در واقع به بازتولید خود در جامعه می­پردازد.

1-3-اهمیت تحقیق

برای مطالعه پدیده ­های فرهنگی تا کنون روش­های تحلیلی کمی و کیفی مختلفی بکار گرفته شده است، اما با توجه به جدید و ناشناخته بودن روش­های تحلیل گفتمانی هنوز تلاشی برای بکارگیری روش­های گفتمانی در حوزه مطالعات فرهنگی صورت نگرفته است و هدف اصلی این تحقیق آن است که گام آغازینی در این راه بردارد. اما چون هم رویکردهای گفتمان دارای پیچیدگی و تنوع گسترده­ایست و هم حوزه­ی فرهنگ بخش­های وسیعی از اجتماع را در بر می­گیرد تبیین تحلیل گفتمانی و تاثیر آن در واشکافی رویدادهای فرهنگی مسلماً از اهمیت خاصی برخوردار است؛ و از آنجایی که تحلیل گفتمان انتقادی نظریات و ابزارهای جدید و جالبی را در جهت به چالش کشیدن رویداد­های سیاسی و اجتماعی در اختیار قرار می­دهد تصمیم به انتخاب این موضوع جهت تحقیق گرفته­ام.

1-4-سوالات تحقیق

آیا با بررسی و تحلیل گفتمان این فیلم می­توان معلوم ساخت که دال­های معنابخشی بر این فضا حاکم بوده است؟

تاثیر این دال­های معنابخش بر نظام معنایی بازنمایی شده در فیلم چه بوده است؟

1-5-فرضیه­های تحقیق

با بررسی و تحلیل گفتمان فیلم می­توان معلوم ساخت که دال­های معنا بخش در فضای سیاسی و اجتماعی حاکم بوده­ است.

با بررسی و تحلیل گفتمان این فیلم می­توان معلوم ساخت تاثیر این دال­های معنابخش بر نظام معنایی بازنمایی شده در فیلم مثبت بوده است.

1-6-تعریف کلید ­واژه ها

گفتمان

گفتمان به بررسی سیستماتیک یک موضوع مشخص و نیز به فعالیت عقلی بر یک اساس منطقی و سازمان دهی شده،گفته می شود.

گفتمان به فرآیندی متشکل از مجموعه ای از فعالیت های عقلی جزیی و به نیز به مجموعه ای از گفتار ها گفته می شود که حول یک محور مشخص دور می زند.

گفتمان زبان خاصی است که هرکسی با آن صحبت می کند و به وسیله آن در برابر دیگران موضع گیری می نماید.

گفتمان نفطه تلاقی و محل گرد همایی قدرت و دانش است، گفتمان اساسا برخاسته از یک اراده معطوف به قدرت است و منجر به باز تولید مناسبات قدرت می شود.

گفتمان بر اثر مجموعه ای از گفتارها البته در چهار چوب قدرت و دانش گفتمانی خاص شکل می گیرد و مسلط می شود و هر گفتاری هم باید در قالب آن ریخته شود تا فهم و درک گردد. گاهی یک گفتمان یا سخن آن قدر قوی و مسلط است که مانع از شنیدن گفتار و یا درک معنای زبان می شود. (خرمی، 1391)

مفصل بندی

مفصل بندی به کار گرد آوری اجزای گوناگون وترکیب آنها در یک هویت جدید اشاره دارد. (1391. ماهنامه معرفت، شماره 105)

دال مرکزی

    دال مرکزی نشانه ممتازی است که نشانه های دیگر حول آن انسجام می یابد. (همان)

هژمونی

هژمونی یک گفتمان مبتنی بر انسجام معنایی دال های دیگر حول دال مرکزی است،در صورتی که یک گفتمان موفق شود، با اتکا بر دال مرکزی خود مدلول های مد نظر خود را به دال های گفتمانی اش نزدیک کند،آن گفتمان هژمونیک می شود. اما در صورتی که گفتمان رقیب بتواند به کمک سازوکارهای مختلف،این نظام معنایی را شالوده شکنی کند و ساختار های معنایی شکل گرفته در ذهنیت جمعی مردم را در هم بریزد،آنگاه این گفتمان هژمونی اش را از دست می دهد. بنابراین، موفقیت گروه های سیاسی به توانایی شان برای تولید معنا، بستگی دارد. (همان)

سوژه یا فردیت یا عاملیت

این مفهوم از مفاهیم کلیدی نظریه گفتمان است.سوژه همواره در میان گفتمان های مختلف در پی یافتن خویش است. سوژه خود را به واسطه یک چیز خارجی می شناسد و این چیز در نظریه گفتمان همان موقعیت سوژه است که گفتمان ها آن را فراهم می آورند. (همان)

2- فصل دوم پیشینه تحقیق

2-1- مبانی نظری

2-1-1-                    گفتمان

گفتمان به معنی پرداختن مفصل و جزءبه‌جزء یک موضوع، در قالب نوشتن یا گفتن است. به بیا­نی دیگر، به‌کاربردن زبان در گفتار و نوشتار، بهر پدید آوردن معنا و مفهوم. گفتمان با جنبه فاعلی یک چهارچوب زبا­نی سروکار دارد، که طی آن فاعل خبر و یا روایتگر، با گذر از واژه‌های یک زبان و ارتباطات میا­نشان، می‌تواند به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه، با اثرگذاری بر ساختار زبان، کنترل آن را در دست خویش گیرد و در جهت آنچه خود می‌پسندد و بدان گرایش دارد، به پیش بَرَد. (شهرکی، 1387،1)

به‏­طور کلی، هر فعالیتی در قالب تعاملات فرهنگی که به تبادل معنا بینجامد، در چارچوب گفتمان قابل بررسی است. به عبارت دیگر، وقتی ما با افرادی که‏با ما هم‏­نظرند صحبت می‏کنیم یا با کسا­نی که با ما اختلاف نظر دارند، جدل می‏کنیم، این‏اعمال را از طریق زبان انجام می‏دهیم. (همان)

گفتمان با نقش معنادار رفتارها، اندیشه‏ها و ایده‏های اجتماعی در زندگی‏ سیا­سی سر و کار دارد و به تحلیل شیوه‏هایی می‏پردازد که طی آن نظامهای معا­نی یا گفتمان­ها، فهم مردم از نقش خود در جامعه را شکل می‏دهند و بر فعالیتهای سیاسی آن، تأثیرمی‏گذارند. (همان)

به لحاظ پیشینه، باید گفت که دهه 1950 عصر ظهور اصطلاح گفتمان در گستره علوم مختلف اجتماعی و انسانی بود. این مفهوم در کمتر از دو دهه حضوری مداوم و عمیق در اکثر رشته‌های علوم اجتماعی و ارتباطی یافت. تحلیل‌های جامعه‌شناختی از این مفهوم که ظاهراً برای اولین‌بار در مقاله "تحلیل گفتمان" نوشته "زلیک هریس" (1952) زبان‌شناس معروف فرانسوی به کار رفته بود، در دهه‌های 1970 و 1980 وارد عرصه‌های زبان‌شناسی، نقد ادبی، روان‌کاوی، فلسفه، نظریه سیاسی، نظریه اجتماعی و نظریه فرهنگی شد (بشیر، 1385،12).

البته قابل ذکر است که گفتمان در معنای فنی، علمی و زبان‌شناسانه خود، اولین‌بار در اواسط دهه 1960 توسط اندیشمند معروف فرانسوی "امیل بنونیست" به‌کار گرفته شد و رواج یافت. از جمله افراد دیگری که در عرصه تعریف و تبیین این اصطلاح وجود دارند می‌توان به این موارد اشاره کرد: مایکل مان (1989) که با نگاهی جامعه‌شناختی به تعریف گفتمان پرداخته است، دایان مک دانل دانشمند علوم اجتماعی و زبان‌شناس معروف، میشل فوکو (1972)، مایکل استابز (1983)، ولنتین ولوشینف زبان‌شناس معروف روسی، ارنستو لاکلاو و شانتال موفی از متفکران پساساختارگرای ساکن در انگلستان و تئون ای. ون‌دایک (1943). ( بشیر، 1385، 11،13،16)

Abstract

This research is a critical analysis of a film named “Party”. The discourse analysis is an Interdisciplinary study tendency that has emerged from the mid-1960s to mid-1970s. Due to the interdisciplinary nature of this tendency soon was welcomed as one of qualitative methods in various fields of political science, social, communication and critical linguistics. Because of its dialogue due to ideology and power components, the film “Party”, is considered as the sample index of this political-social dialogue. This film tries honestly to speak about a generation that is depended to none of the political parties and act independently. Since the critical discourse analysis provides great new ideas and tools in order to challenge the social and political events, I chose to have it considered for research. The research hypothesis for this case is, the discourse analysis of this film which reveals what meaningful signifiers were dominant on this context, and also due to discourse analysis of this film, it can be revealed that what is the impact of these meaningful signifiers on the meaning system represented in this film. The research method is a descriptive study, using Laclau and Mouffe frame work of the study of discourse analysis. The conclusion of the study, discourse analysis verified the first hypothesis, and it was found that the most prominent and important meaningful signifiers in this film are freedom, law and justice, that has been discussed many times around the same signifiers in the discourse. Also in answering to the second question it became clear that this film was able to show these dominant signifiers in the discourses effectively, and prove the legitimacy of free speech. The discourse of this film supports all of these signifiers. The impact of democracy, law and justice is observed in all of these discourses.