پایان نامه بررسی سیر تحول سر سوره های قرآن موجود در آستان قدس رضوی (ع) از صدر اسلام تا دوره صفوی (با تاکید بر تذهیب) - عنوان پایان نامه عملی اجرای 5 اثر مذهّب با الهام از سرسوره های صدر اسلام تا دوره صفوی

پایان­نامه تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد صنایع دستی

گرایش نقاشی ایرانی

چکیده:

طلوع دین مبین اسلام و ظهور کلام وحی، مسلمانان صدر اسلام را بر آن داشت تا در صدد حفظ و ثبت قرآن برآیند. از این ­رو کتابت قرآن مجید در قرون اولیه هجری آغاز و خط و تذهیب به­عنوان نقطه عطف این هنر مورد توجه خاص قرار گرفت. به­تدریج مذهّبان متن قرآن را با تزئین­هایی آراستند که تزئین سرلوحه­ سوره­ها و فاصله میان آیات بارزترین آنهاست.

با توجه به اینکه در بررسی سبک­های هنری هر دوره همواره لازم است تأملی هر چند کوتاه نسبت به سیر تحولات در گستره هنر ماقبل و هم­زمان با آن دوره تاریخی انجام پذیرد تا از این رهگذر بتوان نسبت به درک ویژگی شیوه­های مختلف هنری به نگرشی جامع­تر رسید. لذا در این تحقیق سیر تحول سرسوره­های قرآن از صدر اسلام تا دوره صفوی در 4 فصل جمع­آوری گردیده است.

روش پژوهش در این پایان­نامه به ­صورت تاریخی - توصیفی است که بر پایه­ی استدلال­های تحلیلی و ارائه­ جداول آماری می­باشد و برای گردآوری اطلاعات نیز روش­ کتابخانه­ای و جمع­آوری نمونه­های شکلی از آثار هنری موجود در موزه آستان قدس رضوی مورد استفاده قرار گرفت.

اصطلاحات تذهیب­ های قرآنی و مشخصات آنها کاملا جدا شده و مشخص شود مانند سرلوح، سرسوره و ... بار معنایی و مفهومی هر یک از اجزای تشکیل­دهنده تذهیب مانند رنگ­های مورد استفاده و ... مورد تحقیق واقع شود.

کلید واژه­ها: سرسوره، تذهیب، کتاب ­آرایی، خوشنویسی

مقدمه

هنر های شکلی و تزئین از قدیم­الایام در بین هنرمندان رواج داشته ­است. با ظهور اسلام زمینه رشد و شکوفایی هنر آراستن و تذهیب کتب دینی و نقاشی و مصورسازی مساجد فراهم شد. از آنجا­ که محور همه هنرها، توجه و تأثیرپذیری از قرآن بوده ­است؛ لذا اهمیت تزئین و زیبایی قرآن مجید موجب افزایش فعالیت هنرمندان گردید و خوشنویسی را که یکی از هنرهای کلیدی دوره اسلامی است، شکوفا کرد. اعجاز کلام قرآن و تقدس و اولوهیت آن موجب شد که هنرمندان در جهت زیبا ساختن حروف به طوری­که بیننده را مسحور خود سازند، گام‌های مؤثری بردارند.

در ابتدای دوران اسلامی بهره­گیری از تذهیب به ندرت صورت می­گرفت و نقوش به­ کار رفته در آن از تجرد کافی برخوردار نبود. این شاخه­ هنری کمتر به ­صورت منفرد مورد توجه قرار گرفت­ و بیشتر درخدمت سایر هنرهای اسلامی بود. به عبارت دیگر تذهیب در وجه کلی خویش مکملی بر خطاطی بود که از قرون اولیه­ هجری در کنار خوشنویسی، به اشاعه­ فرهنگ غنی اسلامی پرداخت (افشار مهاجر، 1380: 18).

هنر تذهیب قرآن رشدی محدودتر از خط داشت زیرا نگارش متن قرآن خود مستقیماً آن را طلب نمی‌کرد. به­علاوه ترس از اضافه شدن هر عنصر زائدی به متن قرآن، تذهیب را محل تأمل قرار می‌داد. با قطع و اطمینان می‌توان گفت همین ترس توأم با احترام بود که جریان رشد تذهیب را دقیقاً در مجاری صحیحی سوق داد و نیل به آن نتیجه‌ای را تضمین کرد که همگان بر صحت‌ حیرت‌آورش متفق‌القولند (لینگز، 1377: 71). به بیان دیگر خود قرآن دارای مجال‌هایی است که مذهب را برای افزودن عناصر و آرایه­ها تحریک می‌کرد. به استناد آثار به جای مانده در قرآن­های خطی، سرلوحه سوره و فاصله میان آیات شاخص‌ترین و اولین مکان­هایی بودند که قابلیت تزئین یافتند. در ابتدا، این تزئینات شامل کتیبه بسیار ساده عنوان سوره و عدد آیات، به خط کوفی، بدون نقطه و اعراب بوده که با قلم زر و تحریر مشکی نوشته می­شده ­است اما به­تدریج و هم­­زمان با تغییراتی که در زمینه خط صورت گرفت تذهیب نیز دچار تحولاتی شد که با خط تغییر یافته هماهنگی کامل داشت و به آرایش کتب خطی غنا و شکوه بیشتری می­داد (قندهاریون، 1389: 15).

به ­نظر می­رسد اولین موضع تزئین سرسوره­ها بوده­اند. سرسوره­ها محل­هایی بودند که مذهبان آنها را با استفاده از اشکال هندسی، ستارگان، گل و بوته، شاخه­ها و برگ­ها، انواع ترنج و غیره و با استفاده از رنگ­های طلا، لاجورد، شنگرف، سبز و نقره، تزئین و تذهیب می­کردند.

اهمیت تذهیب در کتاب­­آرایی و به­ویژه نقش اثرگذار آن در تزئین سرسوره­ها تا بدان جاست که معمولا در بررسی و  تعیین تاریخ آثار می­تواند به­عنوان مهم­ترین فاکتور ارزیابی نسخه­های قرآنی، مورد استفاده قرار گیرد. چرا که این امر در قرآن­های بدون تاریخ کمک می­کند تا با قطعیت بیشتری درباره تاریخ احتمالی قرآن­ها نظر دهد. لذا در این پژوهش سرسوره­ها به­عنوان شاخص­ترین مکان برای نشان دادن این نقوش مد نظر قرار گرفته تا به مطالعه سیر تحول آنها در چهار دوره صدر اسلام، سلجوقی، ایلخانی و تیموری بپردازد.

فصل اول

کلیات پژوهش

1-1- تعریف، بیان ضرورت و اهمیت مساله

در سده­های آغازین حاکمیت اسلام، هنر کتاب ­آرایی شامل کتاب­های مذهبی و به­خصوص کلام­الله مجید می­شده­ است و آرایش کتاب­ها مشتمل بر نقوش هندسی و غیرهندسی بود که در سرفصل سوره­های مبارکه قرآن، لابلای سطور و حاشیه صفحات مورد استفاده قرار می­گرفت. عدم رغبت هنرمندان اسلامی به تقلید از طبیعت، تاکید بر مفاهیم ذهنی و نمادین، چکیده­نگاری و نقش­مایه­های تزئینی از ویژگی­های شکلی مشترک این نقوش می­باشد.

از آنجا که هنر تذهیب در آرایش کلام­الله مجید بیشتر مورد استفاده قرار می­گرفت و دارای بار معنایی غنی اسلامی بود لذا تذهیب­ قرآن­های مختلف در طول تاریخ تا دوره معاصر مورد مطالعه قرار گرفت و ویژگی­های قومی، ساختاری و ترکیب­بندی آنها تحقیق گردید.

تاکنون بیشتر بررسی­ها و تحقیقات صورت گرفته درخصوص تذهیب قرآن به­صورت کلی بوده است، به شکل اختصاصی در زمینه­ سرسوره­ها کار خاصی انجام نگرفته و اگر مطلبی هم نوشته شده، نقیصه­هایی داشته است.­ اما شناخت هرچه بیشتر این هنرها منوط به پرداختن به جزئیات، تحلیل ویژگی­ها و در کنار هم بررسی کردن آنها می­باشد. لذا در این تحقیق سعی بر آن بوده که با توجه به احساس نیاز برای پرداختن به چنین موضوعی و شناسایی بهتر شاخصه­های هنری قرآن، با تحلیل نقوش در دوره­های مختلف تاریخی از صدر اسلام تا دوره صفوی، ویژگی­های شکلی و تذهیب­های این دوران و همچنین دلایل به­کارگیری سرسوره­ها در این کتب قرآنی مشخص گردد.

بر این اساس، پژوهش حاضر ضمن بررسی شرایط تاریخی، فرهنگی و هنری، به اهمیت جایگاه کتاب­آرایی قرآن در پنج دوره­ صدر اسلام، عباسی، سلجوقی، ایلخانی و تیموری (از سده­های اول تا نهم ه.ق) پرداخته و با توجه به اینکه تاکید اصلی بر تحلیل نقوش تذهیب و همچنین نحوه استفاده از سرسوره­ها و تاثیرات آنها درشکل­گیری هنرهای قرآنی است و بدان جهت که خط و خوشنویسی نیازمند شرحی وسیع­تر می­باشد، لذا برای پرهیز از اطاله­ کلام و ارائه مطالب تکراری، به مفاهیم گسترده­ای چون تاریخچه خط و کتابت و ... چندان پرداخته نشده­ است.

1-2- پرسش­های پژوهش

1- چه ویژگی­های بصری و هنری در سرسوره­ قرآن­های آستان قدس رضوی در دوران صدر اسلام تا تیموری وجود دارد؟

2- آیا این سرسوره­ها می­تواند ما را در شناسایی بهتر و بیشتر سیر تحول تذهیب، کتاب­آرایی و گسترش تکنیک­های جدید یاری کند؟

3- آیا الگو و سنت خاصی در ترسیم نقوش رعایت شده­ است؟

4- آیا ساختار فرهنگی، سیاسی، هنری و مذهبی در پیدایش و شکل­گیری سرسوره­ها تأثیری داشته ­است؟

 5- تذهیب­های قرآنی دارای چه ویژگی­های بصری هستند که دربر دارنده برخی از مفاهیم عرفانی و اسلامی هستند؟

1-3- فرضیه­ های پژوهش

به نظر می­رسد نقوش تذهیب سرسوره­ها در قرآن­های مجموعه آستان قدس، از ویژگی­های بصری حاکم بر مکتب کتاب­آرایی دوران خود برخوردار بوده­اند.

به نظر می­رسد آرایه­های تزئینی نقش و رنگ در سرسوره­ قرآن­ها ابزارهای مناسبی جهت شناسایی هنرهای قرآنی در دوران مورد مطالعه می­باشند.

به نظر می­رسد سیر تحول سرسوره­ها به زمان انجامشان بستگی دارد و نسبت به موقعیت فرهنگی، سیاسی، هنری و مذهبی هر زمان تکنیک ساخت آنها نیز تغییر کرده ­است.

به نظر می­رسد شرایط سیاسی و اجتماعی مناسب در کنار حمایت مادی و معنوی، فراهم ساختن محیط آموزش و فعالیت، بستر مناسبی برای خلق آثار هنری و پیشرفت همه جانبه آنها مهیا می­کند.

به نظر می­رسد نوع سیاست­ های مملکت­داری، شعبه مذهبی، علایق و سلایق حاکمان و درجه اهمیت دادن آنها به فرهنگ و هنر و ... هریک از این حکومت­ها دخالت مستقیمی در تربیت هنرمندان تذهیب­کار و خطاطان آن زمان داشته است.

1-4- اهداف و ارزش نظری پژوهش

اگر به ­صورتی دقیق به تذهیب­های دوران مختلف نگاه کنیم، حرکت و تحول آن ­را در طول تاریخ می­بینیم. هنر کتاب­آرایی که در دوره­ ساسانی رو به افول گذارده بود با نفوذ اسلام در ایران زنده شد و آذین کردن قرآن­ رشد این هنرها را به همراه داشت.

در ابتدای دوران اسلامی بهره­گیری از تذهیب محدود بود و نقوش به ­کار رفته از تجرد کافی برخوردار نبوده است. اما از قرن چهارم هجری به بعد- که تقریبا هنر اسلامی شکل مشخصی به خود گرفت و اندک اندک رشد کرد- اکثر نقوش تزئینی در سطوحی که به شدت تجرید شده و با تخیل و ذهن خلاق هنرمند درهم آمیخته­اند، مصور گشت، به شکلی که در دوره­های اولیه­ اسلامی، عباسی، سلجوقی، ایلخانی و تیموری؛ هنر تذهیب از رشدی تکاملی برخوردار شد.

 وجود ویژگی­ هایی متعدد از جمله قدمت، تنوع، غنای نقش و رنگ، ظرافت­ها و ریزه­کاری­ها، منحصر به فرد بودن و ... در مکاتب مذکور سبب شد تا پژوهش حاضر به منظور دستیابی به ویژگی­های هنری و شاخصه­های تذهیب، وجوه تشابه و تفارق نقش و رنگ را مد نظر قرار داده و با توجه به غنای منابع و مآخذ، به­ویژه کثرت مصاحف شریفه و نسخه­های خطی نفیس در گنجینه مخطوطات موزه­ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، منتخبی از سرسوره­های قرآن­ را بررسی و به شناسایی، تجزیه و تحلیل تکنیکی آنها بپردازد.

1-5- سابقه، پیشینه و ادبیات نظری پژوهش

در مطالعات و بررسی­های صورت گرفته در مراکز و سازمان­های مختلف مانند کتابخانه دانشگاه سوره، کتابخانه فرهنگستان هنر، کتابخانه آستان قدس مشهد، سایت­های مختلف اینترنتی و ... به منظور دست یافتن به مباحث نظری و تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع این پژوهش، مشخص گردید که در زمینه خط و تذهیب و کتاب­آرایی قرآن کریم کتاب­ها و مقالات نسبتا زیادی نوشته شده­ است، اما در مورد سرسوره­ها و سیر تحولشان در جهان اسلام کتابی در ایران موجود نمی­باشد و آنچه هست تعدادی مقاله­، مصاحبه و چند نمونه پایان­نامه می­باشد.

مقاله از پروین برزین که به بررسی روند تغییرات تذهیب به­صورت کلی اشاره دارد. برزین، پروین، آبان 1345. نگاهی به تاریخچه تذهیب قرآن، هنر و مردم، شماره 49.

سلیمی نمین، ه، زمستان 1388، کتابت و تذهیب در قرآن­های چهار قرن اولیه اسلام، هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی، شماره 40، ص 52-41.

پایان­نامه­ ها: تفرشی، م. 1388، بررسی هنر تذهیب در قرآن­های سده­های نخستین قرن اول تا قرن چهارم هجری، پایان­نامه کارشناسی ارشد، پژوهش هنر، دانشگاه هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

پایان نامه­ای تحت عنوان "بررسی سرسوره­های قرآن از صدر اسلام تا دوره صفوی" در دانشگاه سوره در مقطع کارشناسی، اخیرا نوشته شده که نویسنده به جمع­آوری تصاویر قرآنی موجود در تمام موزه­ها و مجموعه­های ایران همت گماشته است، لیکن با توجه به موضوع پایان­نامه اینجانب، سعی در بررسی قرآن­های موجود در مجموعه آستان قدس رضوی و همچنین تحلیل آثار موجود در آنجا دارم که با پایان­نامه موجود تفاوت­های بسیاری خواهد داشت.

1-6- روش و فنون اجرایی پژوهش

روش پژوهش در این پایان­نامه تاریخی- توصیفی است که بر پایه­ استدلال­های تحلیلی و ارائه­ جدول آماری می­باشد. ابزار و شیوه­های گردآوری اطلاعات از طریق فیش­برداری و جمع­آوری شکلی نمونه­هایی از آثار هنرهای تزئینی در موزه و کتابخانه آستان قدس رضوی (ع) و روش تحقیق به صورت کتابخانه­ای می­باشد.

1-7- معرفی جامعه آماری و نمونه­ها

جامعه آماری این تحقیق مجموعه قرآن­های موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی از صدر اسلام تا دوران صفوی می­باشد که با توجه به تعداد بسیار زیاد این نسخ، شماری از آنها به عنوان نمونه مورد مطالعه قرار گرفت.

1-8- محدودیت­های پژوهش

فصل دوم

بررسی هنر کتاب­آرایی قرآن از صدر اسلام تا دوره صفوی

2-1- «کتابخانه مرکزی» و «گنجینه قرآن» آستان قدس رضوی

بیش از چهارده قرن از نزول قرآن مجید بر پیامبر بزرگ اسلام می­گذرد. قرآن منبع اصلی و اساسی دین، ایمان، اندیشه هر مسلمان، بخشنده حرارت، معنی، حرمت و روح به زندگی اوست.

این کتاب تمدن‌ساز و کلام وحی آن­قدر مورد توجه بوده و هست که موجب شده در دوره‌های مختلف از مناظر و مرایای گوناگون مورد توجه تمامی اقشار جامعه اسلامی قرار گیرد. به گونه­ای که علماء تمام همتشان را در پژوهش و بیان مفاهیم قرآن به کار بردند و هنرمندان هم به فراخور خود کوششان بر این بوده که این کتاب به نهایت جمال برسد (آصف فکرت، 1363: 12-9).

کتاب آسمانی قرآن کریم در طول تاریخ همواره محور اندیشه و عمل مسلمانان بوده است. مسلمانان در فکر، عقیده، رفع مشکلات فردی و اجتماعی خود به این کتاب مقدس مراجعه می­کردند. قرآن مجید اصیل­ترین و مهم­ترین منبع مطالعاتی و پژوهشی اسلامی است که از آغاز نزول تا­ کنون، مسلمانان به تعلم و تعلیم آن پرداخته و بر این اساس علوم و فنون مختلفی را گسترش داده­اند (فرهمندنژاد، 1389: 94).

مسلمانان، نسخه­ هایی نفیس از این کتاب مقدس و آسمانی را در طی قرون و اعصار همچون جان شیرین، گرامی دا شته و امروز در کتابخانه­ها و موزه­های بزرگ جهان صدها هزار کتاب و قرآن خطی وجود دارد که نشان­دهنده تلاش فکری خردمندان و دانشوران در سده­های گذشته بوده ­است. از آنجا که قرآن­نویسی بیش از هزار و چهارصد سال قدمت دارد، بخش عظیم گنجینه­های خطی را تشکیل می­دهد (فاضل هاشمی، 1389: 70).

شاید بتوان ادعا کرد که کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی (منتسب به حضرت علی بن موسی­الرضا (ع) (203-153 ه.ق)، یکی از قدیمی­ترین، نفیس­ترین و غنی­ترین خزائن فرهنگ و هنر اسلامی است که در مخزن خطی آن، نسخ فراوانی از قرآن مجید که از نظر نفاست هنری و ملاحظات تاریخی، کم­نظیر بلکه عدیم­النظیر است، وجود دارد. در میان این نسخه­ها، دست­نویس­های منسوب به ائمه طاهرین علیهم­السلام و دستنویس­های بزرگ­ترین خطاطان مسلمان از اعصار مختلف وجود دارد. بعضی از این قرآن­ها که از اطراف و اکناف جهان اسلام به­ وسیله رجال بزرگ و نام­آور هر عهد به روضه متبرکه حضرت ثامن­الائمه وقف و اهدا شده است، دارای ارزش ویژه تاریخی و نشان­دهنده مراتب ارادت رجال جهان اسلام از هر فرقه و طبقه، هر بلد و منطقه به امام هشتم شیعیان است (آصف فکرت، 1363: 12-9).

این کتابخانه با دارا بودن بیش از شانزده هزار قرآن از دوره­ های مختلف تاریخی (از قرن اول تا 15 ق) بزرگترین پشتوانه فکری، علمی، فرهنگی و هنری دانشمندان و پژوهشگران و یکی از مستندترین کتابخانه­های جهان اسلام است. با تحقیق و پژوهش در خصوص هریک از این دوره­ها به لحاظ توصیف خط، تذهیب، شیوه کتابت، معرفی کاتب، مذهب و واقف آنها، می­توان گوشه­ای از تاریخ هنر و تمدن ایران و اسلام را روشن کرد و قانونمندی­های حاکم بر دوران تذهیب و خوشنویسی را به منصه ظهور رسانید و به نتایج مهمی دست یافت که می­تواند چراغی فرا روی پژوهشگران قرار گیرد (فاضل هاشمی، 1389: 70).

آن‌چه در این گنجینه عظیم هنری و تاریخی، اهمیت فراوان دارد، قرآن‌ها و کتاب‌های خطی نفیسی است که از لحاظ نفاست (حسن خط، تذهیب، کتابت، کتاب‌آرایی، منحصر به فرد بودن، صنعت جلدسازی، کاغذ و مینیاتور)، از گران­بهاترین گنجینه‌های جهان‌اند.

کتابخانه آستان قدس رضوی، شش قرن پیش با اهدای کتاب از سوی مؤمنان، طلاب علوم دینی و خیرین در جوار مرقد مطهر آغاز به کار کرد و از 1150 قمری مکان ویژه­ای برای آن در نظر گرفته شد. توجه جدی به سازمان و جایگاه کتابخانه از اوایل قرن 14 شمسی آغاز شد. در سال 1356 به ساختمان جدیدتر و وسیع­تری در طبقه فوقانی موزه آستان قدس منتقل گردید. بنای ساختمان باشکوه کنونی از 1360 آغاز و در 1372 در مساحت 30000 مترمربع به پایان رسید (آل رضا امیری، 1381: 15)

موزه ­های آستان قدس رضوی دارای یازده گنجینه گوناگون است. «گنجینه قرآن و نفایس» یکی از این مجموعه­هاست که ساختمان آن، بیست و دوم بهمن ماه 1364 در دو طبقه به مساحت هر طبقه 400 متر مربع فضای نمایشی، افتتاح گردید. در سال 1373 طبقه همکف این ساختمان به «گنجینه هدایای مقام معظم رهبری» اختصاص یافت و طبقه اول به «گنجینه قرآن و نفایس» اختصاص داده شد. فضای نمایشی این گنجینه در سال 1389 به 800 مترمربع افزایش یافت.

اهمیت گنجینه قرآن و نفایس، بیشتر به دلیل وجود قرآن‌ های نفیس و با ارزش منسوب به ائمه اطهار علیهم‌السلام، از جمله امام علی، امام حسن، امام حسین، امام سجاد و امام رضا است که به خط کوفی اولیه بر روی پوست آهو کتابت شده­اند. تعداد این قرآن­ها در کتابخانه آستان قدس رضوی به حدود 100 نسخه می­رسند و از لحاظ تنوع خطوط کوفی در جهان کم­نظیرند.

آثار گنجینه قرآن و نفایس، مربوط به قرون نخستین اسلامی تا قرن 14 هجری قمری است. در این گنجینه، در مجموع 76 قرآن خطی، 8 برگ از قرآن بایسنقری، یک برگ از قرآن به خط پیرآموز، ... در معرض دید عموم گذاشته شده است. قرآن‌های به نمایش درآمده، با خطوط زیبایی چون ثلث، نسخ، رقاع و ... کتابت گردیده و مزین به هنر تذهیب می‌باشد (دانشورز، صفحه: 29).

قرآن­های منسوب به دست خط مبارک ائمه طاهرین از مفاخر این گنجینه­ عظیم می­باشند که اکثرا توسط شاه عباس اول صفوی به آستان قدس رضوی اهداء شده است. قرآن­ها به ترتیب تاریخی به نمایش گذاشته شده­اند و می­توان سیرتحول خط و تذهیب را در آنها مشاهده نمود.

طبق گفته محمد مهدی زاهدی: "مصاحف و جزوات قرآنی فوق­العاده نفیس به خط کوفی دوره تکامل و متحول و به شیوه ایرانی و تزئینی، مکتوب در سده­های سوم، چهارم و پنجم هجری، از قبیل جزوه­های قرآنی وقفی کشواد بن املاس در سال 327، ابن سیمجور در 383، ابن کثیر در 393، مجموعه 30 جزء قرآن فوق­العاده نفیس به خط و تذهیب عثمان بن وراق غزنوی در 464 هجری و ... در این گنجینه وجود دارد که در نوع خود منحصر به فرد می­باشند" (دانشورز، بزرگ­ترین گنجینه قرآنی جهان اسلام با بیش از شانزده هزار و پانصد قرآن خطی: 25).

قرآن­های خطی مربوط به قرون اول تا دوره تیموری تعداد قابل ملاحظه­ای را تشکیل داده­اند که در این پژوهش به تحلیل تزئینات و معرفی برخی از قرآن­های این دوران خواهیم پرداخت.