پایان نامه مکانیابی پارکینگ طبقاتی با استفاه از مدل فازی AHP و OWA

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)

گرایش : سنجش از دور و سیستم های اطلاعات جغرافیایی

چکیده

رشد ناموزون و توسعه غیراصولی شهری به علت عدم تناسب بین کاربری های مختلف شهری و نبود مدیریت واحد شهری، باعث مشکلاتی در سیستم شهری در منطقه سه (در محدوده میدان ونک) گردیده است.

در این منطقه عدم ایجاد پارکینگ های کافی هم زمان با توسعه معابر و کاربری های شهری، باعث معضلاتی در سیستم حنل و نقل و ترافیک شهری شده است، به طوری که با اشغال معابر به وسیله توقف های حاشیه ای ، ترافیک روان در منطقه مورد مطالعه را با مشکل مواجه نموده و نیاز به افزایش ظرفیت معابر و اختصاص فضای بیشتر به ترافیک روان، مکانیابی محل های مناسب برای احداث پارکینگ های غیر حاشیه ای را در جهت کاهش میزان توقف های حاشیه ای در این منطقه ضروری ساخته است.

در این پژوهش با اعمال ضوابط و معیارهایی همچون فاصله از مراکز جاذب جمعیت، فاصله از معابر، و کاربری های مناسب برای احداث پارکینگ و با اعمال محدودیت هایی مثل فاصله از گسل ها و کاربری های نا مناسب برای احداث پارکینگ سعی شده است که محل های بهینه و مناسب برای احداث پارکینگ در منطقه مطالعاتی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی یا GIS مشخص می شود.

برای این منظور ابتدا معیارهای موثر در مکانیابی پارکینگ های طبقاتی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یاAHP  وزن دهی شده و با توجه به وزن های حاصله، بهترین مکان برای احداث پارکینگ با استفاده از روش ( Ordered Weighted Average ) OWA  فازی و تلفیق دو روشAHP  و OWA (FUZZY AHP-OWA ) مشخص گردیده است. و در نهایت مشاهده شد که روش FUZZY AHP-OWA نتایج دقیق تر و علمی تری را به ما می دهد.

کلیات تحقیق

1-1مقدمه

شهرها مکان هایی با تراکم بالای جمعیتی ، تمرکز فعالیت های اقتصادی، و ساختارهای فضایی پیچیده بوده که به وسیله ی سیستم حمل ونقل شهری حمایت می شوند.حجم بالای ترافیک یکی از رایج ترین مشکلات حمل ونقل شهری درشهرهای بزرگ می باشد.افزایش تعداد اتومبیل در صورت عدم پیش بینی لازم تقاضای پارک را در مکان هایی افزایش می دهد که اغلب ناتوان از پاسخ گویی به چنین نیازهایی می باشند(2004،14،viana). ترافیک ساکن یکی از مشکلات عمده در حمل ونقل بوده که امروزه به عنوان یکی ازمعضلات اصلی برخی شهرهای بزرگ محسوب می گردد(2001،179،hensher). پارکینگ ها ازجمله زیرساخت های شهری بوده که توجه چندانی به آن نشده است.کمبود پارکینگ درشهرها باعث توقف خودروها درکنارخیابان ها (پارک های حاشیه ای) گردیده، بدین ترتییب عملا سطوحی که باید در اختیار ترافیک سواره قرار گیرد به محل توقف تبدیل گردیده که عملا باعث افزایش ترافیک معابر می شود(متکان ،1384، 14).  امروزه یافتن جای پارک به عنوان یکی از مسائل اصلی در شهرهای بزرگ با جمعیت فشرده می باشد(2008،433،benson)، استفاده از فناوری های نوین مانند احداث پارکینگ های طبقاتی پاسخی به مشکل فوق می باشد. با استفاده از این نوع پارکینگ ها می توان مدیریت بهینه ای درافزایش خدمات دهی به حجم زیادی از خودروها را اعمال نمود(نخعی پور،1389،50). مکانیابی واحداث پارکینگهای طبقاتی یکیاز نیازهای اساسی شهرهای امروزی بویژه شهرهای بزرگ می باشد.اگر این عمل بدون توجه به اثرات و روابط متقابل بین کاربری ها صورت پذیرد ممکن است نه تنها از مشکلات موجود نکاسته بلکه خود باعث ایجاد مشکلات عدیده دیگری میگردد(نایینی،35،1383). آنچه که باید مورد توجه جدی قرارگیرد موقعیت بهینه فضا- مکانی پارکینگ های جدید بوده به طوری که کارایی بالایی را به دنبال داشته باشد.ناحیه شش منطقه سه شهر تهران به لحاظ نقش فرامنطقه ای بسیاری از کاربری ها، تکیه بر معابر شریانی اصلی و فرعی در غالب ساعات روز به ویژه در زمان اوج ترافیک با هجوم سنگین خودروها و کندی کشش مواجه می باشد، که از مهم ترین دلایل آن عدم فازبندی مناسب حرکات در تقاطع ها، عدم کنترل و ساماندهی پارک حاشیه ای، به ویژه کمبود پارکینگ اشاره نمود. ازآنجایی که در اکثر مکان یابی های انجام شده به روش سنتی و با در نظر گرفتن معیارهای محدودی انجام گردیده، هدف این پژوهش ترکیب معیارهای کمی وکیفی با استفاده از مدل فازی و انتخاب بهترین محدوده مکانی–فضایی جهت احداث پارکینگ طبقاتی در منطقه مورد مطالعه می باشد.

1-2بیان مسئله)مساله اصلی تحقیق(

با در نظرگیری این مطلب که میزان مدت توقف هر اتومبیل معمولا بیشتر از مدت زمانی است که حرکت می کند و هم چنین اینکه، هر وسیله ی نقلیه ی شخصی فقط بین 5 تا 10 درصد عمر خود را در حرکت است، لزوم ایجاد پارکینگ های محله ای بیشتر احساس می شود(2008،130،kligmam). شهر تهران از جمله شهرهایی است که این مسائل در آن به شدت به چشم میخورد،در این شهر روزانه مقادیر هنگفتی سوخت ملی،وقت و هزینه مردم برای جست و جوی فضای خالی جهت پارک و دستیابی به فضای امن برای پارک های طولانی مدت شبانه اتلاف می شود. بسیاری از پارکینگ های موجود در این شهر، سازگاری متناسبی از نظر اندازه و موقعیت با کاربری های مجاور ندارند و مطلوبیت و بازدهی مکان در آن ها لحاظ نشده است.

امروزه مکانیابی پارکینگ های عمومی بیشتر به صورت سنتی و با در نظر گرفتن تعداد محدودی از پارامترهای موثر مانند قیمت زمین و مشکل آزاد سازی زمین،صورت می گیرد که این امر باعث عدم کارایی مناسب این پارکینگ ها می شود. لذا لازم است در مکانیابی پارکینگ ها از سیستم های جدیدی که توانایی تجزیه و تحلیل تعدائ ریادی پارامتر را به صورت هم زمان دارند، استفاده شود. یکی از این سیستم ها، سیستم GIS  می باشد.(کریمی، عبادی، احمدی ،  :1387 .(12

  انتخاب محل پارکینگ های طبقاتی یکی از مسایل کلیدی در کلان شهرهایی همچون تهران می باشد. این مشکل  می‌بایست با توجه به یک سری از معیارها بررسی گردد. برای دستیابی به این هدف، پارامترهایی همچون فاصله از مراکز جذب سفر، فاصله از راه های دسترسی و مسیرها، قیمت زمین، کاربری مناسب برای تاسیس پارکینگ و سایر پارامترها بکار گرفته خواهد شد.(متکان، شکیبا، پورعلی،عبادی ، 1388)

در نتیجه، برنامه ریزی برای مکان یابی بهینه ی پارکینگ محله ای تحت مالکیت افراد ساکن، از نظر کمی و کیفی ضروری است. محوطه سازی مناسب این پارکینگ های محله ای، هماهنگ سازی با کاربری های مجاور، دسترسی آسان و هدایت بخشی از درآمدهای شهرداری در جهت احداث پارکینگ محله ای در این شهر، از موارد مهم مطالعاتی به شمار می آید. در این راستا استفاده از سیتم اطلاعات جغرافیایی (GIS) می تواند در مطالعه سیستماتیک اطلاعات متنوع و حجم حاصل از تجزیه وتحلیل داده های توصیفی و فضایی موثر و کارآمد باشد. نرم افزار (GIS) می تواند به سازماندهی و تحلیل همزمان اطلاعات انبوه، پردازش، تجزیه و تحلیل و نهایتاً تولید خروجی های مناسب به صورت نقشه، جدول و یا نمودار بپردازد. این سیستم یکی از ابزارهای بسیار مهم در برنامه ریزی شهری به شمار می آید و می تواند با مکان یابی کاربری های گوناگون در اراضی شهری از جمله: مکان یابی بهینه ی پارکینگ محله ای کارساز باشد. در این پژوهش برآنیم که منطقه 3 –ناحیه 6 شهر تهران را مورد مطالعه قرار دهیم در این محدوده که شامل میدان ونک ، خیابان گاندی و محدوده های پیرامون آنها می باشد،شامل سازمان ها و ادارات بسیار و پارک های بزرگ و جاذب جمعیت می باشد و به دلیل نبود پارکینگ، وسایل نقلیه در حاشیه خیابان ها پارک کرده و بسیاری از وسایل نقلیه بدون جای پارک باقی می مانند و باعث ترافیک و نمای بد خیابان ها می شوند. همچنین به دلیل وجود میدان ونک در منطقه مورد مطالعه که یکی از میدان های اصلی و بزرگ شهر تهران می باشد، روزانه جمعیت زیادی به این منطقه سفر می کنند .

دراین تحقیق سعی بر آن است که  با دخالت دادن معیارها و فاکتورهای مهم و موثر در مکانیابی پارکینگ و با استفاده از روش‌ تحلیل سلسه مراتبیAHP و روش میانگین گیری وزنی درجه ای یا OWA، محل های مناسب برای پارکینگ های عمومی طبقاتی در سطح محدوده مورد مطالعه مکانیابی و  پیشنهاد خواهد شد تا با یاری خداوند گامی در جهت حل این مشکل در این منطقه برداشته شود.

1-3اهمیت و ضرورت تحقیق

ضرورت انجام این تحقیق ،جمعیت زیاد منطقه، جاذب جمعیت بودن آن به علت وجود پارک های بزرگ و اصلی شهر، وجود سازمان ها و ادارات متعدد و رفت و آمد زیاد مردم به این منطقه می باشد.

طبق نمودار شماره 1-1 منطقه مورد مطالعه در بین دیگر مناطق تهران بعد از منطقه 6، دارای بیشترین کمبود از لحاظ میزان نیاز به پارکینگ بوده،لذا انتخاب مکان هایی بهینه جهت احداث پارکینگ طبقاتی در این منطقه امری لازم و ضروری می باشد.

نمودار 1-1 میزان پارکینگ های موجود و تقاضای پارکینگ(کمبود)در مناطق 22 گانه تهران ماخذ: مرکز مطالعات حمل و نقل و ترافیک شهر تهران، 1389

4-1 اهداف تحقیق

1-4-1هدف علمی تحقیق

هدف علمی در این تحقیق مکانیابی پارکینگ طبقاتی به روش فازی  OWA می باشد. در این روش ما به وسیله وزن های بدست آمده از مدل  AHP و اعمال آنها در روش فازی    OWA به انتخاب مکان مناسب و  دارای شرایط قابل قبول برای احداث پارکینگ اقدام خواهیم کرد.

1-4-2 هدف کاربردی تحقیق

-کاهش ترافیک عبوری در معابر شهری از طریق کاهش استفاده از پارکینگ های حاشیه ای

- صرفه جویی در مصرف سوخت وسایل نقلیه

-ارتقاء بهره وری از زمین و تامین خدمات و…اقتصادی نمودن ایجاد پارکینگ و فروش آن

1-5سوالات تحقیق

1-آیا منطقه پیشنهادی منطقه‌ای مناسب برای ساخت پارکینگ طبقاتی می‌باشد؟

آبا  روش های AHP و OWA در مکانیابی پارکینگ طبقاتی روش های کارآمدی هستتد؟

آیا تلفیق دو روش AHP و OWA یعنی روش  FUZZY AHP-OWAدر مکانیابی پارکینگ طبقاتی روش کارآمدی است؟

آیا مکان های منتخب با واقعیت هم خوانی دارند.؟

فرضیات تحقیق

فرضیه اول: منطقه پیشنهادی منطقه‌ای مناسب برای ساخت پارکینگ طبقاتی می‌باشد.

فرضیه دوم: روش های AHP و  OWA در مکانیابی پارکینگ طبقاتی به تنهایی روش های  زیاد کارآمدی نیستند.

فرضیه سوم: تلفیق دو روش AHP و OWA یعنی روش  FUZZY AHP-OWAدر در مکانیابی پارکینگ طبقاتی روش کارآمدتری است.

فرضیه چهارم: مکان های منتخب با واقعیت هم خوانی دارند.

1-7روش انجام تحقیق

تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی است و ماهیت توصیفی-تحلیلی دارد.در  ابتدا، با انجام مطالعات کتابخانه ای و نیز استفاده از مراجع معتبر علمی اینترنتی و مرور مطالعات مربوطه صورت گرفته در این موضوع، به تنظیم اهداف، سوالات، متغیرها و فرضیات تحقیق پرداخته شد .در مرحله دوم به بررسی وضع موجود پارکینگ در منطقه مورد مطالعه (عرضه و تقاضای آن) و برآورد میزان پارکینگ مورد نیاز در یک روز، پرداخته می شود. در مرحله بعدی معیارها و زیر معیارها را برای انتخاب مکان مناسب پارکینگ مشخص می کنیم. برای تعیین میزان اهمیت زیر معیارها وزن هر کدام را با استفاده از مدلAHP  تعیین سی کنیم و سپس به وسیله روش OWA وزن نهایی را برای معیارها محاسبه کرده و درنهایت لایه های ساخته شده را در GIS باهم ترکیبOverlay می کنیم و نقشه مکان های مناسب احداث پارکینگ را ترسیم می کنیم.

خلاصه ای از پژوهش

فصل دوم

فصل چهارم

فصل سوم

فصل پنجم

ادبیات تحقیق

پیشینه تحقیق مکان یابی با   GIS ومدل فازی

پیشینه تحقیق مکان یابی

روش تحقیق

مفاهیم و تعاریف

قلمرو تحقیق

ابزار گردآوری و روش تجزیه و تحلیل داده ها

نتیجه گیری

تجزیه و تحلیل داده ها

وزن دهی معیارها بوسیله روش OWA

وزن دهی معیارها بوسیله روش AHP

مقایسه روش های وO WAو  FUZZY AHP-OWAو AHP

وزن دهی معیارها بوسیله FUZZY AHP-OWA

شکل 1-1 فلوچارت خلاصه ای از پژوهش

فصل دوم

ادبیات و مبانی نظری تحقیق

2-1 مقدمه

محققین در هر زمینه تحقیق، ابتدا با مطالعه تحقیقات انجام گرفته پیشین در ارتباط با موضوع تحقیق خود، چندین هدف را دنبال می کنند. آنها بر مفاهیم، تعاریف و اصطلاحات مربوط به زمینه تحقیق خود تسلط پیدا کرده و همچنین، ذهن خوانندگان و مخاطبان پژوهش خود را آماده پذیرش و درک فرایند تحقیق می کنند. علاوه بر این، مرور تحقیقات صورت پذیرفته مشابه، محقق را با زوایای مختلف تحقیقات صورت پذیرفته در موضوع مورد نظر آشنا کرده و وی را از انجام کارهای تکراری و غیر ضروری باز داشته و کارهای نادیده مانده سایر تحقیقات پیشین را به منظور پرداختن به آنها برای وی آشکار می سازد. بطور کلی (( هر تحقیق و پژوهش علمی که صورت می گیرد بر پایه ها، ارکان و نتایج مطالعات و تحقیقات پیشین استوار است))(خاکی،1384 :165).

در تحقیق حاضر در فصل دوم ابتدا به تعریف مکان یابی، سپس به مرور تحقیقات صورت پذیرفته مشابه یا ادبیات و  پیشینه تحقیق می پردازیم و سپس در فصل سوم مفاهیم و روش های مورد  استفاده در تحقیق را معرفی و تعریف می نماییم.

2-2تعریف مکان یابی:

مکانیابی، انتخاب مکان مناسب برای یک فعالیت در سطح شهر یکی از تصمیمات پایداری برای انجام یک طرح گسترده است که نیازمند تحقیق در مکان از دیدگاه  های مختلف می باشد از آنجا که مکان یابی نیاز به اطلاعات و اهمیت زیادی دارد ، حجم بزرگی از اطلاعات جزئی برای معرفی مکانهای مختلف باید جمع آوری ، ترکیب و تجزیه و تحلیل شوند تا ارزیابی صحیحی از عواملی که ممکن است در انتخاب تأثیر داشته باشند صورت پذیرد. بنا بر این درمقیاس شهر مکان یابی فعالیتی است که قابلیت ها و توانایی های یک منطقه را از لحاظ وجود زمین مناسب و کافی و ارتباط آن با سایر کاربری های شهر برای انتخاب مکانی مناسب برای کاربری خاص مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد(کریمی، 9:1382)

قابلیت ها و توان های یک مکان با توجه به این که برای چه مفاهیمی در نظر گرفته شود متفاوت خواهد بود، بنا بر این بسته به نوع کارکرد مورد نظر باید شاخص ها با  معیارهایی تلفیق شود تا توان مکان با توجه به آن مورد بررسی قرار گیرد.

این شاخص ها و معیار ها نسبت به نوع کاربرد متفاوت هستند اما  همه آنها در جهت انتخاب مکان مناسب همسو می شوند ؛ استفاده از این شاخص ها نیاز به داشتن اطلاعات صحیح و کامل  از مکان دارد و دستیابی به اطلاعات نیازمند تحقیقات گسترده و جامع می باشد. بطور کلی مکان یابی فعالیتی است که استعداد های فضایی و غیر فضایی یک سرزمین را شناسایی کرده وامکان انتخاب مکان مناسب برای کاربری  خاص را فراهم می اورد.

مکا نیابی فعالیتی است که قابلیت ها و توانای یهای یک منطقه یا ناحیه شهری را از لحاظ وجود زمین مناسب و کافی برای کاربردهای خاص مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. شاخص های مورد استفاده در مکان یابی نسبت به نوع کاربرد، متفاوت هستند اما همه آن ها در جهت انتخاب مکان مناسب همسو می شوند. استفاده از این شاخص ها نیاز به داشتن اطلاعات صحیح و کامل از مکان دارد و دستیابی به اطلاعات، نیازمند تحقیقات گسترده و جامعی است که پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات، جمع آوری شده و با ارزیابی آن ها، امکان تصمیم گیری وجود دارد (مهجری،1386) روش های مکانیابی توسعه شهری با توجه به موقعیت مکانی یا جغرافیایی و وسعت و اندازه توسعه و نوع کاربری های پیشنهادی از همدیگر متمایزند. چنان که مکان یابی یک نوع کاربری خاص مدنظر باشد، مکان بهینه باید همراه با شرایط و وضعیت کاربری های همجوار و احیاناً برخی پیشنهادهای تغییر کاربری ها در جهت هماهنگی و همخوانی با کاربری مکان یابی شده، ارائه شود(شهابیان،1376)

کلیه نظریه های مکان یابی با به کارگیری تکنیک های مختلف سعی م یکنند که عوامل مؤثر بر استقرار فضایی فعالیت های گوناگون شهری را بشناسند. مدل های مکا نیابی توسط افراد متعدد در محی طهای مختلف ارائه شده است که هرکدام با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و محیطی در زمان های متفاوت به کار رفته است. انسان همیشه مایل بوده است که با توجه به هزینه کمتر و سود بیشتر و دسترسی به منابع، مکان فعالیت خود را در نظر بگیرد. بنابراین نکته ای که باید درباره نظریه های مکان یابی و ساختار شهر ذکر شود این است که تمام آن ها بر اصول مکانیسم بازار مبتنی هستند (سلطانی،1383)

در تعیین مشخصات مکانی هر نوع استفاده از زمین یا هر نوع فعالیت شهری، دو عامل هدایت کننده یعنی عامل رفاه اجتماعی و عامل رفاه اقتصادی ملاک سنجش قرار می گیرند. بر اساس این دو عامل کلی، شش معیار سازگاری، آسایش، کارایی، مطلوبیت، سلامتی و ایمنی ملاک برنامه ریزی کاربری زمین شهری قرار م یگیرد(سعیدنیا،1378)

آنچه در فرآیند مکان یابی مهم جلوه م یکند، تبیین معیارهای اصلی مرتبط با موضوع مورد بررسی در مکان یابی است. این معیارها قابلیت تعمیم پذیری در بسیاری از پروژه های مشابه را دارند اما پس از تبیین معیارهای اصلی، تعریف زیرمعیارهای مرتبط با موضوع و موقعیت محلی مکان یابی، فرآیند مکان یابی را خاص آن موضوع و منطقه می کند.(آراسته ، عزیزی،1390)

تحقیقات بسیاری پیرامون مکانیابی پارکینگ در جای جای جهان صورت پذیرفته است، که بیشتر این تحقیقات به صورت سنتی و با در نظر گرفتن تعداد محدودی از پارامترهای موثر مانند قیمت زمین و مشکل آزاد سازی زمین،صورت گرفته است.اما در خصوص مکانیابی پارکینگ ها با استفاده از مدل فازی و سیستم اطلاعات جغرافیایی ،ما شاهد تحقیقات محدود تری می باشیم. بدین لحاظ جستجوی تحقیقات پیشین درمورد موضوع تحقیق حاضر ، با دشواری هایی روبرو می باشد با این حال به منظور آمادگی ذهنی مخاطب و نیز مقدمه ای به منظور بررسی سوابق مطالعاتی پیرامون مکانیابی پارکینگ طبقاتی با استفاه از مدل فازی AHPوOWA وسیستم اطلاعاتی جغرافیائی، ذکر چندین نمونه مطالعاتی صورت پذیرفته لازم و ضروری به نظر می رسد.

2-3اهمیت مکان یابی:

اصولاً مکان یابی به فعالیتی گفته می شود که در آن قابلیتها و تواناییهای یک منطقه حاضر از نظر وجود زمین مناسب و کافی و مرتبط بودن آن با سایر کاربریهای شهری و روستائی برای انتخاب مکانی مناسب جهت کاربری مورد نظر تجزیه و تحلیل می شود. با توجه به تعریف فوق، در رابطه با مکان یابی می توان چنین بیان داشت که مکان گزینی و مکان یابی همانطور که در بررسی تغییر و تحولات مکان یابی بیان خواهد شد، عمری طولانی به قدمت بشر دارد، چرا که انسان همواره در تلاش بوده است تا محیط اطراف خود را بهتر بشناسد و با شناخت بهتر محیط، از آن در جهت یافتن مسکن مناسبتر و با تامین بهتر مواد غذایی مورد نیاز خود و اطرافیانش استفاده کند.

پر واضح است که با گسترده تر شدن و پیچیده تر شدن نیازهای بشر درطول زمان، بتدریج کار مکان – یابی نیز پیچیدگی بیشتری یافته است و لزوم استفاده از ابزارها و روشهای پیچیده تر و همچنین برنامه ریزی دقیق تر بیشتر شده است، به نحوی که در حال حاضر در بسیاری از موارد، لازمه ی انجام کار مکان یابی وجود برنامه دقیق و منظم می باشد، که در این راستا استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی می تواند کمک زیادی به تسریع این فرایند نماید هرچند که بایستی خاطر نشان کرد در بسیاری از موارد بدون استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی امکان مکان یابی صحیح ناممکن و یا حداقل بسیار دشوار است .لازم به توضیح است اگر چه در رابطه با مکان یابی، معیارهای مورد استفاده با توجه به نوع کاربرد با یکدیگر متفاوت می باشند اما همه ی آنها در جهت یافتن مکان مناسب برای کاربری مورد نظر همراستا می شوند، بدیهی است برای استفاده از شاخصها و معیارهای مورد نظر در مکان یابی ها و از آن جمله مکان یابی مدارس، در اختیار داشتن اطلاعات صحیح و کامل از مکان ضرورت دارد، اطلاعاتی که دستیابی به آنها مستلزم انجام تحقیقات گسترده ای می باشد، و باز هم بدیهی است که فقط بعد از تجزیه و تحلیل و ترکیب اطلاعات بدست آمده و ارزیابی آنهاست که می توان در مورد مکان مورد نظر برای پروژه ای خاص اظهار نظر کرد.

2-4 تاریخچه مکان یابی:

بطور کلی همانطور که اشاره شد، مکان یابی و مکان گزینی سابقه ی بسیار طولانی در تاریخ حیات بشر بر روی کره زمین دارد، آنچنانکه توجه به جمع آوری داده های مربوط به توزیع فضائی عوارض مهم سطح زمین، حتی در انسانهای اولیه، به دلیل لزوم بدست آوردن غذا و یافتن مسکن و مبارزه با شرایط محیطی و همچنین مقابله با دشمنان و یا جانوران وحشی وجود داشته است . بدیهی است که با سازمان یافتن جوامع بشری، لزوم گردآوری داده های مربوط به توزیع فضایی عوارض مهم سطح زمین افزایش یافت ، آنچنانکه از روزهای اولیه ی تمدن تا دوران متاخر ، این دوره ها که معمولاً توسط دریانوردان، جغرافیدانان و نقشه برداران جمع آوری می گردید بوسیله ی نقشه کشها بصورت تصویر در می آمد، و اصولاً نقشه برای توضیح و تشریح مناطق دور دست مورد استفاده ی دریانوردان و برنامه ریزان نظامی قرار می گرفت . بطوریکه در روم قدیم نقشه برداران گروه خاصی از کارمندان دولت به شمار می رفتند.

از قرن هجدهم بسیاری از کشورها(به ویژه کشورهای اروپایی) به اهمیت تهیه ی نقشه های سازمان یافته از سرزمین های خود پی بردند. که نتیجه ی این امر تهیه ی انواع مختلف نقشه برای کاربردهای مختلف و از آن جمله استفاده در امر مکان یابی، در این کشورها و توسعه ی امر نقشه برداری و همچنین تهیه و تولید نقشه در این مناطق شد.

در قرن بیستم با استفاده از فنون مختلف عکسبرداری ، امکان تهیه ی نقشه ی مناطق وسیع با دقت زیاد فراهم شد، افزایش استفاده از منابع طبیعی و همچنین افزایش جمعیت و بالا رفتن سطح زندگی نیز لزوم تهیه ی نقشه های مختلف را برای کاربردهای مختلف افزایش داده است که در بسیاری از این موارد نیز ترکیب و تلفیق نقشه ها با یکدیگر لازم بوده است(طاهرکیا، 1376).

طبیعی است که در نقشه ها پایگاه اطلاعات مکانی بصورت ترسیمی بر روی کاغذ می باشد و اطلاعات بصورت نقاط، خطوط و سطوح کدگذاری می شوند و واحدهای جغرافیایی را با به کارگیری ابزارهای مختلف دیداری مثل نشانه ها، رنگها یا کدهای متنی نمایش می دهند که معنای هر کدام در راهنمای نقشه توضیح داده می شود و آنگاه که حجم اطلاعات بیشتر از گنجایش راهنما می باشد در یادداشت ضمیمه ارائه می شود. بدیهی است که این امر به هنگام جمع آوری، کدگذاری و به کارگیری اطلاعات موجود در نقشه چند اشکال ایجاد می نماید:

1- تهیه کنندگان نقشه مجبورند میزان داده های اولیه را کاهش دهند و یا آنها را طبقه بندی کنند تا قابل فهم و ارائه شوند، که نتیجه ی این امر، حذف بسیاری از جزئیات می باشد.

2- برای استفاده موثر از نقشه لازم است نقشه بسیار دقیق و در عین حال در موضوعات پیچیده، بسیار گویاتر ترسیم شود.

3- اطلاعات مربوط به مناطقی که باتوجه به مقیاس نقشه وسیع هستند، می بایست درچند برگ نقشه ارائه شود، که در نتیجه در بسیاری از موارد منطقه مورد نظر در دو یا چند نقشه ی مجاور واقع می شود.

4- هنگامی که داده ها بر روی نقشه قرار می گیرند بازیابی و ترکیب آنها با سایر داده های مکانی ارزان و آسان نیست.

5- از آنجاکه نقشه ی چاپ شده دارای اطلاعات ثابت می باشد تحلیل فضایی کمی واحدهای مشخص شده در نقشه های موضوعی بدون ضبط دوباره اطلاعات تازه برای منظوری خاص، بسیار مشکل است .

به دلیل وجود همین مشکلات از آغاز دهه ی 1960 روشهای مختلفی در رابطه با تهیه ی نقشه شکل گرفت، از جمله ی این روشها می توان استفاده از کامپیوتر در تهیه ی نقشه را نام برد که در این رابطه کشورهای کانادا و ایالات متحده قبل از دیگر کشورها و در همان اوایل دهه ی 60 میلادی به این کار اقدام کردند.

در این زمینه در سال 1963 یک محقق آمریکائی بنام هاوارد فیشر  برنامه ای تحت عنوان SYMAP ابداع کرد که مخفف SYnagraphic MAPping system می باشد. این برنامه شامل ابزارها و دستورالعملهائی  برای تجزیه ی داده های دستکاری شده برای درون یابی خطوط تراز و هم ارز و نشان دادن نتایج حاصل به طرق گوناگون، با چاپ مجدد علایم چاپگر خطی برای تهیه ی نقشه های سیاه و سفید مناسب بود. به دنبال آن برنامه های دیگری نیز طراحی شدند که کار تلفیق نقشه ها را با سرعت بیشتری می توانستند انجام دهند، ضمن آنکه به تدریج امکان عملیات دیگر مکانی و همچنین امکان تجزیه و تحلیل های منطقی با استفاده از کامپیوتر نیز شکل گرفت.

بدیهی است پیشرفتهای دهه های گذشته در زمینه های مختلف از جمله کارتوگرافی ، طراحی به کمک کامپیوتر و همچنین گرافیک کامپیوتری، نقشه برداری و فتوگرامتری، درون یابی از داده های نقطه ای و همچنین پیشرفت در تکنولوژی سنجش از دور همگی بر پیشرفت سیستم های اطلاعات جغرافیایی موثر بوده اند. طوریکه در حال حاضر می توان با کمک سیستم های اطلاعات جغرافیایی به راحتی به داده ها دسترسی داشت، آنها را تغییر شکل داد و یا با تاثیرهای متقابل به کار گرفت(طاهرکیا، 1376).

2-5 استفاده از GIS در مکانیابی

بطور کلی مجموعه عملیات مربوط به جمع آوری و ذخیره و ترکیب داده ها و اطلاعات و همچنین تجزیه و تحلیل آنها، (که در رابطه با امر مکان یابی شاخص ها و استانداردهای خاص مرتبط با مکان یابی را نیز در بر می گیرد) به روش سنتی و دستی نیازمند ارائه فعالیتی وقت گیر و خسته کننده است. چرا که اطلاعات لازم در مورد اهداف ، روشها و استانداردها برای هرنوع مکان گزینی نیازمند وجود داده های فراوان و متنوع موضوعی در رابطه با مسائلی چون : مکان گزینی خاص مورد نظر، همینطور تعیین اندازه و چگونکی استفاده از کاربری و به همین نحو چگونگی مدیریت داده ها می باشد. و به همین دلیل نیز انجام عملیات بصورت سنتی و دستی علی رغم صرف وقت و انرژی زیاد ممکن است به نتیجه ی مورد نظر نرسد. بنابراین ایجاد یک سیستم دقیق با کارائی بالا در رابطه با اطلاعات در برنامه ریزی های فضایی واجد اهمیت بسیار زیادی است.بایستی در نظر داشت که علت نیاز به سیستم دارای کارائی بالا آن است که برنامه ریزی های فضایی برای کاربری های خاص (همانند کاربری آموزشی)معمولاً نیازمند طی فرایندی با مراحل مشخص می باشد که این فرایند از یک طرف نیاز به اطلاعات خام و از سوئی دیگر نیاز به تحلیل خاص خود دارد، همچنین بدیهی است که درصورت عدم دسترسی به موقع به اطلاعات لازم فرایند مورد نظر بطور کامل طی نخواهد شد.

سیستم اطلاعات جغرافیائی باتوجه به داشتن کارائی بالا در ذخیره سازی اطلاعات جمع آوری شده و همینطور سرعت و کارائی بالا در تجزیه داده ها براساس موارد مورد نیاز، و تحلیل آنها با رعایت تمامی استانداردهای مورد نظر می توانند بعنوان کمک بسیار موثری در تکمیل فرایند مکان یابی و رسانیدن آن به نتیجه ی مطلوب محسوب شوند. در نتیجه با بکار بردن سیستم های اطلاعات جغرافیائی سرعت، و به همین نحو دقت عملیات مربوط به مکان یابی نیز به صورت موثری افزایش می یابد. از سالهای آغازین دهه 60 میلادی استفاده از کامپیوتر در ذخیره اطلاعات و ترکیب تجزیه و تحلیل آنها شروع شد که به تدریج با پیشرفته تر شدن کامپیوترها و همچنین گسترش روشهای استفاده از کامپیوتر و توسعه ی سیستم اطلاعات جغرافیائی، در حال حاضر از سیستم های اطلاعات جغرافیائی به نحو مفیدتری در امر مکان یابی ها استفاده می شود.

اولین کارهای مربوط به مباحث مکان یابی توسط لانهارد و وان تونن  انجام شد. کلیه نظریه ها با بکارگیری تکنیکهای مختلف سعی می کنند که عوامل موثر بر استقرار فضایی فعالیتهای گوناگون شهری را بشناسند.  مدلهای مکان یابی توسط افراد متعدد در محیط های مختلف ارائه شده است که هر کدام باتوجه به شرایط اقتصادی،اجتماعی و سیاسی و محیطی در زمانهای متفاوت بکار رفته است. انسان همیشه مایل بوده است که باتوجه به هزینه کمتر و سود بیشتر و دسترسی به منابع، مکان فعالیت خود را در نظر بگیرد. بنابراین نکته ای که باید درباره نظریه های مکان یابی و ساختار شهر ذکر شود این است که تمام آنها بر اصول مکانیسم بازار مبتنی هستند.