پایان نامه بازنمایی انگاره‌ های هویتی در فیلم‌ های بهمن قبادی

چکیده:

در این تحقیق سعی شده  با استفاده از روش نشانه شناسی به بررسی سکانس به سکانس چهار فیلم مورد نظر به نام‌های (زمانی برای مستی اسب ها ،آوازهای سرزمین مادری ،نیمه ماه (نیوی مانگ)،لاک پشت ها هم پرواز می کنند ) از بهمن قبادی برای دستیابی به هدف اصلی تحقیق که همان بازنمایی انگره‌های هویتی در فیلم‌های ایشون می باشد پرداخته شده است.

در این تحقیق با دیدن سکانس به سکانس فیلم ها اطلاعات مورد نیاز جمع آوری گردیده است .در واقع واحد تحلیل در این تحقیق سکانس می باشد.

متغیرها و واژه های کلیدی:

متغیر ها عبارتند از :قومیت ،جنسیت،گفتمان ایدئولوژیک ،طبقات اجتماعی و هویت می باشد.

و واژه های کلیدی :

1-انگاره های هویتی : مجموعه ای از تعلقات مادی و معنوی انسان است که اصول آن از قبل شکل گرفته است.

2-بازنمایی:بازنمایی از دیدگاه استوارت هال استفاده از زبان برای تولید نکته ای معنادار درباره ی جهان است ،معنا درذات وجود ندارد بلکه ساخته می شود ونتیجه ومحصول یک رویه دلالتی است

در پایان  این نتایج از تحقیق به دست آمد که با استفاده از ابزار نشانه شناسی و جامعه شناسی اثر هنری می توان چنین ادعا کرد که بهمن قبادی در فیلم ها سورئال خود سعی کرده است که آثار هنری خویش را تحت تاثیر جامعه کردستان و نیز محیط و پیرامون آن بسازد. بنابراین در تحلیل نشانه شناختی فیلم های وی هر چهار متغیر یعنی جنسیت، گفتمان سلطه، نابرابری اجتماعی و طبقاتی و منطقه ای کردستان و نیز هویت حضور داشته است. چرا که پدیده های مزبور در متن جامعه کردستان قرار دارند و فیلم های وی بازنمایی از واقعیت جامعه کردستان است که وی سعی کرده  به شکل سوررئال این واقعیات را بازنمایی کند.

فصل اول

مقدمات تحقیق

1- مقدمه

      رویکرد متعارف در مورد چیزها در جهان طبیعی و مادی این است که ویژگی های مادی وطبیعی چیزها تعیین کننده آن چیزی است که هستند و معنای آن ها نیز محصول این ویژگی هاست. دراین رویکرد، بازنمایی فرایندی ثانویه است که تنها زمانی معنی پیدا م یکند که چیزها شکل گرفته باشند و معنایشان امری شکلیافته باشد. اما در جهان مطالعات فرهنگی، معنا و بازنمایی به گونهای متفاوت تکوین یافته اند.

      امروزه مفهوم بازنمایی در مطالعات فرهنگی از جایگاه برجسته ای برخوردار است. بازنمایی معنا معناسازی از طریق به کارگیری نشانه ها و » و زبان را به فرهنگ پیوند می دهد. معمولاً بازنمایی را« استفاده از یک چیز به جای چیزی دیگر با هدف انتقال معنا » و « مفاهیم می کنند. بازنمایی فرایند ذاتی تولید و مبادله معنا بین اجزای یک فرهنگ است و این امر مستلزم به کارگیری زبان، نشانه ها و تصاویر برای بازنمایی چیزهاست.

به عبارت دیگر بازنمایی یکی از کردارهای فرهنگی است که فرهنگ را تولید میکند. تاکید برکردارهای فرهنگی در اینجا بدین معنی است که این مشارکت کنندگان در یک فرهنگ هستند که به افراد، ابژه ها و حوادث معنا می بخشند. چیزها فی نفسه دارای معنا نیستند. بنابراین معنای چیزها محصول چگونگی بازنمایی آنهاست (هال، 2:2003 ) و فرهنگ تفسیر معنادار چیزهاست، معنایی که محصول بازنمایی افراد از آنهاست و بازنمایی به عملکرد تأثیرگذار چیزها برای ما بستگی دارد(اسمیت، 1383). بنابراین فرهنگ و بازنمایی با هم در ارتباطی دیالکتیکی هستند.

امروزه سه نظریه درباره چگونگی بازنمایی جهان وجود دارد. نظریه های بازتابی ، زبان را آیینه جهان می انگارند. این نظریه که وامدار سنتهای پوزیتویستی و به ویژه ویتگنشتاین دوره اول است،زبان را ابزاری میداند، ابزاری برای انتقال معنایی که در چیزها وجود دارد. نظریه های التفاتی یا نیتمندی ، معنا را همان چیزی می دانند که گوینده، هنرمند یا نویسنده قصد گفتنش را دارد و بنابراین زبان بیانگر این خواسته ها و نیتمندی هاست. این نظریه به ویژه در سنت های هرمنوتیکی شلایر ماخر و دیلتای که فهم را کشف ذهنیت مؤلف می دانستند و رویکردهای پدیدارشناسانه قابل شناسایی است. درنظریه بازتابی، معنای ابژه ها، اشخاص، ایده ها یا حوادث در جهان واقعی نهفته است و کارکرد زبان به مثابه یک آیینه، بازتاب دادن معنای حقیقی اشیائی است که ذاتی آنهاست. اما بر اساس رهیافت نیت-مندی، کلمات آن معنایی را دارند که گوینده م یخواهد داشته باشند (هال، 24:2003) اما نظریه ای که تأثیر بسیار زیادی بر مطالعات فرهنگی گذاشته است، رویکرد برساختگرایی است. در رویکرد جدید، معنا تولید و برساخته می شود، کشف نمی شود. رهیافت برساختگرایانه بر خصلت اجتماعی و عمومی زبان تأکید دارد. برخلاف ادعای دو رهیافت فوق، نه چیزها و نه به کارگیرندگان فردی، معنای ثابتی در مورد زبان نداشته و ندارند. این رهیافت وجود جهان مادی را انکار نمی کند، بلکه تاکید دارد که این جهان مادی انتقال دهنده معنا نیست. در این رهیافت معنا بر ساخته نظام های بازنمایی است (همان، 10 ). بر این اساس بازنمایی کرداری است که جهان مادی را به کمی گیرد (میلنر، 1385 )، اما نباید تصور کرد که معنا به کیفیت مادی نشانه ها وابسته است، بلکه معنا به کارکردهای نمادین نشانه ها وابسته است. در نتیجه در رویکرد برساخت گرایی اجتماعی، معنا به مثابه شکل گیری و برساختن چیزها فهمیده می شود. بنابراین فرهنگ به مثابه فرایندی خلاق و تولیدی مفهوم سازی می شود و به اندازه اساس مادی و اقتصادی در طرح ابژه های اجتماعی و حوادث تاریخی اهمیت دارد و صرفاً بازتاب جهان پس از حوادث نیست.

رویکرد برساختگرایی دارای دو الگوی مرتبط است. رهیافت نشانه شناختی  که متأثر از آثارزبانشناس سوییسی فردیناند دوسوسور است و رهیافت گفتمانی که از کارهای میشل فوکو است.در رهیافت نشانه شناسی هر چیزی  کلمات، تصاویر و خود چیزها  می تواند به مثابه دالهایی برای تولید معنا به کار گرفته شود و به طور کلی روشی برای تحلیل چگونگی انتقال معنی به واسطه بازنمایی های بصری است. در این رهیافت، بازنمایی شیوه ای تصور می شود که در آن، کلمات در درون زبان به مثابه نشانه به کار گرفته م یشوند(هیل، 1388 ). رویکرد گفتمانی که آثار فوکو سهم مهمی درتکوین آن داشت، برخلاف نشانه شناسی، بازنمایی را در معنایی گسترده تر، به مثابه منبعی برای تولید دانش اجتماعی مطرح ساخت. یکی از تفاوتهای مهم بین این دو این است که رویکرد نشانه شناسی در پی دستیابی به چگونگی عملکردهای تولید به واسطه زبان و بازنمایی است. در حالی که رویکرد گفتمانی بیشتر به تأثیرات یا پیامدهای یا سیاستهای بازنمایی می پردازد (استوری، 1386).

1-2- بیان مساله

      سینما در جهان امروز، به عنوان متنی فراگیر و گسترده و رسانه ای برای انتقال معانی و دلالت‌هایی است، که رمزگذار در اثر سینمایی، آن‌را برای مخاطب خود قرارداده است. تجزیه و تحلیل محصولات این رسانه، به‌دلیل استقبال مخاطبان آن برای محققان حوزه‌های مختلف علوم انسانی لازم و ضروری است. از ابتدای پیدایش سینما، سالیان متوالی تنها روش تحلیل این متون رسانه‌ای، نگاه زیبایی شناسانه به فیلم‌های سینمایی بوده است. اما امروزه روش مطالعه‌ی سینما محدود به این روش نمی‌شود. تغییر جهت از نگاه صرف زیبایی شناختی به نگاه‌های تحلیلی ترکیبی، مانند نشانه شناسی و تحلیل روایی متون سینمایی، محصول تلاش طیف وسیعی از متفکران حوزه‌های مختلف مانند زبان شناسان، جامعه شناسان، مردم شناسان و منتقدان ادبی و سینمایی بوده است. در اغلب این روش‌ها سعی می‌شود با به‌کار گیری روشی تلفیقی (مانند تلفیق زبان شناسی با تحلیل‌های فیلم یا به‌کار‌گیری ابزار‌های جامعه شناختی و مواردی از این قبیل) به تحلیل‌های برخاسته از تحلیل‌های متداخل علوم مختلف دست بیابیم.( سخی،1389،ص1)

در این میان نشانه شناسان و حتی جامعه شناسان اغلب این ادعا را مطرح می‌کنند که زیبایی شناسان، در بررسی متون هنری، از دلالت‌ها و معانی موجود در آن چشم پوشی می‌کنند و همواره به تحلیل ابعاد زیبایی شناختی متن می‌پردازند. در نتیجه دلالت‌های مربوط به ابعاد فکری، فرهنگی و اجتماعی متن را نادیده می‌گیرند و توجهی به بافت یا زمینه‌ی ایجاد کننده و دلالت کننده این متون ندارند.

یکی از ابزارهای مناسب برای تحلیل متون سینمایی در قالبی فراتر از نگاه صرف زیبایی شناسانه، به‌کارگیری روش نشانه شناسی است. این روش امروزه در نتیجه تلاش‌های گسترده‌ی متفکرانی مانند "رولان بارت" ، "کریستین متز" ، "پیر پائولو پازولینی " و "اومبرتواکو " به حوزه‌ی مطالعاتی منسجم و پرباری در مطالعات سینمایی تبدیل شده است. آثار این متفکران ریشه در اندیشه‌های متفکر زبان شناس سوئیسی "فردیناندو سوسور" دارد. "سوسور" که پایه گذار این علم است، نشانه شناسی را علم بررسی حیات نشانه‌ها در بافت اجتماعی می‌داند و آن‌را علمی اعم از زبان شناسی تلقی می‌کند و معتقد است که بخشی از این دانش عام درباره‌ی نشانه‌ها به زبان شناسی و روش‌های آن می‌پردازد. "سوسور" ابزارهای مفهومی بسیار کارایی، در اختیار متفکران نشانه شناس قرار می‌دهد، که می تواند در تمام حوزه‌های مطالعاتی نشانه‌ها مورد استفاده قرار گیرد. اختیاری بودن نشانه ها، نظام دالی و مدلولی موجود در نشانه‌ها و محور‌های تحلیلی جانشینی و همنشینی ، در کنار ایجاد امکان تحلیل‌های همزمان، بخشی از امکاناتی هستند که "سوسور" برای تحلیل‌های نشانه شناسی فراهم می‌کند. قابلیت به‌کار گیری این عناصر در حوزه‌های مطالعاتی گسترده‌تر، سببب شده است که نشانه شناسی از حوزه‌ی محدود مطالعات زبان شناسی فراتر رود و به حوزه‌هایی گسترده‌تر دست یابد، که نمونه‌ی بارز آن را در آثار "رولان بارت" مانند تحلیل زبان پوشاک و نظام غذایی) می‌توان مشاهده کرد.( احمدی،1371،ص21)

      بر این اساس نشانه شناسی، زمینه و امکانات مطالعاتی مناسبی در تحلیل فیلم ایجاد کرده است. چرا که هر نقدی الزاماً به دانستن مفهوم یک متن و توانایی در خواندن آن متکی است و خواندن یک متن چیزی فراتر از رمزگشایی دال ها و مدلول‌ها‌ی یک متن در قالب نشانه‌ها نیست و نشانه شناسی چنین امکانی را در اختیار مخاطب و محقق این حوزه قرار می‌دهد تا متن را قرائت کند. از سوی دیگر نشانه شناسی با فراهم آوردن امکان ارائه‌ی تحلیل‌های‌ نظام‌مند از متون سینمایی، شکل گیری نقدی منسجم و نظام‌مند را ممکن می‌کند. در حیطه‌ی گسترده مطالعات نشانه شناسی، بخش عمده ای از مطالعات به فرآیند دریافت دلالت‌ها و ادراک معانی موجود در پیام می پردازد، و بخشی دیگر به بررسی نظام‌های نشانه شناسانه‌ی هنرهایی مانند سینما، موسیقی، نقاشی، عکاسی و مجسمه سازی مشغول است.

       سینمای معناگرا سینمایی است که واقعیت‌های جاری زندگی بشری را در کنار رموز باطنی آنها مورد توجه قرار می‌دهد. به همین سبب سعی می­کند از «صورت به معنا»، از «ظاهر به باطن»، از «ماده به جان» و از «شهود به غیب» راهیابی کند.

سینمای معناگرا سینمایی است که انسان را در مقابل پیچیدگی‌ها و رازهای برملا نشده خود بگذارد و به ‌نوعی او را به ‌سوی هستی خود رهنمون سازد. از این دیدگاه، معناگرایی دارای مفهومی عام و فراگیر است، که می‌تواند حتی در یک فیلم با داستانی ساده نیز رخ دهد.

 سینمای معناگرا یک ژانر‌، نوع یا گونه در سینما نیست. سینمای معناگرا نوعی رویکرد محتوایی است که ممکن است در هر گونه‌ای از ژانرهای سینمایی نمود پیدا کند.

اینها تعاریفی است که نظریه پردازان از سینمای معناگرا ارایه می­دهند. اما یک نکته باریک­تر ز مو اینجاست و آن این که اگر سینما در شباب معناگرایی است، ادبیات در این زمینه مویی سپید کرده است. بنابراین سینمای معناگرا می­تواند با استفاده سینمایی از زبان «اشارات و نمادها» و رمزهای موجود در ادبیات به غنای خود کمک کند.

بهمن قبادی کارگردان  ایرانی-کرد که جوایز بسیاری ازجشنواره های مختلف دریافت کرده به موضوعاتی چون هویت،جنسیت،قومیت وایدئولوژی در فیلم هایش پرداخته است .در این پژوهش سعی شده این شاخص ها ازنظر نشانه شناسی در فیلم های بهمن قبادی موردبررسی قرارگیرد.