پایان نامه تدوین راهبرد های فرهنگی هیئت¬های دینی و مذهبی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته مدیریت اجرایی(M.A)

گرایش: استراتژیک

چکیده:

 امروزه توجه به نقش و اهمیت برنامه­ریزی استراتژیک در دستیابی به اهداف سازمان­ها بسیار افزایش یافته و حتی برخی اندیشمندان علم مدیریت از آن به عنوان منبع کسب مزیت رقابتی یاد می­کنند. هدف از پژوهش حاضر تدوین راهبردهای فرهنگی هیئت­های دینی و مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام است، روش پژوهش پیمایشی از نوع توصیفی تحلیلی است بدین صورت که ابتدا با استفاده از مصاحبه و پرسشنامه باز، عوامل داخلی(نقاط قوت و ضعف)، و عوامل خارجی( فرصت­ها و تهدیدهای)، سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام شناسایی و در ادامه با استفاده از پرسشنامه بسته این عوامل به نظرسنجی گذاشته شده است، جهت تجزیه و تحلیل یافته­های تحقیق آزمون­های آماری t­تک نمونه­ای، تحلیل عاملی تأییدی و روش تجزیه و تحلیل SWOT بکار رفته است که در نهایت 17 استراتژی شامل: شش استراتژی­SO، سه استراتژیST، پنج استراتژی WO و سه استراتژی­WT  برای سازمان تدوین و پیشنهاد گردید

واژه­های کلیدی: برنامه­ریزی راهبردی، هیئت­های دینی و مذهبی، سازمان تبلیغات اسلامی، استان ایلام،SWOT.

1-1. مقدمه

پیشرفت­های پرشتاب در محیط‌های سازمانی از مهم‌ترین ویژگی‌های عصر معاصر می‌باشد، لذا مدیران با این چالش روبرو هستند که چگونه با آنها مواجه شوند تا بیشترین سود و منفعت را ببرند، زیرا سازمان‌هایی که سبک ثابت مدیریتی را انتخاب کرده و تلاش نمی‌کنند تا متناسب با تغییرات محیط پیش روند، موفق نخواهند بود (فروزنده دهکردی،1394). هیئت­های دینی و مذهبی که وظیفه حمایت و تبلیغ فرهنگ اسلامی را در بین مردم دارند، نیز از این قاعده مستثنی نبوده و پیچیده بودن و وقوع تغییرات سریع محیطی کارشناسان این بخش را ناگزیر به پیش‌بینی روند تغییرات و تمرکز بیشتر بر آینده کرده است. به همین منظور یکی از عوامل کلیدی که در سازمان‌های هوشمند قرن بیست و یکم بوجود آمده و آنها را از هم متمایز می­سازد، داشتن برنامه بلند مدت استراتژیک است (دیوید،1394).

  برنامه­ریزی استراتژیک عبارت است از الگو یا طرحی که هدف­ها، سیاست­ها و زنجیره­های عملیاتی یک سازمان را در قالب یک کل به هم پیوسته با یکدیگر ترکیب می­کند (فرد،1393)، در سطوح بالای سازمان شکل می­گیرد و نیاز به تخصیص میزان وسیعی از منابع دارد، تمرکز آن بر مقابله سازمان با محیط خارجی و دارای نگرش چند بعدی است (دیوید،1394).

برنامه‌ریزی استراتژیک بخش مهمی از مدیریت استراتژیک است و چارچوبی برای مدیریت استراتژیک محسوب می­شود (فرد،1393)، در مکتب موقعیت­یابی راهبردی، سازمان­ها به پایش محیط بیرونی و محیط درونی خود در قیاس با رقبا با رویکرد تحلیلی می­پردازند که این پایش پیش نیاز تدوین راهبردهای سازمان است. برنامه‌ریزی راهبردی رسیدن از وضعیت موجود (مأموریت سازمان)، به وضعیت مطلوب را که به چشم انداز سازمان اشاره دارد، تشریح می‌کند(فروزنده دهکردی،1394). در برنامه­ریزی استراتژیک، سازمان تبلیغات اسلامی یک سیستم پویا است که تأثیراتی از بیرون متحمل می­شود و به سهم خود تأثیراتی بر بیرون می­گذارد. بنابراین لازم است برنامه­ریزی استراتژیک امری مداوم باشد تا بتواند در برابر این تأثیرات، مسیرهای روشن و موفقی را برای خود ترسیم کند. از سوی دیگر، سازمان تبلیغات اسلامی سازمانی پیچیده است و ویژه­گی­هایی دارد که بر فرهنگ جامعه تأثیر می­گذارد. بدین ترتیب، تصمیم­گیری در این سازمان صرفاً براساس شناخت و تشخیص مدیران ارشد صورت نمی­گیرد(فرد،1393).

 در سال­های اخیر، مطالعاتی درباره برنامه‌ریزی راهبردی درباره فرهنگ و مذهب اسلام در کشور انجام گرفته که در آنها سعی بر ارتقاء امور و فعالیت­های جاری هیئت­های دینی و مذهبی، جذب افراد مستعد و با انگیزه، اصلاح و بازنگری در برنامه‌ها و روش‌های آموزشی می­باشد، برنامه­ریزی راهبردی دورنمای روشنی برای رسیدن به جایگاه برتر هیئت­های دینی و مذهبی استان ایلام در امر تبلیغ و ترویج دین را نشان می­دهد، اما امروزه شاهد تهاجم فرهنگی از سوی کشورهای غربی و آمریکایی می­باشیم و این نیاز احساس می­شود که از منظری متفاوت تر از آنچه که تا امروز به هیئت­های دینی و مذهبی استان ایلام نگریسته می­شده­، دیده شود، لذا در این پژوهش پس از بررسی محیط درونی و بیرونی این سازمان و تجزیه و تحلیل داده­های بدست آمده، استراتژهای فرهنگی هیئت­های دینی و مذهبی تدوین شده است.

 1-2. بیان مسأله پژوهش

برنامه‌ریزی راهبردی یک چهارچوب مفهومی را برای تصمیم‌گیری مهیا می‌کند که از دستاوردهای آن کسب راهبردهای جمعی مشترک است، یعنی اینکه توجهات را به سمت درک و همکاری فراسازمانی سوق می‌دهد که ابزاری مناسب برای مقابله با آشفتگی در محیط سازمان محسوب می‌شود، همچنین پاسخگویی سازمان به تهدید‌های برون سازمانی و رفع نقاط ضعف درون سازمانی نیز به نحو مطلوب محقق می‌شود و توانایی سازمان را برای استفاده از فرصت‌ها و نقاط قوت افزایش می‌دهد (فروزنده دهکردی،1394).

 تغییرات این چنین برای هیئت­های دینی و مذهبی که وظیفه حفظ، تبلیغ و توسعه فرهنگ و مذهب ‌را دارند، وجود برنامه‌‌ریزی را برای تطابق با این تغییرات به یک ضرورت حیاتی تبدیل کرده است، یکی از راه‌های رسیدن به این مزیت تدوین راهبردهای فرهنگی می­باشد، چونکه عامل بقاء‌ مذهب در محیط دائماً در حال تغییر امروزی تدوین راهبردهای جامع و واکنش به موقع می‌باشد.

بررسی‌های انجام شده در دنیا نشان می‌دهد مدیریت راهبردی و برنامه‌ریزی راهبردی پرکاربردترین ابزار مدیریتی دنیا است (مت و ذکریا، 2015)[1]. تمامی سازمان‌ها و نهادهای موفق دنیا بخش عمده‌ای از موفقیت خود را مرهون برنامه‌ریزی راهبردی می‌دانند. از طرفی باتوجه به شرایط پر شتاب، متغییر و پیچیده سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، این سؤال در ذهن ایجاد می‌شود، که آیا هیئت­های دینی و مذهبی استان ایلام در راستای اهداف و برنامه­های کلان کشوری اقداماتی انجام داده­اند؟. با توجه به این سؤال محقق در طی این مطالعه درصدد است که با بررسی اسناد و مطالعه کافی این مشکل را بررسی و راه کارهای لازم را ارائه نمایید. بدین منظور موضوع پژوهش تدوین راهبردی­های فرهنگی هیئت­های دینی و مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام انجام می‌پذیرد.             

1-3. اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

فرهنگ یا تمدن کلیت درهم تافته است، شامل دانش، دین، هنر، قانون، اخلاقیات، آداب و رسوم و هرگونه توانایی و عادتی که آدمی همچون عضوی از جامعه به دست می‌آورد. فرهنگ اساساً بنایی است مبین تمامی باورها، دانش‌ها، ارزش‌ها و مقاصدی که شیوه زندگی هر ملت را مشخص می‌کند(ویسی حصار و توانگر، 1393).

تدوین برنامه‌ریزی مطلوب و ارائه خط‌مشی‌های دینی و مذهبی یکی از اهداف و سیاست‌های کلی توسط سازمان تبلیغات اسلامی در حمایت و توسعه فعالیت‌های فرهنگی هیئت‌های دینی و مذهبی است.  بر این اساس برخی از مهمترین ضرورت­های پژوهش به شرح زیر می­باشند:

سازماندهی و تقویت رو به رشد سیاست‌ها و برنامه‌های فرهنگی و مذهبی هیئت­ها؛

 ایجاد نگرش مثبت در مدیران در جهت سمت‌دهی و برنامه‌ریزی استراتژیک در برنامه‌های هیئت‌های دینی و مذهبی؛

احصاء نقاط قوت و ضعف هیئت‌های دینی و مذهبی و تبدیل فرصت‌ها به نقاط قوت؛

توسعه و گسترش رویکرد توجه بیشتر به جوانان و نوجوانان جامعه در استان ایلام.

تدوین این برنامه راهبردی با مشخص ساختن اولویت‌های فرهنگی هیئت­های دینی و مذهبی، هدف‌گذاری برنامه‌ریزی را در امر فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی تسهیل می‌سازد. و موجبات توانمندسازی هر چه بیشتر این سازمان را در سطح ملی و استانی فراهم می‌سازد.

1-4. بهروه وران پژوهش

 انجام این پژوهش، با شناسایی و بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت­ها و تهدیدات فرهنگی هیئت­های دینی و مذهبی استان ایلام متناسب با ویژگی‌های بومی، ایرانی- اسلامی ارائه می‌گردد و در یک تحلیل جامع پیشنهاد‌ها و راهکارهای کاربردی و عملی برای بهبود تبلیغ و نشر فرهنگ اسلامی در استان ایلام ارائه می‌گردد.

جدول1-1: بهره­وران پژوهش

ردیف

نام سازمان

نوع استفاده

1

سازمان­های تبلیغات اسلامی در سراسر کشور

تدوین راهبردهای فرهنگی هیئت­های دینی و مذهبی در جهت دستیابی به اهداف این سازمان، قابلیت کاربرد دارد.

2

آحاد مردم جامعه

این پژوهش می­تواند در افزایش آگاه سازی مردم در برابر هجوم فرهنگی مؤثر باشد.

3

نهادهای سیاستگذار فرهنگی سازمانی استان ایلام

با این پژوهش رویکردی جدید در عرصه فرهنگ در استان شکل می­گیرد.

4

پژوهشگران و افراد دانشگاهی

مبنایی جدید برای تحلیل و پژوهش در عرصه فرهنگ ایرانی اسلامی فراهم می­شود.

1-5. اهداف تحقیق

 هدف اصلی: تدوین راهبردهای فرهنگی در هیئت­های دینی و مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام می­باشد.

اهداف فرعی:

 شناسایی نقاط قوت[2] فرهنگی در هیئت­های دینی و مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام.

 شناسایی نقاط ضعف[3] فرهنگی در هیئت­های دینی و مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام.

 شناسایی فرصت­های[4] فرهنگی در هیئت­های دینی و مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام.

 شناسایی تهدیدهای[5] فرهنگی در هیئت­های دینی و مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام.

 تدوین استراتژی‌های قابل اجرا بر اساس تقابل قوت‌ها، ضعف‌ها، تهدیدات و فرصت‌های فرهنگی در هیئت­های دینی و مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام.

1-6. سؤال­های تحقیق

1. نقاط قوت s، ضعف w، فرصت‌ها O و تهدیداتT فرهنگی در هیئت­های دینی و مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام کدامند؟

2. استراتژی so، مبتنی بر فرصت‌ها و نقاط قوت هیئت­های دینی و مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام در زمینه فرهنگ کدامند؟

3.  استراتژی wo، مبتنی بر فرصت‌ها و نقاط ضعف‌ فرهنگی، هیئت­های دینی و مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام کدامند؟

4. استراتژی ST، مبتنی بر نقاط قوت و تهدیدات فرهنگی، هیئت­های دینی و مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام کدامند؟

5. استراتژیWT، مبتنی برتهدیدات و نقاط ضعف فرهنگی، هیئت­های دینی و مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی استان ایلام کدامند؟

1- 7. روش تحقیق

 روش تحقیق در این پژوهش پیمایشی از نوع توصیفی تحلیلی می‌باشد، بدین صورت که در ابتدا با توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی، اهداف فرهنگی هیئت­های دینی و مذهبی تدوین گردید.                                                       

 سپس اهداف فرهنگی موجود را با توجه به اهداف، برنامه‌ها، و فعالیت‌های سازمان تبلیغات اسلامی به نظرسنجی گذاشتیم، و متعاقب آن با توجه به شرایط محیطی، قوانین و مقررات فرهنگی، بودجه سازمان تبلیغات اسلامی، قوت‌ها و ضعف‌ها ، فرصت‌ها و تهدیدات خارجی، وضع مطلوب طراحی و در نهایت استراتژی‌های مناسب تدوین و پیشنهاد ‌گردید. 

1-8. تعریف متغییرها

1-8-1. تعریف مفهومی متغییرها

مدیریت استراتژیک:

 هنر و علم تدوین، اجرا وارزیابی تصمیمات بین وظیفه‌ای است که سازمان را در رسیدن به اهدافش توانمند می‌سازد (دیوید، 1394).

راهبرد یا استراتژی:

راهبرد به زبان ساده به مجموعه راه­های رسیدن به هدف اطلاق می‌شود و در نوشتن برنامه برای نشان دادن آن از کلمه (از طریق) استفاده می‌شود.

تحلیلSWOT:

SWOT سرواژه قوت‌ها و ضعف‌های داخلی کسب و کار و فرصت‌ها و تهدیدات محیط آن است. تجزیه و تحلیل SWOT شناخت نظام یافته این عوامل و استراتژی‌های است که بهترین ترکیب میان آنها را منعکس می‌سازد. این تجزیه و تحلیل بر این منطق استوار است که استراتژی اثربخش، قوت‌ها و فرصت‌ها را در حداکثر و در عین حال که ضعف‌ها و تهدید است آن را به حداقل می‌رساند (مت و ذکریا، 2015)، این ماتریس یکی از ابزارهای مهمی است که مدیران بدان وسیله اطلاعات را مقایسه می‌کنند و می‌توانند با استفاده از آن چهار نوع استراتژی ارائه نمایند: استراتژی SO، استراتژی WO، استراتژی ST و استراتژیWT (دیوید، 1394:360).               

فرصت‌ها (O):

به مجموعه عوامل خارجی سازمان گفته می‌شود که سازمان تبلیغات اسلامی با استفاده از آنها می‌تواند به اهداف خود برسد.

تهدیدها (T):

به مجموعه عوامل مؤثر و مداخله‌گر خارج از سازمان اطلاق می‌شود که به عنوان مزاحم عمل نموده و مانع از اجرای برنامه‌ها و در نتیجه تحقق اهداف سازمان تبلیغات اسلامی می‌شود.           

نقاط قوت (S):

به مجموعه توانمندی‌ها و منابع سازمانی اطلاق می‌شود که سازمان را در نیل به اهداف یاری می‌رساند (فرد،1393).  

نقاط ضعف (W):

به مجموعه عوامل داخلی سازمان گفه می‌شود که مانع از تحقق اهداف سازمان تبلیغات اسلامی می‌شوند

1-8-2. تعریف عملیاتی متغیرها

راهبرد یا استراتژی:

 وضع موجود، وضع مناسب، وضعیت مطلوب، سیاست‌ها و تاکتیک‌ها.                    

نقاط قوت (S):

نیروی انسانی متخصص، امکانات، سرمایه.                                    

نقاط ضعف (W):

کمبود منابع، معضلات مربوط به نیروی انسانی.

فرصت‌ها (O):

 قوانین دولتی، مسائل فرهنگی، مسائل سیاسی.

تهدیدها (T):

 تهاجم فرهنگی، تغییر نگرش مردم،  قوانین و مقررات دست و پاگیر(فروزنده دهکردی،1394).

[1] - Maat, and Zakaria

[2]- Strengths

[3]- Weaknesses

[4]- Opportunities

[5]- Threats

مقدمه

در فرهنگ لغت عمید و دهخدا، فرهنگ به معنای ادب، دانش، علم، معرفت، تعلیم و تربیت، آثار علمی و ادبی یک قوم یا ملت، به کار رفته است (ویسی حصار و توانگر، 1393)، واژه­ی فرهنگ علی رغم این که سابقه­ی طولانی دارد و از حیات پر معنای هزاره­های آن می­گذرد، همچنان این واژه کاربرد خود را حفظ کرده، اما در عصر حاضر بر بار معنایی آن افزوده شده است. این کلمه امروزه شالوده­ی هر جامعه­ای می­باشد و در پرتو آن شاخص­های دیگر در عرصه­های مختلف جامعه، معنا و مفهوم و تشخیص پیدا می­کنند. فرهنگ موضوعی دائمی برای دولت‌ها و نیز موضوعی محوری در خصوص پیشرفت و موفقیت ملت‌ها بوده و به دلیل تغییرات وسیع و گسترده ارتباطات جهانی ضرورت تدوین راهبردهای فرهنگی آشکار می‌شود. در این فصل از پژوهش در بخش اول مبانی نظری برنامه­ریزی راهبردی نوشته شده، در ادامه و در بخش دوم مطالبی درباره فرهنگ و آشنایی با هیئت­های مذهبی بیان شده و در پایان سابقه مطالعات و پژوهش­های انجام گرفته در داخل و خارج کشور آمده است.

بخش اول: مبانی نظری برنامه­ریزی راهبردی

2-2. مفهوم استراتژی

فرهنگ وبستر[1] استراتژی را این چنین تعریف می‌کند:

«علم و هنری که فرمانده نیروهای نظامی در هنگام مواجهه با دشمن جهت بهره گیری از موقعیت‌ها و امکانات بکار می‌بندد».

واژه استراتژی[2] از ریشه یونانی استراگما به معنای فرمانده ارتش، مرکب از دو کلمه ارتش و رهبر گرفته شده است. مفهوم استراتژی ابتدا به معنای فن هدایت، تطبیق و هماهنگ سازی نیروها جهت نیل به اهداف جنگ در علوم نظامی بکار گرفته شد. سپس تئوریسین‌های علم مدیریت، استراتژی را چگونگی تخصیص منابع کمیاب، جهت رسیدن به اهداف اقتصادی تعریف کردند (فروزنده دهکردی،1394)، در زمان پریکلس (450 ق، م)، به معنای مهارت­های مدیریتی (اداره، رهبری، قدرت و سخنرانی) اطلاق می‌شد. در زمان اسکندر مقدونی (330 ق، م)، به معنای مهارت‌های استفاده از نیروها در غلبه بر دشمنان و مخالفان و ایجاد یک سیستم واحد حکومت بر جهان به کار می‌رفت. استراتژی به حیله‌ها و تدابیر فرمانده نظامی اطلاق می‌شد و این قدیمی ترین تعریف استراتژی است. در زمان ناپلئون استراتژی تعریف دیگری پیدا کرد: «علم حرکات و طرح‌های نظامی» (همان).

مفهوم استراتژی سال­های سال به عنوان یک مفهوم نظامی بکار برده شده است. و در کشور ما هم از کلمه معادل سوق الحبیشی در این مورد استفاده می‌شود که به طور مستقیم به عملیات نظامی مربوط است و به عنوان: لشکر کشی، تعبیه سپاه، علم اداره کردن عملیات و حرکات ارتش در جنگ تعریف شده است (توتونچی افشار، 1382، 12).

‌اندروز[3] در سال 1971 استراتژی را چنین تعریف می‌کند، استراتژی عبارتست از الگوی منظورها، مقاصد، اهداف، خط مشی‌های اصلی و طرح‌های جهت دستیابی به اهداف (دیوید،1394).

هنری مینتزبرگ استراتژی را به پنج مفهوم به کار برده است. که عبارت از طرح، تمهید، الگو، موقعیت، دیدگاه و چشم‌انداز (ابراهیمی نژاد، 1379، 14).

استراتژی عبارت از الگو یا طرحی که هدف‌ها، سیاست‌ها و زنجیره‌های عملیاتی یک سازمان را در قالب یک کل به هم پیوسته با یک دیگر ترکیب می‌کند. اساساً استراتژی مجموعه‌ای از قواعد تصمیم گیری برای جهت دادن به رفتار سازمانی است (فرد،1393).

استفاده از مفهوم استراتژی در حیطه سازمان و مدیریت در نیمه دوم قرن بیستم میلادی توسط هنری فایول و پیتر دراکر آغاز شده است (فروزنده دهکردی،1394).

استراتژی یک مفهوم سیستمی است که به رشد یک سازمان پیچیده همخوانی و جهت می‌دهد (مت و ذکریا، 2015). از این رو باید از رویکرد سیستمی برای شناسایی و تجزیه و تحلیل فرصت ها، موقعیت ها، تهدیدها و تنگناهای محیط بیرونی و جنبه‌های مثبت و منفی درونی سازمان استفاده کرد (حمیدی زاده، 1380، 4).

استراتژی عبارتست از تلاش برای درک این مطلب که در جهان امروزی، چه جایگاهی را به خود اختصاص داده ایم، و نپرداختن به این موضوع که آرزو داشتیم در چه جایگاهی می‌بودیم. بطور کلی می‌توان گفت استراتژی یک طرح عمومی و گسترده در راستای رسیدن به اهداف بلند مدت است. استراتژی‌های سازمانی معمولاًبر ابعاد مختلفی چون بازاریابی، امور مالی، تولید، تحقیق و توسعه و روابط عمومی متمرکز هستند (داوری، 1390، 35).

استراتژی را می‌توان از سه دیدگاه مهم بررسی کرد:

1. تدوین استراتژهای (ایجاد استراتژی های)

2. اجرای استراتژی‌های (به عمل در آوردن استراتژی)

3. کنترل استراتژی (اصلاح و تعدیل استراتژی) (ابراهیمی نژاد، 1379، 12).

بطور کلی می‌توان گفت: اگر چه استراتژی در سازمان‌ها به صورت­های متنوع و متمایز تعریف و تعبیر می‌گردد و نمی‌توان تعریف ویژه‌ای را از استراتژی در بین کلیه مدیران اجرا نمود، اما می‌توان به لحاظ فرهنگی و مفهومی آن، بهره مناسب بر کاربری در هر مقطع را فراهم نمود (فرد،1393).

2-3. تعاریف استراتژی

تعاریف سنتی استراتژی که از ادبیات نظامی یا تجاری سرچشمه گرفته متفاوت می‌باشد. تعریف استراتژی را از پنج دیدگاه می‌توان مطرح ساخت که عبارتند از (مینزبرگ، 1988):

استراتژی به عنوان طرح[4]

استراتژی به عنوان نیرنگ[5]

استراتژی به عنوان الگو[6]

استراتژی به عنوان موقعیت[7]

استراتژی به عنوان نگرش[8]

شایان ذکر است واژه استراتژی در طول سالیان دراز، براساس دیدگاه‌ها وتئوری­های مختلف مدیریت و برنامه‌ریزی به طرق مختلفی تعریف و تفسیر شده و مورد استفاده قرار گرفته است.

استراتژی به عنوان طرح

 عبارت از نوعی کارآگاهانه و یا مجموعه‌ای از رهنمودها است که برای مقابله با وضعیت و یا رخدادی خاص در آینده پیش­بینی می‌شود.

استراتژی به عنوان نیرنگ

 علاقمندان به این تعریف معتقدند که استراتژی ضمن اینکه مفاهیم مطرح در تعریف قبل را دارا می‌باشد، دارای ویژگی خاص است که منجر به نیرنگ و مانوری زیرکانه در مقابل رقبا می‌شود.

استراتژی به عنوان الگو

 براساس این تعریف به دنبال توسعه استراتژی که می‌تواند هم به صورت طرح و یا نیرنگ باشد، مهمترین گام محقق سازی استراتژیها است. لذا در این تعریف استراتژی الگویی در جریان تصمیمها است.

استراتژی به عنوان موقعیت

 چهارمین تعریف این است که استراتژی یک موقعیت است، خصوصاً وسیله‌ای برای قرار دادن سازمان در جایی که نظریه پردازان سازمانی مایلند آن را «محیط» بنامند. براساس دیدگاه برخی صاحب نظران، استراتژی با این تعریف به یک نیروی میانجی یا هماهنگ کننده بین سازمان و محیطش، یا به عبارتی، بین موقعیت درونی و بیرونی تبدیل می‌شود.

استراتژی به عنوان نگرش

 تعریف چهارم استراتژی (موقعیت) سعی دارد محلی را برای سازمان در محیط خارج آن بیابد و موقعیت آن را مستحکم کند، در حالی که تعریف پنجم (نگرش) به درون سازمان می‌نگرد.

2-4. اهمیت استراتژی

 جاذبه هر رویکرد مدیریتی، انتظار رهنمون شدن به سود بیشتر برای مؤسسه است این موضوع بویژه درباره مدیریت استراتژیک با تأثیر عمده‌ای که برتدوین و اجرای برنامه دارد صادق است.

استراتژی ابزار بسیار قوی برای مواجهه با شرایط متغیری است که سازمان‌های امروز را احاطه کرده ولی طراحی آن پیچیده و ارائه آن در سازمان هزینه بر و اجرای آن پرخرج است. با این وصف شواهدی وجود دارد که عایدی آن بیش از هزینه‌های آن است (فروزنده دهکردی،1394).

 ویلن و هانگر خاطر نشان می‌سازند که علت افزایش اهمیت فزآینده مدیریت استراتژیک، نیاز سازمان‌ها به پاسخگویی به تلاطمات در حال افزایش محیطی است. از پژوهش‌های سالهای اخیر نیز می‌توان به تحقیق وسیع و جامعی که توسط شافر و دیگران در 324 مؤسسه در 46 کشور مختلف انجام شد، اشاره نمود که در آن این فرضیه که سازمان‌های دارای استراتژی دارای عملکرد بهتر و رشد فروش بیشتری از سازمان‌های فاقد استراتژی می‌باشند(مت و ذکریا، 2015). سازمان‌ها نمی‌توانند در گذشته زندگی کنند حتی اگر در گذشته مرتکب خطایی شده باشند؛ لیکن باید به آینده نگاه کرد و آنچه در ده سال آینده ممکن است رخ دهد را پیش بینی نمود. سازمان‌های نوین با توجه به عوامل مؤثر در بازار و اقلیم اقتصادی رایج، به وسیله روش‌های نوین اداره می‌شوند (فرد،1393).

دو پژوهشگر دیگر به نامه‌های کوک و فریز نیز گزارش کرده‌اند که عملکرد بسیار عالی شرکت‌های مورد تحقیق گویای دیدگاه­های استراتژیک و توجهی است که آنها به دوره‌های بلند مدت تر می‌نمایند.

2-5. مدل­های مدیریت راهبردی

مدل­های مختلفی در زمینه مدیریت راهبردی وجود دارد که با توجه به اهداف سازمان کاربرد خاص خود را دارد. دراین قسمت چند نمونه از مدل­های معروف به همراه توضیحات مختصری درباره هر یک ارائه می­گردد.

2-5-1. مدل فیلیپس

مشخصه خاص این مدل برنامه‌ریزی استراتژیک آن است که در آن استراتژی‌ها مستقیماً مبتنی بر اهداف استخراج می‌شوند. بنابراین برای استفاده از آن ابتدا می‌بایست اهداف بلند مدت سازمان را در زمینه‌های مشخص دسته بندی نمود و سپس استراتژی‌های را به عنوان مسیر و روش رسیدن این اهداف اتخاذ کرد. در ذیل نمونه‌ای از دسته بندی اهداف اشاره شده است. این دسته بندی غالباً برای سازمان‌های تولیدی قابل اعمال است:

بازار (استراتژی‌های ممکن: حفظ بازار فعلی، توسعه بازار، افزایش صادرات، حذف بخشی از بازار)؛

کیفیت (استراتژی ممکن: بهبود کیفیت محصولات تولیدی، استقرار نظام‌های کیفی مختلف)؛

بهره وری (استراتژی ممکن: بهبود بهره وری واحدهای مختلف شرکت، افزایش بازدهی تجهیزات)؛

نوآوری (استراتژی‌های ممکن: افزایش توان طراحی، فعال کردن واحد)، (مت و ذکریا، 2015).

2-5-2. مدل برنامه‌ریزی استراتژیک برایسون

 برایسون در کتاب خود با عنوان برنامه‌ریزی استراتژیک برای سازمان‌های دولتی و غیر انتفاعی، مدل برنامه‌ریزی خود را در هشت مرحله به شرح زیر تدوین نموده است. مراحل فراگرد مورد نظر عبارتند از:

آغاز فراگرد برنامه‌ریزی استراتژیک و حصول توافق درباره آن؛

تعیین و شناسایی دستورهای سازمانی؛

روشن ساختن رسالت و ارزش‌های سازمانی؛

ارزیابی محیط خارجی (فرصت‌ها و تهدیدها)؛

ارزیابی محیط داخلی (نقاط قوت و ضعف)؛

شناسایی مسائل استراتژیک که سازمان با آنها مواجه است؛

تنظیم استراتژی‌های برای مدیریت مسایل استراتژیک؛

برقراری دیدگاه سازمانی کارساز برای آینده (طبیبی، 1389، 179).

2-5-3. مدل پورتر

از دیدگاه پورتر توانایی سازمان در صفحه رقابت، در یک بازار مفروض یا مورد نظر بوسیله منابع اقتصادی و فنی آن سازمان و نیز بوسیله عوامل محیطی که هر یک از آنها ورود آن سازمان را به بازار جدید مورد تهدید قرار می‌دهند، تعیین می‌شود.

از دیدگاه پوتر پنج نیروی محیطی عبارتند از: تهدیدی که از جانب تازه واردها متوجه سازمان است، قدرت مذاکره مصرف کنندگان، قدرت مذاکره عرضه کنندگان مواد اولیه، محصولات جایگزین و یکه تازی سازمان برای تقویت موضع جدید در بازارهای شلوغ (شکل2-1)، (طبیبی، 1389).

 این مدل بر شرایط رقابتی و حساسیت بالا نسبت به ورود و خروج رقبای بالقوه به بازار که باعث کاهش سهم بازار می‌شوند و ارتباط بین نیروهای مؤثر بر عملکرد رقابتی سازمان تأکید دارد. رقبای بالقوه و بالفعل، سهم بازار آنها و همچنین انعطاف پذیری آنها در تولید سهم بسزایی در تسخیر بازار دارد. برای داشتن استراتژی‌های سازمانی اثربخش، مدیران می‌بایست درک روشنی از نیروهای رقابتی داشته و  عکس‌العمل‌های متناسبی نسبت به آنها نشان دهند.

طبق این مدل یک سازمان در شرایطی رقابتی می‌تواند استراتژی زیر را داشته باشد:

1. استراتژی متمایز سازی

 2. استراتژی پیشگامی در کاهش هزینه

 3. استراتژی تمرکز (داوری، 1390).

رقبای بالقوه و بالفعل

رقبای صنعت

شدت رقابت

خریداران

تأمین کنندگان

محصولات جایگزین

شکل2-1. مدل رقابتی پورتر

منبع: (داوری، 1390، 89)

2-5-4. مدل BCG

این مدل از سوی گروه مشاوران دانشگاه بوستون ارائه شده است. در این روش بر سه جنبه از واحدهای سازمانی یا SBU توجه می‌شود: فروش، رشد آن در بازار و این که آیا واحد توانسته است در فعالیت‌های خود همه وجوه نقد را جذب کند، یا پول‌های نقدی را ایجاد نماید یا خیر؟ در این روش، سعی می‌شود میان مصرف و تولید یا عرضه وجوه نقد واحد مورد نظر تعادل برقرار شود (شکل2-2)، (فرد،1393).

ماتریس گروه مشاوران بوستون و ماتریس ارزیابی داخلی و خارجی به گونه‌ای طرح ریزی شده‌اند که به سازمان‌هایی که دارای بخش‌های متعدد می‌باشند این امکان را می‌دهند تا استراتژی‌های گوناگونی را تدوین نمایند. این ماتریس بصورت نمودار می‌تواند سهم نسبی بازار هر یک از بخش‌ها و نرخ رشد صنعت را نشان می‌دهد (دیوید، 1394).

علامت سوال

جریان نقد بسیار منفی

ستاره

جریان نقد نسبتاً خوب

سگ

جریان نقد نسبتاً خوب

گاو شیرده

جریان نقد بسیار مثبت

کم

متوسط

زیاد

زیاد

نرخ رشد بازار

سهم نسبی از بازار

شکل2-2. ماتریسی BCG

منبع: (طبیبی، 1389، 137)

2-5-5. مدل SWOT

تجزیه و تحلیل SWOTنیازها، مشکلات و مسائل بالقوه را شناسایی می‌کند و نقش مهمی را در برنامه‌ریزی استراتژیک ایفا می‌کند (فروزنده دهکردی،1394).

 آنالیز SWOT یکی از ابزارهای استراتژیک تطابق نقاط قوت و ضعف درون سازمانی با فرصت‌ها و تهدید‌های برون سازمانی است. SWOT از ابتدای کلمات قوت[9]، ضعف[10]، فرصت[11] و تهدید[12] گرفته شده است. آنالیز SWOT تحلیل سیتماتیک برای شناسایی این عوامل و تدوین استراتژی که بهترین تطابق بین آنها را ایجاد می‌نماید، ارائه می‌دهد.

از دیدگاه این مدل یک استراتژی مناسب قوت‌ها و فرصت‌ها را به حداکثر وضعف‌ها و تهدیدها را به حداقل ممکن می‌رساند. برای این منظور نقاط قوت وضعف و فرصت‌ها و تهدیدها در چهار حالت کلی SO، WO، ST وWT پیوند داده می‌شود و گزینه‌های استراتژی از بین آنها انتخاب می‌شوند. ماتریس آنالیز SWOT در (شکل2-3)، به تصویر کشیده شده است. (داوری، 1390، 103).SWOT   قالبی را برای شناسایی و تدوین استراتژی‌ها فراهم می‌کند (مت و ذکریا، 2015).

               عوامل درونی

  عوامل بیرونی

نقاط قوت:

S1-....

S2-....

S3-....

نقاط ضعف:

W1-...

W2-...

W3-...

فرصت‌ها:

O1-....

O2-....

O3-...

استراتژی‌هایی که براساس استفاده از نقاط قوت، برای بهره برداری از فرصت‌های پایه گذاری شده‌اند.

استراتژی‌هایی که براساس از بین بردن نقاط ضعف، برای     بهره برداری از فرصت‌ها پایه گذاری شده‌اند.

تهدیدات :

T1 -....

T2-....

T3-....

استراتژی‌هایی که براساس استفاده از نقاط قوت، به منظور مبارزه با تهدیدها پایه گذاری شده‌اند.

استراتژی‌هایی که براساس از بین بردن نقاط ضعف، به منظور مبارزه با تهدیدها پایه گذاری شده‌اند.

شکل2-3. ماتریس آنالیز SWOT

منبع: (داوری، 1390)

تجزیه و تحلیل محیطی، اطلاعات لازم برای شناخت فرصت‌ها و تهدیدها و همچنین قوت‌ها و ضعف‌ها در محیط سازمان را فراهم می‌آورد.

 فرصت‌ها: فرصت یک موقعیت مطلوب عمده در محیط سازمان است. روندهای کلیدی، تغییر در وضعیت رقابت یا قانونی، تغییرات فن شناختی، بهبود روابط با مشتریان و .... از منابع فرصت تلقی می‌شوند.

تهدیدات: تهدید یک موقعیت نامطلوب عمده در محیط مؤسسه است. تهدید یک مانع یا محدودیت کلیدی در موقعیت جاری یا آینده مؤسسه است. به عنوان مثال: ورود یک کامپیوتر جدید، رشد کند بازار، افزایش قدرت چانه زنی خریداران یا تأمین کنندگان کلیدی، تغییرات عمده فن شناختی و ... نوعی تهدید محسوب می‌شوند. قوت‌ها: قوت منبع، مهارت یا مزیت دیگری است نسبت به رقبا و نیازهای بازارهایی که مؤسسه در آن کار می‌کنند یا خواهد کرد. قوت شایستگی متمایزی است که مزیت مقایسه‌ای در بازار محسوب می‌شود. مانند: منابع مالی، تصویر ذهنی، رهبری بازار و روابط با خریداران و...

ضعف‌ها: ضعف یک محدودیت یا کمبود در منابع، مهارتها و توانایی‌هایی است که بطور جدی مانع عملکرد اثربخش می‌شود. تجهیزات، منابع مالی، توانایی‌های مدیریتی می‌توانند از جمله منابع ضعف باشند (مت و ذکریا، 2015). یکی از جنبه‌های جالب اکثر تحلیل‌های SWOT آن است که ضعف‌ها و قوت‌ها و فرصت‌ها و تهدیدها تصاویر دقیق یکدیگرند، بدین معنی که بزرگترین نقاط قوت یک سازمان ممکن است بزرگترین ضعف‌های آن نیز باشد (براسیون، 1381، 166). تجزیه وتحلیلSWOT به این موارد توجه دارد:

[1]- Webster

[2]- Strategy

[3]- Andrews

[4] - plan

[5] - ploy

[6] - .pattern

[7]- .position

[8]- perspective

[9] - Strength

[10] - Weakness

[11] - Opportunity

[12] - Threat

Formulation cultural strategies of religious boards of Ilam provincial Islamic propagation organization

Abstract

Todays, paying attention to the role and importance of highly planning to attain organizational goals has been increased and some thinkers reminded it as a source of competitive benefit making. The purpose of present research is to prepare cultural strategies of religious boards of Ilam provincial Islamic propagation organization. Research method is statistical, also, descriptive-analytical. As such primarily by using interview and open questionnaire, internal factors (strengths and weaknesses) and external factors (opportunities and threats) were identified, subsequently these factors were reviewed by using closed questionnaire. In order to analyze research findings, it was used such statistical tests as single sample T test, adjusted factorial analysis and SWOT analysis. Finally, 17 strategies were prepared and recommended for this organization, including 6 SO, 3 ST, 5 WO and 3WT strategies.

Keywords: strategic planning, religious boards, Islamic propagation organization, Ilam province, SWOT.