پایان نامه ارزیابی توسعه گردشگری با استفاده از مدل دلفی و AHP جهت ارائه یک استراتژی کارامد در شمال ایران (مطالعه موردی شهرستان رامسر)

فصل اول

کلیات تحقیق  

بخش اول : کلیات تحقیق

1-1-1 مقدمه:

امروزه پدیده گردشگری از یک پدیده ساده ی دید و بازدید فراتر رفته و ابعاد و اهمیت ویژه ای یافته است تا جایی که از آن به عنوان یک صنعت بزرگ و مولد و مادر نام برده می شود. به طوری که در بسیاری از کشورهای پیشرفته اقتصادی و برخی کشورهای در حال توسعه که از جاذبه های فراوان تاریخی ، فرهنگی ، طبیعی و امکانات و تسهیلات خوب گردشگر برخوردار می باشند سهم بزرگی از درآمد ملی از محل توسعه گردشگری تامین می گردد. بی جهت نیست که اغلب کشورها به ویژه آنهایی که از قدمت تاریخی و جاذبه های فرهنگی و طبیعی بیشتری برخوردارند از طریق ایجاد ، احداث ، استقرار و توسعه تسهیلات  و تأسیسات لازم گردشگری در تلاشند تا سهم بالاتری از موج فزاینده میهمانان به ویژه جهانگردان کشورهای همجوار خارجی را که ارز آوری بیشتری دارند ، به سوی خود جلب کنند.

در قالب فعالیت های اکوتوریسم نیز، انسان خسته شهرنشین را به دامان شیوه های معیشت و زندگی طبیعی پناه داده و حجم زیادی از پرخاشگری ها و هیجان های کاذب محیط شهری را از میان می برد ویژگی های شاخص محیط های انسانی ، فرهنگی ، طبیعی و ... را به جامعه جهانی معرفی می نماید (قرخلو،1386،ص3).

در سال های اخیر گردشگری به عنوان راهکاری جدید برای رهایی از  شرایط فقر ، بیکاری، آشفتگی های محیطی و توسعه نیافتگی کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه  مورد توجه قرار گرفته است. به نظر می رسد کشورهایی که از قابلیت های بالقوه مناسبی در این زمینه برخوردارند بتوانند توسعه گردشگری را در برنامه های توسعه ملی خود گنجانده و راه تکاملی را طی نمایند.

از سویی دیگر رشد سریع صنعت گردشگری در نیم قرن اخیر فشار روزافزون بر محیط زیست را در پی داشته است و اولیت دادن به به منافع اقتصادی ناشی از توسعه عنان گسیخته صنعت گردشگری و عدم توجه به توسعه و رشد هماهنگ گردشگری شهری و روستایی  موجب خدشه دار شدن اصول توسعه پایدار در جوامع مختلف شده است و محیط زیست را با خطرات روزافزونی مواجه کرده است.

استان مازندران و شهرستان رامسر نیز از این قاعده مستثنی نبوده و علارغم داشتن جاذبه های طبیعی فراوان در عمل با تبعات مثبت و منفی رشد این صنعت مواجه است. ارزیابی روند توسعه این صنعت و پستی ها و بلندی های پیش روی آن  امری است که نیاز به شناخت و بررسی دقیق و کاربردی  دارد.

1-1-2 بیان  مسئله تحقیق:

در حال حاضر صنعت گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین منابع اقتصادی جهان محسوب می شود و پیش بینی می شود که در دهه 2020 میلادی به صنعت شماره یک جهان تبدیل گردد. بنابر آمار سازمان جهانی گردشگری در سال 2001 نزدیک به 700 میلیون نفر در جهان سفر توریستی انجام داده اند و درآمدهای ناشی از صنعت گردشگری در حدود 500 میلیارد دلار آمریکا بوده است. این ارقام در سال 2009 ، برای گردشگران به 922 میلیون نفر و درآمد حاصل از آن به 944 میلیارد دلار رسیده است (www.unwto.com). با اینکه کشور ایران از نظر جاذبه های توریستی یکی از برجسته ترین کشورهای دنیا محسوب می شود ولی سهم ایران از درآمد های بازار جهانی توریسم بسیار اندک و ناچیز است که بیانگر چالشهای بزرگ توسعه توریسم در ایران است ) حیدری چیانه،1383).

شمال ایران به عنوان یکی از قطب های گردشگری کشور با داشتن میراث های طبیعی بی نظیر سالانه میلیون ها گردشگر را به خود جذب می کند. فارغ از بحث درآمد زایی و ایجاد اشتغال در منطقه به نظر می آید تبعات منفی اکولوژیکی آن نگرانی های جدی را بوجود آورده است. و این در حالی است که مراکز مهم گردشگری جهان با جذب گردشگران انبوه بر تبعات منفی زیست محیطی نیز غلبه کرده اند.

شهرستان رامسر در منتهی الیه غرب استان مازندران در گستره جلگه ای بین  دریا و کوه با آب و هوایی معتدل و مرطوب قرار گرفته وبا داشتن جاذبه های منحصر به فرد طبیعی دارای شرایط بسیار مناسبی برای جذب گردشگر محسوب می شود (حلاج ثانی، 1376). این تحقیق تلاش می کند تا با ارزیابی نقش صنعت گردشگری در شمال ایران به بررسی تأثیرات مثبت و منفی رشد گردشگری بر میراث های طبیعی شهرستان رامسر بپردازد. به نظر می آید مسئله اساسی در شمال ایران به طور عام تمرکز بیش از حد گردشگران در عرصه های طبیعی بطور فصلی باشد. لذا با توجه به اهمیت مسئله مورد تحقیق سوالاتی به شرح زیر طرح می گردد:

آیا رشد  گردشگری در شهرستان رامسر منجر به آسیب میراث طبیعی منطقه شده است؟

آیا تسهیلات و امکانات گردشگری موجود ضامن حفظ و ارتقای کیفیت منابع طبیعی گردشگری در محیط های روستایی و شهری است؟ 

آیا عدم وجود رشد مناسب و هماهنگ گردشگری تلفیقی (شهری-روستایی) فشار زیادی را بر محیط زیست شهرستان رامسر وارد کرده است؟

1-1-3 پژوهشهای علمی انجام شده قبلی در ارتباط با پایان نامه

با توجه به رشد و توسعه صنعت  گردشگری در سراسر جهان و نیاز روزافزون بشر به تفریح و گشت و گذار، موضوع گردشگری ، ابعاد ، روند و تبعات مثبت و منفی  آن دیر زمانی است که مورد توجه پژوهشگران و محققان داخلی و خارجی   قرار گرفته است. لذا جا دارد در ادامه به تعدادی از این پژوهش ها اشاره شود.

لیو اکسولینگ و همکاران در سال 2009 مطالعه ای  در باره تأثیرات رشد گردشگری بر روی امنیت اکولوژیکی و فرهنگی با بکار گیری مدل های سلسله مراتبی در کاناس چین داشته اند. تحقیقاتشان نشان داده است که رشد بی رویه گردشگری می تواند آسیبی برای میراث های طبیعی باشد. این تحقیق با ارائه پیشنهاداتی به جمعبندی می پردازد   (LIU Xuling et al, 2009).

تحقیق دیگری در باره نقش عوامل دینامیک در توسعه گردشگری نشان می دهد که چگونه نظارت و کنترل عوامل تقویت کننده گردشگری منجر به تثبیت رشد همراه با پایداری محیط طبیعی منطقه می گردد. این تحقیق با کاربست مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی به جمعبندی مراحل مطالعه و سپس ارائه راهکار می پردازد ((ZHUNG Yun, PENC Hua, 2002.

ایوانا لوگار ، در مطالعه ای درباره مدیریت گردشگری پایدار در شهر ساحلی کریکوانیکا کشور کرواسی که  در سال 2010 انجام داده است به ارزیابی تاثیرات منفی ایجاد شده صنعت گردشگری روی محیط زیست، جامعه ، فرهنگ و حتی بر اقتصاد توجه می کند و با ابزار و تصمیم گیریهای سیاسی سعی در بهبود و پایدارتر نمودن توریسم در این شهر دارد (Ivana Logar،2010).

 در پژوهشی تحت عنوان توسعه پایدار گردشگری در لیجیانگ چین  که یکی از نقاط مشهور گردشگری این کشور است آمده است که در سال های اخیر صنعت گردشگری به سرعت گسترش یافته و در کیفیت زندگی ساکنان بومی تاثیرات خوبی ایجاد کرده است اما گسترش آن با عث تنزل رتبه زیست محیطی منطقه گشته است. نویسنده اشاره می کند که گردشگری این شهر هم اکنون پایدار نیست و پیشنهاد می کند که باید تغییراتی در سیاست گسترش گردشگری امروزی به سمت پایدارتر نمودن آن در دوره بلند مدت ایجاد شود . در پایان پیشنهاداتی برای مسیر توسعه گردشگری لیجیانگ مطرح می کند ( Zhang Hong،2000).

فنل در کتاب مقدمه ای بر طبیعت گردی به اکوتوریسم و ابعاد آن پرداخته و  تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم گسترش صنعت گردشگری بر توان  اکولوژی  محیطی، ارزیابی تاثیرات اکولوژی گردشگری ، مفهوم ظرفیت قابل تحمل محیط و در نهایت به فنون مدیریتی و برنامه های آموزشی و اطلاع رسانی جهت توسعه پایدار و سالم این صنعت اشاره کرده است (فنل، 1385).

پیترمیسون در بخشی از کتاب خود به بحث در رابطه با اثرات گردشگری بر محیط زیست پرداخته و با انجام مطالعات موردی سعی در تفهیم به خطر افتادن این میراث طبیعی مهم از طریق گسترش صنعت گردشگری دارد لذا گردشگری برنامه ریزی شده و مدیریت شده را در ارتباط با اثرات زیست محیطی موضوعی حیاتی می پندارد (پیترمیسون،1387).

  ترسا گرین وهمکاران در سال 2007 در پژوهشی به گردشگری جرایر بالیاریک در دریای مدیترانه پرداخته اند. نتایج تحقیقاتشان نشان میدهد که تقاضای گردشگری به شدت به تکامل فعالیت های اقتصادی در هر کشور مبدا و به رابطه هزینه زندگی گردشگران در مقصد بستگی دارد. اینان به بررسی اثرات منفی گردشگری بر محیط زیست طبیعی نیز پرداخته و توسعه پایدار گردشگری را در ادامه مدنظر دارند. این مطالعه در آخر پیشنهاد میکند که تنوع پیشرفت و فراهم شدن کیفیت خدماتی سطح بالا در اندازه گیری سیاست گردشگری تاثیر زیادی دارد( Teresa Garý´n et al ،2007).

بوسابا سیتیکارن  در سال 2002 در مقاله ای با عنوان جنبه های گردشگری و توجهی کلیدی به توسعه پایدار به تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم صنعت گردشگری روی منابع طبیعی ، ساختمان سازی و محیط فرهنگی در هر ناحیه توریستی و نواحی مجاور آن توجه داشته و به ابعاد گوناگون تاثیرات گردشگری بر جنبه های  اقتصادی اجتماعی فرهنگی و زیست محیطی توجه می کند و در نهایت راهکارهایی را برای دستیابی به توسعه پایدار گردشگری پیشنهاد می کند (Bussaba sitikarn, 2002).

دهستانی در پژوهشی تحت عنوان برنامه ریزی کالبدی گردشگری مطالعه موردی شهرستان آستارا به شناسایی پتانسیل های گردشگری شهرستان  ، شناسایی موانع توسعه گردشگری، نحوه الگوی مالکیت و کاربری زمین با توجه به شرایط خاص منطقه و کمک به توسعه عناصر و اجزای تشکیل دهنده سیستم گردشگری به ویژه جاذبه های موجود در منطقه می پردازد و در آخر به ایراد راه حل هایی جهت توسعه مناسب و سالم گردشگری در جهت تححق اهداف گردشگری پایدار می پردازد (دهستانی،1383).

طهماسبی پاشا و مجیدی نیز در سال 1384 در  مطالعه ای چشم انداز گردشگری سواحل جنوبی دریای خزر و آثار آن بر توسعه شهرها و روستاهای منطقه تاثیر گردشگری در منطقه غرب استان مازندران را مورد بررسی قرارداده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که بین پدیده گردشگری و عوامل اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی منطقه رابطه معنی داری برقرار است (طهماسبی پاشا،مجیدی،1384).

1-1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق

در حال حاضر گردشگری ( Tourism) در رامسر به شکل داخلی آن ( ایرانگردی ) مطرح است و شکل خارجی آن (جهانگردی) کمتر مطرح می باشد. مع الوصف، این نوع گردشگری نیز که غالباً با گذران اوقات فراغت همراه است، حائز اهمیت فراوان می باشد. از نظر اقتصادی، مسافران و میهمانان تابستانی و نوروزی یکی از منابع عمده درآمد شهرستان رامسر را تشکیل می دهند. اقلیم مناسب ، نزدیکی به کلانشهر تهران و همجواری کوه ، دریا و ساحل همراه با امکانات تفریحی شهرستان هرساله پذیرای تعداد زیادی از گردشگران است . استقبال گردشگران  از جاذبه های طبیعی و مصنوعی شهرستان پیامدهای مثبت و منفی را  در محیط به جای خواهد گذاشت که نیاز به  بررسی های دقیق و کارشناسانه داشته  تا آسیب ها شناسایی و راهبردهای مناسب جهت بهبود و حفاظت از میراث طبیعی شهرستان ارائه  شود.

1-1-5 اهداف تحقیق:

با توجه به اینکه استان مازندران جزء نواحی سرسبز و زیبای ایران است و هر ساله میلیونها نفر گردشگر از جاذبه های بکر و زیبای شهری و روستایی این استان دیدن می کنند و با توجه به این موضوع که صنعت گردشگری می تواند باعث کسب درآمد و ایجاد اشتغال در منطقه شود لذا تدبیر یک راهکار کارآمد و سنجیده به منظور برقراری تعادلی  مناسب به منظور استفاده درست از گردشگری تلفیقی (شهری و روستایی) با هدف ساماندهی  و بهره وری صحیح  این صنعت و دسترسی به گردشگری پایدار و جلوگیری از فشار مضاعف بر اکوسیستمی خاص در شهرهای شمالی ایران می تواند موثر باشد.

بنابراین اهداف تحقیق عبارتند از:

1) بررسی تأثیر تعداد و آگاهی گردشگران بر حفظ میراث طبیعی؛

2) شناخت علل کمبود و ناکارآمدی زیرساخت های گردشگری و تأثیر آن بر میراث طبیعی؛

3) کاربست مدل های مورد نظر با شاخص سازی مناسب در منطقه موردمطالعه.

1-1-6 تدوین و ارائه فرضیات تحقیق:

در تعریف فرضیه می توان گفت: فرضیه عبارت است از حدس یا گمان اندیشمندانه در باره ماهیت، چگونگی و روابط بین پدیده ها، اشیاء و متغیرها، که محقق را در تشخیص نزدیکترین و متحمل ترین راه برای کشف مجهول کمک می نماید (حافظ نیا، 1377، ص 19 ). 

با توجه به سوالات این پژوهش و به منظور ارائه پاسخهای مناسب فرضیه های این تحقیق عبارتند از:

1- به نظر می رسد رشد گردشگری در شهرستان رامسر منجر به تهدید توان اکولوژیکی منطقه شده است.

2- به نظر می رسد کمبود و ناکارآمدی تسهیلات و امکانات گردشگری منجر به تشدید تهدید میراث های طبیعی منطقه گردیده است.

3- به نظر می رسد  به علت عدم وجود رشد مناسب و هماهنگ گردشگری تلفیقی (شهری-روستایی) فشار زیادی بر محیط زیست شهرستان رامسر وارد می شود.

1-1-7 حدود پژوهش:

این تحقیق در محدوده شهرستان رامسر در غرب استان مازندران با توجه به تأثیرات و پیامدهای گردشگری بر میراث های (اکولوژیکی) طبیعی منطقه با استفاده مدل های فرایند تحلیل سلسله مراتبی و دلفی انجام می شود.

1-1-8 خلاصه مراحل روش پژوهش:

مرحله اول: مروری بر مطالعات نظری انجام شده بر روی تأثیرات رشد گردشگری بر میراث های طبیعی درجهان و ایران با تاکید بر جنبه های توسعه پایدار و استخراج ابعاد مختلف گردشگری پایدار .

مرحله دوم: تحلیلی از ویژگی ها و خصوصیات منطقه مورد مطالعه  به منظور شناخت ابعاد مطرح در گردشگری در مناطق شمالی کشور در تبعات رشد گردشگری.

مرحله سوم: مطالعه تحلیلی به منظور استخراج شاخص های مناسب برای ارزیابی تأثیرات رشد گردشگری بر میراث های طبیعی  در منطقه.

مرحله چهارم: کاربست مدل های تحلیل سلسله مراتبی و دلفی  در سطح منطقه جهت رتبه بندی عوامل مؤثرو پذرش یا رد فرضیات تحقیق.

Abstract

Tourism as phenomena is now more than being only a simple visit and gained especial dimension worldwide, hence assessing its positive and negative impacts allotted wide in tourism literature. With regard to the current situation and the growth of this industry in Iran and Northern provinces, this paper tried to assess the positive and negative impacts of tourism on natural heritage of Ramsar Township. The methodology of the research is based on descriptive-analytical methods which employed Analytical Hierarchical Process (AHP) and Delphi models to present an efficient strategy for tourism development and appropriate planning. Also some statistical techniques were used to classify, sampling, testing and analyzing. The results revealed that imbalanced growth of tourism in rural and urban areas created severe environmental problems and the only appropriate alternative is integrated rural-urban tourism development which could sustain the natural heritage of the township.

Key words:

 Ecotourism, natural heritage, sustainable tourism, AHP, Ramsar