پایان نامه شناسائی عوامل مؤثر بر انگیزه شغلی دریانوردان ایرانی شاغل بر کشتی های تجاری اقیانوس پیما (مطالعه موردی شرکت ملی نفتکش ایران )

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد ".M.A"

چکیده :

          نیروی انسانی شاغل در سازمانها اصلی ترین سرمایه در اختیار مدیران است و مدیریت منابع انسانی مهمترین و شاید اصلی ترین وظیفه مدیران می باشد. رفتار و فعالیت انسانها ناشی از انگیزه های آنان است. از آنجائیکه تقویت انگیزه ها میتواند منجر به بهبود و موفقیت بیشتر هر سازمانی گردد، لذا شناسایی عوامل موثر بر انگیزه می تواند به مدیران و سرپرستان کمک نماید تا از منشا انگیزه کارکنان خود واقف گردیده و رفتار کارکنان را به سمت اهداف مطلوب سازمانی هدایت نمایند. به همین دلیل در این تحقیق سعی نمودیم مهمترین عوامل موثر بر انگیزه شغلی دریانوردان ایرانی شاغل بر کشتیهای تجاری اقیانوس پیما (مطالعه موردی شرکت ملی نفتکش)را شناسایی کرده و در گام بعد به اولویت بندی این عوامل بپردازیم. این تحقیق از حیث هدف کاربردی و از حیث روش توصیفی – پیمایشی می باشد. جامعه آماری این تحقیق را 540 نفر از دریانوردان خبره شرکت ملی نفتکش که شامل: 1- افسران کلیدی با حداقل10 سال سابقه کار 2- کلیه افسران جز با درجه آخرین سمت افسری در رده مربوطه با حداقل 5 سال سابقه کاری 3- ملوانان با حداقل مدرک دیپلم و10 سال سابقه کار تشکیل می دهند. که حجم نمونه آماری بر اساس جدول کرجنسی – مورگان 224 نفر می باشد و روش نمونه گیری به صورت تصادفی طبقه ای ساده است و روش جمع آوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای و میدانی بوده است. در پی مطالعه متون و تحقیقات موجود در زمینه انگیزش و تکنیک های تصمیم گیری و همچنین مصاحبه با متخصصین و اساتید که همگی فرمانده و سر مهندس کشتی های اقیانوس پیما بودند در قالب روش دلفی پرسشنامه ای بصورت مقیاس پنج درجه ای لیکرت تنظیم گردید و در بین نمونه آماری توزیع شد.پس از تجزیه و تحلیل پرسشنامه اول با استفاده از روشهای آماری و نرم افزار SPSS ، بیست متغیر اثر گذار و عوامل نهایی شناسایی شدند و پرسشنامه دوم تهیه وتوزیع گردید که شامل ماتریس جداول مقایسات زوجی معیارها بوده و داده های حاصل از آن به منظور رتبه بندی معیارها در روش AHP از روش میانگین حسابی و نرم افزار expert choice استفاده شد. یافته های تحقیق نشان میدهد که عوامل اصلی موثر بر انگیزش شغلی دریانوردان به ترتیب عبارتند از:1- شرایط محیط کار2- میزان حقوق و دستمزد-3-نیازهای خاص ماهیت شغلی-4-فراهم نمودن امکانات رفاهی5-عوامل سازمانی 6- عوامل رشد و پیشرفت 7-نحوه سرپرستی و سبک رهبری. می باشد و در ادامه رتبه بندی متغیرهای 20گانه موثر بر انگیزه شغلی دریانوردان ایرانی شاغل بر کشتیهای تجاری اقیانوس پیما صورت پذیرفت و در نهایت برای هر متغیر اثرگذار پیشنهاداتی در جهت ایجاد و یا افزایش انگیزش دریانوردان ارائه شد

واژگان کلیدی : انگیزه شغلی ، دریانوردان ،کشتیهای اقیانوس پیما ، AHP

فصل اول 

کلیات تحقیق

1-1 مقدمه :

چشم انداز عرصه سازمان و مدیریت نشان می دهد که مدیریت بر منابع انسانی، کلید موفقیت هر سازمان به شمار می رود. سازمانها بدون وجود انسان، تنها اداره نمی شوند، بلکه مفهوم خود را از دست می دهند. در واقع با وجود حرکت سریع سازمانها بسوی فن آوری، نقش انسان به عنوان عامل حیاتی و استراتژیک در بقای سازمان بیش از بیش حائز اهمیت است.

در این زمینه روش بکارگیری منابع انسانی جهت رسیدن به اهداف سازمان بسیار مهم بوده و    بگونه ای است که دانشمندان کلید موفقیت سازمانی را مدیریت مؤثر بر نیروی انسانی می دانند. در این راستا مسائل مانند انگیزش، توجه مدیران را به خود معطوف داشته است. (افشاری ، 1379 ، 1)

چرا که رفتار و فعالیت انسانها ناشی از انگیزه ها یا نیازهای آنان است. مدیران با شناخت و پیش بینی انگیزه ها و نیازهای واقعی کارکنان تحت مدیریت خود می توانند به موقع و به طور صحیح به ارضاء نیازها و انگیزه های آنان اقدام نموده و از نیروی انسانی سازمان به نحو مطلوب و در راستای اهداف سازمان بهره وری کنند. مدیرانی که در انگیزش کارکنان خود موفق هستند غالباً محیطی فراهم کرده اند که در آن هدفهای مقتضی و مناسب برای ارضاء نیازهای آنان مهیا شود . عدم توجه به ارضاء نیازهای نیروی انسانی باعث بروز رفتارهای سوء مانند ناکامی لاقیدی پرخاشگری و کاهش شدید بازدهی ترک خدمت در آنها می گردد.(استوار،1382، 23) از آنجائیکه انگیزه متناسب با شرایط زمان ، مکان، و موضوع شیوه های متمایزی را اقتضا می کند لذاکشف و تعیین عوامل مؤثر در انگیزه کارکنان می تواند کمک شایانی به تغییر شرکت به سازمانی پویا بهره ور ، توانمند و دارای منابع انسانی انگیزه مند بنماید.

این پژوهش به شناسایی عوامل مؤثر بر انگیزه شغلی دریانوردان ایرانی شاغل بر کشتی های تجاری اقیانوس پیما و ترتیب اهمیت این عوامل (مطالعه موردی در شرکت ملی نفتکش ایران) پرداخته و پیشنهاد می شود که از نتایج حاصله در شرکتهای مشابه استفاده شود .

1-2 بیان مسئله :

رفتار فرد برانگیختنی است و برای اینکه به کاری دست بزند باید انگیزه آن کار را در او ایجاد کرد و در نتیجه یکی از بحثهای مهم و اصلی مدیریت انگیزش است اما این که یک مدیر بداند که کارکنانش با چه عواملی برانگیخته می شوند و با تغییر کدامین عامل می توان نیروی کار با انگیزش بالا داشت بسیار مهم است انجام اقدامات متناسب با آن موجب تقویت ماندگاری و احساس تعلق به سازمان و ارائه عملکرد مطلوب خواهد شد. منابع انسانی و افراد دریا نورد از اساسی ترین محور فعالیت در سازمانها ، موسسات و شرکتهای  دریانوردی  تشکیل می دهند. و به عبارتی صرف هزینه برای جذب و آموزش آنان را از دو جهت با اهمیت ساخته است یکی به عنوان سرمایه انسانی بالقوه سازمان و دیگری به عنوان موتور محرکه دیگر سرمایه ها ( کشتی ، صنعت حمل و نقل ، تجارت و بازرگانی ) لذا توجه به عوامل انگیزش و تعیین الویت و اهمیت آنها به منزله رسیدگی و توجه به بنیانهای اصیل این صنعت محسوب می گردد . حرفه دریا نوردی دارای شرایط ویژه و خاص است که سایر سازمانها با آنچنان شرایطی که در حوزه دریانوردی با ان مواجه هستند روبرو نمی شوند . انجام کار مداوم و مستمر بدون امکان ترک محیط کار پس از سپری کردن کار موظف روزانه ، پیوند محیطی مکان زندگی فردی و مکان کار که این همگرایی تا حدود 6 ماه (حداقل 3 ماه) ادامه می یابد و تبع گزاره فوق وجود فاصله عاطفی با زندگی خانوادگی و محیطهای اجتماعی باز و عمومی قابل توجه می باشد، کار در فضا و محیط بسته ، کار در شرایط عدم تعادل در خواب و بیداری ، کار در شرایط سخت عملیاتی ، دوری از خانواده ، بنابراین روش انگیزش ( انگیزه ها ) می باید متناسب با فضای کار و حرفه دریانوردی باشد و عوامل انگیزش اثرگذار در کارکنان بخش خشکی در بسیاری از موارد مؤثر بر کارکنان بخش دریایی نیست از آنجایی که انگیزه های یکسان را نمی توان برای هر نوع فضای  حرفه ای و شغلی در نظر گرفت و انتظار اثربخشی یکسان داشت باید تلاش شود که متناسب با نیاز و جو سازمانی و فعالیتهای دریانوردی طبیعت مسئله و شرایط فرهنگی جامعه ایرانی راهکارهای متناسب برای تقویت ماندگاری و ارائه عملکرد مطلوب را کسب و یا طراحی کرد.با عنایت به اینکه محقق در شرکت ملی نفتکش ایران اشتغال داشته و 12 سال در کشتیهای اقیانوس پیما در رده های مختلف افسری مشغول فعالیت بوده و با آگاهی از شرایط و محیط کار و عوامل انگیزش دریانوردان، همواره با این سوال در ذهن خود مواجه بوده است که چه عواملی بر روی انگیزه شغلی این دریانوردان موثر است و ترتیب تاثیر گذاری آن چگونه است؟ شناسایی عوامل موثر بر انگیزش شغلی دریانوردان و تعیین الویت و اهمیت ان با یک شیوه کاملاً علمی نتایج آن برای بهره برداری در اختیار مدیریت سازمان مربوطه و شرکتهای دریایی مشابه قرار گیردو  همچنین یافته های این تحقیق می تواند رهگشای تحقیقات آتی در این حوزه نیز باشد. بنابراین شناسایی عوامل موثر بر انگیزش دریانوردان شاغل بر کشتیهای اقیانوس پیما بسیار کاربردی است

1-3 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق :

ریشه واژه انگیزه از کلمه لاتین mover به معنای حرکت و جنبش گرفته شده است . این واژه در مفهوم امروزی بیانگر فرایندهای روانشناسی است که باعث تحریک ،هدایت پیگیری ، اقدامات و فعالیتهای داوطلبانه در جهت دستیابی به هدف مورد نظر می شوند چنانچه مدیران به دنبال هدایت موفقیت آمیز کارکنان ، در راستای دسترسی به اهداف سازمانی می باشند باید این فرایند روانشناسی را به خوبی بشناسند و درک کنند (کریتنرو ....، 1384 ، 205) اهمیت انگیزش در محیط کار در معادله ای که بیش از نیم قرن توسط مایر (1955) انتشار یافت مشخص شده است لاتام (2007)

انگیزش ×‌ توانایی = عملکرد شغلی

معادله فوق نشان می دهد که چرا موضوع انگیزش از مبانی حیطه های مدیریت منابع انسانی ، روانشناسی صنعتی، و سازمانی، و رفتار سازمانی ، به حساب می آید و برای اینکه سازمانها بتوانند به اهداف خود دست یابند کارکنان باید عملکرد خویش را به سطحی اثر بخش و کارا برسانند . (شکرکن ، 1386، 2)

ایجاد انگیزش در سازمان یکی از مهم ترین عامل روان شناختی برای بکارگیری کارکنان و رسیدن به اهداف سازمانی و فردی است تا به اهداف از پی تعیین شده برسند .

برای اینکه فردی به سطح بالایی از عملکرد برسد . باید تصمیم بگیرد که کار را انجام دهد (انگیزش) بتواند کار انجام دهد (توانایی). مواد وسایل مناسب انجام کار را در اختیار داشته باشد (محیط) نبود هر یک از زمینه ها به عملکرد لطمه می زند بنابراین مدیر باید اطمینان حاصل کند که شرایط سه گانه فوق فراهم می باشد .

اهمیت انگیزش در مشاغلی که تلاش بیشتر کارکنان را می طلبد افزون تر است . به فرض اینکه کارکنان از فرصت لازم برای ارائه عملکرد مساعد و مهارتهای مورد نیاز برای دستیابی به آن برخوردار باشند تحقق اثربخشی به وجود انگیزه در آنان بستگی دارد .

مفاهیم انگیزش در حال تحول است . اکنون مدیران و محققان به این نتیجه رسیده اند که انگیزه کارکنان را نمی توان به سادگی با مدلها و مفاهیم پیشرفته تشریح کرد. یک چارچوب انگیزش زمانی می تواند دارای ارزش واقعی باشد که بتواند طیفی از پیچیدگی ها را که نمایانگر رفتار انسان است در بر گیرد . از این رو برای داشتن عملکردی اثربخش ، سازمان باید بتواند مسائل انگیزش مؤثر در جلب علاقه افراد به عضویت در سازمان و مولد بودنشان را حل کند.

مدیر خوب می تواند با توجه به اولویت و خواسته ها و اهداف فردی و سازمانی از نظریه های مختلف انگیزش استفاده نماید تا کارکنان را به فعالیت قابل قبول برساند آنها را به کار مورد نظر سازمان وا دارد . به اصطلاح مدیر می تواند موتور حرکت کارکنان را روشن و تولید را بهبود بخشیده و مشکلاتی که برای رسیدن به اهداف سازمانی را هموار نماید. (علیزاده ، 1384 ، 5)

انگیزه مانند هر تمهید دیگر ، برای ایجاد انگیزش (بر انگیختن علاقه های بالقوه افراد) و تمایلات کارکنان لازم و ضروری هستند . انگیزه عامل بروز انگیزش است .

مشوق ها به عنوان یک انگیزه هم می تواند باعث ایجاد جریان مثبت شوند یا آن که تبدیل به موانع شوند ((انگیزه ها)) می توانند زمینه ساز شکل گیری ((انگیزشهای)) متفاوتی شوند .

چنانچه پدیده «نور» را به عنوان یک انگیزه در نظر آوریم می تواند باعث ایجاد انگیزش های متفاوتی برای پروانه و سوسک حمام شود پروانه به سوی آن جلب شده و سوسک حمام از آن می گریزد به این ترتیب ضروری به نظر می رسد تا انتخاب مشوق ها به عنوان «انگیزه» به صورت دقیقی متناسب با نوع کار و حرفه باشد چرا که این اتفاق قابل پیش بینی است تا چنانچه مشوق های مورد نظر متناسب با نوع کار و حرفه نباشد به جای آنکه عامل غلبه بر موانع و مشکلات باشد تبدیل به موانع شوند. (ودادی ، 1386 ، 79)

1-4 دلایل انتخاب جامعه تحقیق :

در بخش دریایی ضرورت توسعه حمل و نقل و تجارت دریایی در سطح بین الملل و کمبود نیروی دریانورد متخصص مورد توجه ویژه سازمان بین المللی و از جمله ایران قرار گرفته است گزارش سازمان       بین المللی دریانوردی (IMO)1 نشان می دهد که در حال حاضر بیش از 5/1 میلیون نفر دریانورد در     رده های افسری و فرماندهی در رابطه با شناورهای اقیانوس پیما در سطح دنیا فعال هستند که در این رده ها کمبود وجود دارد و مطالعات بیمکو2 نشان می دهد که این کمبود در سال 2012 میلادی به حدود 84000 نفر دریانورد در رده های افسری و فرماندهی خواهد رسید. (بندر و دریا ، 1388 ، 33 ، 46 ) با توجه به این معضل در سطح بین الملل و همچنین نام گذاری سال 2010 میلادی به عنوان سال دریانوردان و اعلام آن توسط دبیر کل سازمان بین المللی دریانوردی و شعار رفتن به دریا (go to sea campaign) مورد توجه ویژه قرار گرفته و در همین راستا اهداف مهمی در برنامه های کاری اعضای ایمو منظور شده است. (بندر و دریا ، 1388 ، 33 ، 46 ) در حال حاضر فضای بین المللی مربوط به حرفه دریانوردی حکایت از ریزش کارکنان دریایی دارد(ودادی ، 1386 ، 69) سازمان ها و شرکت های دریایی از جمله شرکتهای تخصصی هستند که دارای کارکرد تخصصی می باشند و فعالیت آن ها با فعالیت های عادی سایر شرکت ها تفاوت دارد .

منابع انسانی آموزش دیده در حوزه دریانوردی که آموزش های کلاسیک و تجربی مرتبط با نوع تخصص دریایی را سپری کرده اند . هزینه های متعددی را برای مراکز آموزش و سیستم پرورش دهنده موجب شده اند و به این ترتیب این بخش از منابع انسانی جزوه با ارزشترین منابع جامعه محسوب        می شوند از این رو حفظ منابع انسانی حائز اهمیت بسیار می باشند و لذا مناسبتی قطعی و مسلم دارد تا برای راهبردی آن از مرحله جذب تا حفظ و نگهداری برنامه ریزی مؤثر صورت گیرد (ودادی ، 1386، 25) دانسته است که بر آوردن نیازهای منابع انسانی از لحاظ فرهنگ ، انگیزه و رضایت شغلی باعث تداوم حس تعلق و وابستگی می شود. لذا شناخت نحوه های توجه به این مسایل با تأکید بر حرفه دریانوردی حائز اهمیت می باشد .

مطالعه در حوزه منابع انسانی به ویژه آنها که به برنامه ریزی کنترل و ایجاد ارتباط میان فرایندها      می پردازد هم برای کارکنان و هم برای سازمان ها مفید خواهد بود . و با عنایت به این که محقق در شرکت ملی نفتکش ایران اشتغال داشته و دوازده سال در کشتیهای اقیانوس پیما در رده های مختلف افسری مشغول فعالیت بوده و با آگاهی از شرایط و محیط کار و عوامل انگیزش دریانوردان همواره با این سئوال در ذهن خود مواجه بوده است که چه عواملی بر روی انگیزه شغلی این دریانوردان مؤثر است و ترتیب تأثیرگذاری آن چگونه است؟ شناسایی عوامل مؤثر بر انگیزش شغلی دریانوردان و تعیین اولویت و اهمیت آن با یک شیوه کاملاً علمی نتایج آن برای بهره برداری در اختیار مدیریت سازمان مربوطه و شرکتهای دریایی مشابه قرار گیرد و همچنین یافته های این تحقیق می تواند راهگشایی تحقیقات در این حوزه نیز باشد.

Identifying Factors Affecting Professional Motivation of Iranian Seafarers onboard ocean Going Merchant Vessels

Abstract :

Human force employed in organizations is the main resources available to the managers. Management of human resources is perhaps the most important obligation of the manager activities and behaviors of human being are due to his needs and motivations. Since reinforcing motivations can lead to more improvements and achievements of every organization, the identification of factors affecting on motivation can help managers and supervisors to be aware of the origin of their staff’s motivations and lead their behavior towards the desired organizational aims. For this reason, this research tries to identify the most important factors affecting on professional motivation of the Iranian seafarers working on ocean-going merchant vessels (case study: National Iranian Tanker Company) and to prioritize those factors in the next step. This research is of an "applied" and "descriptive-survey" type according to the goal and the methodology respectively. Statistical community of this research includes 540 of N.I.T.C. expert seafarers consisting:1- key officers (high rank officers) with at least 10 years of experience 2- low rank officers with at least5 years of experience 3- seamen with diploma and at least 10 years of experience. Statistical sample mass based on "Kerjcie-Morgan" table includes 224 seafarers and the sampling method is the "simple random sample" method. The collecting method of data is field and library work. Further to the study of the available texts and researches about motivation and decision-making techniques and also interviewing with experts and lecturers who are masters and chief engineers of ocean-going vessels, a questionnaire has been prepared according to "Delphi method" to the scale of "Likert 5 degrees" and distributed among the statistical community. After analyzing the first questionnaire using the statistical methods and "SPSS" software, 20 affecting variables and also the final factors have been identified. Then the second questionnaire including matrix double scale tables of the criteria has been prepared and distributed. The resulted data has been used to prioritize the criteria of "AHP" method through math average method and the "expert choice" software. The research findings show that the most principle factors affecting seafarers’ professional motivation are prioritized as follows:

1. Work environment 2. The amount of salary and wages 3. Job identification special needs 4. Preparing welfare facilities 5. Organizational factors 6. Advancement and growth factors 7. Leadership style and supervision .

In the next step the 20 variables affecting professional motivation of seafarers’ working on ocean-going merchant vessels has been prioritized. Finally, there have been some suggestions presented for each variable to create or increase seafarers’ motivations.

Key words: professional motivation, seafarers, ocean-going vessels, AHP