پایان نامه رابطه بین باورهای غیر منطقی و افکار خودآیند منفی با گرایش به رفتارهای پر خطر در دانش آموزان دختر

رشته ی روانشناسی- عمومی

پایان­نامه تحصیلی جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد

چکیده

رفتار پرخطر رفتاری است که فرد را در معرض عواقب بد یا ناخوشایند قرار می دهد. هدف از انجام این تحقیق، تعیین و سنجش رابطه بین باورهای غیر منطقی و افکار خودآیند منفی با گرایش به رفتارهای پر خطر در دانش آموزان دختراست. پژوهش حاضر بر اساس ماهیت و روش،تحقیقی توصیفی[1] از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دخترمقاطع دبیرستان دوره دوم شهر رشت است. نمونه آماری به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شده است. و تعداد 234 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. در این پژوهش از روش میدانی، پرسشنامه استفاده شده است. و تجزیه و تحلیل داده ها توسط نرم افزار SPSS20 انجام شده است. برای تحلیل داده ها آزمون فرض‌های تحقیقجهت تعیین رابطه متغییرهای پیش بین (باورهای غیر منطقی و افکار خودآیند منفی) با متغیر ملاک (گرایش به رفتارهای پرخطر) از تحلیل رگرسیون چند متغیری به کار رفته است. بین باورهای غیر منطقی و افکار خودآیند منفی با گرایش به رفتارهای پر خطر در دانش آموزان دخترازنظر آماری معنی دار است(01/0>p).  بین باورهای غیر منطقی با گرایش به رفتارهای پر خطر در دانش آموزان دختر، همبستگی مثبت به میزان (30/0 =r) وجود دارد که از نظر آماری معنی دار است(01/0>P). بین افکار خودآیند منفی با گرایش به رفتارهای پر خطر در دانش آموزان دختر، همبستگی مثبت به میزان (44/0 =r) وجود دارد که از نظر آماری معنی دار است(01/0>P). نتایج بررسی حاضر نشان داد که در ظهور رفتارهای پرخطر نوجوانان، هر دو بعد باورهای غیر منطقی و افکارخودآیند منفی نقش مثبت داشته است. به منظور طرح مداخلات پیشگیرانه در زمینه کاهش رفتارهای پرخطر نوجوانان، باورهای غیر منطقی و افکارخودآیند منفی باید در نوجوانان در اولویت برنامه ها قرار گیرد.

واژگان کلیدی: رفتار پرخطر، باورهای غیر منطقی، افکارخودآیند منفی.

[1].Descriptive

مقدمه

رفتارهایپرخطرمهمترینعاملبهخطرافتادنسلامت جامعهاند.امروزهشیوعرفتارهایپرخطربه خصوصدرنوجوانان وجوانانبهیکیازمهمترینوگستردهتریندلنگرانی های جوامعبشریتبدیلشدهوعلیرغمفعالیت هایسهدههگذشته رفتارهایمخاطرهآمیزدرسطحجهاندارایرشدتصاعدی بودهاست. علترشدشایداینباشدکههنوزجهانوکشورهایدر حالتوسعهبهایننتیجهنرسیدهاندکهبایدانرژیبیپایانوجاهطلبیجوانانرادرکنمایند. وبهخلقفرصت هایواقعی برایجوانانبپردازند(امینیپور وعامری، 1376).درایرانحدود13 درصددانشآموزانپایههایسوم راهنماییتاسومدبیرستانکشوردرمعرضخطرموادمخدر قراردارندوبراساسیپژوهشیکهرویدانشاموراناینپایه هادرسراسرکشورتوسطدفترپیشگیریازآسیب هایاجتماعی وزارتآموزشوپرورشانجامشده،5درصددانشآموزاناینپایهحداقلیکبارموادمخدرمصرفکردهاند.3/13 درصد آنها در معرضخطرمصرفموادمخدرو35درصد تجربهحداقلیکبارسیگارکشیدنرادارند71/8 درصد آنهادرمعرضخطرویادرآستانهکشیدنسیگارهستند (کریمی و همکاران، 1383). بنابرینضروریاستکهیکهماهنگیبینبرنامههای بهداشتمدارسبه صورتخطمشیحمایتیجامعهوآموزش رفتارهایسالمبرایتاثیربردانشآموزانبه وجودآید. پس تغییررفتارهایبهداشتیمردممستلزماطلاعوآگاهیآنهاست دراینراستامربیانبهداشتمدارسبیشترباافرادکمسن وسالوخانوادههاسروکاردارندومیتوانندسهمبسیارمهمی درارتقاءآگاهیسایرینداشتهباشند.مربیانبهداشت مسئولیتآموزشدانشآموزانواولیاءآنها،کارکنانمدارسو همکاریبامراکزبهداشتیودرمانیدرجهتکنترلو پیشگیریازبیماری هارابه عهدهدارند.بنابراینافزایشمیزان آگاهیوآموزشمستمرآنهاحائزاهمیتاست. لذا؛ از آنجایی که میزان خطر پذیری نوجوانان و جوانان نسبت به دیگر دوره های سنی بالاتر است، گرایش بیشتری به این نوع رفتارها دیده می شود.

بیان  مساله

یکیازاهدافمهمبرنامههایتوسعه هرکشور،کاهشآسیبهایاجتماعیاستکهتحققودستیابیبهاینهدف،نیازمندشناختعواملمؤثرایجادآندرجامعهمیباشد. امروزهمحققینسرمایه اجتماعیرایکیازعواملزمینهسازومؤثردرسلامتاجتماعیوکاهشخطرپذیریدرجامعهمیدانند(کارن[1]، 2007). سوث،1995جوانانبهدلیلبحرانهویت،بحرانهایروانیناشیازمشکلاتاجتماعی،ماجراجویی،لذتجویی،وتنوعطلبیبیشازسایرگروههایاجتماعیدرمعرضاستفادهازموادمخدرقرارمی گیرند.نوجواناندردورهایازتحولبهسرمیبرندکهتغییراتسریعدرقلمروزیستی،رفتاری،شناختیوعاطفیازویژگیهایبارزآنهابهشمارمیرود. اینتغییراترشدیناخواسته،فشارهاییرابرنوجوانانتحمیلمیکند. بخشیازاینفشارها،ناشیازتغییراتجسمانی(مانندهورمونی،تغییرناگهانیاعضایبدنوظاهرجسمی) وبرخیدیگرناشیازعواملاجتماعی/ فرهنگی (ازجملهفشاردوستانبرایمصرفسیگار،نقلوانتقالهایخانوادگی،تغییرمدرسه،اختلافوکشمکشبینوالدینویافشارخانوادهبرایپیشرفتتحصیلیدرمدرسهودلبستگیبهگروههایخارجازخانواده ) ،باعثمیشودپرخاشگریوبزهکاریدرآنانرواجیافتهواستفادهازموادشروعبهافزایشکند (زرگرو همکاران،1391). خطرپذیریبهرفتارهاییهمچونسیگارکشیدن،مصرفموادمخدر،الکل،رانندگیخطرناکوفعالیتجنسیزودهنگامگفتهمیشودکهاحتمالپیامدهایمنفیومخربجسمی،روانشناختیواجتماعیرادرفردافزایشدهد. خطرپذیریعلاوهبراینکهانجامرفتارهایپرخطررادربرمیگیرد،بهآسیبپذیریودرمعرضخطربودنازسویمحیطونزدیکانونیزگرایشها،تمایلاتوباورهاینادرستوتهدیدکننده فرددرموردرفتارهایپرخطراشارهدارد (محمدی زادهواحمدآبادی،1387). رفتارهایپرخطرازحیثصدماتوخسارتهایجبرانناپذیرتحصیلی،روانی،دارویی،اجتماعی،قانونی،بهداشتیواقتصادیمثلترکتحصیل،عدمموفقیتتحصیلیوشغلیجسور 1992رکودعلمی،انتشاربیشترمصرفمواد (رحیمیموقروهمکاران،1384)،خطربرقراریرفتارهاینامعمولوپرخطرجنسیوافزایشاحتمالابتلابهبیماریهایمقاربتیبهخصوصایدز( بوید،مککابودآرسی[2]،2003،مارکوییزوگالبان[3]، 2004) وهزینههایزمانیومالیاقداماتتغییررفتار( سلیمانینیا،و همکاران، 1384) قابلتوجهاست. نظریهپردازانروانشناسی،جامعهشناسیوبهداشت،عواملمتعددیرابرایخطرپذیریجوانانونوجوانانمطرحنمودهاند. گروهیویژگیهایشخصیتی(هاوکینزوویز[4]، 1985)،گروهییادگیریمشاهدهای( بندور[5]ا، 1986) وگروهیدیگرشناختهاوباورهارابهعنوانعواملمستعدکنندهوآشکارسازخطرپذیریدرآنهامطرحنمودهاند ( شپرد و همکاران[6]،2004).

جورجکلی[7]  (1955) معتقداستباورها،قوانینیاستکهبهوسیلهآنهافردتجربیاتخودراتعبیروتفسیرمیکندبهنظردالوس[8] (1991). باورهامشتملبرحقایقیاستکهماراهدایتمیکندتابهشکلخاصیبهزندگیواکنشنشاندهیم. هرفردمجموعهایازتفکراتعمومیداردکهعقایدمرکزییاباورهایبنیادیخواندهمیشوند. معمولااینباورهانیمهآگاههستندوآشکارمیکنندکههرفردچگونهنسبتبهزندگیواکنشنشانمیدهد. زمانیکهیکواقعهرشتهافکاررافعالمیکندآنچهکهشخصآگاهانهفکرمیکند،بستگیبهباورهایبنیادیایداردکهبهصورتنیمهآگاهدرموردآنواقعهبهکارمیافتد. اینکهحقایقخاصیبرایافراددارایمفهوماست،بهباورهایفردبستگیدارد (بهنقلازفرگات[9]، 2002). ارزیابی افراد در موقعیت های رویارویی زندگی از جمله استرس با سیستم شناختی فرد و تناسب آن با رفتارهای منطقی آنان به هم وابسته اند. برهمین اساس بسیار از مشکلات را میتوان زاده باورهای غیر منطقی و خیالات بی معنای انسان دانست(من دیک و همکاران[10]،2010). اما باورهای منطقی در دراز مدت و با آگاهی بیشتر باعث احساس بهتر خواهد شد و اهداف مشخص تری را در زندگی به فرد نشان می دهد(فیروز بخت،1392). باورهای غیر منطقی هم چنین تآثیر زیادی در سبب شناسی آسیبها از جمله افسردگی دارند(من دیک و همکاران،2010). تا زمانی که تفکر غیر منطقی جریان دارد اختلالات عاطفی نیز به قوت خود باقی خواهد بود. فردی که خود را اسیر و گرفتار افکار غیر منطقی خود می کند احتمالا خود را حالت احساس خشم، مقاومت، خصومت، دفاع، گناه، اضطراب، سستی و رخوت مفرط، عدم کنترل و ناچاری قرار می دهد(تقی پور ،1377). طبقنظرالیسعلتاصلیناراحتی‌هایاحساسی،ناشیازطرزتفسیریاستکهازجهانداریم. نقطه‌نظرهایغیرمنطقی،منجربهافکارمنفیواتوماتیکعلیهخودمی‌شوند. ودرنتیجهرویرفتاراثرنامطلوبگذاشته،تواناییمارادرکنارآمدنبامسئلهدشوارمی‌سازد (بنسونواستوارت،ترجمهقراچه‌داغی، 1392). افکارخودکارمنفی،کیفیتیذهنیهستندکهبرتواناییشخصدربرخوردباتجربههایزندگیاثرگذاشتهوهماهنگیرابیجهتمخدوشمیسازدوواکنشهایبیتناسبودردناکتولیدمیکند.  افکارخودکارمنفی،بخشیاززندگیوجزییازآنشدهاستبههمینعلتآنراافکاراتوماتیکیاافکارخودکارمنفینامیدهاند،زیرابدونارادهفرد،خودبهخودوبدوناینکهخواستهشونددرذهنفردجاریمیشودوفردکمترینشکبهحقانیتووجودخارجیدانستنآنهاندارد (عبدیزرینوهمکاران،1387). پژوهش هانقشافکار،شناختوباورافرادرادررفتارپرخطرتاییدمیکنند،امااینتحقیقاتبسیارمحدودبودهوکمترمتغیرهاییمانندافکارخودکاروباورهایغیرمنطقیدراینرفتارهاموردبررسیقرارگرفتهاست. ازطرفیامروزهنقشواهمیتشناخت،افکاروباورهادرشکلگیریرفتاروپاسخبهشرایطومشکلاتمحیطیموردتوجهقرارگرفتهاست. لذا؛پژوهشحاضرباهدفتعیینرابطهبینباورهایغیرمنطقیوافکارخودآیندمنفیباگرایشبهرفتارهایپرخطردرنوجوانانطراحیگردیدهاست.

اهمیت و ضرورت پژوهش

نوجوانانسرمایههایمعنویجامعهمیباشندوسلامتیروحوجسمآنهاتضمینکنندهیسلامتجامعهدرآیندهاست. بنابراینمسایلآنهاازجملهمسایلیاستکهبایدتوجهیویژهبهآنمبذولداشت. رفتارپرخطروبزهکاری،ازتجلیاترفتارضداجتماعیوسازشنایافتههستندوبهعنوانیکیازمقولاتمهمدرحوزهمسایلنوجوانانوجوانانبهشمارمیرود. درجوامعامروزی،رفتارپرخطرمسئلهایاستکهاثراتنامطلوبیرادرحیاتفردیوخانوادگیافرادبرجایگذاشتهوموجبنابسامانیهایاجتماعیفراوانیاست. بهمنظورشناختعواملمرتبطبهگرایشبهاینرفتاروپیشگیریازبروزآنها،انجامپژوهشهایکاربردیدراینزمینهضروریمینماید. هرچند که هیچ یک از بخش های جامعه از عواقب ناگوار رفتارهای پرخطر تهدید کننده در امان نیستند، اما بعضی از گروه های اجتماعی از جمله نو جوانان در معرض خطر بیشتری قرار دارند، به طوری که بسیاری از قربانیان رفتارهای پرخطر در آینده از میان نوجوانان امروزی خواهند بود. بسیاری از نوجوانان در مقابله با دشواری ها و بحران دوره ی نوجوانی، دست به رفتارهایی میزنند که سلامت حال و آینده آنان را مورد تهدید قرار می دهد. مصرف مواد، خشونت و رفتارهای جنسی نا ایمن، عامل بسیاری از موارد مرگ و میر در سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی را تشکیل میدهند (لیندبرگ[11]،2000، 1). باید توجه داشت که نوجوانی، دوره ای است که در آن جنبه های مختلف سلامت روان فرد دستخوش تغییر می گردد و یکی از علل عمده روی کار آمدن اغلب نوجوانان به رفتارهای پرخطر، مقابله با احساس افسردگی، اضطراب، ناکارآمدی، افت اعتماد به نفس، رضایت از زندگی، ناتوانی در پذیرش خود و مشکلاتی از این قبیل است(سلیمانی و همکاران، 1384). با توجه به این که 40 درصد جامعه ما در گروه سنی زیر 20 سال هستند، ضرورت انجام این بررسی برای تدوین راهبردها و مداخله های علمی در این گروه سنی که آینده سازان جامعه به شمار میروند ضروری به نظر می رسد.

اهدافتحقیق

اهدافپژوهش؛دراین تحقیقبهشرحزیردنبالشدهاست:

هدفاصلی:

- تعیینرابطهبینباورهایغیرمنطقیوافکارخودآیندمنفیباگرایشبهرفتارهایپرخطردردانشآموزاندختر

اهداففرعی

- تعیینرابطهبینباورهایغیرمنطقیباگرایشبهرفتارهایپرخطردردانشآموزاندختر.

- تعیینرابطهبینافکارخودآیندمنفیباگرایشبهرفتارهایپرخطردردانشآموزاندختر.

سوالات تحقیق

آیابینباورهایغیرمنطقیوافکارخودآیندمنفیباگرایشبهرفتارهایپرخطردردانشآموزاندختررابطهوجوددارد؟

- آیابینباورهایغیرمنطقیباگرایشبهرفتارهایپرخطردردانشآموزاندختررابطهوجوددارد؟

- آیابینافکارخودآیندمنفیباگرایشبهرفتارهایپرخطردردانشآموزاندختررابطهوجوددارد؟

فرضیه های پژوهش

هرفرضیّه،یکحدسواحتمالزیرکانهمبتنیبردانشیاتجربهدرموردحلیکمسالهیاپاسخیکسوالاستوآنرامیتوانبهعنوانیکرابطهفرضیبیندومتغیردانستکهبهصورتگزارههایقابلآزمونارائهمیشود (خاکی،1390). درتحقیقحاضرفرضیههایپژوهشبهشرحزیراست:

فرضیه ی اصلی:

بین باورهای غیر منطقی و افکار خودآیند منفی با گرایش به رفتارهای پر خطر در دانش آموزان دختررابطه وجود دارد.

فرضیه های فرعی:

بین باورهای غیر منطقی با گرایش به رفتارهای پر خطر در دانش آموزان دختررابطه وجود دارد.

بین افکار خودآیند منفی با گرایش به رفتارهای پر خطر در دانش آموزان دختررابطه وجود دارد.

تعاریف مفهومی و عملیاتی واژه ها واصطلاحات تحقیق

1-7-1- گرایشبهرفتارهایپرخطر

تعریفمفهومی:گرایشبهرفتارهایپرخطرعلاوهبراینکهانجامرفتارهایپرخطررادربرمیگیرد،بهآسیبپذیریودرمعرضخطربودنازسویمحیطونزدیکانونیزگرایشها،تمایلاتوباورهاینادرستوتهدیدکننده فرددرموردرفتارهایپرخطراشارهدارد (محمدیزادهواحمدآبادی،1387).

تعریفعملیاتی :گرایشبهرفتارهایپرخطردراینپژوهشگرایشبهرفتارهایپرخطرعبارتاستازنمرهایکهآزمودنیدرپرسشنامه خطرپذیرینوجوانانایرانی (1387IARS-) کسبمیکند.

1-7-2- باورهایغیرمنطقی

تعریف مفهومی:خواستهاواهدافیهستندکهبهصورتترجیحاتضروریوالزامیدرمیآیندوتبدیلبهاهدافاجباریوالزامیوقطعیمیگرددبهطوریکهاگربرآوردننشوندبهآشفتگیواضطرابمنجرمیگردد(برنارد، 1991؛بهنقلازرشیدیوهمکاران، 1389).

تعریف عملیاتی:دراینپژوهشباورهایغیرمنطقیعبارتاستازنمرهایکهآزمودنیازپرسشنامه(باورهایغیرمنطقیاهواز-1384- IBT-A4)کسبمیکند.

1-7-3- افکارخودآیندمنفی

تعریف مفهومی: افکارخودآیندمنفیکیفیتیذهنیاستکهبرتواناییشخصدربرخوردباتجربههایزندگیاثرگذاشته،هماهنگیرابیجهتمخدوشمیسازدوواکنشهایبیتناسبودردناکتولیدمی کندافکارمنفی،بخشیاززندگیوجزییازآنشدهاستبههمینعلتافکارمنفیراافکاراتوماتیک یاافکارخودکارمنفینامیدهاند،زیرابدونارادهفرد،خودبهخودوبدوناینکهخواستهشونددرذهنفردجاریمیشودوفردکمترینشکبهحقانیتوجودخارجیدانستن آنهاندارد. افکارمثبتکمککنندهومنجربهسختروییافرادمیشود.ولیبرعکسافکارمنفیباعثمیشودکهفردهمهچیزرامنفیببیندواحساسحقارتداشتهباشد(عبدیزرینوهمکاران،1387).

تعریف عملیاتی: دراینپژوهشافکارخودکارعبارتاستازنمرهایکهآزمودنیدرمقیاسهولونوکندال[12] (1980) کسبمیکند.

قلمرو تحقیق

قلمروپژوهشمشخصمینمایدکهمحققازلحاظموضوعی،زمانیومکانیپژوهشرابهچهصورتانجامدادهاست.  

1-8-1- قلمروزمانی

این پژوهش بازه زمانی شهریور ماه سال1393 تا بهمن ماه سال 1393 انجام شده است.

1-8-2- قلمرو مکانی

  دراین پژوهش قلمرو مکانی دبیرستان های دخترانه مقاطع دوره دوم شهر رشت هستند.

1-8-3- قلمرو موضوعی تحقیق

با توجّه به موضوع مورد پژوهش، متغیرهای رفتار پرخطر، باورهای غیر منطقی و افکار خود آیند منفی در  کلیه دانش آموزان دخترمقاطع دبیرستان دوره دوم شهر رشت مورد مطالعه قرار گرفت. و در حوزه مطالعات روانشناسی عمومی جای دارد.

[1]. Karen

[2]. Boyd, Mac Cobb and Darcy

[3].Marquez, M. P., & Galban, N.

[4]. Hawkins and Weis

[5].Bandura

[6].Sheppard, B. H., Hartwick, J., & Warshaw, P.R.

[7].Georgecelly

[8]. Dallos

[9]. Ferrgat

[10]. Man dick et al.,

[11]. Lindbergh

[12]. Hollon& Kendall

رفتار پرخطر

رفتارپرخطر[1]،رفتاریاستکهفردرادرمعرض عواقببدیاناخوشایندقرارمیدهد. همچنینعدماستفاده ازوسایلحفاظتفردیدرحینکارکهمیتواندمنجربه آسیبهایشغلیشود.رفتارناایمنعملیاستکهخارجاز حدوداستانداردوتعریفشدهدرسیستمقرارداشتهو میتواندسطحایمنیوسلامتسیستمراتحتتأثیرقرار دهد (مولن ،2004؛ به نقل از سوری و همکاران،1392).

امروزه،رفتارهایپرخطربهرفتارهاییگفتهمیشودکهسلامتوبهزیستینوجوانان،جوانانوسایرافرادجامعهرابهخطرمی اندازد(ماهر ، 2004).

رفتارهایپرخطرمهمترینعاملبهخطرافتادنسلامتجامعهاند.امروزهشیوعرفتارهایپرخطربخصوصدرنوجوانانوجوانانبهیکیازمهمترینوگستردهتریندلنگرانی­هایجوامعبشریتبدیلشدهوعلیرغمفعالیت هایسهدههگذشتهرفتارهایمخاطرهآمیزدرسطحجهاندارایرشدتصاعدیبودهاست.علترشدشایداینباشدکههنوزجهانوکشورهایدرحالتوسعهبهایننتیجهنرسیدهاندکهبایدانرژیبیپایانوجاهطلبیجوانانرادرکنمایند. وبهخلقفرصت هایواقعیبرایجوانانبپردازند (سوری و همکاران،1392).

برطبقآمارهایمرکزکنترلپیشگیریبیماری­هاشیوعرفتارهاییکهسلامتیرابه خطرمی­اندازنددرجامعهجوانانوسالمندانروبهافزایشاست.مصرفسیگار،مصرفتنباکو،غذاهایپرچرپومصرفکمفیبر،عدمفعالیتفیزیکی،مصرفالکل، رفتارهایپرخطرجنسی،سوءمصرفموادو..... رفتارپرخطرمحسوبمیشوند.مصرفالکلدربینجوانانازجملهرفتارپرخطریاستکهعلاوهبرایجاددردسربرایفاعلآن،هزینههایبسیارزیادیرانیزبرجامعهتحمیلکردهوموجبمرگمیلیون­هاجوانوتحمیلمیلیاردهادلارهزینهبرجوامعانسانیمی­شود. درکشورهایاروپاییوامریکایینوشیدنالکلبطورهفتگیدرپسران15 سالهبیشتر ازدختراناست(بلوسک و روم[2]، 2004).

متاسفانهدرجامعهایرانمصرفالکلباوجودحرامبودندرشرعومحکومیتدرفرهنگ،درحالیبارشدمواحههاستکهمتخصصینمغزواعصابهمنسبتبهاثراتسوءالکلبرسیستمعصبیومحیطیهشدارجدیدادهاند(کریمی و نیکنامی، 1383 .(مطالعاتمختلفدربارهالگویسیگارکشیدندربیننوجوانانامریکاییواروپایینشانمی­دهدکه11 تا57 درصد پسران 15 سالهو12 تا67 درصددختران15 سالهدرطولهفتهسیگارمیکشند.درایرانحدود 13درصد دانشآموزانپایههایسومراهنماییتاسومدبیرستانکشوردرمعرضخطرموادمخدرقراردارندوبراساسیپژوهشیکهرویدانشاموراناینپایههادرسراسرکشورتوسطدفترپیشگیریازآسیب هایاجتماعیوزارتآموزشوپرورشانجامشده،5  درصد دانشآموزاناینپایه هاحداقلیکبارموادمخدرمصرفکردهاند 13درصدآنهامعرضخطرمصرفموادمخدرو35 درصد تجربهحداقلیکبارسیگارکشیدنرادارند 71/8 درصد آنهادرمعرضخطریاآستانهکشیدنسیگارهستند. 12 درصد دانشآموزانحداقلیکبارالکلنوشیدهاندو 15/8درصدآنهانیزدرآستانهارتکاباینرفتارپرخطرهستدگرایشروزافزوننوجوانانوجوانانایرانیبهدخانیاتوکاهشسنمصرفسیگاردرکنارآن،میزاناستفادهازدخانیاتوسیگاررادرکشوربالابردهاست)کریمی و نیکنامی، 1383).

به­ طوری ­کهبراساسبرآوردستادمبارزهباموادمخدر،درحالحاضر40 تا45 هزاردانش­آموزدرمعرضخطراعتیادبهموادمخدرو 600هزارنفردرمعرضخطراستعمالسیگارقراردارنداعتیادورفتارهایپرخطرجنسیازمهمترینرفتارهایمخاطرهآمیزهستندکهفردوجامعهرادرمعرضابتلاءبهبیماری­هایعفونیخطرناکیمانندایدزوهپاتیت­هایویروسیقرارمی­دهد. گزارشرفتارهایپرخطرجنسیدر کشورهایامریکاییواروپاییالگوهایجنسیمتفاوتیرانشاندادهاست. به طوری­ کهفعالیتهایجنسیدر70 درصد دخترانو80  درصد پسرانبااستفادهازکاندومبودهاست.بطورمیانگین85  درصد دخترانو86درصد پسرانگزارشنمودندکهبیشازیک­بارازفرم­هایکنتراسپتیوهادرطیفعالیتجنسیگذشتهاستفادهنمودهاند.همچنیندرصدبالاییاز دانشآموزاندبیرستانیگزارشنمودندفعالیتجنسیبالاییداشته­اند.ایدزیکبحرانبهداشتی،اجتماعیوروانیاستناشیازرفتارهایپرخطراستکهنهتنهابزرگسالانبلکهکودکانونوجوانانرانیزتحتتاثیرقرارمی­دهد. به طوری کهمی­توانگفتدرحالحاضربیماریایدزمشکلگروهجواناناستکه 85درصد اینبیماراندرکشورهایدرحالتوسعهزندگیمی­کنند50 درصد مواردجدیدآلودگیبهویروسایدزبهسنین10-24سالاختصاصداردودرهردقیقه5 جوانبهاینویروسآلودهمی­شوند.بیماریایدزچنانگسترشیافتهاستکهدرحالحاضرچهارمینقاتلواولینعاملمعلولیتزایجهانسوماست. پیشگیریازعفونت­هایفوقکهناشیازرفتارهایپرخطرمی­باشدباافزایششناختوتغییررفتارافراددرزمینهرفتارهایجنسیوتزریقداروهاواقداماتدرمانیموثرامکانپذیراست. برهمیناساسامروزهبیشترکوششمی­شوددرانتخابروشصحیحمسائلجنسیوتزریقداروهااعمالنظرشود. بانگرشبهافزایشرفتارهایپرخطردرنوجوانانوجواناناحساسمی­شودکههمهکودکانوبزرگسالانیکهبهمدرسهمی­روندبایستیفرصتیجهتیادگیریمراقبتازخوددرمقابلاینبیماریداشتهباشند(ملکشاهی و مومن نسب، 1386).

 درهمینراستابعضیازکشورهاکمیتههایارتقای بهداشتبااهدافمدوندرمدارستشکیلدادهوپژوهش­های مداخله­ایبهمنظورتاثیرآموزشدرمدارسانجامگرفتهاست. زیراپیشگیریتنهاراهمقابلهتشخیصدادهشدهاستهزینه هایپیشگیریبمراتبکمترازدرماناست به طوریکههزینه پزشکیومراقبتیرفتارهایپرخطرروبهافزایشاستو هزینهسالیانهمرتبطباتنباکوبیشاز50بیلیوندلارمیشود بنابرینضروریاستکهیکهماهنگیبینبرنامههای بهداشتمدارسبصورتخطمشیحمایتیجامعهوآموزش رفتارهایسالمبرایتاثیربردانشآموزانبوجودآید. پس تغییررفتارهایبهداشتیمردممستلزماطلاعوآگاهیآنهاست دراینراستامربیانبهداشتمدارسبیشترباافرادکمسن و سالوخانوادههاسروکاردارندومیتوانندسهمبسیارمهمی درارتقاءآگاهیسایرینداشتهباشند. مربیانبهداشت مسئولیتآموزشدانشآموزانواولیاءآنها،کارکنانمدارسو همکاریبامراکزبهداشتیودرمانیدرجهتکنترلو پیشگیریازبیماریهارابعهدهدارند.بنابراینافزایشمیزان آگاهیوآموزشمستمرآنهاحائزاهمیتاست(ملکشاهی و مومن نسب، 1386).

2-3- انواع رفتارهای پرخطر

اینرفتارهابهدوگروه تقسیممی شوند:

گروهاول:رفتارهاییهستندکهسلامت وبهزیستیخودفردرابهخطرمی اندازند،مثلمصرف موادمخدر،الکل،سیگارورفتارهایجنسیپرخطرو ناایمن(زارعی،1390).

گروهدوم:رفتارهاییهستندکهسلامتو بهزیستیسایرینراتهدیدمیکنند،مثلدزدی، پرخاشگری،گریزازمدرسهوخانه.بابررسیپیشینه تجربیاینموضوع،بهآسانیمی توانتأثیراتاینگونه رفتارهارابرکارکردهایشغلی،تحصیلیواجتماعی مشاهدهکرد.برایمثال،جوانانبامصرفالکلومواد مخدر،علاوهبرزیانهایروانی،جسمیومالیبه خود،بابروزتصادفاتناشیازمصرفاینموادباعث مرگمیلیون هاانساندرسراسرجهانشدهوهزینه های گزافیبرجوامعتحمیلمی کنند(ملک شاهی و مومن نسب،1386).

2-4- رفتار های پر خطر و نوجوانی

 خطر پذیری به رفتار هایی اطلاق می شود که احتمال نتایج منفی و مخرب جسمی، روان شناختی و اجتماعی را برای فرد افزایش دهد. جسور[3](1987) با ارائه اصطلاح سندرم رفتار مشکل ساز، مقولات رفتار های پر خطر را شامل سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر، الکل، رانندگی خطرناک و فعالیت جنسی زود هنگام دانسته است. خطر پذیری و انجام رفتار های پر خطر دقیقا معادل یکدیگر نیستند. خطر پذیری علاوه بر این که انجام رفتار های پر خطر را در بر می گیرد، به آسیب پذیری و در معرض خطر بودن فرد از سوی محیط و نزددیکان و نیز گرایش ها، تمایلات و باور های نادرست و تهدید کننده فرد درمورد رفتار های پر خطر اشاره دارد(زاده محمدی و همکاران، 1386).مصرف مواد مخدر، خشونت و رفتار های جنسی عامل بسیاری از مرگ و میر های سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی است(لیندبرگ [4]و همکاران، 2000). بسیاری از رفتار های پر خطر از قبیل سیگار، الکل، مواد مخدر و روابط جنسی نامطمئن در سنین قبل از 18 سالگی اتفاق می افتد(برگمن و اسکات[5]، 2001). در نوجوانی فرد جایگاه خویش را در خانواده، دوستان و جامعه تعیین می کند. عوامل اجتماعی، خانوادگی و اقتصادی نقش مهمی در سوگیری رفتاری افراد به عهده دارند. اغلب نوجوانان با خانواده، جامعه و بستگان دچار چالش هستند و ممکن است فشار این مشکلات نوجوانان را در مرحله تصمیم گیری به سمت رفتار های پر خطر بکشاند. جامعه امروز، نوجوانان و خانواده را با نیاز های فراوانی رو برو می کند. در این دوره نوجوانان از خانواده به سوی جامعه کشیده می شود و در راستای به دست آوردن جایگاه اجتماعی می کوشند. در این دوران آنها ممکن است دوستانی را برگزینند که والدین نپذیرند و یا ممکن است پوششی داشته باشند که والدین آن را نپسندیدند و یا این که به مقایسه خانواده خود با سایر خانواده ها بپردازند. مصرف مواد مخدر و الکل و کژروی های اخلاقی در سنین نوجوانی آغاز می شود. بررسی های انجام شده در جوامع پیشرفته و رو به رشد، گویای افزایش رفتار هایی مانند مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر استدر یک بررسی بر روی نوجوانان و جوانان در امریکا که در سال  های 1991-1991 انجام شد، روند رفتار های پر خطر مورد بررسی قرار گرفت. بررسی یاد شده نشان داد که رفتار های پر خطر جنسی و مصرف تنباکو، الکل و مواد افزایش یافته است(حسن والدفراوی[6]،1996  به نقل از باریکانی،1387).

2-5- نظریه تغییر رفتار

لویتن1989[7]،طبق نظریه تغییر رفتار، همه ابعاد روانی - اجتماعی ساختار الگویی دارند و به طور یکپارچه رفتار ها و مکانیسم های مقابله ای مثبت را باعث می شوند. از نظر روانشناسان، ویژگی های شخصیتی اساس الگو های رفتاری افراد می باشد. آلپورت شخصیت را سازمانی پویا از نظام های روانی و جسمانی می داند که در درون فرد قرار دارندو تا اندازه ای قابل پیش بینی هستند که بر عواطف و الگو های رفتاری انسان تاثیر می گذارند(کدیور و جوادی،1392).

1- آیزنک

از نظر آیزنک ترکیب شرایط محیط و عوامل نورولوژیکی و شخصیتی باعث به وجود آمدن ویژگی های شخصیتی مختلف می شود. براساس این فرضیه برخی شخصیت ها نسبت به انجام برخی رفتار ها مستعد هستند. آیزنک درون گرایی- برونگرایی، روان رنجوری و روان نژندی را عوامل اصلی شخصیت می داند که هر کدام ساختار زیستی معینی دارند و از ترکیب مختلف این عوامل تفاوت های فردی بوجود می آید. گرای با دید دیگری به نظریه آیزنک دو نظام متمایز مغزی فعال سازی/ بازداری رفتاری را توصیف می کند که به پاداش و تنبیه های احتمالی حساس است. افرادی که نظام فعال سازی رفتاری قوی تری دارند وقتی با احتمال تنبیه مواجه می شوند از آن می گریزند و از رفتاری که منجر به پیامد های ناخوشایند شود دوری کنند. نظام فعال سازی رفتاری صرفا برای دست یابی به نتایجی که برای فرد پاداش دهنده است عمل می کند و موجب عدم توجه و تنبیه می شود(عبدی و همکاران، 1388).

2- الگو های زیستی

الگو های زیستی بر عوامل ژنتیک، تاثیرات هورمونی و رویداد های دوران بلوغ در پیدایش و بروز رفتار های پر خطر توجه کرده اند(کیمبرلی [8]و همکاران، 2005). رویکرد رشدی دیگر، بر تحولات زمینه های زیستی، روانی و اجتماعی نوجوانی اشاره دارد و معتقد است رفتار های پر خطر شیوه ای برای مقابله با حوادث طبیعی دوران رشد است. اما از سوی دیگر، از جمله ویژگی های شخصیتی مرتبط با رفتار های پر خطر، هیجان خواهی است که همراه با ویژگی های دیگری چون خود نظم دهی ضعیف، تکانشی بودن، نوجویی و عاطفه منفی بالا، ادراک خطر پایین(رولیسون و شرمن[9]، 2002)و کانون کنترل(زاکرمن و همکاران[10]، 1978) در بروز رفتار های پر خطر دخیل قلمداد شده اند.

2-6- گرایش به اعتیاد به عنوان رفتار پرخطر در نوجوانان

تعداد قابل توجهی از افراد را می توان یافت که از نظر شخصیتی مستعد اعتیاد به مواد مخدر هستند. بعضی از افراد در معرض خطر جدی اعتیاد به یکی از مواد مخدر قرار دارند. بی تردید افرادی که مستعد اعتیاد شناخته می‌شوند، بیش از دیگران در معرض خطر وابستگی قرار دارند؛ گرچه مطالعاتی که در این زمینه انجام گرفته است از جهت پیشگیری، بی‌نهایت سودمند است؛ باید توجه داشت که تنها این عده نیستند که به اعتیاد گرایش پیدا می کنند؛ البته شرایط عاطفی شخصی برای سوق دادن فرد به اعتیاد شرط کافی است، اما به هیچوجه شرط لازم به حساب نمی‌آید. افرادی که بیش از دیگران مستعد اعتیاد هستند، شخصیتهایی هستند باز، غیر قراردادی، اجتماعی و مخالف خوان یا شخصیتهایی بسته، گوشه گیر و بی‌حوصله (برژره، 1986، به نقل از گرگانی، 1378).

همچنین بین افراد معتاد و افراد غیر معتاد، تفاوتهای معناداری در شیوه‌های مقابله وجود دارد. افراد معتاد، در شیوه‌های مقابله‌ای خود، از خوشتن داری، باز برآورد مثبت،جستجوی حمایت اجتماعی‌، حل مدبرانه مسئله و مسئولیت‌پذیری کمتر برخوردارند. مقابله آنها بیشتر به صورت شیوه‌های دوری جویی، اجتناب و گریز از رویارویی می‌باشد. آنها بیشتر از سبکهای حل مسئله نا کارآمد و اجتناب استفاده می‌کنند و از سبک‌های حل مسئله و فعالیت اعتماد در حل مسئله و تقرب، کمتر سود می‌جویند. و با توجه به الگوی مقابله‌ای و سبک حل مسئله معتادان که برای رویارویی با مسائل ریز و درشت زندگی طبیعی،  روشهای ناکارآمد و ضعیفی دارند، به نظر می‌رسد این الگوها، زمینه گرایش به اعتیاد، مشکلات اجتماعی و روانشناختی فرد را افزایش داده و دور باطلی را بوجود می‌آورد (عبدی،1380).

تا چند سال پیش، اکثر معتادان متعلق به چند محیط اجتماعی محدود بودند؛ این افراد  اغلب مردمانی مرفه و هنرمند یا جوانانی بیکار و یا فرزندان خانواده های محترم یا روشنفکران افسرده‌ای بودند که در جستجوی وسیله‌ای به اصطلاح لوکس[11]برای منحرف شدن از اضطرابهایشان بر می‌آمدند؛ اما دنیای کارگران و نوجوانان بندرت آلوده بود؛ ولی امروزه، افسردگی شخصی و گروهی ناشی از شکست مواضع اصلی فلسفی و ایدئولوژیکی، هرروز بیش از پیش جوانانی را که در جستجوی نوعی فلسفه باطنی و در حقیقت در جستجوی الگوهای دست نیافتنی برای الگوبرداری از والدین شان هستند تهدید می کند. همراه با نبود امکان الگوبرداری‌، ناتوانی جوانان برای حل خشونت، با ریشه ای مشترک در دوران کودکی، تحول عاطفی و ارتباطی ناپخته تری نیز به چشم می خورد. اینان قادر نیستند این خشونت را در راههای خلاق تری به کار گیرند؛ خشونتی که بصورت کاملا مستقل هنوز در رفتار بسیاری از معاصران ما دیده می‌شود.در واقع دنیای معتادان دیگر محدود به یک طبقه اجتماعی یا  فرهنگی خاص یا مربوط به سهولت تهیه مواد مخدر یا حتی نوعی عادت که تصادفی پدید آمده باشد، نیست (برژره، 1986، به نقل از گرگانی،1368).

درمورد اعتیاد می‌توان به سه قطبی بودن مشکلات ناشی از انواع اعتیاد اشاره کرد: نقش ماده مورد مصرف، مشکلات عاطفی فرد معتاد پیش از اعتیاد و اثر محیطهای مختلفی که معتاد با آنها برخورد می‌کند( باوی، 1388). وابستگی به مواد شامل عوامل متعددی است که می تواند بطور همزمان و یا به دنبال هم در مورد یک فرد وجود داشته باشد؛ اما اینکه چه عاملی منجر به پدیدآیی قطعی وابستگی به مواد می‌شود و چه عواملی احیانا پس از وابستگی باعث تداوم و ثبات آن می‌شود، اتفاق نظر کاملی وجود ندارد (گلپرور و همکاران، 1381).با این حال به طور کلی می‌توان علل گرایش به اعتیاد را در تقسیم بندی زیر نشان داد:

1-عوامل فردی: عوامل فردی یا عواملی که با خود فرد ارتباط دارد به دو بخش عوامل جسمانی و عوامل روانی تقسیم می شود:

الف- عوامل جسمانی : برخی از افراد، به دلیل مشکلات جسمانی به مصرف مواد مخدر روی می آورند. برخی افراد به دلیل بیماری فشار خون یا دیابت، مواد مخدر مصرف می نمایند. هرچند هیچگونه دلیل علمی و پزشکی در این موارد وجود ندارد و چه بسا عوارض زیانباری دیگری نیز گریبان‌گیر فرد شود (رمضانی،1383).

ب- عوامل روانی: برخی افراد برای کاهش مشکلات روحی و روانی یا فرار از آنها به مصرف مواد مخدر روی می آورند. افراد افسرده و یا مضطرب استعداد بیشتری برای گرایش به اعتیاد دارند. برخی افراد، برای کاهش مشکلات روحی و روانی یا فرار از آنها به مصرف مواد مخدر روی می‌آورند. افراد افسرده و یا مضطرب استعداد بیشتری برای گرایش به مصرف مواد مخدر دارند. افراد خجالتی نیز ممکن است برای مقابله با حالت خجالتی بودن خود، بطور غلط به مصرف مواد روی آورند و گاهی نیز برخی افراد جهت افزایش توانایی‌های روحی و جسمی خود، از مواد مخدر استفاده می کنند؛ بعنوان مثال افرادی که می خواهند شبها بیدار بمانند و کار کنند و یا برای افزایش لذت جنسی از مواد مخدر استفاده می‌کنند (فلاح زاده ،1380).

[1]. Risky Behaviors

[2].Bullock S, Room R.

[3].Jessor, R.

[4].Lindberg  L.  D.,  Boggess,  S.,  &  Williams,  S

[5]. Bergman & Scott

[6].Hassan&Eldefrawi

[7]. Leviathan

[8].Kimberly

[9]. Rolison, M. R & Scherman, A,

[10].Zuckerman, M., Eysenck, S. & Eysenck, H. I

[11]. Lux

Abstract

Risky behavior refers to the behavior exposing people to an unwelcome and bad situation. The current research aimed to determine and measure the relationship between illogical beliefs and negative automatic thoughts with female students ‘trends to risky behaviors. This research is a kind of descriptive and co-relational one whose population was comprised of all female students of second period of high school in Rasht. The samples were randomly selected; accordingly    , 234 students were sampled for this study. For the data to be collected, a questionnaire was applied. The analysis of data was done by the software SPSS20. A multivariable regression was applied so as to analyze the collected data. The results showed that there exists a meaningful and positive relationship between illogical beliefs and negative automatic thoughts with the emergence of teenagers’ risky behaviors (p . In order to prevent and decrease the risky behaviors in teenagers, illogical beliefs and negative automatic thoughts should be given priority in making plans and programs.

Key words: risky behaviors, illogical beliefs, negative automatic thoughts.