پایان نامه راهکارهای توسعه ژئوتوریسم در فیروزکوه(مطالعه موردی تنگه واشی)

پایان‌نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد

رشته: جغرافیای طبیعی     گرایش: برنامه ریزی توریسم

این تحقیق با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی با اهداف کاربردی به راهکارهای توسعه ژئوتوریسم در تنگه واشی حوضه جلیزجند شهرستان فیروزکوه پرداخته و روش گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای، اسنادی و میدانی می باشد.

حوزه جلیزجند به دلیل داشتن طبیعت بکر و وجود تفرجگاه تنگه واشی در خود و نزدیکی به تهران از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. بشکلی که هر سال عده زیادی از این منطقه بازدید می کنند. محیط تفریحی این حوضه از دو بخش تشکیل شده که عبارتند از:

- مناطق طبیعی مانند تنگه واشی، کوهها، دره های سرسبز، چشمه ها و.. که بشکل بکر در طبیعت موجود می باشد.

- در این ناحیه مناطق تفریحی که بوسیله انسان موجودیت یافته و ساخته دست بشر است مانند پارکها، رستورانها، موزه‎ها و… بسیار اندک است در حالی که روستاهای اطراف منطقه مورد مطالعه بدلیل نزدیکی به تهران موقعیت بسیار چشمگیری برای جلب گردشگر دارد. با ایجاد رستورانهای سبک و فصلی، خوابگاه هاوکمپینگ های مناسب در اطراف تنگه واشی و آسفالت جاده منتهی به این محل و بالاخره ارائه جذابیت‎های توریستی از طریق تبلیغات کتبی و تیزرهای تلویزیونی می توان از سویی تفریحگاه مناسبی را دراختیار بازدید کنندگان قرار داد و از سوی دیگر درآمد قابل توجهی برای اهالی این روستا و روستاهای اطراف کسب کرد. در مجموع اشکال مختلف برونزد سنگی، گیلویی و پرتگاهی آهکی، الگوی زهکشی موازی، شانه‌ای و شبه‌درختی، حرکات توده‌ای دامنه‌ای نظیر زمین ‌لغزشها، واریزه‌ها و سنگ‌ریزشها، چهره‎های مختلف فرسایشی سطحی، شیاری، خندقی، کارستیک، رودخانه‌‌ای و توده‌ای، اشکال مختلف گیلویی، گذرگاه و توفقگاه و بهمن به خصوص در دامنه کوههای سفید آب و رخش و شاه‌تپه ومناطق طبیعی دیدنی از جمله مواردی است که می تواند درتوسعه توریسم و ژئوتوریسم حوضه فیروزکوه و تنگه واشی بسیار اثر گذار باشد.

واژگان کلیدی: راهکار، توسعه، ژئوتوریسم، تنگه واشی، فیروزکوه

 امروزه با رشد فزاینده جمعیت و آلودگی شهرها مناطق طبیعی با محیط پاک و آرام، پذیرای حجم عظیمی از مسافرانی می باشد که جهت گذران اوقات فراعت از خانه هایشان بیرون می آیند. ژئوتوریسم زیرمجموعه توریسم پایدار بوده و هدف آن حفظ منابع گردشگری در مقاصد است. یعنی هدایت گردشگران به نحوی که محل مورد بازدید برای نسلهای آینده هم همانطور باقی مانده و قابل استفاده باشد. ژئوتوریسم این امکان را برای محققان و بهره‌برداران به وجود آورده است که بتوانند محیط را بهتر و کیفیت بازدید را ارتقاء دهند به طوری که دخالت انسان در زمین منجر به نشان دادن برجستگی ویژه و تازه‌ای از طبیعت گردد. در ژئوتوریسم تلاش بر این است که دخالت و تصرفی توسط انسان در محیط صورت نگیرد اما به ناچار اگر اقدامی صورت گرفت این اقدام بایستی منجر به کمال در طبیعت شود. ایجاد تغییر نبایستی ناسازگاری با محیط داشته باشد و چهره منطقه را دگرگون و ناهمگون کند( رحیم‌پور، 1381).

تنگه واشی یا تنگه ساواشی مکانی با جاذبه‌های گردشگری است که در حدود ۱۷ کیلومتری شهرفیروزکوه قرار گرفته و با داشتن آب و هوای مناسب در تابستان‌ها، میزبان جمعیت کثیری از مسافران و گردشگران می‎باشد. شاید یکی از جذابترین بخش‌های سفر به تنگه واشی حرکت در رودخانه‌ای است که در بین یک دره سنگی قرار دارد. با توجه به نزدیکی تنگه واشی به شهر تهران، امکان مسافرت یک روزه به این منطقه وجود دارد و بخصوص در تابستان هزاران نفر از ساکنین استان تهران و دیگر استان‌های اطراف به این منطقه مسافرت می‌کنند. در سال‌های اخیر، بسیاری از موسسه های توریستی، اقدام به برگزاری تورهای گوناگونی در این منطقه نموده‌اند که همین امر باعث افزایش شهرت و معروفیت این منطقه شده ‌است. با توجه به موارد فوق این پایان نامه به پنج فصل زیر تقسیم می گردد:

فصل اول:کلیات تحقیق

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

فصل سوم: بستر طبیعی تحقیق

فصل چهارم : یافته های تحقیق

فصل پنجم : نتیجه گیری و پاسخ فرضیات می باشد. 

بیان مسئله 

یکی از ارکان صنعت گردشگری وجود جاذبه های گردشگری بویژه جاذبه های طبیعی است که سرمایه اولیه صنعت گردشگری را تشکیل می دهند. دریاها، جنگلها، مراتع، کوهها، دره ها، آبشارها، معادن، چشمه ها از جمله جاذبه ها ی اکوتوریستی می با شند.

ایران با طبیعت گسترده و بی نظیر، اقلیم متنوع و ویژگیهای زمین­شناسی گوناگون و تنوع زیست محیطی- فرهنگی با هویت ویژه می­تواند از پدید­ه­های جغرافیایی یا (ژئوتوپ­ها) در سراسر کشور مانند غارها، تنگه‎ها، دره­ها، مناطق فسیلی، دره­های نشتی، شکاف­های بزرگ زمین شناسی، سازند­های زمین شناختی، گل فشان­ها و زمین­های کارستیک، انواع کانی­ها، هرم­های ماسه­ای، سواحل صخره­ای- سنگی، معادن باستانی، کلوت­ها و غیره بعنوان میراث­های زمین شناختی در قالب ژئوپارکهای متعدد به عنوان ابزاری کارساز در راستای توسعه توریسم مورد استفاده قرار دهد (امری کاظمی، 1381، ص261 ).

شهرستان فیروزکوه به دلیل دارا بودن مناطق بکر و جاذبه های طبیعی و زمین شناختی بسیار، از مناطق توانمند برای توسعه ژئوتوریسم است، وجود جاذبه های ژئوتوریستی در این شهرستان بر اهمیت شناخت و معرفی این جاذبه ها می افزاید. امروزه بحث توسعه ژئوتورسیم بحث روز مسئولان صنعت گردشگری است، پس ضروری است تا علاوه بر شناسایی توانمندی ها و جاذبه های ژئوتوریستی شهرستان فیروزکوه و همچنین معرفی فرصت های سرمایه گذاری اقدام موثری در راستای معرفی این جاذبه ها برداشته شود.

تنگه واشی در حوضه جلیزجند، این شهرستان یکی از مناطقی است که از نظر توان های اکوتوریستی و ژئوتوریستی پتانسیل های متعددی را دارا بوده  و با برنامه ریزی منسجم توسط مسئولین امر می توان باعث توسعه شهرستان فیروزکوه گردید. لذا این تحقیق در نظر دارد با بررسی ژئوتوریسم منطقه فیروزکوه در حوضه جلیزجند پتانسیل های ژئوتوریستی تنگه واشی را شناسایی و ارائه راهکار نماید.

1-2- سوال تحقیق

مهمترین راهکارهای توسعه ژئوتوریسم شهرستان فیروزکوه منطقه تنگه واشی چگونه ارزیابی می شود؟

1-3- اهداف تحقیق

شناسایی ژئوپتانسیل‌ و  ژئومورفوسایت های شهرستان فیروزکوه منطقه تنگه واشی

شناخت توانمندی های بالقوه و بالفعل ژئوتوریسم درشهرستان فیروزکوه

بررسی و ارزیابی توانمندی ها و تنگناهای توسعه ژئوتوریسم در منطقه تنگه واشی

1-4- بیان فرضیه

به نظر می رسد با توجه به ژئوپتانسیل‏های موجود در زمینه تعیین محدوده شهرستان فیروزکوه و ارائه راهکارهای ژئوتوریسم می‌توان به یک سطح گردشگری پایدار در منطقه تنگه واشی دست یافت.

1-5- پیشینه تحقیق

-(2008) Hangzhou Zhu، بررسی توریسم پایدار در چین، انتشارات قومس ژئوتوریسم را جزیی لاینکف و نسل سوم صنایع معرفی می کند و معتقد است که ژئوتوریسم خود برانگیزاننده صنایع دیگری نظیر حمل و نقل، سرویس ها، تهیه غذا، هتل ها، آژانس های مسافرتی خواهد بود و نقش موثری در توسعه پایدار اقتصادی خواهد داشت.

- بریلیا(2009)، بررسی چالش های توسعه ژئوتوریسم در ژئوپارک های پرتغال، این اثر استفاده از ابزارهای قانونی دولتی را مهمترین راهکار حفاظت از میراث طبیعی می داند.

- دیویدای، فنل، 1385، در کتاب خود با عنوان مقدمه ای بر طبیعت گردی ترجمه جعفراولادی قادیکلایی می گوید مفهوم واژه طبیعت گردی مثل رنگ آفتاب پرست دائماً در حال تغییر می باشد. آنچه که بوم شناسان در ابتدا از آن به عنوان مفهومی کلی برای جلوگیری شدید از تخریب محیط زیست یاد می کردند. آنچه مسلم است طبیعت گردی موجب ایجاد بازار کار پررونق در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه می باشد (اولادی قادیکلایی، 1385، ص221).

- مقصودی، مهران و نکوئی صدری، بهرام، 1386، در مقاله خود تحت عنوان ژئوتوریسم دریچه ای نو به سوی توسعه صنعت گردشگری ایران می فرمایند ایران با تنوع ساختارهای ژئومورفولوژیکی و زمین شناسی از تنوع بسیار وسیعی در این خصوص برخوردار بوده و عرصه­های جدیدی در زمینه صنعت گردشگری کشور مطرح می نماید (مقصودی و نکوئی صدری، 1386، ص72).

- کارگر، بهمن، 1386، در مقاله خود تحت عنوان اکولوژی محیطی و رشد صنعت گردشگری (اکوتوریسم و ژئوتوریسم) می­فرماید گردشگری (توریسم یا جهانگردی) پدیده­ای است که از دیر زمان با اشکال خاص خود در جوامع انسانی وجود داشته و به تدریج با تحولات تاریخی مراحل تکامل خود را تا عصر حاضر طی نموده است این پدیده عموماً بر پایه ای سفر و جابه جایی نباشد که خود زاده­ی نیازهای گوناگون روانی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی انسان است (کارگر، 1386، ص46).

- امری کاظمی، علیرضا، 1381، در مقاله خود تحت عنوان معرفی ژئوتوریسم ایران ژئوتوریسم و گردشگری زمین‎شناسی امروزه مخاطبان وسیعی پیدا کرده است که مخاطبان آن نه تنها متخصصان و کارشناسان زمین شناسی بلکه گردشگران عادی و علاقه مندان به طبیعت می باشند این مقاله در کنفرانسی در استرالیا برگزار می­شود (امری کاظمی، 1381، ص17).

- امری کاظمی علی رضا (1388)، اطلس توانمندی های ژئوپارک و ژئوتوریسم ایران، انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، این اطلس از دیدگاه زیبایی شناختی لند فرم های شاخص ایران تهیه و تدوین شده است و به اختصار به شرح هریک از پدیده ها از دیدگاه علمی پرداخته است.

- رحیم پور، علی، 1384، در مقاله خود تحت عنوان ژئوتوریسم می فرماید که ژئوتوریسم یا توریسم جغرافیایی یکی از رشته های تخصصی اکوتوریسم است که به معرفی پدیده های زمین شناسی به گردشگران با حفظ هویت مکانی آنها می پردازد (رحیم پور، 1384، ص111).       

- قهرمانی، شهاب، 1386، در مقاله خود تحت عنوان ژئوتوریسم جنوب شرق ایران (سیستان و بلوچستان قطب ژئوتوریستی ایران) می فرماید ژئوتوریسم یکی از جدیدترین انواع توریسم است که در زیر شاخه اکوتوریسم قرار دارد و بعد از مطرح شدن ژئوپارکها از سال 2000 میلادی مورد بازدید قرار گیرد در ژئوتوریسم می گنجد (قهرمانی، 1386، ص83).

- باغبانی، پرویز، 1386، در مقاله خود تحت عنوان ژئوتوریسم می فرماید یکی از اصطلاحاتی که امروزه بسیار بر سر زبانها است واژه ی ژئوتوریسم است یک ابتکار هوشمندانه بر این اساس هر محلی که به خاطر شرایط جغرافیایی ویژه ی خود نظیر محیط زیست، پوشش گیاهی، زیبایی های بالقوه و فرهنگ مورد بازدید قرار گیرد، در این تقسیم بندی می گنجد (باغبانی، 1386، ص48.).   

- سیاوش شایان و صیاد اصغری و رسول محمدی، 1386 در مقاله خود تحت عنوان بررسی موانع و مشکلات ژئوتوریسم در ایران با تأکید بر موقعیت ژئوتوریسم بیابان لوت می فرماید ژئوتوریسم یکی از شاخه‎های توریسم و اکوتوریسم است که در صدد شناساندن جاذبه های زمین شناختی است که به یک توریست فرصت می دهد در حداقل زمان ممکن بدون صرف هزینه و زمان مستقیماً به جاذبه‎ی دلخواه خود در طبیعت دست یابد. این صنعت نه تنها دارای ابعاد اقتصادی اکولوژیکی، ژئولوژیکی و فرهنگی اجتماعی است بلکه اشتغال طیف گسترده ای از دانش آموختگان حوزه های محیط زیست، جغرافی دانان، زمین شناسان، جانورشناسان و غیره را نیز به عنوان راهنمایان ژئوتوریسم و اکوتوریسم فراهم خواهد کرد (شایان و همکاران، 1386، ص46).  

- صبوری، طاهره، 1386 در مقاله خود تحت عنوان ژئوتوریسم نگرشی نو به سوی توسعه منابع و مدیریت محیط در ایران می فرماید مطالعات و بررسی آماری نشان می دهد که مردم ما هنوز ارزش واقعی منابع طبیعی کشور را درک نمی کنند و تصور درستی از آینده بی گیاه و بی جنگل ندارند. همچنین هنوز رشد و آگاهی جامعه به آنجا نرسیده است تا از سایر مناطق تحت مدیریت کشور حتی بخش گسترده ای از مناطق کویری و بیابانی چگونه بهره گیرد و تمامی اینها مستلزم آنست تا فکری نو در اندازیم (صبوری، 1386، ص54).

- مهرابی ملایوسفی، معصومه و صهبا، مریم، 1386 در مقاله خود تحت عنوان ژئوتوریسم جزیره کیش می‎فرماید: کشور ما ایران با داشتن طبیعتی زیبا و اقلیم متنوع و همچنین داشتن مناطق سرشار از پدیده های منحصر به فرد علوم زمین بستر مناسبی را برای پیشرفت صنعت گردشگری و رقابت با کشورهای مختلف فراهم کرده است. الوین میان جزیره کیش یکی از زیباترین مناطق گردشگری در ایران است که می تواند در انتقال علم و شکوفایی اقتصاد کشور نقش قابل توجهی را ایفا کند (مهرابی ملایوسفی و صهبا، 1386، ص64).

- کامیابی (1387) ارزیابی جاذبه های طیبعی و ژئوتوریستی پارک ملی کویر استان سمنان، انتشارات دانشگاه مشهد در این اثر به توانایی تبدیل شدن پارک ملی کویر جهت ایجاد یک ژئوپارک از طریق برنامه ریزی توسعه مدیریت و بهره برداری بهینه از سیستم های ژئوتوریستی اشاره شده است.

صبوری، طاهره(1388) کاربرد مطالعات ژئومرفولوژی در آمایش سرزمین گیلان به منظور ایجاد ژئوپارک درفک و دیلمان و ارائه راهکار‌های ژئوتوریسم، رساله دکتری، انتشارت دانشگاه علوم و تحقیقات تهران. در این پژوهش اهمیت دانش ژئومورفولوژی در برنامه های آمایش سرزمین ازجنبه تخصصی و کاربردی آن برای مثال برای بحث توسعه زون گردشگری در یک محدوده و ایجاد ژئوپارک در نظر گرفته شده است. و راهکارهای توسعه ژئوتوریسم از دیدگاه قوانین بین المللی موجود نیز بررسی شده است.

1-6- روش تحقیق و مراحل آن

نوع روش تحقیق توصیفی – تحلیلی بوده و برای استخراج اطلاعات مورد نظر و تجزیه و تحیل اطلاعات برای تبیین موضوع و با استفاده از نرم افزار های جغرافیایی  به خصوص GIS  به ترسیم و تهیه نقشه ها و به معرفی جاذبه های ژئوتوریستی و ژئوسایت های شهرستان فیروزکوه پرداخته می شود.

1-7- روش گردآوری اطلاعات

یکی از اولین گام ها درجمع آوری اطلاعات برای این پژوهش مطالعات کتابخانه ای و نظری است، استفاده از  اسناد و آرشیوهای موجود کشور – مصاحبه با مدیران، صاحب نظران و کارشناسان - تحقیقات میدانی- جستجو در سایت های اینترنتی و نشریات تخصصی-تجزیه و تحلیل داده ها به کمک نرم افزار Excel و SPSS از مهم ترین روشهای گردآوری اطلاعات می باشد.

1-8- ابزار گردآوری اطلاعات

 پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، آزمون، فیش، جدول، نمونه‌برداری، تجهیزات آزمایشگاهی و بانکهای اطلاعاتی و شبکه‌های کامپیوتری و ماهواره‌ای و غیره، اسناد و مدارک کتابخانه ای، پایان نامه ها، مشاهده میدانی، نقشه های توپوگرافی، نقشه  زمین شناسی و تصاویر ماهواره ای، جمع آوری اطلاعات از سازمان‎ها و موسسه های مربوطه

1-9– تجزیه و تحلیل اطلاعات

برای انجام مطالعات زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی منطقه مورد بررسی در ابتدا نقشه‌ها و مطالعات زمین‌شناسی انجام شده در ناحیه مورد بررسی جمع‌آوری و تهیه شده است. حوزه آبخیز مورد مطالعه برروی شیتهای توپوگرافی 1:50000 ورسک 6561I و ارجمند 6561IV انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح واقع شده است. به دنبال آن عکسهای هوایی به مقیاس 1:55000 گستره طرح به شرح ذیل تهیه و گردآوری شد. لازم به ذکر است که منطقه مورد بررسی دارای عکسهای هوایی به مقیاس 1:40000 جدید نمی‌باشد. بنابر این از همان عکسهای قدیمی و تصاویر ماهواره‌ای لندست 2000 استفاده شد. گزارش‌های زمین‌شناسی طرح توجیهی حبله‌رود، تفصیلی اجرایی حوزه‌های آبخیز عمرک، فرح‌رود و قزقنچای همراه با نقشه‌های زمین‌شناسی 1:250000 شیت سمنان و البرز مرکزی دماوند فیروزکوه منتشر شده توسط سازمان زمین‌شناسی کشور از جمله منابع مطالعاتی جمع‌آوری شده از گستره عمومی مورد مطالعه بوده است. پس از تهیه منابع اطلاعاتی، عکسهای هوایی و تصاویر ماهواره‌ای بررسی و عملیات فتوژئولوژی انجام شده است. به دنبال آن نقشه‌های مقدماتی زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی و عناصر ساختاری تهیه و انجام عملیات صحرایی و میدانی واحدهای استخراج شده مورد چک صحرایی و تدقیق قرار گرفته‌اند.

1-10- قلمرو تحقیق

حوضه جلیزجند به مساحت 16778. 6 هکتار در شمال شهرستان فیروزکوه و در استان تهران و در محدوده ”00 و ¢36 و ْ52 تا ” 00 و ¢50 و ْ52 طول شرقی و ”30 ¢44 ْ35 تا ”28 و¢57 و ْ35 عرض شمالی واقع شده است.

این حوضه جزء حوضه آبخیز حبله‌رود محسوب شده از شمال به ارتفاعات بزمیچال، خولرز، شل فین، ول چره، منگوچال، خواص ورزان، دیلار، از شمال شرق به ارتفاعات تلمه‌‌سنگ و پیاز مرگ، از شرق به کوه چال یورد، از شمال غرب به کوه سفیدلد، از غرب به ارتفاعات الله‌سر، دره لوارک و روستاهای بادرود، شهرآباد و دهین و از جنوب به شهرستان فیروزکوه و جاده آسفالته تهران فیروزکوه قائم‌شهر محدود می‌گردد. مهمترین آبراهه موجود در حوضه مورد مطالعه رودخانه ساواشی و مهمترین روستاهای موجود در منطقه جلیزجند و آور می‌باشند. محیط حوضه 90. 37 کیلومتر، بیشترین ارتفاع منطقه 3804 متر و کمترین ارتفاع معادل 1960 متر از سطح دریا می‌باشد

Abstract

This research by using descriptive- analytical method and through applied purposes has been tried to discuss strategies to geotourism development of Jeliz Jand’s Tangeh Vashi in Firuzkuh, and the method of data collection is the library, documentary and field study. Jeliz Jand basin, due to its pristine nature, and the existence of Tangeh Vashi in it, and neighborhoods with Tehran significantly is importance. So that, annually many people visit this region. The recreational area of this basin is composed of two parts that are:

Natural areas, such as Tangeh Vashi, mountains, lush valleys, springs, etc., which are available virginally in nature.

There are, in this area, many recreational areas which are made by human beings, such as parks, restaurants, museums etc., while the surrounding villages in studied area, due to neighborhoods with Tehran have a very prominent position to attract tourist. By constructing simple and seasonal restaurants, suitable dormitories and camping around the Tangeh Vashi, and paving the road which reach to this place, and finally presenting tourist attractions through written propaganda, TV advertising, on the one hand, providing appropriate promenade can be possible, and on the other hand, there will be considerable income to residents of this village and surrounding villages. Totally various forms of rock and Gayle outcrops, and limestone cliff, parallel, pectinate and tree-like drainage pattern, slop mass movement, such as landslides, debris and rock falls, various form of surface, rill, gully, rill, , karstic , massive  and river fluvial and mass erosion, the different forms of Gayle, pass and  residence and avalanche, especially in the slope of Sefid Ab, Rakhsh and Shah Tape mountains and pretty natural regions are factors which can highly affect development of tourism and geotourism in the region of Firuzkuh and Tangeh Vashi.

Keywords: Strategy, Development, Geotourism, Tangeh Vashi, Firuzkuh