پایان نامه بررسی و مقایسه توانایی حل مسأله در دروس علوم تجربی و ادبیات فارسی دانش آموزان هفتم(مقطع متوسطه دوره اول) در کلاس های سنتی و موضوعی شهرستان میاندوآب در سال تحصیلی 93-92

پایان نامه برای  دریافت درجه کارشناسی ارشد

 رشته : علوم تربیتی 

چکیده

پژوهش حاضر به منظور بررسی و مقایسه توانایی حل مسأله در دروس علوم تجربی و ادبیات فارسی دانش آموزان هفتم(مقطع متوسطه دوره اول) در کلاس های سنتی و موضوعی شهرستان میاندوآب در سال تحصیلی 93-92اجرا شده است. این تحقیق در گروه طرح های شبه  آزمایشی قرار می گیرد. شکل طرح به صورت طرح پس آزمون با گروه کنترل است. در این پژوهش 40 نفر از دانش آموزان پایه هفتم  در دو گروه 20نفری به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده، که گروه آزمایش در کلاس موضوعی و گروه شاهد در کلاس سنتی درس های علوم تجربی و ادبیات فارسی را آموزش دیده اند. ابزارشامل، پس آزمون محقق ساخته علوم تجربی و ادبیات فارسی می باشد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از آزمون t مستقل استفاده شده است. نتایج بدست آمده  نشان می دهد که بین توانایی حل مسئله علوم تجربی و ادبیات فارسی دانش آموزان پایه هفتم در کلاس های سنتی و موضوعی تفاوت معنی داری وجود دارد. بین توانایی تشخیص مسائل علوم تجربی و ادبیات فارسی دانش آموزان پایه هفتم در کلاس های سنتی و موضوعی تفاوت معنی داری وجود ندارد. بین توانایی طراحی مساله دانش آموزان پایه هفتم در کلاس های سنتی و موضوعی درس علوم تجربی تفاوت معنی داری وجود دارد. بین توانایی طراحی مساله دانش آموزان پایه هفتم در کلاس های سنتی و موضوعی درس ادبیات فارسی تفاوت معنی داری وجود ندارد. بین شیوه گردآوری اطلاعات دانش آموزان پایه هفتم در کلاس های سنتی و موضوعی درس علوم تجربی ادبیات فارسی تفاوت معنی داری وجود ندارد. بین توانایی ارائه راه حل دانش آموزان پایه هفتم در  مواجهه با مسائل در کلاس های سنتی و موضوعی درس علوم تجربی تفاوت معنی داری وجود دارد. بین توانایی ارائه راه حل دانش آموزان پایه هفتم در  مواجهه با مسائل در کلاس های سنتی و موضوعی درس علوم تجربی تفاوت معنی داری وجود ندارد. بین توانایی آزمایش راه حل ها  و توانایی استنتاج دانش آموزان پایه هفتم در مواجهه با مسائل در کلاس های سنتی و موضوعی درس علوم تجربی و ادبیات فارسی تفاوت معنی داری وجود دارد.

واژگان کلیدی:کلاس موضوعی، توانایی حل مسئله، علوم تجربی، ادبیات فارسی

مقدمه

اندیشه و تفکر از ویژگی های برجسته آدمی است. انسان می اندیشد، از تفکر و اندیشه های دیگران بهره می برد و حاصل اندیشه خویش را به دیگران منتقل می سازد. در عصر حاضر این پذیرفته شده که جوامع پیشرو موفق جوامعی هستند که مردم آن ها بهتر فکر می کنند، در هنگام برخورد با مسائل بهتر می اندیشند، راه حل های بهتری ارائه می دهند و با شیوه های موفقیت آمیز بر مسائل فائق می آیند. ایجاد شرایط مطلوب برای اندیشیدن، تحریک، تشویق و راهنمایی یادگیرندگان برای کسب مهارت صحیح تفکر و اندیشه در فرآیند تدریس و یادگیری امری گریزناپذیر است. زیرا در هر جامعه ای تحولات و تغییرات سریع و فزآینده ای رخ می دهد که اگر نظام آموزش و پرورش نتواند توانایی حل مسائل ناشی از آن ها را به یادگیرندگان خویش بیاموزد، به موفقیت جامعه آسیب رسانده است. بنابراین در فرآیند یادگیری باید ایجاد توانایی اندیشه و تفکر و حل مسئله در یادگیرندگان را محور اصلی قرار داد. گانیه اعتقاد دارد که محور تعلیم و تربیت، آموزش تفکر به افراد، استفاده از توانایی های ذهنی و پرورش افراد توانا در حل مسئله می باشد. حل مسئله در فرآیند تدریس و یادگیری فرصتی گران بها در اختیار یادگیرندگان می گذارد، زیرا این رویکرد آنان را در موقعیتی سازنده برای تفکر، درک و شناخت منطقی پدیده های عینی و ذهنی قرار می دهد تا بیاموزد در موقعیت های زندگی فردی و اجتماعی، چگونه این تجارب را برای حل مسئله به کار گیرند(صادق پور،1390).

اکثر متخصصان آموزشى معتقدند که براى جذب بهتر محتواى آموزشى لازم است که شاگردان به صورت فعال، دیده‌ها، شنیده‌ها و تجارب خود را درباره محیط به نحوى تنظیم کنند که یافته‌ها و اطلاعات جزئی، بخشى از ساخت شناختى پایدار آنان شود. این امر امکان‌پذیر نیست، مگر این که شاگردان نسبت به اطلاعات و معلومات مورد نظر احساس نیاز کنند. فراگیر در هر سنى که باشد، به تناسب ساخت شناختى خود با مسائل و مشکلاتى مواجه است و براى حل این مشکلات، نیاز به راه حل علمى و منطقى دارد. او اگر در مدرسه راه‌حل‌هاى علمى و منطقى را بیاموزد خود به دنبال حل مسائل خواهد رفت. شاگردان در یادگیرى از طریق حل مسأله، با بهره‌گیرى از تجارب و دانسته‌هاى پیشین خود، درباره رویداد‌هاى محیط خود مى‌اندیشند تا مشکلى را که با آن مواجه شده‌اند به نحو قابل قبولى حل کنند. مدرسه مطابق الگوى حل مسأله، شاگرد را در وضعى قرار مى‌دهد که او فرضیه‌هاى خود را از راه پژوهش و کاوش و به مدد شواهد موجود یا گردآورى شده، مى‌آزماید و شخصاً از آنها نتیجه‌گیرى مى‌کند و ضمن رسیدن به هدف مورد نظر، از روش‌هاى دانش‌اندوزى و جمع‌آورى اطلاعات نیز آگاه مى‌شود.

روش حل مسأله یکی از روش های یادگیری است که هم در زندگی روزمره و هم در کشف مسائل پیچیده علمی کاربرد دارد. در آموزش و پرورش نیز می توان دانش آموز را در موضع حل مسأله قرار داد. یادگیری از طریق حل مسأله نوعی یادگیری فعال وعمیق است و فرد را برای برخورد با تجارب واقعی زندگی آماده می سازد. اگر نظام آموزشی توانایی حل مسئله را به دانش‌آموزان یاد بدهد، به یقین به اهداف خود دست خواهد یافت. زیرا هرچه قدرت تصمیم‌گیری و گزینش راه‌حل های مطلوب در فراگیرندگان افزایش یابد، نیازهای روزمره‌ی خود را راحت‌تر رفع می‌کنند و موفق تر خواهند بود. تأکید نظام‌های پیشرفته‌ای آموزشی، به ویژه در مسائل پرورشی نیز، بر همین است. باید رویکرد‌های روش حل مسئله را تقویت کنیم تا دانش‌آموزان بتوانند بنا به مقتضیات زمان،‌ اطلاعات و آموخته‌های خویش را تعمیم دهند و نیروهای بالقوه را به فعل برسانند در گستره‌ی زندگی، ‌به رفتارهای مطلوب تبدیل کنند.

یکی از موقعیت ها یا محیط هایی که اثربخشی آن در بهبود توانایی حل مسئله[1] دانش آموزان مقطع متوسطه اول در نظام آموزشی فعلی مشخص نیست، اجرای طرح کلاس های موضوعی است. لذا با توجه به خلاء های موجود در این زمینه محقق در این پژوهش قصد دارد به بررسی و مقایسه توانایی حل مسأله در دروس علوم تجربی و ادبیات فارسی دانش آموزان پایه هفتم(مقطع متوسطه دوره اول) در کلاس های سنتی و موضوعی شهرستان میاندوآب در سال تحصیلی 93-92 بپردازد.

این فصل با عنوان کلیات تحقیق(فصل اول پژوهش)، نگاهی کلی به پژوهش می نماید و شامل بیان مسأله، ضرورت و اهمّیّت انجام تحقیق، اهداف و فرضیه های پژوهش، تعریف متغیر های پژوهش است.

1-2-بیان مسئله

در طول اعصار گذشته، به وسیله فلاسفه، معلمان و روان شناسان به رسمیت شناخته شده است که

انسان ها حل کننده مشکل هستند و تفاوت های فردی در توانایی حل مسئله وجود دارد. ناظران و شاهدان طبیعت انسان به طور کلی فرض را بر این می گیرند که  موفقیت در حل مسئله، ناسازگاری را کاهش می دهد و باعث افزایش سازگاری مثبت در زندگی روزمره که سرشار از مشکلات است، می شود. همچنین مطرح  شده است که نتایج حل مسائل بی اثر، استرس زا  بوده و ناسازگاری روانی در پی خواهد داشت. همانطور که در محیط طبیعی رخ می دهد، حل مسئله ممکن است به عنوان فرآیند شناختی- رفتاری خود هدایتی است که یک فرد تلاش می کند راه حل های مؤثر در حل مشکلات خاصی که  در زندگی روزمره با آن ها مواجه است را کشف و شناسایی کند،  تعریف شود. بیشتر به طور خاص، این فرآیند شناختی-رفتاری (الف) انواع راه حل بالقوه مؤثر برای یک مشکل خاص را در دسترس قرار می دهد، و (ب) احتمال انتخاب مؤثر ترین راه حل را از میان گزینه های مختلف را  افزایش می دهد. همانطور که این تعریف بیان کرده، حل مسئله در این جا  به عنوان فعالیتی منطقی، پرزحمت، هدفمند  وآگاهانه تصور شده است(چناوه[2]،2013).

تجربه هایی که همه روزه در محیط مدرسه برای دانش آموزان پیش می آید، زمینه های نیرومندی برای یادگیری، تفکر، اندیشیدن، حل مسائل روزانه، سازگاری کلی با محیط و سرانجام رشد مستمر آنان است. معلم در این زمینه، نقش راهنما و هدایت کننده را دارد و کتاب ها و وسایل آموزشی ابزارهایی هستند که دانش آموز-مرکز و عامل اساسی یادگیری- را در انجام دادن فعالیت های یادگیری یاری دهند و زمینه های حل مسائل زندگی اجتماعی را برای او فراهم می آورند(اکبری شلدره ای،1390).

یکی از عوامل مؤثر در یادگیری و ایجاد توانایی حل مسأله درس های ادبیات فارسی و علوم تجربی

دانش آموزان پایه هفتم(دوره متوسطه اول)، موقعیت و محیط یادگیری است. طبیعی است هر چه امکانات آموزشی برای فرد بیشتر فراهم باشد، یادگیری بهتر صورت خواهد گرفت. در مدرسه ای که دارای فضای مناسب، کتابخانه و منابع مختلف علمی است، یادگیری شاگردان در مقایسه با یادگیری شاگردان مدرسه ای که دارای فضای مناسب نیست و در آن جز منابع درسی منابع دیگری یافت نمی شود، بسیار متفاوت خواهد بود. گاهی محیط ممکن است عاطفی باشد. رابطه معلم و شاگرد، رابطه شاگردان باهم و ... ،که همگی می توانند در میزان یادگیری شاگردان مؤثر باشند. در هر صورت اگر محیط آموزشی از همه امکانات برخوردار باشد، شاگرد را به کنجکاوی و تلاش برای یادگیری و حل مسائل ذهنی خود وادار می سازد. البته محیط و موقعیت یادگیری باید متناسب با آمادگی، استعداد، نیاز و گرایش شاگردان باشد(شعبانی،1384).

از محیط های فعال یادگیری که هم اکنون در بعضی از مدارس متوسطه مورد استفاده قرار می گیرد، ایجاد کلاس های موضوعی[3] است. آموزش به شکل موضوعی نشان دهنده رویکرد تکاملی مناسب به سازماندهی محتوا در کلاس های درس و ​​پاسخ به نیازهای متوسط گوناگون یادگیرندگان در قرن بیست و یکم است. ساختار واحد موضوعی معلمان و دبیران را قادر می سازد، تا به راحتی دانش آموزان را به تفکر درباره ی موضوعات جهانشمول مورد علاقه وادار کنند. تحقیقات نشان می دهد که آموزش های موضوعی[4] انگیزه یادگیری دانش آموزان و پیشرفت تحصیلی را افزایش می دهد(ماری ان دیویس[5]،2011).

در یک کلاس موضوعی کلیه تجهیزات و امکانات آموزشی در اختیار دانش آموزان و معلمان قرار می

گیرد تا معلم بتواند با کمک این امکانات ضمن تدریس تئوری مفاهیم کتاب های درسی، با انجام کار عملی به انتقال مفاهیم و یادگیری بیشتردانش آموزان کمک کند.  کلاس هایی که به صورت موضوعی اداره می شود، برای هر درس، کلاس مخصوصی درنظر گرفته شده و باتوجه به برنامه درسی، دانش آموزان هر ساعت را در یک کلاس سپری می کنند. در هر کلاس جای نشستن هر دانش آموز مشخص است،  بنابراین بلافاصله بعد از زنگ خوردن وسایلش را برمی دارد و به کلاس مورد نظر می­ رود، وسایلش را در جای مخصوص خودش قرار می دهد و کلاس را برای استراحت ترک می نماید. تزئینات و رنگ دیوار و نیمکت ها باتوجه به شرایط درس هر کلاس طراحی شده است. دربعضی از کلاس ها لازم است گروه درسی با هم در یک جا بنشینند. در هر کلاس کمدی قرار داده شده که به کمک همه ی آن ها با ساخت وسایل کمک آموزشی مربوط به درس تزیین می شود. البته وسایلی که به صورت اختراع و ابتکار جالب توجه ساخته شود در کمد مخصوص دیگری که در سالن مدرسه قرار دارد، گذاشته می شود و  دانش آموزان از امتیازات ویژه ای برخوردار می شوند، پس همیشه خلاقیت خود را به کار می بندند تا بهترین وسایل را بسازند. کلاس‌های موضوعی متناسب با مفاد کتاب درسی انتخاب می شوند و تجهیزات و مفاد کمک درسی در این کلاس‌ها قرار می گیرند. همچنین معلم و اتاق با تجهیزات ثابت خواهند ماند و دانش‌آموزان به صورت چرخشی در این کلاس‌ها حضور خواهند داشت.

برای تدریس در چهارچوب برنامه های درسی موضوعی، معلمان معمولاً برای تدریس در یک ماده درسی خاص تربیت می شوند. بنابراین معلمان از تسلط و توانایی برای تدریس یک موضوع خاص برخوردار هستند. به نظر موریسون رسالت مدارس متوسطه این است که علایق دانش آموزان در یک ماده درسی خاص را پرورش دهند. وی معتقد بود که مدارس متوسطه باید برنامه های آموزشی خود را به گونه ای ترتیب دهند که

در نهایت از دانش آموزان موجوداتی برخوردار از ویژگی های خوداتکایی بسازند(جی. پی. میلر،1387).

آیا کلاس های موضوعی علوم تجربی و ادبیات فارسی می تواند توانایی حل مسئله دانش آموزان را افزایش دهد یا خیر؟ این سؤال یا مسئله ای است که تا به حال پاسخ واضح، مشخص و علمی که بتوان به آن اعتماد کرد، داده نشده است. همچنین در بررسی و جستجوی نشریات و ژورنال های داخلی و خارجی نشانه ای از مطالعه یا پژوهشی که اثربخشی کلاس های موضوعی را مشخص نماید ملاحظه نگردید. لذا در ادبیات مربوط به کلاس های موضوعی با یک خلاء اساسی روبرو هستیم. با توجه به این که در مدارس انگشت شماری در شهرستان میاندوآب کلاس های موضوعی دایر است و  در اکثر مدارس کلاس ها با همان روش های قبلی و سنتی برگزار می شود، لذا ضرورت دارد تا پژوهشی برای آشنایی معلمان، مدیران و دست اندرکاران تعلیم و تربیت با کلاس های موضوعی صورت گیرد. بنابراین هدف از این پژوهش  بررسی و مقایسه توانایی حل مسأله در دروس علوم تجربی و ادبیات فارسی دانش آموزان پایه هفتم(مقطع متوسطه دوره اول) در کلاس های سنتی و موضوعی شهرستان میاندوآب در سال تحصیلی 93-92 می باشد که به صورت شبه آزمایشی صورت می گیرد.

1-3-ضرورت و اهمّیت انجام تحقیق

روش های بسیاری برای حل مسئله، بسته به ماهیت مسئله و افراد درگیر در مسئله وجود دارد. به طور سنتی معمولاً  از رویکرد عقلانی استفاده می شود و  به عنوان مثال شامل ، روشن شدن شرحی از مسئله، تجزیه و تحلیل علل، شناسایی گزینه ها، ارزیابی هر گزینه، انتخاب یکی، اجرای آن، و ارزیابی کردن این که آیا مسئله حل گردید یا نه. تحقیقات نشان داده است که ارزیابی از توانایی های حل مسئله (به عنوان مثال، احساس خودکارآمدی) به پاسخ یک فرد در موقعیت های استرس زا مربوط می شود. ارزیابی مهارت حل مسئله باعث شده طیف وسیعی از متغیرهای شناختی، عاطفی، و رفتاری در فرایند مقابله با استرس، از جمله سبک اسناد، باورهای غیر منطقی، انتظارات از موفقیت، تداوم، بهره برداری از منابع، اعتماد به نفس، و ناامیدی ارتباط داشته باشد(اوسلو و همکاران[6] ،2010).

یادگیری عبارت است از فرآیند نسبتاً پایدار در رفتار بالقوه فرد، بر اثر تجربه. اگر «تجربه» را تعامل میان فرد و محیط یعنی  تأثیر پذیری فرد از محیط و تأثیر گذاری فرد بر محیط به دنبال یک سری فعل و انفعالات بدانیم، یادگیری را حاصل تلاش، حرکت، فعالیت و مشارکت شخص یادگیرنده خواهیم دانست. در برخورد فرد با محیط برای یادگیری، اعضای حسی، دستگاه های عصبی، تجربه های قبلی، تمایلات و گرایش ها و هدف های یادگیرنده نقش مؤثری بر عهده دارند. یکی از توانایی هایی که همواره شاگردان در مواجهه با مشکلات از آن استفاده می کنند، توانایی حل مسئله است. البته شاگردان زمانی می توانند از توانایی حل مسئله به خوبی استفاده کنند که محیط و شرایط آموزشی به گونه ای تنظیم گردد که شاگرد با مشکل مواجه شود و آن را درک کند. البته این امر زمانی امکان می یابد که شاگرد قدرت تحلیل، استنتاج و نیز قدرت شناخت مسئله و ویژگی های آن را داشته باشند و به این ترتیب بتوانند راه حل های احتمالی را پیش بینی کنند(شعبانی،1384).

[1]- problem solving ability

[2]-Chinaveh

[3]- Thematic class

[4]- Thematic Instruction

[5]- MaryAnn D & Rajni Shankar-Brown .

[6]- Uslu, M. et al.

Abstracts

This Research Implemented in order to The Reviews and compare problem solving ability in lessons experimental sciences and Persian literature Seven students (high school first period) in Traditional and Thematic class Miandoab city in year school 2013-2014. This is quasi-experimental study. This quasi-experimental study.The plan is to: posttest control group design. In this study, 40 students seven high school first period in two groups of 20 individuals selected by multistage cluster sampling method, the experimental group have received of Teaching in Thematic class, and the control group received in traditional Class. The tool measuring includes academic acjahievement test of experimental sciences and Persian literature for the analysis of the hypothesis of this research has been used in the descriptive Section of tables, standard deviation, mean and in the inferential Section of the independent T-test.

The results indicate that, there are differences between problem solving ability in lessons experimental sciences and Persian literature Seven students (high school first period) in Traditional and Thematic class. There are not differences between problem assessment ability in lessons experimental sciences and Persian literature Seven students (high school first period) in Traditional and Thematic class. There are differences between problem design in lesson experimental sciences seven students (high school first period) in Traditional and Thematic class. There are not differences between problem design in lesson Persian literature seven students (high school first period) in Traditional and Thematic class. There are not differences between information scrounge method in lessons experimental sciences and Persian literature seven students (high school first period) in Traditional and Thematic class. There are differences between solving method exhibit ability in lesson experimental sciences seven students (high school first period) in Traditional and Thematic class. There are not differences between solving method exhibit ability in lesson Persian literature seven students (high school first period) in Traditional and Thematic class. There are differences between solving method examination and induction ability in lessons experimental sciences and Persian literature Seven students (high school first period) in Traditional and Thematic class.

Keywords: Traditional class, thematic class, problem solving ability, experimental sciences, Persian literature.