پایان نامه بررسی تاثیر آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان هوش کلامی و گنجینه لغات کودکان پیش دبستانی

پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته تکنولوژی آموزشی (M.A)

چکیده:

هدف از اجرای این پژوهش بررسی تاثیر آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان هوش کلامی و گنجینه لغات کودکان پیش دبستانی است. روش مورد استفاده در این پژوهش از نوع شبه آزمایشی با پیش آزمون و پس آزمون و دو گروه آزمایش و کنترل است. جامعه ای که هدف این مطالعه می باشد کودکان پیش دبستانی شهرستان سرپل ذهاب در سال تحصیلی 93-92 می باشد و نمونه های انتخاب شده به تعداد 30 نفر(15نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه کنترل) و به صورت نمونه در دسترس انتخاب گردیده اند. ابزار پژوهش شامل مقیاس هوش کلامی وکسلر که در دو مرحله قبل و بعد از اجرای پژوهش برای هر دو گروه اجرا گردیده است و برای گروه آزمایش به مدت 8 جلسۀ 45 دقیقه ای آموزش به شیوه قصه گویی اجرا کردند. تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده در پژوهش با استفاده از نرم افزار spss و از روش های آمار توصیفی و در بخش آمار استنباطی از روش تحلیل کواریانس، آزمون لاندای ویلکز و آزمون ام باکس استفاده شد. نتایج حاصله نشان داد بین آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان هوش کلامی و گنجینه لغات کودکان پیش دبستانی ارتباط معنادار آماری وجود دارد یعنی فرضیه H0 رد می شود

کلید واژه ها: قصه گویی،هوش،هوش کلامی،گنجینه لغات                                                         

فصل یکم

کلیات پژوهش

1-1- مقدمه:

در قصه‌گویی با شیوه ‌هایی که از گذشته ‌های دور در بین مردم رایج بوده است اهداف بسیاری نهفته است.    در قصه گویی با شیوه های معمول به رشد و پرورش نیروی تخیل، رشد شناخت، تکامل ذوق هنری، شکوفایی شوق مطالعه و حتی توانایی بهبود سوادآموزی و تحصیل توجه بسیاری می‌شود. قصه‌گویی با شیوه ‌های  قدیمی تر به دلیل ارتباط مستقیم و چهره به چهره‌ی قصه‌گو با مخاطب به کودک این توانایی را می‌دهد تا با میراث‌ های قومی و ملی خویش آشنا شود و هویت خود را شکل دهد. کودکان در قصه‌گویی با شیوه ‌های کهن با شرکت در نشست ‌های قصه‌گویی و گوش دادن به قصه‌ها، تعبیرها، عبارت‌ها، واژه‌ها و اصطلاحات نویی را می‌شنوند و با زبان و ادبیات مردم خود آشنا می‌شوند. در این شیوه‌ی قصه‌گویی کودکان با احساس‌ها، اندیشه‌ها و ارزش ‌های گوناگون روبرو می‌شوند که برای آن ‌ها تازه و سرگرم‌کننده است. قصه‌ها تخیل کودکان را به جولان درمی‌آورند و آن‌ها را وارد حوزه‌ای از ماجراها می‌کنند که در هیچ حال دیگری فرصت رویایی با آن‌ها را ندارند(پولادی،1387).

یک قصه گو خوب، برکلمه ها تسلط کامل دارد و از ارزش آنها و اینکه چگونه می تواند روی شنونده اثر بگذارد با خبر است. او به ارز ش درست قرارگرفتن صفتها و قیدها توجه دارد و از نیروی ابهام، به هنگام گزینش کلمه های خود، آگاه است او می داند که به هنگام گفتن داستان می تواند با کلمه ها حس لمس کردن، چشیدن و بوئیدن را منتقل کند. او همچنین می داند که می تواند با کلمه ها رنگ، جنس و حتی دما را چنان توصیف کند که شنوندگانش را به دنیای خیال بکشاند. قصه گو تصویرگری است که به جای رنگ از کلمه ها استفاده می کند و تصویرهای او با به کار گرفتن هنرمندانۀ کلمه ها همان رنگ آمیزی را دارد که همکار نقاش او به وسیلۀ رنگ به وجود می آورد. کار قصه گو تنها آگاه بودن از نیروی کلمه ها و آنچه آن

ها در صورت استفادۀ درست و درجای خود نشستن می تواند با خیال انسان انجام دهد نیست. بلکه قصه گو نگران چگونگی رسیدن این کلمه ها به گوش شنونده به وسیلۀ این هنر شفاهی نیز هست(چمبرز، 1388         ،ص37). قصه گویی نیز مانند بسیاری از کارهایی که کودک انجام می‌دهد، مانند بازی و نقاشی و ... می‌تواند اثرهای مثبتی در پرورش و آموزش او داشته باشد. از نظر افشاری قصه درهای تازه‌ی بیان و مقصود را بر روی کودکان می‌گشاید و وسایل و ابزار متفاوتی برای بازگو نمودن تجربه‌ها، مشاهده‌ها و احساسات را در اختیارشان می‌گذارد، بیان قصه آموزش غیر مستقیم بچه‌ها در زمینه‌ی کتاب و کتابخوانی است. قصه‌گویی از راهی غیر مستقیم مزایای رفتار منطبق با اخلاق را به کودکان می‌آموزد. قصه‌گویی باعث تلطیف عواطف و احساسات، سرگرمی، بالا بردن سطح کتاب‌خوانی، گسترش گنجینه‌ی واژگانی، تقویت قدرت بیان و حافظه، پرورش ذوق هنری، برآورده شدن نیازهای روانی شنوندگان و ... می شود( حنیف،1383). قصه کودکان را در کشف جهان پیرامون ، شناخت و آشنایی با نام کنش ها و اشیا ، دست یابی به گفتاری پربار تر و لذت بردن از شگفتی های زبان یاری می رساند. نخستین تجربه های بسیاری از کودکان از ادبیات با کتابهای تصویری به دست می آید و به آنها کمک می کند تا گنجینه واژگان خود را معنا بخشند خواندن قصه برای کودکان این است که خواندن آن، نیروی بیان و تکلم کودک را تقویت می کند و گنجینه لغایت و اطلاعات وی غنی تر می شود. از آن سوی، کودک از طریق قصه ای مناسب با مشکلات و مسائل زندگی آشنا می شود و مهارت هایاجتماعی بیشتری به دست می آورد. درضمن نباید فراموش کرد که قصه گویی، فاصله میان قدرت خواندن و قدرت درک کردن را در کودک پر می کند(رحمان دوست،1381).

1-2- بیان مسأله:

قصه و قصه گویی به قدمت تاریخ بشر ریشه دارد به گونه ای که بشر زندگی خود را در چهار چوب قصه ها به تصویر کشیده است و قصه ها نیز زندگی بشر را شکل داده، دگرگون ساخته و متحول نموده اند. قصه ها باز نمایی ما از خودمان و تجربه های مان است. زندگی فرایند پیوسته ای از نظم بخشی و سازماندهی تجربه هاست. هنگامی که شناخت کاملی از جهان وجود ندارد نیاز نسبت دادن معنا به تجارب احساس می شود بدین ترتیب، تجربه ها و رویدادهای عمر طولانی هر یک از افراد به قصه تبدیل می شود. افراد هنگام بیان داستان توالی و رابطه های معنا دار را کشف می کنند و نسبت به وضعیت خود بینش عمیق تری به دست می آورند(دوایودی ،1997).

قصه گویی در کشور ما سابقه ای بس دیرینه و قدیمی دارد اما نفوذ وسایل ارتباط جمعی و علاوه بر آن زندگی مدرنیته، موجب شده تا نقش قصه گویی در طول دوران و به ویژه در نظام های آموزشی کمرنگ شود. به قصه گویی هنوز به عنوان یک فن نگاه نمی شود و در نظام آموزش و پرورش جایگاه شایسته ای برای قصه گویی به چشم نمی خورد. قصه‌گویی نوعی ادبیات شفاهی است. آشنایی با نوع شفاهی ادبیات درک تازه‌ای از زبان را به کودک می‌بخشد. افسانه‌ها، متل‌ها و حکایات که در قالب قصه برای کودکان بیان می‌شود دانش زبانی آنها را غنی می‌سازد. منظور از هوش کلامی، قدرت استفاده از زبان و درک کلام است بدون آنکه شخص، اعمالی را انجام دهد. مثل حافظه، استدلال کلامی و تجسم فضایی(ناظمی،1385،ص 64). قصه در قالب کلام جان می‌گیرد و اولین برخورد کودک با قصه با شنیدن واژه‌ها، جملات کوتاه و مرکب، لحن کلام است. حتی اگر آن زبان را به‌کار نگیرند و از واژگان آن استفاده نکنند زبان قصه را تجربه کرده و با دنیای زبانی تازه‌ای مواجه می‌شوند به این طریق کودک زبان را به‌طور غیرمستقیم آموزش می‌بیند

و فراگیران رایاری می دهند بسیاری از کلمات، واژه‌ها و مفاهیم ادبی را از طریق احساس خود درک کرده و

کاربرد صحیح آن را می‌آموزند. از دید برخی از روانشناسان، زبان کمک بسیار بزرگی به رشد ذهنی کودکان می کند و با توجه به این مطالب در می یابیم که قصه گویی چه نقش مهمی در درک و فهم کودکان دارد و همچنین کودکان می توانند با استفاده ازقصه گویی گنجینه لغات بیشتری در محاورات روزمره کسب کنند و معنی بسیاری از لغات را درک کنند. مسئله ای که دراین تحقیق پیش آمده است یک سوال علمی است که آیا آموزش به شیوه قصه گویی می تواند میزان هوش کلامی و گنجینه لغات را افزایش دهد.

1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:

آموزش از طریق قصه گویی به مربیان کمک می کند تا به خصوصیات هوش کلامی و گنجینه لغات کودکان  به صورت بهتری پی ببرد. هم چنین قصه گویی، ما را به عوامل مساعد کننده در افزایش هوش نزدیک می کند و مسلماً در آموزش دانش آموزان کمک شایانی به مسئولان آموزش و پرورش، روانشناسان و معلمان خواهد کرد کودکان شیفته ی قصه و قصه گویی هستند و قصه، تاثیری عمیق بر زبان کودک می گذارد.قصه ها،‌ کودک را با واژگان، اصطلاحات،‌ نام ها و ... آشنا می سازند و از این راه،‌ علاوه بر ایفای نقش مهم و جدی در زبان آموزی،‌ فرصت خوبی برایاصلاح لغزش ها و اشکالات زبانی ایجاد می کنند.در کنار قصه گویی می توان از کودکان خواست تا مثلاً بگویند که نام قهرمان چه بوده، از کجا حرکت کرده، چه دیده، چه گفته و چه انجام داده است. ضرورت مهم این پژوهش قصه به علت کشش، زیبایی و نقشی که در برانگیختن حس کنجکاوی دارد، می تواند بسیاری از مفاهیم را به کودکان منتقل کند. هم چنین با انتقال مفاهیم، به روش غیرمستقیم، نه تنها باعث جذب بهتر و سریع تر مفاهیم به ذهن و زبان کودک می شود بلکه فهم آن ها را عینی تر و ساده تر می سازد، به همین دلیل، قصه گویی از جدی ترین و بنیادی ترین روش های انتقال مفاهیم به دنیای مخاطبان، به ویژه کودکان، به شمار می آید. مفاهیم ساده ی علمی، طبیعی و حتی معنا و مفهوم واژگان را طی قصه و گاه بدون نیاز به توضیح، می توان منتقل کرد. وقتی کودک کلمه را به صورت دقیق تعریف می کند به نظر می رسد می توان پذیرفت که وی آن کلمه را به خوبی می شناسد و می تواند از آن در موقعیتهای کاملاً  مناسب برای اهداف زبانی خود استفاده کند. در عین حال قصه ها موجب می شوند تا کودکان بتوانند با گسترهای از کلمه ها آشنا شوند. بازگویی قصه های شنیده شده فایده های بسیاری دارد، زیرا علاوه بر پرورش قدرت حافظه، قدرت بیان بچه ها را نیز تقویت می کند. بازگو کردن قصه های شنیده شده مهم ترین تمرین در پرورش قدرت بیان و تکلم بچه ها است کودکان در اثر شنیدن این توانایی را به دست می آورند تا بتوانند شنیدن فعال را تجربه کنند. کودکان طبیعتاً از شنیدن قصه لذت می برند، زیرا جریان یک زندگی ناشناخته و ماجرایی عجیب را در آن تعقیب و کشف می کنند(مهاجری،1388،ص52). ازجمله خلاءهای می توان با استفاده از قصه گویی کودک را تشویق می کنیم تا هر وقت معنی کلمه را نمی فهمد در مورد آن سوال کند و کلمه ها و لغاتی را که شنیده اند در صبحتها یشان به کار برند و همچنین به جای کلمات تکراری و بسیار محدود با لغات وسیع روبرو می شود و قدرت بیان کودکان را ارتقا می دهد مربیان می توانند گاه گاه از کودکان بخواهند که آنها به قصه گویی بپردازند تا مهارت زبان آموزی گوش کردن و سخن گفتن در آنها افزایش داد و با قصه گویی فاصله میان قدرت خواندن و درک کردن لغات پر شود.

1-4- اهداف پژوهش:

1-4-1- هدف کلی:

بررسی رابطه آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان هوش کلامی و گنجینه لغات کودکان پیش دبستانی

 شهرستان سرپل ذهاب در سال 92-93   

1-4-2-  اهداف جزیی:

بررسی رابطه آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان هوش کلامی در کودکان پیش دبستانی

بررسی رابطه آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان درک و فهم در کودکان پیش دبستانی

بررسی رابطه آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان محاسبات در کودکان پیش دبستانی

بررسی رابطه آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان گنجینه لغات در کودکان پیش دبستانی

1-5- فرضیه‏های تحقیق:

آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان هوش کلامی کودکان پیش دبستانی موثر است

آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان درک و فهم کودکان پیش دبستانی موثر است

آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان محاسبات کودکان پیش دبستانی موثر است

آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان گنجینه لغات کودکان پیش دبستانی موثر است

1-6- تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها:

1-6-1- تعاریف نظری:

قصه گویی: وسیله ارتباط میان یک فرد (قصه گو) و افراد دیگر (مخاطبان) است، بنابراین قصه گو باید دارای نفوذ کلام، نگاه مؤثر و گیرا و حرکت های مناسب دست و چهره باشد تا بتواند به حد کافی در مخاطب هایش تاثیر گذارده، آنان را به قصه و پیام آن جذب نماید و در واقع یک ارتباط دلپذیر و موفق با آنها برقرار سازد(مهاجری،1388،ص138).

هوش کلامی: با کاربرد زبان مرتبط است شامل حساسیت نسبت به زبان گفتاری و نوشتاری و توانایی در کاربرد کلمات و زبان است. افرادی که از این هوش در سطح بالایی برخوردارند، درک عمیقی از مفاهیم و لغات دارند(پورشریفی،1387).

پیش دبستانی: آموزش و پرورش پیش دبستانی معمولاً به تجارب کودکان در مهد کودک ها، کودکستان ها و دوره آمادگی اشاره می کند(مفیدی،1382).

1-6-2- تعاریف عملیاتی:

قصه گویی: با حضور در یک کلاس پیش دبستانی به تعداد 15 نفرطی چهار هفته ( هشت جلسه 45 دقیقه ای) و هر قصه از منابع چاپی و بر اساس درس مهارتهای زبان آموزی آموزش داده می شود این قصه ها شامل قصه های حسنک بهانه نگیر، شنل قرمزی، من 2 هستم، سفید برفی، مملی شده رفوزه، شنگول و منگول، حبه انگور می باشد. کودکان گوش می دهند و به مشارکت بر انگیخته می شوند.                                                                                               هوش کلامی: با استفاده از خرده آزمونهای کلامی وکسلر سنجیده می شود که شامل موارد زیر می باشد.

گنجینه لغات: شامل فهرستی از 22 کلمه به صورت شفاهی می باشد، هر پاسخ ارزش(صفر یا یک یا دو) دارند و بعد از 5 شکست متوالی یعنی آزمودنی نتواندبه سئوالا جواب دهد این آزمون متوقف می شود حداکثر نمره نیز 44 می باشد.

درک فهم: با آزمون 15 ماده سنجیده می شود که سؤال‌های آن به صورت باز – پاسخ تدوین شده‌اند هر پاسخ ارزش(صفر یا یک یا دو) دارند و بعد از 4 شکست متوالی یعنی آزمودنی نتواند به سئوالا جواب دهد این آزمون متوقف می شود حداکثر نمره نیز 30 می باشد.

محاسبات: این خرده ‌آزمون شامل 20 مساله ساده است ارزش هر سوال ( صفر یا یک ) بدون استفاده از کاغذ و مداد می‌توان آنها را حل کرد انجام می شود.و بعد از 4 شکست متوالی یعنی آزمودنی نتواند به سئوالا جواب دهد این آزمون متوقف می شود حداکثر نمره نیز 20 می باشد.