فهرست:
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول : کلیات تحقیق ............................................................................................................... 1
1- 1- مقدمه .............................................................................................................................. 2
1 -2- بیان مسأله ......................................................................................................................... 3
1-3-اهمّیّت و ضرورت تحقیق ................................................................................................... 6
1-4- اهداف تحقیق ...................................................................................................................... 7
1-5- سؤالات تحقیق .................................................................................................................... 7
1-6- تعریف اصطلاحات ................................................................................................................ 8
فصل دوم : کلیات تحقیق ................................................................................................................. 11
2-1- مقدمه ........................................................................................................................... 12
الف) بخش اول : مبانی نظری................................................................................................... 12
2 -2- مفهوم عقل .................................................................................................................. 12
2-2-1- اهمّیّت عقل ............................................................................................................... 14
2-2-2- واژه های مترادف عقل .............................................................................................. 17
2-2-3- واژگان مقابل عقل ..................................................................................................... 18
2-2-4- عقل در قرآن ............................................................................................................ 20
2-2-5- ادراکات عقلی .......................................................................................................... 22
2-2-6- اقسام عقل ............................................................................................................... 23
2-3- مفهوم عاطفه ................................................................................................................ 25
2-3-1- معنای اصطلاحی عاطفه .......................................................................................... 25
2-3-2- عاطفه در قرآن ......................................................................................................... 28
2-3-3- تقسیم بندی عواطف ................................................................................................ 30
2-3-4- حالات عاطفی ............................................................................................................ 31
2-3-5- نقش عواطف در زندگی انسان ................................................................................. 33
2-3-6- تقابل بین عقل و احساس ....................................................................................... 34
2-3-7- عاطفه از دیدگاه اسلام ............................................................................................ 40
2-3-8- دیدگاه متفکّران اسلامی .......................................................................................... 42
الف : عقل گرایان...................................................................................................................... 42
ب : عاطفه گرایان..................................................................................................................... 45
2-3-9- دیدگاه فلاسفه .......................................................................................................... 46
الف : عقل گرایان ...................................................................................................................... 46
ب : عاطفه گرایان .................................................................................................................... 47
2-4- مفهوم تربیت ................................................................................................................ 48
2-5- مفهوم اخلاق ................................................................................................................... 49
2-5-1- تربیت اخلاقی ............................................................................................................. 50
2-5-2- رابطه تربیت و اخلاق ................................................................................................ 54
2-5-3- اهمّیّت تربیت اخلاقی ............................................................................................... 54
2-5-4- جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی .................................................................. 55
2-6- شرح مختصر زندگانی استاد شهید مطهری ................................................................. 59
ب ) پیشینه تحقیق ................................................................................................................ 62
2-7- پایان نامه ها .................................................................................................................... 63
2-8- مقاله ها .......................................................................................................................... 64
2-9- کتاب ها .......................................................................................................................... 68
2-10- جمع بندی مبانی نظری و پیشینه تحقیق ..................................................................... 70
فصل سوم : روش شناسی تحقیق ................................................................................................... 71
3 -1- مقدمه ..........................................................................................................................72
3-2- نوع تحقیق ..................................................................................................................73
3-3- روش تحقیق ..............................................................................................................73
3 -4- روش و ابزار گرد آوری اطلاعات ............................................................................... 75
فصل چهارم : یافته های تحقیق .....................................................................................................77
4-1- مقدمه ......................................................................................................................... 78
4-2- بررسی سؤال اول تحقیق : جایگاه عقل در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری چیست ؟............ 79
الف) پرورش استعداد عقلانی .................................................................................................. 79
ب) تعقل در قرآن.................................................................................................................... 80
ج) عقل در روایات ................................................................................................................ 82
د ) عقل باید غربال کننده باشد ........................................................................................... 83
ه) دور اندیشی ....................................................................................................................... 84
و ) آزاد کردن عقل از عادات اجتماعی ................................................................................ 84
ز ) حمایت از عقل در مقابل اکثریت .................................................................................... 84
ح ) لزوم توأم بودن عقل و علم ............................................................................................ 85
ط ) تأثیر ناپذیری از قضاوت دیگران .................................................................................... 85
ی ) عقل نظری و عقل عملی .................................................................................................86
ک ) عادت به تفکر و تعقل......................................................................................................87
ل ) تقوا و روشن بینی ........................................................................................................ 88
م ) تقوا و حکمت عملی ........................................................................................................... 91
ن ) راز تأثیر تقوا در روشن بینی ........................................................................................... 92
س ) تربیت از نظر استاد مطهری ............................................................................................ 94
ع ) اخلاق از نظر استاد مطهری ............................................................................................... 94
ف ) چرا بشر به روش اخلاقی و تربیتی نیاز دارد ؟ ................................................................ 97
ص ) فرق اخلاق و تربیت ......................................................................................................... 98
ق) پشتوانه اخلاق .................................................................................................................... 99
ر ) انسان موجود دو کانونی ..................................................................................................... 101
ش ) نقش عقل در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری .....................................................102
4-2- بررسی سؤال دوم : جایگاه عاطفه در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری چیست ؟ ...................... 105
الف ) عاطفه از دیدگاه استاد مطهری........................................................................................ 105
ب ) تقوا و تلطیف احساسات .................................................................................................... 106
ج)تأثیر دل در قضاوت عقل ...................................................................................................... 106
د )روح انسان ، منشأاحساسهای اخلاقی و دروازه ای به سوی معنویت ................................. 107
ه ) هر محبتی اخلاق نیست ....................................................................................................... 109
و ) اخلاق محدود به غیر دوستی نیست ................................................................................... 110
ز ) تفسیر انسان دوستی .......................................................................................................... 110
ح ) نقش عواطف در رفتار اخلاقی ........................................................................................... 111
ط ) نقش عواطف در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری ................................................ 112
4-4- جمع بندی ..................................................................................................................... 115
فصل پنجم : خلاصه و نتیجه گیری .............................................................................................. 116
5-1- مقدمه ......................................................................................................................... 117
5-2- مروری اجمالی بر مسأله ، پرسش ها و روش تحقیق ................................................ 117
5-3- نتایج ........................................................................................................................... 118
5-3-1- خلاصه نتایج مربوط به سؤال اول ........................................................................ 118
5-3-2- خلاصه نتایج مربوط به سؤال دوم ....................................................................... 119
5-3-3- تحلیل جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی .................................................... 120
5-4- محدودیت ها .............................................................................................................. 124
5- 5- پیشنهادها ................................................................................................................ 125
الف) پیشنهادهای پژوهشی ................................................................................................. 125
ب ) پیشنهادهای کاربردی .................................................................................................... 125
فهرست منابع ............................................................................................................................... 126
چکیده انگلیسی ............................................................................................................................137
منبع:
الف ) منابع فارسی
ابوطالبی ، مهدی . ( 1383) . تربیت دینی از دیدگاه امام علی (ع) . قم : مرکز انتشارات آموزشی و پژوهشی امام خمینی ( ره ) .
ارسطو . (1381) . اخلاق نیکو ماخس . ترجمه ابوالقاسم پور حسینی ، چ2 . تهران : دانشگاه تهران.
اعرافی ، علیرضا ، فتحعلی خانی ، محمد ، فصیحی زاده ، علیرضا ، فقیهی ، علی نقی .( 1388) . آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن . جلد اول . تهران : سمت .
افلاطون . ( 1357) . جمهوری . ترجمه محمد حسن لطفی . تهران : خوارزمی .
الیاس ، جان . ( 1385) . فلسفه تعلیم وتربیت ( قدیم و جدید ) .ترجمه عبد الرضا ضرابی ، چ2، قم : مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ( ره ) .
ایمانی ، محسن . ( 1378) . تربیت عقلانی . تهران : مؤسسه انتشارات امیر کبیر .
باقری ، خسرو . ( 1377 ) . مبانی و شیوه های تربیت اخلاقی . تهران : انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی .
برزینکا ، ولفگانک . ( 1371) . نقش تعلیم و تربیت در جهان امروز . ترجمه محمد آفاق بایبوردی . تهران : مرکز نشر دانشگاهی .
بهشتی ، احمد . ( 1385) . تربیت کودک در جهان امروز . قم : بوستان کتاب .
. ( 1390) . اسلام و حقوق کودک . قم : بوستان کتاب . ویرایش دوم .
بهشتی ، سعید . ( 1383) . تحلیل و نقدی بر فلسفه ی تربیتی کانت با تأکید بر نظریه تربیتی وی . سروش اندیشه ، نشر صدا و سیما .
. ( 1386 ) . آیین خرد پروری . تهران : مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
. ( 1389) . تأملات فلسفی در تعلیم وتربیت . تهران : سازمان تبلیغات اسلامی .
14- بهشتی ، محمد . ( 1380) . تربیت عاطفی از منظر امیر المؤمنین (ع) .فصلنامه تربیت اسلامی . کتاب چهارم .
15- . ( 1380) . مجموعه مقالات همایش تربیت در سیره امام علی ( ع) . تهران : مرکز مطالعات اسلامی .
16- بوستانی ، اصغر . ( 1380) . تبیین دیدگاه ارزش شناسی علامه طباطبائی ( ره ) و دلالتهای آن بر تربیت اخلاقی ( اهداف و محتوا ) . « پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده » . « دانشگاه تربیت مدرّس » .
17 – بیابانگرد ، اسماعیل . ( 1390) . روش های تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی . تهران : نشر دوران .
18 – تایشمن ، جنی و گراهام وایت . ( 1379 ) . فلسفه اروپایی در عصر نو . ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی . تهران : نشر مرکز .
19 – پور پور راوندی ، قاسم . ( 1390) . جایگاه عقل در تربیت دینی از دیدگاه علامه طباطبائی . مجله پژوهش دینی دانشگاه کاشان .
20 – پیاژه ، ژان . ( 1373) . پنج گفتار روان شناسی . ترجمه احمد محسنی . تهران : نشر بنیاد .
21 – جوادی آملی ، عبداللّه . ( 1370 ) . مراحل اخلاق در قرآن . چاپ هفتم . قم : مرکز نشر اسراء .
22 - . ( 1387 ) . تسنیم . ج 11، چاپ دوم . قم : مرکز نشر اسراء .
23 – حاج بابایی ، فاطمه . ( 1381) . تربیت عاطفی از دیدگاه امام علی ( ع ) . « پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده » .
24- حاجی بابا ئیان امیری ، محسن . ( 1388) . روش تربیت اخلاقی کاربردی در اسلام . تهران : سروش .
25- حافظ نیا ، محمد رضا . ( 1389 ) . مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی . تهران : سمت.
26 – حسینی ، علی اکبر . ( 1379 ) . « تعلیم و تربیت اسلامی ( مبانی ، منابع و اصول ) » . تهران : پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی .
27 – دشتی ، محمد .(1385).ترجمه نهج البلاغه ، قم ، مؤسسه تحقیقاتی فرهنگی امیرالمؤمنین(ع ).
28- دلاور ، علی . ( 1390) . مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و علوم اجتماعی .
تهران : انتشارات رشد .
29 - . ( 1391) . روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی . تهران : نشر
ویرایش .
30 – ذاکر زاده ، ابوالقاسم . ( 1387 ) . فلسفه ماکس شلر ( منطق دل ) . تهران : الهام .
31 – ذوالفقاری ، شیرین . ( 1386) . تربیت جسمانی کودک در اسلام .« پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده » . « دانشگاه علامه طباطبائی » .
32 – رازی ، نجم الدین . ( 1345 ) . رساله عشق و عقل ؛ معیار الصدق فی مصداق العشق ، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی . تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب .
33 – ربانی خوراسگانی ، اصغر . ( 1374) . اعتدال در نظام تربیتی و اخلاقی اسلام . « پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده » . « دانشگاه تهران » .
34 – رفیعی ، لقمان . ( 1385) . تربیت عقلانی بر مبنای روایت هشام . « پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده » . « دانشگاه علامه طباطبائی » .
35– روسو ، ژان ژاک . ( 1382) . امیل یا آموزش و پرورش . ترجمه غلامحسین زیرک زاده . چ2. تهران : ناصر .
36 – رهنما ، علی اکبر . ( 1378 ) . بررسی و تجزیه و تحلیل خاستگاه ها ، غایات و روش های تربیت اخلاقی از دیدگاه کا نت و خواجه نصیر الدین طوسی . تهران : دانشگاه تربیت مدرّس ، رساله دکتری .
37 – زاهدی ، مرتضی . ( 1385) . نظریه تربیتی اسلام . تهران : انتشارات مؤسسه فرهنگی صابره ( س).
38 – زیبا کلام ، فاطمه و حیدری ، سمیرا .( 1384 ) . مکتب فلسفی لندن ( با بررسی آرای پیترز و هرست ) . تهران : دانشگاه تفرش و نشر حفیظ .
39 - سادات ، محمد علی . ( 1360 ) . مبانی اخلاق و تربیت اسلامی . تهران : هدی .
40 - ساعی ، میر محمود . ( 1379 ) . اخلاق و تربیت اسلامی . تهران : چاپخانه دانشگاه پیام نور .
41 – سلحشوری ، احمد ، یوسف زاده ، محمد رضا . ( 1390) . جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی . فصلنامه علمی _ پژوهشی تربیت اسلامی ، شماره 12 .
42 – سلطانی رنانی ، مهدی . ( 1385) . تحلیلی بر تأثیر و جایگاه عقل در اخلاق از نظر هیوم . فصلنامه اخلاق ، شماره 4 .
43 – شریعتمداری ، علی . ( 1376 ) . روان شناسی تربیت . چاپ دهم . تهران : امیر کبیر.
44 - . ( 1380) . تعلیم و تربیت اسلامی . چاپ پانزدهم . تهران : امیر کبیر.
45- . ( 1383 ) . اصول و فلسفه تعلیم و تربیت . تهران : امیر کبیر .
46 – شریف ، میان محمد . ( 1362) . تاریخ فلسفه در اسلام ، ج1 . ترجمه زیر نظر نصر اللّه پور جوادی . تهران : مرکز نشر دانشگاهی .
47– شفیلد ، هری . ( 1375) . کلیات فلسفه آموزش و پرورش . ترجمه غلامعلی سرمد .[ بی جا : بی تا ] .
48 – شمشیری ، بابک . ( 1385) . تعلیم وتربیت از منظر عشق و عرفان . تهران : طهوری .
49– صانعی ، منوچهر . ( 1368) . فلسفه اخلاق در تفکر غرب . تهران : دانشگاه شهید بهشتی .
50 – صفایی حائری ، علی . ( 1383) . نظام اخلاقی اسلام ( مروری بر دعای مکارم الاخلاق ) . انتشارات لیله القدر .
51 - صلیبا ، جمیل . ( 1366). فرهنگ فلسفی . ترجمه منوچهر صانعی درّه بیدی . تهران : انتشارات حکمت .
52 – صنوبری ، صادق . ( 1390) . بررسی نقش عاطفه در تربیت قرآنی . همایش بسوی راهبردهای قرآنی ، مهر ماه .
53 – طباطبائی ، محمد حسین . ( 1365) . تفسیر المیزان . ترجمه محمد باقر موسوی . قم : انتشارات محمدی .
54 - . ( 1383) . رساله الولایه : طریق عرفان . ترجمه صادق حسن زاده با مقدمه حسن زاده آملی . قم : مطبوعات دینی .
55 - عثمان ، عبدالکریم . ( 1366) . روانشناسی از دیدگاه غزالی و دانشمندان اسلامی . ترجمه سید مصطفی حجّتی . تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی .
56 - عمید ، حسن . ( 1362) . فرهنگ فارسی . چاپ اول . تهران : انتشارات راه رشد .
57 - غزالی ، ابو حامد محمد . ( 1351) . احیاء العلوم ، ترجمه مؤید الدین خوارزمی ، به کوشش حسین خدیوجم ، چ1 ، تهران : اساطیر .
58 - غزالی ، ابو حامد محمد . ( 1362 ) . شک و شناخت ( المنقذ من الضلال ) . ترجمه صادق آیینه وند ، چ1. تهران : امیر کبیر .
59 - . ( 1364 ) . مشکاه الانوار . ترجمه صادق آیینه وند ، چ1 . تهران : امیر کبیر .
60- . ( 1368) . کیمیای سعادت ، دو جلد ، به کوشش حسین خدیو جم . چ2. تهران : شرکت انتشارات علمی و فرهنگی .
61 – فیضی ، علی ، آشتیانی ، محسن . ( 1376) . مبانی تربیت و اخلاق اسلامی . چاپ اول . قم : انتشارات روحانی .
62 – قائمی ، علی . ( 1386) . تربیت برای زندگی ( در جنبه عاطفی ) . مجله پیوند . شماره 339 .
63 – قمی ، محمد بن حسین بن بابویه . ( 1337) . عیون الاخبار الرضا ( ع) . ترجمه محمد تقی آقا نجفی اصفهانی . تهران : انتشارات علمیه الاسلامیه .
64 - کاردان ، علی محمد و همکاران . ( 1374) . در آمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی (1) : فلسفه تعلیم وتربیت ، ج1 . حوزه و دانشگاه . تهران : سمت .
65 – کانت، ایمانوئل .( 1368) . تعلیم وتربیت. ترجمه غلامحسین شکوهی ، تهران : انتشارات دانشگاه تهران .
66 - . ( 1380 ) . درس های فلسفه اخلاق ، ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی ، تهران : انتشارات نقش و نگار .
67 - کلبعلی ، ایراندخت . ( 1385) . بررسی عواطف از منظر فیلسوفان متأخّر غرب و متفکران مسلمان . « رساله دکتری چاپ نشده » .
68- کلینی ، محمد بن یعقوب . ( 1369) . اصول کافی . ترجمه جواد مصطفوی . انتشارات علمیه اسلامیه .
69 – گلمن ، دانیل . ( 1382) . هوش هیجانی ( صحبت کردن و محبت دیدن ) . ترجمه نسرین پارسا . تهران : رشد .
70- گوتک ، جرالد . ال . ( 1380) . مکاتب فلسفی و آراء تربیتی . ترجمه دکتر محمد جعفر پاک سرشت . تهران : سمت .
71- مایر ، فردریک . ( 1374) . تاریخ اندیشه های تربیتی . ترجمه علی اصغر فیاض . تهران : انتشارات سمت .
72 – مجلسی ، محمد باقر . ( 1362) . بحار الانوار . ترجمه رضا رجب زاده . تهران : اسلامیه .
73 – محمدی ری شهری ، محمد . ( 1378) . خرد گرایی در قرآن و حدیث . ترجمه مهدی مهریزی . قم : دار الحدیث .
74 – مرزوقی ، رحمت اله ، صفری ، یحیی . ( 1386) . « مبانی و روشهای تربیت عقلانی از منظر متون اسلامی » . دو فصلنامه تربیت اسلامی ، سال 3 ، شماره 5 .
75 – معین ، محمد . ( 1381 ) . فرهنگ لغت . تهران : ندا .
76 – مطهری ، مرتضی . ( 1358) . بیست گفتار . چاپ پنجم . قم : انتشارات صدرا .
77 - . ( 1378) . مجموعه آثار ، ج 1،. تهران : صدرا .
78 - . ( 1378) . مجموعه آثار ، ج 3،. تهران : صدرا .
79 - . ( 1378) . مجموعه آثار ، ج 21،. تهران : صدرا .
80- . ( 1378) . مجموعه آثار ، ج 22،. تهران : صدرا .
81 - . ( 1378) . مجموعه آثار ، ج 23،. تهران : صدرا .
82 - . ( 1383) . مقدمه ای بر جهان بینی ، ج2، جهان بینی توحیدی. تهران : صدرا .
83 - . ( 1384) . تعلیم وتربیت در اسلام . تهران : صدرا .
84 – مک اینتایر ، السدیر . ( 1378) . تاریخچه فلسفه اخلاق . ترجمه ان شاء اللّه رحمتی . چ2، تهران : حکمت .
85 – ملکی ، ( قاسم ) حسن . ( 1390) . مبانی و اصول تربیت . تهران : آییژ .
86 – میرزا محمدی ، محمد حسن . ( 1387) . اندیشه های نوین تربیتی . مجله روان شناسی و علوم تربیتی . شماره 14 .
87 – میر شاه جعفری ، ابراهیم . ( 1376) . « بررسی جایگاه عقل در نظام تربیتی اسلام » . « رساله دکتری چاپ نشده » . « دانشگاه تربیت معلم تهران ».
88- ناصح ، علی احمد ، ساکی ، نانسی . ( 1387) . « جایگاه عقل و تعقل در مبانی تفکر شیعه » . فصلنامه شیعه شناسی ، سال 6، شماره 21 .
89 – نجاتی ، محمد عثمان . ( 1385) . روان شناسی از دیدگاه روان شناسان مسلمان . ترجمه سعید بهشتی . تهران : رشد .
90– نقیب زاده ، میر عبدالحسین . ( 1376) . نگاهی به فلسفه آموزش وپرورش . تهران : طهوری .
91 – نوذری ، محمود .( 1379 ) . جایگاه عقل در دین شناسی از دیدگاه علامه طباطبائی و اقتضائات آن در تربیت عقلانی . « پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده » . « پژوهشکده حوزه و دانشگاه » .
92 – وارنوک ، مری . ( 1380) . فلسفه اخلاق در قرن بیستم . ترجمه ابوالقاسم فنایی . قم : دفتر تبلیغات اسلامی .
93- هولفیش ، گوردون ، اسمیت ، فیلیپ ژ . ( 1389) . تفکر منطقی روش تعلیم وتربیت . ترجمه علی شریعتمداری . تهران : سمت .
94 – یار محمدیان ، احمد . ( 1371) . مقدمه ای بر تربیت عاطفی در اسلام . « پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده » .« دانشگاه تربیت مدرّس » .
ب )منابع عربی
1 – ابن فارس ، احمد . ( 1404 ق ) . معجم مقاییس اللغه ، تحقیق عبد السلام محمد هارون ، چاپ اول ، مطبعه مکتب الاعلام الاسلامی .
2 – ابن مسکویه ، احمد بن محمد . ( 421 ق 9 . طهاره الاعراق . تحقیق امین نصرت . تهران : نهضت زنان مسلمان .
3 – ابن منظور ، جمال الدین ابوالفضل . ( 1416ق ) . لسان العرب ، الطبعه الاولی ، دار احیاء التراث العربی ، بیروت .
4 – الراغب الاصفهانی . ( 1416ق) . مفردات الفاظ القرآن ، تحقیق صفوان عرفان داوودی ، الطبعه الاولی ، دار القلم ، دمشق .
5 – الطباطبایی ، سید محمد حسین . ( 1417 ق ) . المیزان فی تفسیر القرآن ، الطبعه الاولی ، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات ، بیروت .
6 – الفراهیدی ، الخلیل بن احمد . ( 1414ق ) . کتاب العین . تحقیق مهدی فخرومی و ابراهیم سامرائی ، الطبعه الاولی ، انتشارات اسوه ، قم .
7 – المجلسی ، محمد باقر .( بی تا ) . بحار الانوار . الطبعه الاولی ، دار الکتب الاسلامیه . تهران .
8- مرتضی زبیدی ، محمد بن محمد . ( 1385 ق) . تاج العروس فی شرح القاموس ،ج6 . تحقیق علی شیری . دار الهدایه بیروت .