پایان نامه مطالعه ارتباط بین رفتار هزینه ها و پاداش هیأت مدیره در صنایع دارویی، شیمیایی، غذایی، خودرو و فلزات اساسی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

پایان نامه دوره کارشناسی ارشد در رشته حسابداری

چکیده

ایجاد شرکت‌های سهامی و بروز تضاد منافع بین مالکان و مدیران ضرورت تدوین راهکارهای عملی برای از بین بردن این تضاد را به همراه داشت، آنچه که تحت عنوان مشکلات نمایندگی در ادبیات امور مالی و حسابداری شهرت دارد. همین موضوع سبب شد تا تحقیقات زیادی در حوزه دانش حسابداری و امور مالی انجام پذیرد. استفاده از پاداش به عنوان یکی از عوامل ایجاد انگیزه در مدیران می‌تواند موجب کاهش تضاد نمایندگی شود. اینکه چگونه عملکرد با پاداش مدیران ارتباط دارد و آیا عدم تقارن بین ارتباط عملکرد با پاداش مدیران وجود دارد؟ و آیا رفتار هزینه‌ها می‌تواند توجیه کننده عدم تقارن ارتباط بین عملکرد و پاداش باشد؟ و اینکه آیا عواملی برای تعدیل این روابط وجود دارد؟ سوالاتی است که این تحقیق درصدد پاسخگویی آنهاست.

بر این اساس تعداد 58 شرکت طی دوره زمانی 1387 تا 1391 از طریق داده‌های ترکیبی به روش تابلویی (Panel – Data) مورد تحلیل  قرار گرفته اند. نتایج حاکی از آن است که تغییرات بازده دارایی‌های (عملکرد) به وجود آمده از رفتار هزینه‌ها (رفتار عادی و غیرعادی هزینه‌ها) با تغییرات پاداش دارای رابطه مثبت و معناداری بوده است. همچنین تاثیر دو عامل تعدیل کننده غیر مرتبط با سود جاری یعنی فروش مورد انتظار آتی و بهره برداری از ظرفیت بر ارتباط بین رفتار هزینه‌ها و تغییرات پاداش در نظر گرفته شد. که تنها بهره برداری از ظرفیت بر این ارتباط تاثیر گذاشته اما این تاثیر در جهت رفع رابطه نامتقارن بین تغییرات پاداش و تغییرات بازده دارایی‌های به وجود آمده از رفتار هزینه‌ها در شرکت‌های ایرانی نبوده است. این یافته‌ها نشان می دهند که در نبود کمیته‌های تخصصی مانند پاداش به عنوان یکی از ارکان‌های حاکمیت شرکتی، شرکت‌ها ارتباط بین درآمد و هزینه‌ها و تاثیر برخی عوامل تعدیل‌کننده آنها را در زمان پرداخت پاداش مدیران به درستی تفسیر و تحلیل نمی نمایند، بدین صورت مبانی پاداش کارآمد نبوده و شرکت‌ها از مدیران خود کورکورانه حمایت می نمایند. این یافته‌ها می تواند علاوه بر غنا بخشیدن به مبانی نظری ارتباط عملکرد و پاداش، ضرورت ایجاد کمیته پاداش در شرکت‌های ایرانی را نشان دهد. همچنین سیاست‌گذاران و اتحادیه‌های حرفه‌ای می توانند با تدوین استراتژی‌های مناسب پاداش موجب کارایی بکارگیری منابع محدود کشور شوند و از تضاد نمایندگی بالقوه موجود در شرکت‌ها که هدف اصلی برقراری پاداش مبتنی بر آن بود، بکاهند.

واژه‌های کلیدی: رفتار‌ هزینه‌ها، پاداش هیأت‌مدیره، فروش موردانتظار آتی، بهره‌برداری از ظرفیت

مقدمه

تا قبل از قرن هفدهم میلادی شرکت ها یا به صورت انفرادی و یا به صورت شرکت های غیرسهامی با مالکیت دو یا چند نفر شریک تاسیس و اداره می شدند. پیشرفت علوم و بروز انقلاب صنعتی سبب پیدایش شکل جدیدی از شرکت ها به نام شرکت های سهامی در جهان شد. اداره این شرکت ها که با سرمایه تعداد زیادی از مردم تاسیس می شده اند به مدیران حرفه‌ای واگذار می گردید. به این ترتیب، مدیریت مؤسسات از مالکیت سرمایه آنها تفکیک و متمایز شد. تشکیل شرکت های سهامی و مشارکت تعداد به نسبت زیاد سرمایه گذاران در بازار سرمایه، تحولاتی را در مناسبات سهامداران و مدیران حرفه ای این‌گونه شرکت ها ایجاد و عملاً مالکیت را از مدیریت جدا کرده است. شرکت های سهامی امروزی از کوشش های دسته جمعی گروه هایی نظیر مدیران، کارکنان، سهامداران و اعتباردهندگان تشکیل شده اند. این گروه ها از طریق انعقاد قراردادهای رسمی و غیر رسمی گوناگون در یک شرکت سهامی گرد هم می آیند. برای سالیان متمادی، اقتصاددانان فرض می کردند که تمامی گروه های مربوط به یک شرکت سهامی برای یک هدف مشترک فعالیت می کنند اما موارد بسیاری از تضاد منافع بین گروه ها و چگونگی مواجه شرکت ها با اینگونه تضادها توسط اقتصاددانان مطرح شده است. این موارد به طور کلی در قالب تئوری نمایندگی مورد بحث و تحلیل قرار می گیرد (مرادی، 1388).

همان گونه که بیان شد شرکت های سهامی با انعقاد قراردادهای بین گروه های مختلف تشکیل می شوند که اولین این قرارداد، قرارداد شرکت با مدیر یکی از مهم ترین قراردادهاست چرا که خود باعث انعقاد قراردادهای دیگر با گروه های ذینفع می شود و می تواند بر شرایط قراردادهای دیگر اثر بگذارد. برای کاهش تضاد نمایندگی این قرارداد مهم "مالکان _ مدیران" پاداش راه حل اصلی است. بر اساس این اعتقاد، در صورت استقرار الگوی مناسب برای پرداخت پاداش، مدیران در جهت منافع سهامداران و وام دهندگان فعالیت می کنند. دلیل اصلی طرح پاداش این است که باید به مدیران به خاطر مسؤولیت های سازمانی که بر عهده دارند، پاداش داد و انگیزه لازم را برای عملکرد بهتر در آنان ایجاد کرد (محمدیان،1392 به نقل از مدرس سبزواری، 1374).

علی‌رغم بیان ارتباط مستقیم بین عملکرد و پاداش طبق نتایج تحقیقات گذشته، اما این ارتباط مورد تردید جدی است. گروهی از محققین معتقدند که این ارتباط از تقارن در زمانی که عملکرد مثبت یا منفی است برخوردار نبوده و دلیل آن را به رفتار هزینه ها تا عملکرد مدیر مربوط می دانند (کیلور و لوپز، 2013). با توجه به این سوال و تردید اساسی، این موضوع که، این ارتباط در شرکت های ایرانی چگونه می باشد و آیا عدم تقارن بین تغییرات عملکرد و تغییرات پاداش وجود دارد؟ موضوعی بود که در این تحقیق درصدد بررسی آنیم. لذا در ادامه پس از بیان مسئله، اهمیت، قلمرو، اهداف، فرضیه و روش تحقیق ارائه شده و نهایتا واژه ها و چارچوب فصول  آتی ارائه خواهد شد.

1-1بیان مسئله

موضوع ارتباط بین پاداش و عملکرد مدیر یکی از موضوعات بحث انگیز در امور مالی و حسابداری است. عموما به دلیل تئوری نمایندگی انتظار می رود رابطه مستقیم بین پاداش و عملکرد مدیر وجود داشته باشد اما تحقیقات جدید نشان دادند که وقتی عملکرد شرکت یا سود کاهش می یابد ارتباط بین پاداش و سود کمتر می شود (گاور و گاور[1]، 1998). هم چنین در تحقیقات دیگری نشان داده شده، زمانی که بازده دارایی ها کاهش می یابد حساسیت بین پاداش و سود در مواردی که پاداش به عملکرد بستگی دارد کاهش می یابد (ماتسوناگا و پارک[2]،2001  ;جکسون و همکاران[3]، 2008). این یافته ها نشان می دهد که ارتباط بین سود و پاداش در زمانی که عملکرد شرکت مثبت و منفی است، یکسان نیست (ببچاک و فراید[4]، 2004; جنسن و مورفی[5]، 1990).

گروهی دیگر از محققین معتقدند دلیل تفاوت در ارتباط بین عملکرد و پاداش در شرکت های خوب و بد به رفتار هزینه ها مرتبط است تا اینکه به عملکرد مدیر مربوط باشد. آنها در پاسخ به این ادعا که مدیران در مقابل کاهش در سود محافظت می شوند، معتقدند که این گونه نبوده بلکه رفتار هزینه هاست که باعث حساسیت کمتر عملکرد به پاداش می شود (کیلور و لوپز[6]، 2013).

در حسابداری و امور مالی رفتار هزینه ها زمانی که بحث قراردادها مطرح می شود مثل ارتباط بین پاداش و عملکرد مهم تلقی می شود. در این چارچوب، کیلور و لوپز 2013 رفتار عادی و غیرعادی هزینه ها[7] را به صورت زیر بیان نمودند: رفتار عادی هزینه ها بدین معنی که افزایش فروش، افزایش هزینه ها را به دنبال خواهد داشت اما افزایش هزینه ها کمتر از افزایش فروش افزایش می یابند به گونه ای که اثر خالص افزایش فروش سبب افزایش بازده دارایی ها می شود. همچنین کاهش فروش موجب کاهش هزینه ها شده اما کاهش هزینه ها کمتر از کاهش فروش می باشد به گونه ای که اثر خالص کاهش در فروش سبب کاهش بازده دارایی ها می شود. و رفتار غیر عادی هزینه ها بدین صورت که افزایش فروش همراه با کاهش هزینه ها بوده و یا کاهش فروش همراه با کاهش هزینه ها اما کاهش هزینه ها بیشتر از کاهش فروش بوده است که در نهایت خالص اثر این دو رفتار سبب افزایش بازده دارایی ها یا رفتار غیرعادی آنها شده است. و اگر کاهش فروش همراه با افزایش هزینه ها و یا افزایش فروش همراه با افزایش هزینه ها اما افزایش هزینه ها بیشتر از آن باشد اثر این دو رفتار سبب کاهش بازده دارایی ها یا رفتار غیرعادی آنها می شود (ص. 234).

تحقیقات قبلی نشان دادند که بررسی ارتباط بین درآمد و هزینه ها می تواند محتوای اطلاعاتی بیشتری داشته باشد. در این زمینه گروهی از محققین شواهدی به دست آوردند که مطالعه ارتباط بین درآمد و هزینه ها (R2) می تواند محتوای اطلاعاتی بیشتری راجع به پایداری سود داشته باشد. یافته های آنها نشان داد که ارتباط بین فروش ها و هزینه ها اطلاعات بیشتری از بررسی جداگانه فروش ها و هزینه ها درباره‌ی پایداری سود ارائه می دهد. آنها دریافتند که تحلیلگران و بازار اطلاعات ترکیبی به دست آمده در ارتباط با فروش ها و هزینه ها را در نظر نمی گیرند (گو و همکاران[8]، 2006). علی‌رغم موارد فوق کیلور و لوپز معتقدند که دو عامل غیر مرتبط با سود جاری یعنی فروش مورد انتظار آتی و میزان بهره برداری از ظرفیت بر ارتباط بین رفتار هزینه ها و پاداش هیأت مدیره اثر می گذارند.

همچنین در تحقیقات نشان داده شده است که رفتار هزینه ها با اثر متقابل بین تغییرات در فروش ها و سطح بهره برداری از ظرفیت مرتبط می شود (بالاکریشنان و همکاران[9]، 2004). زمانی که فروش ها کاهش می یابند ظرفیت مازاد به وجود می‌آید زیرا قسمتی از ظرفیت برای یک دامنه از فعالیت فروش ثابت است. نتیجه این ثبات هزینه ها[10]این است که زمانی که فروش ها کاهش می یابند نسبت هزینه ها به فروش ها افزایش خواهند یافت و به کاهش در  بازده دارایی ها منجر می شوند زیرا هزینه های ثابت ظرفیت بر سطح کمتری از فروش تقسیم می شوند (اندرسون و همکاران[11]،2007).

بر این مبنا درصددیم تا در این تحقیق به این موضوع بپردازیم که عدم حفظ رابطه قبلی بین پاداش و عملکرد مدیر ممکن است به عملکرد مدیریت ربطی نداشته بلکه تابعی از رفتار هزینه ها باشد. و اینکه آیا شرکت های ایرانی در زمان پرداخت پاداش رفتار هزینه ها یا اطلاعات ترکیبی فروش ها و هزینه ها را لحاظ می کنند. و آیا دو عامل غیر مرتبط با سود جاری یعنی فروش مورد انتظار آتی و میزان بهره برداری از ظرفیت بر ارتباط بین رفتار هزینه ها و پاداش هیأت مدیره اثر می گذارند یا خیر؟

  1-2 اهمیت موضوع

به دلیل تئوری نمایندگی انتظار می رود رابطه مستقیم بین پاداش و عملکرد مدیر وجود داشته باشد اما تحقیقات جدید نشان دادند که حساسیت پاداش به سود در شرکت های با عملکرد ضعیف نسبت به شرکت های با عملکرد قوی کمتر می شود ( شاو و ژانگ[12]، 2010). در واقع این تحقیقات این احتمال را که دلیل کاهش در سود عملیاتی ممکن است به عملکرد مدیریت ربطی نداشته بلکه تابعی از رفتار هزینه ها باشد نادیده می گیرند.

بر این اساس انتظار می رود تحقیق حاضر شواهدی را راجع به ارتباط بین پاداش و رفتار هزینه ها فراهم نماید. و با توجه به اینکه پاداش به عنوان یکی از راهکارهای کاهش مشکلات نمایندگی مطرح شده است نتایج این تحقیق به شرکت ها کمک نماید تا هنگام  پرداخت پاداش به رفتار هزینه ها و محتوای اطلاعاتی ارتباط بین فروش ها و هزینه ها توجه نمایند تا بتوانند ارزیابی بهتری از عملکرد مدیریت داشته باشند. همچنین یافته های تحقیق می تواند علاوه بر غنا بخشیدن به مبانی نظری ارتباط عملکرد و پاداش، ضرورت ایجاد کمیته پاداش در شرکت های ایرانی را نشان دهد. و از سویی دیگر سیاست‌گذاران و اتحادیه های حرفه‌ای می توانند با تدوین استراتژی های مناسب پاداش موجب کارایی بکارگیری منابع محدود کشور شوند و از تضاد نمایندگی بالقوه موجود در شرکت ها که هدف اصلی برقراری پاداش مبتنی بر آن بود، بکاهند.

1-3 اهداف تحقیق

اهداف اصلی این تحقیق با توجه به بیان مسئله بررسی این موضوع است که رفتار هزینه ها می تواند تشریح کننده ارتباط بین پاداش و عملکرد مدیریت باشد. و همچنین بررسی اثر فروش موردانتظار آتی و بهره برداری از ظرفیت روی ارتباط بین رفتار هزینه ها و پاداش هیأت مدیره می باشد.

1-4 فرضیات تحقیق

با توجه به اهداف پژوهش فرضیه های قابل آزمون زیر مطرح می شوند:

فرضیه اول: تغییرات پاداش به افزایش در بازده دارایی ها حساس است.

فرضیه دوم: تغییرات پاداش به کاهش در بازده دارایی ها حساس است.

فرضیه سوم: تغییرات پاداش به افزایش در بازده دارایی ها بیشتر از کاهش در بازده دارایی ها حساس است.

فرضیه چهارم: تغییرات پاداش به تغییر در بازده دارایی های به وجود آمده از رفتار عادی هزینه ها حساس است.

فرضیه پنجم: تغییرات پاداش به تغییر در بازده دارایی های به وجود آمده از رفتار غیرعادی هزینه ها حساس است.

فرضیه ششم: فروش موردانتظار آتی روی ارتباط بین رفتار هزینه ها و تغییرات پاداش هیأت مدیره اثر می گذارد.

فرضیه هفتم: بهره برداری از ظرفیت روی ارتباط بین رفتار هزینه ها و تغییرات پاداش هیأت مدیره اثر می گذارد.

1-5 قلمرو تحقیق

الف) قلمرو موضوعی: مطالعه ارتباط بین رفتار هزینه ها و پاداش هیأت مدیره می باشد.

ب)  قلمرو زمانی تحقیق: دامنه زمانی تحقیق سال‏های مالی 1391 – 1387 (5 سال) می‏باشد.

ج) قلمرو مکانی تحقیق: شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.

1-6 روش تحقیق

این تحقیق از نظر استدلال قیاسی- استقرایی و از نظر هدف، تحقیقی کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش تحقیقی توصیفی- مبتنی بر تحلیل رگرسیونی به روش تحلیل ترکیبی داده ها است. که در آن از اطلاعات واقعی مندرج در صورت های مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران  استفاده شده است.

جامعه آماری در این تحقیق شرکت‌های فعال در صنایع دارویی، شیمیایی، غذایی، خودرو، فلزات اساسی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد که نمونه های مورد مطالعه به صورت حذف سیستماتیک انتخاب شده اند. دلیل انتخاب این شرکت ها وجود هزینه های ثابت بالا در این گونه شرکت ها و همچنین محدودیت زمانی محقق بوده است. لذا شرکت های انتخاب شده دارای مجموعه شرایط زیر بودند:

تا قبل از سال 1387 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشند.

پایان سال مالی آنها 29 اسفند ماه باشد.

در دوره مورد بررسی تحقیق توقف عملیات و تغییر در دوره مالی نداشته باشد.

صورت‌های مالی شرکت‌ها، حسابرسی شده و غیر تلفیقی باشند.

جزء بانک‌ها و موسسات مالی (شرکت‌های سرمایه‌گذاری، واسطه‌گری مالی، شرکت‌های هلدینگ، بانک‌ها و لیزینگ‌ها) نباشند.

اطلاعات مالی مورد نیاز به طور کامل وجود داشته باشد.

حداقل در سه دوره از دوره های مورد بررسی تغییرات پاداش داشته باشند.

مراحل کلی تحقیق به این صورت بوده که داده ها به صورت داده‌های تابلویی تهیه شده و از مدل رگرسیون چند متغیره برای آزمون فرضیه‌ها استفاده شده است. جهت تعیین معنی‌دار بودن رابطه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته از آزمون t در سطح خطای 5 درصد (95 درصد اطمینان) استفاده شده است. همچنین اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق از گزارش‌های انتشار یافته توسط سایت‌های مدیریت پژوهش توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار[13] و سیستم جامع اطلاع رسانی ناشران (شبکه کدال[14]) بورس و نیز نرم افزار ره‌آورد نوین جمع آوری شده و برای تحلیل داده‌ها از نرم افزارهای اکسل و ایی ویوز مبتنی بر تحلیل داده‌های ترکیبی استفاده شده است.

جهت آزمون فرضیات 1و2و3 از مدل زیر استفاده گردیده است:

1- Gaver & Gaver

1- Matsunaga & Park

2- Jackson, et al.

3- Bebchuk & Fried

4- Jensen & Murphy

[6] - Calor & Lopez

[7] - Normal & Non-normal cost behavior

1- Gu, et al.

2- Balakrishnan, et al.

3- Fixity of  Costs

4- Anderson, et al.

5- Show & Zhang

[13]- rdis.ir

[14]- codal.ir

Abstract

Conflict of interest between owner and directors arised from corporation. Practical solution have been used to solve the conflicts which recognized as agency problems. Most of the research, in the accounting and finance field, have been done due to agency problems. Bonus allotting as a motivator can be usefull in agency conflict reduction. In this research responsed to questions about agency problems such as: How the performance is related to the bonus of directors? Is there asymmetry between performance and the bonus of directors? Is the cost behavior justify the asymmetric relation between function and bonus? Are there any moderator for those relations?

In order to, 58 companies have been investigated during 1387-1391 by panel data analysis method. Results have shown that the changes in return on assets arised from cost behavior (normal and non-normal) and have significant and positive relation with bonus changes. The effect of expected future sale and capacity utilization (moderator factors) on the relation between cost behavior and bonus changes was studied. These factors are unrelated to current earnings. Inspite of being the only factor which influence these relation, the capacity utilization is not useful for removing the asymmetric relation between bonus changes and changes in return on assets arised from cost behavior in Iranian companies. Our findings showed in the absent of bonus committee as a corporate governance, the companies couldn't properly interpreted the relation between sale and costs and their moderator effects on the time of director's bonus payment. Not only the bonus of directors was affected by cost behavior but also the basis of determined bonus in the studied companies was not symmetric and blindly supported the directors. In addition to necessity of attention to cost behavior in payment of bonus, our finds showed the establishment of bonus committee in Iranian companies is very crucial. In addition policymakers and expert committee can use bonus strategy for removing the agency conflict which is the main purpose of bonus establishment.

Keywords: Costs Behavior, CEO Bonus, Expected Future Sale, Capacity Utilization.