پایان نامه تحلیلی بر تغییرات کاربری اراضی در شهرداری های کلان شهر تبریز (مطالعه موردی منطقه سه شهرداری تبریز) طرح تفصیلی جدید در مقایسه با طرح تفصیلی قدیم

پایاننامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد

رشته: جغرافیا و برنامه ریزی شهری

چکیده

در این تحقیق به بررسی تغییرات کاربری اراضی شهری شهرداری منطقه سه تبریز (مقایسه طرح تفصیلی جدید و قدیم) پرداخته شده است. جامعه آماری را  شهرداری منطقه سه کلانشهر تبریز تشکیل می دهد. این تحقیق از نوع تحقیقات کاربردی محسوب می گردد وجهت جمع­آوری مبانی نظری ، گردآوری داده­ها از روش کتابخانه­ای و ازاسناد ومدارک شهرداری منطقه سه بهره گرفته شده است. همچنین در پاسخ به سوالات تحقیق از آزمون­های آماری توصیفی استفاده گردیده است. نتایج نشان می دهد که بیشترین تغییرات کاربری در بخش مسکونی و کمترین تغییرات در کاربری تجهیزات شهری– خدماتی می باشد.

واژه­های کلیدی: شهرداری منطقه سه- کاربری اراضی- طرح تفصیلی قدیم و جدید- تبریز

فصل اوّل

کلیّات تحقیق

مقدمه

حیات بشر بر روی کره زمین بخصوص از زمانی که انسان به تکنولوژی دست یافت منشاء تحولات عظیمی در سطح زمین گردید(Gant & etal, 2011, 270). امروزه، شهرنشینی و توسعه شهری یکی از پدیده­های ویژه است. رشد سریع شهرها و پیشی گرفتن آن از توانائی­ها و منابع مدیران شهری، ارائه خدمات شهری مناسب را برای مدیران شهری به یک چالش عظیم تبدیل نموده است. تحولاتی همچون تراکم جمعیّت، دشواری رفت و آمد در محیط­های شهری، آلودگی­های هوا و ناامنی­های اجتماعی، و... برخی از مشکلاتی است که ذهن کارشناسان و صاحب­نظران در حوزه­های مختلف را به خود مشغول نموده است. یکی از تحولاتی که در حوزه مدیریت شهری می توان به آن اشاره نمود، تغییرات کاربری اراضی می باشد که بدون درنظر گرفتن پتانسیل و قابلیت اراضی، تأثیرات بسیار منفی و غیرقابل جبرانی مانند تغییر در پوشش گیاهی، افزایش زمین های بایر و شخم خورده، قطع درختان جنگلی، دگرگونی و تخریب اراضی، افزایش فرآیند بیابانی شدن، آلودگی آبها و منابع زیستی و... به همراه داشته است(موسایی و همکاران، 1389، 77). بر همین اساس عوامل متعددی من جمله؛ نبود زیرساخت های لازم، هجوم جمعیت به شهرها ، ضعف طرح های شهری و فقدان مدیریت شهری کارآمد باعث نابسامانی کاربری اراضی شهری شده و فضایی ناامن را برای شهروندان به ارمغان آورده و توسعه پایدار شهری را به خطر انداخته است(عظیمی، 1387، 39). لذا هدف از این فصل ارائه یک دیدگاه کلی از موضوع  تحقیق به خواننده می­باشد. مطالب این فصل به صورت کلاسیک تدوین شده و شامل مواردی چون بیان مسئله، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف تحقیق، کاربرد نتایج تحقیق، سوالات تحقیق، قلمرو تحقیق، جنبه نوآوری تحقیق، محدودیت­های تحقیق، تعاریف واژه­های تحقیق و ساختارتحقیق می­باشد.

1-2) بیان مسئله

بررسی کاربری اراضی شهری؛ چگونگی استفاده، توزیع، حفاظت، ساماندهی مکانی– فضایی فعالیت­ها و عملکردهای شهری را بر اساس خواست و نیازهای جامعه شهری، بررسی می­کند. امروز با توجه به رشد نابسامان کالبدی شهرها و بی تعادلی در کاربریهای موجود و از طرفی برای ارتقای کیفی شهر نشینی و تعادل بخشی و ساماندهی و بهینه گزینی کاربری ها، اراضی شهرها، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است(پیران، 1381، 25). اراضی شهری در بسیاری از کشورهای ییشرفته رابطه تنگاتنگ با فضای باز و کارکرد های فرهنگی - هنری، گذاران اوقات فراغت و گردشگری دارند، که باتوجه به شرایط  مناسب کالبدی – فضایی شان نقش مهمی در تقویت حیات مدنی و خاطرات جمعی  شهروندان ایفا می­کنند(Catanese, 1988,24). اگر با استناد به بسیاری از مباحث و مطالعات علوم شهری  بپذیریم  که اراضی شهر  مهم­ترین و موثرترین عامل در کمیت و کیفیت عملکردی هر شهر است، این پرسش­ها مطرح می­شود : کاربری­ های شهری چگونه باید باشد؟ چه ویژگی­هایی دارد؟ مشکلات و پتانسیل­های آن کدام است؟ بین توسعه کل شهر و ویژگی های اراضی شهر چه ارتباطی وجود دارد؟ و برای آینده آن چه برنامه­ای باید تهیه گردد؟( Jieying & et al, 2006, 70).  امروزه اراضی شهری به ویژه در کشورهای جهان سوم باتوجه به تعدد نقش­ها و کارکردهایشان با مشکلات مختلفی روبه رو هستند، از این رو به دلیل عوارض ناشی از رشد شهرنشینی  مانند تمرکز جمعیت، اشغال اراضی جدید، توسعه حمل و  نقل ماشینی و ...ضرورت های  جدیدی در مورد نحوه تقسیم اراضی  شهری به وجود آمده است(حکمت نیا، 1389، 85). نخستین  اقدام­ در زمینه تفکیک  اراضی مربوط به  تدوین مقرراتی برای تقسیم  زمین می­باشد که بیشتر  جنبه  مهندسی و تدوین مقررات ثبت املاک را دارد و  به تدریج با  اهداف اقتصادی، اجتماعی  و اصول برنامه ریزی همراه ­گردید ( براتعلی خاکپور و همکارن، 1386، 45 ).

استفاده  صحیح و آماده سازی زمین، هدف اصلی برنامه ریزی  کاربری اراضی است. لیکن برنامه ریزی کاربری زمین، ابتدا به محیط فیزیکی و  سپس به مکان­یابی فعالیت­های صنعتی، مسکونی و ... در ارتباط با یکدیگر می پردازد (بحرینی، 1377، 27). موضوع زمین و چگونگی استفاده از آن همواره موضوع و بستر اصلی برنامه ریزی شهری بوده و در حقیقت  سرنوشت  نهایی طرح توسعه شهری و نظارت بر نحوه استفاده از زمین رقم می زند و همواره یکی از مسائل  اجتماعی -  اقتصادی کالبدی در شهرنشینی معاصر می­باشد( هاشم زاده همایونی، 1379، 713 ). طرح کاربری زمین، پیشنهادی برای کاربرد آتی از زمین و ساختار  شهری است که تمامی اصول و فرضیه­ها و نتایج مطالعات قبل را در خود جای داده  و از ابزارهای مهم اجتماعی، اقتصادی  و کالبدی  برخوردار است که نه تنها اثرات بسیاری بر سرمایه گذار و تصمیمات عمومی و خصوصی می­گذارد،  بلکه نقش مهمی در میزان رشد شهری  و کیفیت مفید کالبدی شهر دارد(Peijun & et al, 2010, 926). بطور کلی، کاربری زمین شهری  انواع فعالیت­های شهری  مانند مسکونی، درمانی، آموزشی، اداری ، راه­ها ، معابر و نظایر آن­ها و تغییرات صورت گرفته شده از کاربری زمین را مشخص می­کند ( شیعه، 1380،  120). با توجه به مباحث فوق به نظر  می­رسد، مطالعه روند کاربری به منظور درک صحیح از تغییرات به وجود آمده در کاربری­های شهری که بیشتر به دلیل رشد و توسعه جمعیت شهری بوده است از اهمیت خاصی برخوردار است؛ از طرفی در سال­های اخیر طرح­های مختلفی به منظور مشخص نمودن کاربری­های شهری ارائه شده است که از آن جمله می­توان به طرح تفصیلی اشاره نمود؛ ولی این طرح­ها به دلایلی به طور کامل به اجرا در نیامده­اند. بر همین اساس نیز محقق به دنبال تحلیلی بر تغییرات کاربری در اراضی شهرداری منطقه سه شهر تبریز در تفصیلی جدید در مقایسه با طرح تفصیلی قدیم می­باشد.

اهمیت و ضرورت موضوع

تغییرات جمعیتی سبب تغییر فعالیت های اقتصادی شده و نقطه آغاز تغییرات کاربری اراضی به شمار می رود(محرابی، 1389، 82). در واقع بهره برداری بی رویه، تغییرات نادرست کاربری اراضی و دست اندازی بشر به عرصه های منابع طبیعی، روز به روز بر برهم زدن تعادل های منطقه ای می افزاید. در دهه های اخیر شاهد تغییر کاربری اراضی در بسیاری از شهرها هستیم که تحت تأثیرعوامل مختلفی شکل گرفته است به طور مثال در اراضی رها شده، سطوحی از مراتع به مناطق مسکونی و ویلاسازی تبدیل شده اند(راهداری، 1385، 25). کاربری زمین همواره یکی از مهمترین عواملی بوده است که انسان از طریق آن محیط‌ زیست خود را تحت تأثیر قرار داده است و از نظر تاریخی مهمترین تغییر کاربری اراضی که انسان انجام داده است، از میان بردن جنگل‌ها و تبدیل آنها به اراضی کشاورزی و سکونتگاهها بوده است(دلیر و همکاران، 1386، 67). رشد شهر منجر به تغییر کاربری زمین و پوشش زمین دربسیاری از مناطق سراسر جهان به ویژه در کشورهای در حال توسعه شده است. همچنین رشد جمعیت بی سابقه همراه با فعالیت های توسعه بدون برنامه ریزی قبلی منجر به وارد کردن خسارت به اراضی کشاورزی و تفریحی و ... شده است. تغییرهای کاربری اراضی شهری  ناشی از نیروهای انسانی در نتیجه تصرف انسان از محیط زیست است که شناخت این تغییرات را به یک ضرورت تبدیل کرده است(Chang, 2007, 22).  امروزه کاربری زمین شهری، جزو مفاهیم پایه و اصلی دانش شهرسازی و در واقع شالوده شکل گیری آن است و به اندازه ای اهمیت دارد که برخی از برنامه ریزان شهری در کشورهای پیشرفته آن را مساوی با برنامه ریزی شهری می دانند(حسین راده و ملکی، 1386، 62). بررسی کاربری اراضی شهری،  چگونگی نحوه استفاده،  توزیع، حفاظت، سامان دهی مکانی - فضایی فعالیت ها و عملکردهای شهری را بر اساس خواست و نیازهای جامعه شهری را مورد مطالعه قرار می دهد(بایبوردی و همکاران، 1384، 20). همچنین با گسترش شهرنشینی و رشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای، این مفهوم به صورتی وسیع تر در قالب طرح های: آمایش سرزمین، طرح ریزی کالبدی، جامع، ساختاری - راهبردی و تفصیلی، از جایگاه خاصی برخوردار می گردد. لذا با  توجه به این نکته که نظارت ومدیریت بر کاربری اراضی شهری یکی از مهم ترین بخش از وظایف مدیریت شهری می باشد؛ بررسی و نحلیل چگونگی روند تغییرات کاربری اراضی شهری در طرح تفصیلی جدید در مقایسه با طرح تفصیلی قدیم ضروری به نظر می‌رسد.

1-4) اهداف تحقیق:

اهداف این تحقیق عبارتند از:

1-4-1) وضعیت موجود کاربری اراضی شهری در محلات شهرداری منطقه سه تبریزبه منظور بررسی مغایرتها درقبال پیشنهادات طرح تفصیلی جدید؛

1-4-2) بررسی کاربریهای اراضی شهری  پیشنهادی طرح تفصیلی جدید؛

1-4-3) بررسی تغییرات کاربری اراضی شهری طرح تفصیلی جدید وقدیم نسبت به یکدیگر در شهرداری منطقه سه تبریز.

1-5) کاربرد نتایج تحقیق

1-5-1) نتایج حاصل از این تحقیق می تواند به عنوان الگویی برای شهرداری­های استان آذربایجان­شرقی باشد تا با استفاده از نتایج تحقیق و شناخت و بررسی تغییرا ت کاربری اراضی شهری خود، بتوانند گامی موثر در جهت مدیریت کاربری اراضی شهری بردارند.

1-5-2) دانشجویان دانشگاهها می توانند از این تحقیق به عنوان یکی از منابع پژوهشی استفاده نموده و تحقیقات دیگری را در جهت کاملتر نمودن نتایج این تحقیق انجام دهند.

1-6) سئوالات تحقیق

1-6-1) وضعیت موجود کاربری در محلات شهرداری  منطقه سه  شهر تبریز چگونه است؟

1-6-2) وضعیت پیش­بینی شده کاربری در طرح­های  تفصیلی جدید چگونه بوده است؟

1-6-3) روند تغییرات کاربری اراضی شهری در طرح تفصیلی جدید با مقایسه                                                                                                                                                                  طرح تفصیلی قدیم در شهرداری منطقه سه تبریز چگونه بوده است؟

1-7) قلمرو تحقیق

قلمرو تحقیق را از نظر زمانی و مکانی  و موضوعی می توان به شرح زیر تفکیک نمود :

1-7-1 ) قلمرو زمانی :

این تحقیق در فاصله زمانی بین طرح تفصیلی قدیم ( از سال 59 تا 74) و طرح تفصیلی جدید(از سال 74 تا 90)  انجام گرفته است.

1-7-2) قلمرو مکانی :

قلمرو مکانی این تحقیق شهرداری منطقه 3 کلان شهر تبریز می باشد.

1-7-3) قلمرو موضوعی :

چهار چوپ موضوعی این تحقیق به شرح زیر می باشد :

الف) تشریح مفاهیم کاربری اراضی؛

ب ) تشریح عوامل موثر بر تغییرا ت کاربری اراضی شهرداری منطقه سه تبریز؛

ج ) بررسی وتحلیلی بر روند تغییرات کاربری اراضی شهرداری منطقه سه تبریز.

1-8) محدودیت‌های تحقیق

با شروع انجام هر هدفی با محدودیت ها و مشکلات متعددی روبرو می شویم. بنابراین جهت تسهیل انجام کارها بایستی محدودیت ها را شناسایی و در جهت رفع آنها اقداماتی را صورت داد. محدودیت های تحقیق حاضر به شرح زیر می باشد.

1-8-1) کمبود کتابهای تالیف شده و یا ترجمه شده در زمینه کاربری اراضی که تنها تعداد محدودی از مولفین و مترجمین در این زمینه آثاری را به فارسی ترجمه کرده بودند، که این محدودیت با مراجعه با سایت های اینترنتی و مطالعه کتب در دسترس، منابع موضوعات مشابه مرتفع گردید.

1-8-2) مبهم بودن موضوع تحقیق در جامعه مورد بررسی که با مصاحبه حضوری، شرح مفهوم واژه ها و موضوع تحقیق این مشکل نیز مرتفع گردید.

1-8-3) در دسترس نبودن افراد متخصص در حوزه مدیریت شهری که با صرف وقت بیشتر این محدودیت نیز مرتفع گردید.

1-9) ساختار تحقیق 

این تحقیق شامل پنج  فصل به صورت ذیل می‌باشد:

فصل اول: کلیات تحقیق را در بر می گیرد که شامل مقدمه، بیان مسئله، اهمیت موضوع تحقیق، اهداف تحقیق، کاربرد نتایج تحقیق، سوالات تحقیق، قلمرو تحقیق، جنبه های نوآوری، محدودیت های تحقیق، تعاریف واژه­ها و ساختار تحقیق می شود.

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق شامل دو گفتار می شود که گفتار اول مربوط به مبانی نظری و گفتار دوم پیشینه تحقیق را شامل می شود.

فصل سوم: شامل روش تحقیق، جامعه آماری، ابزار و روش جمع آوری اطلاعات، و روش تجزیه و تحلیل داده­ها می‌شود.

فصل چهارم: شامل  تجزیه و تحلیل داده­های بدست آمده می باشد.

فصل پنجم: در این فصل نیز به نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات و راهکارهای لازم پرداخته شده است.

Abstract

This study examines the changes in urban land use Tuesday Tabriz Municipality (compared to the detailed design of the new and old) are discussed. The population of this study comprises the city of Tabriz metropolitan region Tuesday. This research is a type of applied research. To collect the data, the population of Tabriz is used Azasnad documents regional council Tuesday.Also, in order to answer the research questions of statistical tests were used. The results show that the maximum and minimum changes for residentialusechangesinequipment-services.
 

Key Words: District Three City - Land - detailed design of old and new - Tabriz