مقدمه
تحولات جامعه ی روستایی ایران پس از دهه‌ی 40 به‌لحاظ تغییرات اساسی و زیربنایی در جهت‌گیری‌های محور توسعه که بیشتر متأثر از سیاست‌های استعمارگرانه‌ی استکبار جهانی بود منجر به اضمحلال روستاها و درنتیجه بروز مشکلات و معضلات اساسی در کشور گردید این تحولات نه تنها در کشور ما بلکه در تعداد زیادی از کشورهای درحال توسعه یا توسعه‌نیافته اتفاق افتاد.
با عنایت به این که تحقیق اهداف توسعه‌ی‌ملی مستلزم توجه مجرد به احیاء و توسعه‌ی مراکز مناطق روستایی است و از طرفی عدالت اجتماعی و اهداف عالی و سیاست‌های‌بشردوستانه‌ی انقلاب اسلامی نیز این توجه و حمایت را تشدید می‌نماید. لذا برنامه‌ریزی و رسیدن به روش‌های علمی‌تر در بهبود کیفیت سکونتگاههای روستایی و ایجاد محیط زیست سالم‌تر در این مراکز را باید جزء وظایف اجتناب‌ناپذیر دولت دانست.
شناخت ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بالقوه در کلیه‌ی زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی و بالفعل نمودن آنها توسعه‌ی کالبدی، هماهنگی در سیاست‌گذاری‌های مراکز روستایی، سیاست‌های منطقهای و... امری است که در جریان تهیه و اجرای طرح‌های هادی روستایی میتواند اتفاق بیفتد.
معرفی اجمالی شهرستان لنجان
موقعیت شهرستان
شهرستان لنجان بین مختصات 51 درجه تا 29 دقیقه طول شرقی و 32 درجه و 13 دقیقه تا 32 درجه و 32 دقیقه‌ی عرض شمالی و بخشی از ناحیه‌ی جلگه‌ی اصفهان واقع شده است.
این شهرستان از شمال به شهرستان نجف‌آباد و فلاورجان، از جنوب غرب و غرب به استان چهارمحال و بختیاری و از شرق و جنوب شرقی به شهرستان مبارکه منتهی می‌شود.
موقعیت ممتاز این منطقه با چهره‌ی طبیعی خاص خود که متشکل از ارتفاعات برف‌گیر از یک‌سو و جلگه‌های حاصل‌خیز از سوی دیگر می‌باشد و همچنین تأثیری که این شرایط از جهت تنوع آب و هوایی بر اقلیم منطقه برجای می‌گذارد موجب گردیده که لنجان از زمان‌های گذشته تا کنون یکی از مراکز بزرگ انسانی و شکوفایی اقتصادی به‌شمار آید.
مرحله‌ی اول
مطالعات پایه و تشخیص وضعیت موجود
پیشینه و زمینه
1-1-بررسی اجمالی موقعیت سیاسی و جغرافیایی روستا
روستای چم‌علیشاه یکی از روستاهای دهستان چم یوسفعلی واقع در بخش باغ‌بهادران و از توابع شهرستان لنجان می‌باشد، وسعت این روستا 14 هکتار است.
ازنظر موقعیت جغرافیایی روستای چم‌علیشاه در 51 درجه و 3 دقیقه طول شرقی و 32 درجه و 26 دقیقه عرض شمالی واقع شده است.
روستای چم‌علیشاه در فاصله‌ی 5 کیلومتری مرکز دهستان(روستای چم‌یوسفعلی)، 30 کیلومتری مرکز بخش(شهر باغ‌بهادران) و 45 کیلومتری مرکز شهرستان(شهر زرین شهر) واقع شده است.
این روستا از شمال به ارتفاعات، از جنوب به روستای فتح‌آباد، از سمت شرق به روستای پرکستان و از قسمت غرب نیز به روستاهای سربند و چم‌کهریز محدود می‌شود. شیب عمومی روستا از شمال به جنوب است.
در مورد قدمت روستای مورد مطالعه از لحاظ تاریخی اطلاعات مدون و ثبت‌شده‌ای وجود ندارد و به‌طور تخمینی قدمت روستا در حدود600 سال می‌باشد.
دلیل اصلی نام‌گذاری روستا به چم علیشاه بدین گونه است که رودخانه‌ی زاینده‌رود با پیچ و خم‌های زیادی از این منطقه عبور می‌کند و. روستاهای این منطقه به‌دلیل واقع شدن در چم و خم رودخانه از کلمه‌ی چم در ابتدای نام روستای خود استفاده نموده‌اند، علیشاه هم نام فردی بوده که اولین بار به تأسیس روستا مبادرت نموده است.
1-2-بررسی طرح‌های فرادست مصوب(طرح جامع توسعه و عمران ناحیه و طرح سامان‌دهی فضا و سکونتگاههای روستایی)
1-2-1-نقش و جایگاه روستا در طرح فرادست(به‌عنوان مرکز مجموعه، حوزه، روستای مستقل)
براساس بررسی طرح‌های فرادست مصوب که شامل طرح جامع توسعه و عمران ناحیه و طرح سامان‌دهی فضا و سکونتگاههای روستایی می‌باشد کل بخش باغ‌بهادران به‌عنوان یک منظومه با مرکزیت شهر باغ‌بهادران تعیین شده است. شهر باغ‌بهادران به‌عنوان مهم‌ترین نقطه‌ی شهری بخش تقریباً در موقعیت ممتاز جغرافیایی در مسیر کلیه‌ی نقاط سکونت‌گاهی قرار گرفته است به‌نحوی که سه محور اساسی قابل مطالعه در بخش شامل محور طبیعی رودخانه زاینده‌رود، محور ارتباطی جاده‌ی اصفهان-شهرکرد و محور ارتباطی جاده‌ی اصفهان-خوزستان را به‌عنوان یک نقطه‌ی کانونی انشعاب می‌بخشد و در مسیر گذر به شهر اصفهان کلیه‌ی نقاط سکونت‌گاهی مجبور به عبور از این نقطه میباشند. بنابراین شهر باغ‌بهادران کانونی مؤثر در بخش باغ‌بهادران است که به‌عنوان مرکز منظومه‌ی روستایی عمل می‌نماید.
در بخش باغ‌بهادران دو مجموعه‌ی روستایی به نام مجموعه‌ی روستایی چم‌کوه و چم‌رود شناسایی شده است که مجموعه‌ی روستایی چم‌رود دارای 17 نقطه و مجموعه‌ی روستایی چم‌کوه نیز دارای 11 نقطه‌ی سکونت‌گاهی میباشند.
براساس طرح فرادست بخش باغ‌بهادران مجموعه روستایی چم‌یوسفعلی از دهستان چم‌کوه از دو حوزه‌ی روستایی چم یوسفعلی و چم‌علیشاه تشکیل شده است.
حوزه‌ی روستایی چم‌یوسفعلی با 5660 نفر جمعیت به مرکزیت روستای چم‌یوسفعلی(مرکز دهستان)، 8 نقطه‌ی سکونت‌گاهی را زیر پوشش دارد و حوزه‌ی روستایی چم‌علیشاه با1100 نفر جمعیت به مرکزیت روستای چم‌علیشاه، 3 نقطه‌ی سکونت‌گاهی را تحت سرویس‌دهی خویش قرار داده است، این 3 نقطه‌ی سکونت‌گاهی واقع در حوزه‌ی روستایی چم‌علیشاه عبارتند از: چم‌علیشاه، چم‌آغل و پرکستان.
بنابراین نقش و جایگاه روستای چم‌علیشاه در طرح فرادست با توجه به مطالب فوق به‌عنوان حوزه‌ی روستایی می‌باشد که البته چم‌آغل نیز هم‌اکنون جزء یکی از محله‌های روستای چم‌علیشاه محسوب می‌گردد.
1-2-2-ارائه‌ی فهرست پیشنهادهای طرح‌های مذکور در مورد خدمات و امکانات پیشنهادی برای روستا
هم‌چنان‌که در بحث قبل گفته شد براساس طرح سامان‌دهی سکونتگاههای روستایی بخش باغ‌بهادران ازتوابع شهرستان لنجان، زوستای چم‌علیشاه به‌عنوان حوزه‌ی روستایی مورد بررسی قرار میگیرد که طبق نتایج برداشت‌های میدانی فاقد حوزه‌ی نفوذ می‌باشد. بنابراین امکانات و خدمات مورد نیاز روستا در طرح پیشنهادی به‌شرح زیر می‌باشد:
-امکانات مسکونی
-امکانات تجاری: توسعه‌ی شرکت تعاونی
-امکانات مذهبی:احداث مسجد
-امکانات اداری: شامل دفتر شورای اسلامی و حل اختلاف
-امکانات آموزشی: احداث پیش‌دبستانی
-خدمات عمومی و رفاهی: احداث فضای سبز و توسعه‌ی پارک کودک
-امکانات ورزشی:چمن‌کاری و تسطیح زمین فوتبال
-امکانات تأسیسات و تجهیزات و امکانات کارگاهی
-امکانات فرهنگی: شامل احداث کتابخانه و سالن اجتماعات
-امکانات انتظامی
-احداث کارگاه‌های صنایع نیمه مزاحم
1-3-2-معرفی و اولویت‌بندی پروژه‌های عمرانی مورد نیاز روستا که قابل رفع میباشند
باعنایت به موارد فوق‌الذکر این نتیجه حاصل می‌گردد که در کنار سامان‌دهی معابر روستا درخصوص گازرسانی به روستا تمهیدات لازم انجام گیرد، همچنین مشکلات آب آشامیدنی روستا ازنظر کمی و کیفی حل گردد و با برنامه‌ریزی‌های صحیح در جهت استفاده‌ی بهینه از منابع آب کشاورزی روستا و جلوگیری از هدر رفتن آب، مشکل کمبود آب مورد نیاز اراضی زراعی نیز رفع شود. مشکل فضاهای آموزشی روستا نیز با کمک دولت و همکاری مردم روستا به حداقل ممکن برسد.
-شناسایی پایه
2-1-شناسایی پایه در سطح حوزه‌ی نفوذ
2-1-1-بررسی و تعیین الگوی مراجعه‌ی خدماتی و مبادله‌ی کالا بین حوزه‌ی نفوذ و روستای مورد مطالعه با استفاده از اطلاعات محلی و نتایج طرح‌های فرادست
با توجه به برداشت‌های میدانی و نتایج حاصل از طرح‌های فرادست، روستای چم‌علیشاه دارای هیچ‌گونه حوزه‌ی نفوذی نمی‌باشد. لذا در این خصوص به بررسی و تعیین الگوی خدمات و امکانات در سطح دهستان چم‌کوه می‌پردازیم.
خدمات بهداشتی و درمانی
روستای مورد مطالعه در حال حاضر دارای یک خانه‌ی بهداشت می‌باشد که البته امکانات محدودی دارد و فقط به اهالی خود سرویس‌دهی می‌نماید، درخصوص استفاده از امکانات در سطح بالاتر مثل مرکز بهداشت و درمان، داروخانه و دندانپزشکی روستای چم‌علیشاه و دیگر روستاهای دهستان چم‌کوه فاقد این نوع امکانات میباشند که برای رفع نیازهای خود در این زمینه به مرکز بهداشت و درمان روستای چم‌یوسفعلی مراجعه می‌نمایند. البته برای استفاده از خدمات در سطح بالاتر مثل درمانگاه، داروخانه، دندانپزشک و بیمارستان به شهر زرین‌شهر مراجعه می‌کنند.
خدمات آموزشی
در روستای چم‌علیشاه 2 باب واحد آموزشی شامل یک دبستان و یک مدرسه‌ی راهنمایی وجود دارد که هر دو به‌صورت مختلط میباشند. ولی فاقد امکانات آموزشی در مقطع متوسطه است، لذا در مقطع دبیرستان پسران به روستای کرچگان و دختران به روستای چم‌یوسفعلی مراجعه می‌کنند. درخصوص استفاده از آموزشگاه‌های پیش‌دانشگاهی هم دختران و هم پسران به شهر باغ‌بهادران مراجعه می‌کنند.
خدمات اداری
اهالی روستا درخصوص استفاده از دفتر پست و مخابرات به روستای پرکستان، بانک و قرض‌الحسنه و بخش‌داری به شهر باغ‌بهادران و مرکز خدمات کشاورزی به زرین‌شهر مراجعه می‌کنند.
خدمات انتظامی
درخصوص استفاده از پاسگاه انتظامی روستاهای واقع در دهستان به شهر باغ‌بهادران مراجعه می‌کنند.
خدمات تجاری
خدمات تجاری روستای چم‌علیشاه شامل شرکت تعاونی و فروش مواد سوختنی و چند باب بقالی است. اکثر روستاهای واقع در دهستان چم‌کوه فاقد خدمات تجاری در سطح بالا میباشند لذا درخصوص رفع نیازهای خود به ویژه بازار خرید و فروش به زرین‌شهر و همچنین برای استفاده از پمپ بنزین به شهر باغ‌بهادران مراجعه می‌نمایند.
خدمات صنعتی و کارگاهی
روستاهای دهستان چم‌کوه اکثراً فاقد این نوع امکانات میباشند و در خصوص استفاده از تعمیرگاه ماشین‌آلات کشاورزی و ماشین‌آلات سواری به شهر باغ‌بهادران مراجعه دارند و همچنین محصولات کشاورزی خود را در انبار کشاورزی شهر باغ‌بهادران نگه‌داری می‌نمایند، برای خرید مصالح ساختمانی نیز به شهر باغ‌بهادران مراجعه می‌نمایند.
2-1-2-بررسی و تدقیق محدود حوزه‌ی نفوذ مستقیم روستا با استفاده و تلفیق اطلاعات طرح‌های فرادست مصوب و اطلاعات مربوط به برداشت میدانی
هم‌چنان‌که در مباحث قبلی نیز بیان شد، روستای چم‌علیشاه فاقد هرگونه حوزه‌ی نفوذی می‌باشد لذا درخصوص این بند به بررسی دهستان چم‌کوه می‌پردازیم.
براساس اطلاعات حاصل از طرح فرادست بخش باغ‌بهادران، دهستان چم‌کوه دارای 11 نقطه‌ی سکونت‌گاهی می‌باشد که به‌ترتیب روستاهای چم‌حیدر، قلعه سربند و چم‌آغل از غرب به شرق دهستان و در قسمت شمال رودخانه زاینده‌رود واقع شده‌اند. روستاهای چم‌طاق، چم‌یوسفعلی، چم‌کهریز، چم‌علیشاه و پرکستان هم‌چون روستاهای فوق از غرب به شرق مستقر میباشند با این تفاوت که در جنوب رودخانه‌ی زاینده‌رود واقع شده‌اند. روستاهای قلعه‌سنگی و جعفرآباد نیز در جنوب دهستان قرار گرفته‌اند.
2-1-3-بررسی تحولات جمعیت آبادی‌های حوزه‌ی نفوذ شامل(تعداد، بعد خانوار، آموزش، شاغلین و ...)
1-تعداد و نرخ رشد جمعیت
همان‌طور که قبلاً گفته شد روستای چم‌علیشاه فاقد حوزه‌ی نفوذ می‌باشد به همین دلیل به بررسی جمعیت دهستان چم‌کوه می‌پردازیم.
با توجه به آمار جمعیتی سال‌های 1365 و 1375 روستاهای دهستان چم‌کوه که در جدول ذیل نشان داده شده، اکثر روستاهای این دهستان طی این 10 سال با کاهش جمعیت روبه‌رو بوده‌اند و در نتیجه نرخ رشد بیشتر روستاهای دهستان منفی می‌باشد که این سیر نزولی جمعیت نشان از کمبود امکانات و خدمات در این روستاها بوده و باعث مهاجرت روستاییان به خارج از روستا شده است.
فقط چند روستای چم‌یوسفعلی، جعفرآباد، چم‌نور و یال بلند دارای نرخ رشد مثبت میباشند. که در رتبه‌بندی صورت گرفته از بین روستاهای مذکور روستای یال‌بلند با 1/4 درصد دارای بالاترین نرخ رشد می‌باشد و روستای قلعه سربند با 6/12- درصد دارای پایین‌ترین نرخ رشد بوده است، لذا کاهش جمعیت و نرخ رشد منفی روستاها زنگ خطری است برای مسئولین تا با برنامه‌ریزی و ارائه‌ی خدمات و امکانات به این قبیل روستاها از مهاجرت بی‌رویه‌ی آنها به خارج از روستا جلوگیری نمایند.