پایان نامه بررسی تأثیر تأمین مالی به هنگام بر عملکرد اجرائی طرح های بزرگ برق آبی کشور در شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران (حوزه آبگیرخلیج فارس غرب وجنوب غرب کشور)

پایان‌نامه کارشناسی ارشد

مدیریت دولتی- گرایش مدیریت مالی

چکیده :

در سال‌های گذشته روند مصرف انرژی برق به‌دلیل رشد و توسعه ملی روبه فزونی نهاده تا جایی که در سال 1390 میزان سوخت‌های فسیلی مصرفی گاز طبیعی و فرآورده‌های نفتی معادل 385.5 بشکه نفت خام بوده است. از این میزان معادل 306.1  بشکه نفت خام مستهلک شده است که معادل 79.4 درصد می‌باشد. این میزان سوخت فسیلی به هدر رفته و تبدیل به گازهای آلاینده زیست محیطی گردیده است. با ساخت نیروگاه‌های برق‌آبی می‌شود از این امر جلوگیری کرد زیرا انرژی برق‌آبی نیازی به سوزاندن سوخت‌های فسیلی ندارد.

توسعه سدها و نیروگاه‌های برق‌آبی در این راستا می‌باشد؛ اما یکی از چالش‌های مهم پیش‌رو تأمین مالی به‌هنگام جهت اتمام به‌موقع و بهره‌برداری از نیروگاه‌ها می‌باشد. در این تحقیق با بررسی مدل‌های به‌کار رفته در جهان برای تأمین مالی این‌گونه طرح‌ها در پی شناسایی روش‌های بهتر تأمین مالی ممکن می‌باشد و از طرفی با محاسبه هزینه فرصت از دست‌رفته اثر دیرکرد در به‌کارگیری این‌گونه طرح‌ها را نشان می‌دهد. روش تحقیق به‌کارگرفته شده توصیفی-پیمایشی می‌باشد.از نتایج به‌دست آمده استنباط می‌شود همان‌گونه که در جهان با آزادسازی نرخ برق تمایل سرمایه‌گذاری و مشارکت تأمین کنندگان مالی افزایش یافته.

در ایران نیز با واقعی شدن نرخ برق می‌توان منابع مالی لازم را در جهت ساخت نیروگاه‌های برق‌آبی هدایت کرد.

مقدمه:

یکی از نگرانی های کشورهای جهان دراین دوران، عقب افتادگی ازحرکت سریع وپر شتاب توسعه است. یکی از شاخص های توسعه یافتگی کشور ها توسعه اقتصادی و به تبع آن توسعه صنایع است، برای دستیابی به آن نیاز به تأمین انرژی الکتریکی موردنیاز صنایع می‌باشد، کشورهای درحال توسعه جهان در پی افزایش تولید برق از راه احداث نیروگاه‌های جدید هستند.

کشور ایران که قرار است مسیر رشد وتوسعه را در قالب سند چشم انداز وبرنامه های توسعه بپیماید،احداث وتوسعه نیروگاه‌های جدید برای پاسخ‌گویی به تقاضای روزافزون انرژی برق  (نرخ رشدآن در حال حاضر بین 7 تا 8 درصد درسال می‌باشد) را در دستور کار خویش قرار داده است.

اما زمان دسترسی به منابع مالی بدون هیچ کم وکاستی برای احداث نیروگاه های جدید گذشته است واکنون باید برای غلبه براین چالش راهکار دیگری پیدا کند اکنون باید باتکیه برعلم ودانش و به‌کارگیری فن‌آوری‌های جدید به دنبال حل مشکل‌ها ورفع چالش‌ها بود. درجهان امروزتأمین منابع مالی برای اجرای پروژه‌های عمرانی و زیربنایی از مهم‌ترین مسائل در زمینه مدیریت مالی است که همگام با سایر علوم با سرعت زیادی در حال پیشرفت و گسترش می‌باشد ، به نحوی که تقریبا هیچ پروژه‌ای بدون کمک گرفتن از ابزارهای این دانش به نتیجه نمی‌رسد. با این دانش می‌توان از منابع موجود مالی استفاده بهینه نمود و جهت اجرای بهتر پروژه‌ها برنامه‌ریزی نمود . [i]

افزایش سرمایه گذاری پیش شرط قطعی توسعه اقتصادی است وشیوه‌هایی که جوامع مختلف برای تأمین مالی پروژه های سرمایه‌گذاری ابداع یا انتخاب می‌کنند ، نقش مهمی‌در تسهیل سرمایه‌گذاری ، ودرنتیجه ، تسریع توسعه اقتصادی آن جوامع ایفا می‌کند.

امروزه جوامع بشری با سرعت بسیار زیادی به سوی توسعه در حال حرکت هستند . توسعه‌ای که در سایه آن امکان بهبود کیفیت و رشد بلندمدت اقتصادی و رفاه اجتماعی وجود داشته باشد . از این‌رو یکی از معیارهای اندازه‌گیری و ارزش‌گذاری کشورها ، سرعت توسعه می‌باشد .

بی‌شک یکی از کلیدهای دست‌یابی به رشد بلندمدت اقتصادی،توسعه مالی است . مطمئناً کشورهایی در مسیرتوسعه قرارخواهند گرفت که با بررسی و مطالعه نیاز جوامع خود ، پروژه‌ها و طرح‌های بزرگ و کوچکی را تعریف نموده و نسبت به اجرای آن‌ها اقدام نمایند. امروزه نیز شاهد آن هستیم که پروژه‌های بسیار بزرگ عمرانی، صنعتی، تحقیقاتی و... در گوشه و کنار جهان در حال اجراء می‌باشد و حجم زیادی از منابع مالی را به خود جذب نموده‌اند .

این پروژه‌ها نیز تنها درصورتی با موفقیت به تحقق خواهند پیوست که بتوان ابعاد مختلف آن را با ابزارها و روش‌های نوین علمی‌مدیریت نمود. یکی از این روش‌های نوین علمی‌، علم مدیریت مالی است که همگام با سایر علوم با سرعت زیادی در حال پیشرفت و گسترش می‌باشد ، به نحوی که تقریبا هیچ پروژه‌ای بدون کمک گرفتن از ابزارهای این دانش به نتیجه نمی‌رسد. با این علم می‌توان از منابع موجود مالی استفاده بهینه نمود و جهت اجرای بهتر پروژه‌ها برنامه‌ریزی نمود .

تأمین منابع مالی اولویت اصلی پیشرفت هرپروژه‌ای محسوب می‌گردد ، با توجه به این‌که در سال‌های اخیراز راه‌های مختلف مانند فروش اوراق‌مشارکت با افزایش جذب نقدینگی بازار پول کشور روبه‌رو بوده‌است، طراحی و انتشار اوراق‌ مشارکت، ابزاری مالی و شیوه‌ای جدید را در تأمین مالی طرح‌های عمرانی- انتفاعی دولت و طرح‌های سودآور شرکت‌ها و سایر مؤسسه‌های انتفاعی پدید آورد که در عین حال زمینه مشارکت عمومی‌را در سرمایه‌گذاری در این گونه طرح‌ها فراهم کرد. اما در عمل این روش‌ها هم نتوانسته‌اند به‌طور کامل نیازهای مالی پروژه‌ها را مرتفع سازند.

اندیشیدن راهکاری برای تأمین منابع مالی مورد نیاز پروژه از مراحل اولیه اطمینان از به انجام رسیدن پروژه است. در این بین مسأله جذب منابع مالی خارجی راهکاری مورد توجه برای تأمین مالی پروژه‌ها با حجم مالی بالا می‌باشد. هر چه نیاز مالی، حجم مالی و حساسیت پروژه بالاتر باشد توجه طرفین معامله برای مهیا کردن شرایط بهتر و دقیق‌تر بیشتر می‌شود. [ii]

در کشور ما که براساس دسته‌بندی بانک جهانی کشوری درحال توسعه محسوب می‌شود و نیاز به ساختارهای زیربنایی دارد، مسأله جذب منابع خارجی مهم و موردتوجه است. نکته مهم در این زمینه اهمّیت نقش کشور میزبان پروژه در برقراری ثبات و امنیت در زمینه‌های اقتصادی ، سیاسی، قوانین و مقررات و عوامل و زمینه‌های مورد توجه هر صنعت و کشور برای جذب منابع خارجی می‌باشد. مسأله ریسک‌‌ها و مدیریت صحیح آن‌ها نیز مسأله‌ای است که می‌تواند در مورد تأمین مالی پروژه بسیار تأثیرگذار و مورد توجه باشد. این تأمین مالی می‌تواند در حالت کلی به شکل استقراض از بانک‌های خارجی یا مؤسسه‌های مالی بین‌المللی یعنی همان شکل وام که در اصطلاح به آن فاینانس می‌گویند باشد یا به شکل سرمایه‌گذاری خارجی باشد. استفاده از منابع مالی و خطوط اعتباری خارجی که در ایران به نام فاینانس متداول گردیده برای اجرای پروژه‌ها و خرید تجهیزها و کالاهای سرمایه‌ای طرح‌های تولیدی و همچنین خدمات فنی و مهندسی پروژه‌ها، براساس قراردادهای مالی منعقده با اعتبار‌دهندگان خارجی صورت می‌پذیرد.

اکثر سرمایه‌گذاران دردنیا و اقتصادهای پیشرفته کمتر از 30 درصد منابع مالی پروژه‌ها را خود تأمین می‌کنند و 70 درصد مابقی آن را از طریق روش‌های مختلف تأمین منابع مالی تجهیز می‌کنند .

اما در ایران و پروژه‌های عمرانی که توسط دولت انجام می‌پذیرد ، تنها منابع موجود ، منابع‌عمومی‌و یا فروش اوراق‌مشارکت و فاینانس با اخذ سودهای کلان می‌باشد ، که این مسئله سبب روبرو شدن با محدودیت منابع رو‌به‌رو است‌.

فصل او

ل

کلیات تحقیق

بیان مسأله پژوهش:

درکشور ما اجرای پروژه های عمرانی عمدتاً ازمحل منابع عمومی‌توسط  دولت تأمین می‌شود،از سوی دیگر به نظر می‌رسد مدیریت مالی طرح‌ها درخصوص تأمین مالی به هنگام ، به صورت کارا عمل نمی‌کند. مشکلاتی که گریبان‌گیر این طرح‌ها می‌باشد  به طور مثال عبارت است از:

a)      طولانی شدن دوره اجراء ونهایتاً تاخیردر بهره برداری

b)      افزایش هزینه های کارفرمایی

c)       هزینه های تعدیل‌های پیمانکاران

با رشد 7 تا 8  درصدی مصرف برق درکشور نیاز سالانه حدود 5 هزار مگاوات ظرفیت جدید شبکه برق کشور می‌باشد. زمان دسترسی به منابع مالی بدون هیچ کم وکاستی برای احداث نیروگاه‌های جدید گذشته است واکنون باید برای غلبه براین چالش راهکار دیگری پیدا کرد. اکنون می‌طلبد که باتکیه برعلم ودانش وبکارگیری فن‌آوری‌های جدید به دنبال حل مشکل‌ها ورفع چالش‌ها بود.باتوجه به لزوم استفاده از انرژی های تجدید‌پذیر می‌توان گفت که به جای سوخت های فسیلی،برق ازطریق انرژی های تجدید شونده مانند نیروگاه‌های برق‌آبی تولید می‌گردد.

به گفته منابع ذی‌صلاح حوزه انرژی تولید هرکیلووات برق توسط منابع انرژی تجدید‌پذیر مثل باد،آب،خورشید،زمین گرمایی،امواج دریا، جزر و مد از تولید2 تن گاز منواکسید کربن که یکی از عوامل گرم شدن زمین است جلوگیری می‌کند ویا تولید هرکیلووات برق توسط منابع انرژی تجدید‌پذیر معادل کاشت80 درخت برای تصفیه هوا عمل می‌کند. این عوامل منافع مادی قابل محاسبه ای دارد که این تحقیق سعی در محاسبه ونشان دادن آن دارد. به جز منافع مادی ذکر شده منافع فراوان غیر مادی نیز وجود دارد که درصورت لزوم قابلیت معادل سازی به واحد پولی رادارد. تمامی‌موارد ذکر شده دال براهمّیت تأمین مالی به هنگام،جهت اجرای طرح های نیروگاهی برق آبی می‌باشد. [iii] [iv]   

 به عبارتی دیگر هزینه فرصت از دست رفته حاصل از دیرشدن بهره برداری ازنیروگاه‌های برق‌آبی باتوجه به تولید انرژی بدون استفاده از سوخت های فسیلی چقدر می‌باشد؟

 می‌توان راهی ویا روشی برای تسریع درتأمین مالی این گونه طرح‌ها پیشنهاد داد تا این هزینه فرصت از دست رفته به حداقل کاهش وبه تبع آن بازده سرمایه‌گذاری افزایش یابد ؟

باتوجه به این که طرح های نیروگاه‌های برق‌آبی  ازجمله طرح های بزرگ وزیربنایی می‌باشند وجهت اجراء آن‌ها نیاز به سرمایه‌گذاری‌های فراوانی است وتاخیر در تأمین منابع مالی موردنیاز باعث به درازا کشیده شدن  دوران ساخت  شده که آن نیز باعث افزایش قیمت تمام شده می‌شود این تحقیق درپی آنست که میزان همبستگی زمان دریافت اعتبارها وعملکرد فیزیکی طرح را اندازه گیری وسنجش نماید .

اهمّیت و ضرورت پژوهش:

یکی ازچالش های کلیدی آینده درتوسعه پایدار، تأمین مالی سدهای بزرگ به شمارمی‌رود به گونه‌ای که کارگاه‌های تخصصی و بین المللی به این عنوان درکشورهای چون انگلستان[1] سوئیس[2] برگزار گردیده وبه ارزیابی نمونه‌های از این گونه سدها می‌پردازند.از میان 37 نمونه 17 سد بزرگ در سراسر جهان برای یافتن مؤسسه‌های مالی درگیر درتأمین مالی آن‌ها انتخاب گردید که نام برخی از آن‌ها عبارتند از:

1.[3]

2.[4]

3.[5]

4.[6]

5.[7]

این سدها باوجود اختلاف از نظرشیوه‌های تأمین مالی همگی از نظرزمان دوره ساخت بین3تا5 سال به خودتخصیص داده‌اند که برابر زمان پیش‌بینی شده آن‌هاست.

ولی یکی از سدهای موفق دنیا که توانست با تأمین مالی به‌هنگام عملکرد فیزیکی طرح را بهبود بخشد سد "هوور" در ایالات متحده آمریکا می‌باشد که توانست با اتمام طرح در2سال زودتر از زمان بیش بینی شده زمان بهره برداری را جلو آورده و از نیروگاه ساخته شده، برق مصرفی دوایالت را تأمین و از محل فروش برق تولیدی بازگشت سرمایه اولیه را سرعت بخشد.

اهداف پژوهش:

I. اهداف اصلی:

تعیین تأثیرتأمین مالی به هنگام ، برعملکرد اجرایی طرح های عمرانی درحوزه های جغرافیایی مختلف(غرب وجنوب غرب کشور)

تعیین تأثیرطولانی شدن طرح برمنافع پیش بینی شده.

شناسایی روش های تأمین منابع مالی به‌هنگام درطرح های عمرانی

II. اهداف فرعی:

اولویت بندی طرح‌ها براساس بازده سرمایه وهدایت منابع مالی درجهت تسریع دراتمام طرح‌های ناتمام

شناسایی روش  مناسب (بهینه) جهت ارائه پیشنهاد بهترین روش تأمین منابع مالی جهت انجام واجرای طرح های عمرانی به سازمان .

فرضیه‌های تحقیق :

فرضیه‌ اصلی :

تأمین مالی به‌هنگام بر عملکرد اجرایی طرح‌های بزرگ برق‌آبی کشور تأثیر دارد.

فرضیه‌های فرعی :

اعتبارات بودجه‌ای بر عملکرد طرح‌های اجرایی تأثیر دارد.

کمک‌های به‌هنگام دولت بر عملکرد طرح‌های اجرایی تأثیر دارد.

تسهیلات بانکی به‌هنگام بر عملکرد طرح‌های اجرایی تأثیر دارد.

توزیع اوراق مشارکت به‌موقع بر عملکرد طرح‌های اجرایی تأثیر دارد.

فاینانس خارجی به‌موقع بر عملکرد طرح‌های اجرایی تأثیر دارد.

مشارکت به‌موقع می‌تواند بر عملکرد طرح‌های بزرگ تأثیر داشته باشد.

روش ‌تحقیق :

این تحقیق از نظر ماهیت توصیفی _ پیمایشی است زیرا با گردآوری داده ها آن ها را با مطالعه اسناد و مدارک تحلیل می‌کند. از نظر هدف کاربردی می‌باشد زیرا با استفاده از نتایج حاصل می‌خواهد بدون لحاظ نمودن دیدگاه محقق معضل مهمی‌را از نظر تأمین مالی طرح‌های انجام شده وپیشرفت فیزیکی طرح های برق آبی اجراء شده و در دست اجراء حل کند.

 اطلاعات و داده‌های تحقیق به روش تاریخی با استفاده از کتابخانه و اطلاعات منتشرشده از سوی وزارت نیرو و شرکت های تابعه و مقاله های موجود و آمارهای منتشرشده از سوی بازار برق به دست خواهد آمد. همچنین از ترازنامه انرژی سال90 (وزارت نیرو) و مرکز آمار ایران و شرکت‌توسعه‌منابع‌آب‌و‌‌نیروی‌ایران استفاده خواهد شد. [v]

همچنین از قیمت های جهانی سوخت (سوخت‌های فسیلی) و برابری آن با تولید برق نیز استفاده خواهد شد  تا صرفه‌جویی حاصل از تولید نیروگاه های تجدید‌پذیر در این صنعت به‌دست آید.

 قلمرو تحقیق (موضوعی- زمانی – مکانی)

موضوع : مدیریت مالی

زمان: فیمابین سال‌های 1369- 1391

مکان: وزارت نیرو- طرح های تملّک دارائی‌های‌سرمایه ای – نیروگاه های  برق آبی کشور– حوزه آبگیرخلیج فارس غرب وجنوب غرب کشور

جامعه‌آماری :

وزارت نیرو- طرح‌های تملّک دارائی‌های‌سرمایه‌ای بهره‌برداری شده ودرحال اجراء شامل سد و نیروگاه رودبار لرستان، سد و نیروگاه گتوند علیا، سد و نیروگاه مسجد سلیمان، سد و نیروگاه کارون3، سد و نیروگاه کارون4، سد و نیروگاه سیمره، سد و نیروگاه ژاوه، سد و نیروگاه داریان

روش محاسبه تعداد نمونه :

ازمیان طرح‌های مورداجراء توسط شرکت‌توسعه‌منابع‌آب‌و‌نیروی‌ایران  طرح‌هایی انتخاب خواهد شد که جزء سدهای بزرگ محسوب می‌شوند و به اتمام رسیده ویا در شرف اتمام باشد به‌‌طوری‌که ازمیان طرح های بهره‌برداری شده 4 مورد و طرح‌های درحال اتمام 4 طرح برگزیده می‌شوند.

روش نمونه گیری:

در این مرحله می‌توان طرح‌هایی که طی سالهای 1369 شروع و تا سال 1391 یابه بهره‌برداری رسیده ویا در مرحله اتمام می‌باشند را انتخاب نمود که عبارتند از :

الف ) طرح‌های بزرگ نیروگاهی دردست بهره‌برداری ؛ این طرح‌ها شامل : سدونیروگاه‌ بزرگ برق‌آبی کرخه ، مسجد سلیمان، کارون3 ، کارون4

ب ) طرح‌هایی که هنوز به مرحله بهره‌برداری نرسیده اند؛ این طرح‌ها شامل : سدونیروگاه رودبارلرستان،داریان،گتوندعلیا، سیمره