پایان نامه دوره کارشناسی ارشد اقتصاد
چکیده:
از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر تجارت هرکشور و هر بخش اقتصادی برای آنچه در تئوریهای اقتصادی مطرح شده است، نرخ ارز و درآمد ملی کشورهای طرف تجاری است. لذا شناخت این متغیرها و نحوهی اثرگذاری آنها برصادرات و واردات که دو رکن اصلی تجارت هستند، حائز اهمیت است. در مطالعهی حاضر، علاوه بر اینکه نحوهی اثرگذاری هر یک از متغیرهای فوقالذکر بر توابع صادرات و واردات مورد بررسی واقع شده، تاثیر نوسانات نرخ ارز که یکی از مباحث بحث برانگیز در زمینهی تجارت می باشد، نیز مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. از آنجا که در دهه اخیر، ایران رابطه تجاری خوبی با کشور ونزوئلا داشته و امید به بهبود این رابطه است، ما بر آنیم که تاثیر نوسانات نرخ ارز بر تجارت دوجانبه بین ایران و ونزوئلا را بررسی کنیم. داده های مورد استفاده در این تحقیق، داده های سالانه برای سالهای1362 تا 1392 می باشد. در این پژوهش متغیر نااطمینانی نرخ ارز از جزء اخلال های مدل گارچ محاسبه شده است و برای انجام این پژوهش از روش خودتوضیح با وقفه های توزیعی(ARDL) و مدل تصحیح خطا(ECM) استفاده می شود. نتایج نشان میدهد که ضریب نااطمینانی نرخ ارز در سطح اطمینان 95 درصد تأثیر معنیدار و منفی در کوتاهمدت برای هر دو مدل صادرات و واردات دارد، ولی در بلندمدت تاثیر معنیداری بر صادرات ندارد. در حالیکه این تاثیر برای مدل واردات در بلندمدت، منفی و معنی دار است. همچنین ضریب متغیرهای تولید ناخالص داخلی و نرخ ارز در سطح اطمینان 95 درصد برای هردو مدل در بلندمدت معنادار هستند، اما ضریب نرخ ارز برای مدل صادرات در کوتاهمدت معنادار نیست.
کلمات کلیدی: تجارت دوجانبه، نوسان نرخ ارز، ایران، ونزوئلا، روش ARDL
فصل اول:
کلیات تحقیق
1- مقدمه
در تاریخ اندیشههای اقتصادی بحث اثربخشی و اهمیت تجارت خارجی برای رسیدن به رشد اقتصادی و همچنین برای دسترسی به رقابت سالم اقتصادی از دوران مرکانتیلیسمها و سوداگران اقتصادی آغاز میگردد. درواقع تجارت خارجی را میتوان به عنوان یکی از محرکهای مهم رشد اقتصادی به حساب آورد. از سوی دیگر پدیدهی جهانی شدن اقتصاد و از بین رفتن مرزهای تجاری کشور به شدت در حال شکلگیری است و درآیندهای نه چندان دور، کشورها به سختی قادر خواهند بود که خود را از این جریان کنار کشیده و تنها در حاشیه، نظارهگر تحولات تجاری بین کشورها باشند. از اینرو میتوان گفت که تجارت نقش مهمی در اقتصاد کشورها دارد. اغلب کشورها برای افزایش رشد اقتصادی به دنبال توسعهی تجارت با سایر کشورها هستند، لذا انتظار میرود ایران نیز به نحوی خود را با تحولات تجارت در دنیا همگام نموده و برای رقابت و ورود به صحنهی تجارت بینالمللی آماده شود. از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر تجارت هرکشور و هر بخش اقتصادی برای آنچه در تئوریهای اقتصادی مطرح شده است، نرخ ارز و درآمد ملی کشورهای طرف تجاری است. لذا شناخت این متغیرها و نحوهی اثرگذاری آنها برصادرات و واردات که دو رکن اصلی تجارت هستند، حائز اهمیت است. در مطالعهی حاضر، علاوه بر اینکه نحوهی اثرگذاری هر یک از متغیرهای فوقالذکر بر توابع صادرات و واردات مورد بررسی واقع شده، تاثیر نوسانات نرخ ارز که یکی از مباحث بحث برانگیز در زمینهی تجارت میباشد، نیز مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.
1-2- بیان مسأله
نرخ ارز یکی از مهمترین متغیرهای تجارت بینالملل است. پرداختن به تجارت بین کشورها بدون در نظرگرفتن رژیم ارزی نمیتواند به هدف نهایی تجارت برسد. کشورهای مختلف بعضا به صورت دوجانبه توافقهایی را امضا میکنند. این توافقات در طول زمان و به صورت گام به گام اجرایی میشوند. عوامل تاثیرگذار بر اجرایی شدن توافقنامهها به دوبخش عوامل قابلکنترل و عوامل غیرقابلکنترل تقسیم میشود، یکی از متغیرهای بااهمیت و پرنوسان، نرخ ارز است. جهت و میزان اثرگذاری نرخ ارز بر تراز تجاری از موضوعات و مسائل بااهمیت است که در بسیاری از مطالعات کاربردی به آن پرداخته شده است.
ابزارهای مداخلات ارزی دولتها مختلف میباشند، ازجمله آنها میتوان به کاهش ارزش خارجی پول ملی، افزایش ارزش خارجی پول ملی، سیستمهای چندنرخی ارز و غیره اشاره کرد. دولتها برای ایجاد تعادل خارجی از این ابزارهای ارزی استفاده میکنند که به عنوان بخشی از مجموعه تدابیر اقتصادی دولت، جهت بهبود در وضعیت ترازپرداختهای کشور مطرح میباشند. تقلیل ارزش خارجی پول ملی، اغلب از اجزاء مهم برنامههای تعدیل ساختاری، خصوصا از عوامل تدارک دیده شده توسط صندوق بین المللی پول و بانک جهانی است.
طرفداران کاهش ارزش پول معتقد بودند که کاهش ارزش پول ملی، موجب افزایش تولید و در نتیجه بالا رفتن سطح اشتغال، درآمد، صادرات و همچنین بهبود وضعیت تراز تجاری میشود و کسری ترازپرداختها را جبران میکند. اما در سال 1972 تراز تجاری ایالات متحده با تضعیف ارزش دلار نه تنها بهبود نیافت، بلکه بدتر نیز شد. از اینرو محققان برآن شدند تا اثرات کوتاهمدت
و بلندمدت تضعیف ارزش پول ملی بر تراز تجاری را مشخص نمایند. در این راستا دو روش اصلی برای بررسی اثرات تغییرات نرخ ارز روی تراز تجاری پیشنهاد شده است: روش اول، رهیافت کشش مارشال- لرنر بوده که تاثیر کاهش ارزش پول ملی بر تراز تجاری را آنی دانسته و تحلیلی ایستا از آن ارائه میدهد، اما رهیافت دوم که موسوم به اثر منحنی j میباشد، برخلاف روش قبلی بیان میکند که عکس العمل تراز تجاری در قبال تغییرات نرخ ارز نه تنها آنی نبوده، بلکه جنبه پویا داشته و ممکن است در طی دورهای از زمان به وقوع بپیوندد(کازرونی و مجیری،1389).
در ایران نیز همانند برخی کشورهای در حال توسعه، کاهش ارزش خارجی پول ملی با اهداف اقتصادی مختلفی از جمله بهبود در ترازپرداختها طراحی شده است. برای بررسی اثر بخش سیاست ارزی کشور میتوان آن را در قالب روابط دوجانبه مشاهده نمود. در دهه گذشته ونزوئلا یکی از شرکای تجاری ایران بوده که رابطه تجاریاش با ایران رو به بهبود است وتوافقات دوجانبهای بین این دو کشور در حوزه تجاری طی دهه اخیر منعقد شده است. در این پایاننامه ضمن بررسی اثر نرخ ارز و درآمد ملی دو کشور، اثر نوسانات نرخ ارز را برصادرات و واردات ایران به(از) ونزوئلا بررسی میکنیم.
1–3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
همانطور که میدانید در سالهای اخیرکشور ما با مسئله تحریم از سوی بعضی از کشورها روبرو بوده است لذا تلاش برای بهبود تجارت با سایر کشورها از اهمیت خاصی برخوردار میشود. در این راستا ونزوئلا یکی از کشورهایی است که در سالهای اخیر رابطه تجاری اش با ایران رو به بهبود است و حفظ این رابطه و بهتر کردن آن نیاز به شناسایی عوامل موثر بر تجارت را دارد. از آنجا که طبق تئوریهای اقتصادی نرخ ارز و نوسانات آن از مهمترین عوامل موثر بر تجارت می باشند ما بر آنیم که تاثیر این عوامل را بر تجارت ایران با ونزوئلا بررسی کنیم.
1– 4 - اهداف تحقیق
هدف اصلی این پژوهش، بررسی اثرات کوتاهمدت و بلندمدت نوسانات نرخ ارز برتجارت دوجانبه ایران با ونزوئلا است.
1- 5 - سؤالات تحقیق
سوالات تحقیق حاضر به شرح ذیل است:
آیا نوسانات نرخ ارز در بلندمدت بر واردات ایران از ونزوئلا اثر دارد؟
آیا نوسانات نرخ ارز درکوتاهمدت بر واردات ایران از ونزوئلا اثر دارد؟
آیا نوسانات نرخ ارز در بلندمدت برصادرات ایران به ونزوئلا اثر دارد؟
آیا نوسانات نرخ ارز درکوتاهمدت برصادرات ایران به ونزوئلا اثردارد؟
1– 6 - فرضیههای تحقیق
فرضیه های تحقیق حاضر عبارتند از:
نوسانات نرخ ارز دربلندمدت اثرمنفی و معنادار برواردات ایران از ونزوئلا دارد.
نوسانات نرخ ارز درکوتاهمدت اثرمنفی و معنادار برواردات ایران از ونزوئلا دارد.
نوسانات نرخ ارز دربلندمدت اثرمنفی و معنادار برصادرات ایران به ونزوئلا دارد.
نوسانات نرخ ارز درکوتاهمدت اثرمنفی و معنادار برصادرات ایران به ونزوئلا دارد.
1– 7 - جامعه آماری، روش نمونهگیری و حجم نمونه
دادههای مورد نیاز برای این پژوهش، سریهای زمانی دو کشور ایران و ونزوئلا طی دورهی 1362-1392 به صورت سالانه میباشد.
1– 8 - روشها و ابزار تجزیه و تحلیل دادهها
شاخص نااطمینانی نرخ ارز واقعی از طریق واریانس ناهمسانی شرطی اتورگرسیو تعمیم یافته(GARCH) محاسبه و به عنوان متغیر جایگزین نااطمینانی نرخ ارز واقعی در نظر گرفته شده و سپس با استفاده از یک الگوی خودتوضیحی با وقفههای توزیعی[1]ARDL، اثرات بلندمدت نوسانات نرخ ارز بر صادرات و واردات ایران به(از) ونزوئلا تخمین زده میشود و درنهایت پویاییهای کوتاهمدت مدل با استفاده از روش الگوی تصحیح خطا[2]ECM بررسی میشود. برای تجزیه و تحلیل این دادهها از نرم افزار Microfit5 وEviews7 استفاده شده است.
– 9 - متغیرهای تحقیق
متغیرهای پژوهش حاضرعبارتند از: صادرات ایران به ونزوئلا، واردات ایران از ونزوئلا، GDP ایران، GDP ونزوئلا، نرخ ارز واقعی دوجانبه و نااطمینانی نرخ ارز
1-10- تعریف واژه ها
تولید ناخالص داخلی (GDP) : تولید ناخالص داخلی به عنوان مهمترین شاخص عملکرد اقتصادی در تجزیه و تحلیلها مورد استفاده قرار میگیرد.
این شاخص نشان دهنده اندازه اقتصادی یک کشور است و معادل ارزش کل کالاها و خدمات نهایی است که در طول یک سال در داخل مرزهای جغرافیایی تولید میشود. در حسابهای ملی ایران، روش تولید(ارزش افزوده( به عنوان روش اصلی محاسبه تولید ناخالص داخلی مورد استفاده قرار میگیرد. برای به دست آوردن GDP باید خالص درآمد عوامل تولید را ازGNP کسر کرد. خالص درآمد عوامل تولید(برای ایران) برابر است با معادل تولید و درآمدی که اشخاص ایرانی و سرمایههای ایرانی و خارجی ایجاد میکنند منهای معادل تولید و درآمدی که اشخاص خارجی و سرمایههای خارجی در ایران ایجاد میکنند(رحمانی،1378).
نرخ ارز اسمی(NRE)[3]: تعداد واحدهای پول خارجی که معادل با یک واحد پول داخلی است را اندازهگیری میکنند که در این پژوهش این نرخ به صورت زیر محاسبه شده است.
(1-2) ارزش بولیوار به ریال=
نرخ ارز واقعی(RER)[4]: این نرخ به طور مستقیم قابل محاسبه نمیباشد، لذا آن را به طور غیرمستقیم با استفاده از ترکیب شاخصهای دیگر محاسبه میکنند. برای محاسبه نرخ واقعی ارز با
توجه به نرخ ارز اسمی وشاخص قیمت مصرفکننده از رابطهی زیر استفاده میشود.
RERcpi = NRE * CPIv/ CPIi(1-3)
که CPIv شاخص قیمت مصرف کننده ونزوئلا و CPIiشاخص قیمت مصرف کننده ایران میباشد(برانسون،1383).
دادههای سری زمانی: دادههایی است که در قالب یک (چند) متغیر خاص، در طول زمان رخ میدهد.
1-11- ساختار تحقیق
در این پژوهش ابتدا در فصل اول کلیات تحقیق اعم از اهداف و سوالات تحقیق و..آورده شد، سپس در فصل دوم به مبانی نظری این موضوع و پژوهشهای انجام شده در این زمینه میپردازیم. در فصل سوم مدلهای مرتبط با موضوع و آزمونهای مربوطه توضیح داده میشود و سپس در فصل چهارم به تخمین مدلها و آزمون فرضیهها میپردازیم و در نهایت در فصل پنجم نتایج و پیشنهادات بیان میگردد.
Abstract
Exchange rate and national income of countries trading with each other are among the most important factors affecting each country's and economic sector's trade. Therefore, recognizing these variables and their way of affecting exports and imports -which are the two main pillars of trade- is of importance. In the present study, besides investigating the way each mentioned variable influences the exports and imports function, the effect of exchange rate fluctuations is analyzed which is a controversial issue in the field of trade. As in the recent decade Iran has had a good deal of trade with Venezuela and progress is anticipated in this regard, this study aims at investigating the effect of exchange rate fluctuations on bilateral trade between Iran and Venezuela. Data used in this research include annual data for the period of years 1362-1392. The uncertainty variable of exchange rate is calculated through the residuals of generalized auto-regressive conditional heteroskedasticity (GARCH) model, while autoregressive distributed lag (ARDL) and error correction model (ECM) are applied. The results indicate that the uncertainty coefficient of exchange rate is significant and negative in the short-run for both imports and exports model, at the significance level of 95 percent. However, in the long-run, it has no significant effect on exports, while there is a negative and significant effect for the imports model, in the long-run. Also, the coefficients of GDP and exchange rate variables in the long-run are significant for both models at the significance level of 95 percent, while in the short-run, coefficient of exchange rate has no significant effect on exports.
Keywords: bilateral trade, exchange rate volatility, Iran, Venezuela, ARDL method.
منابع
منابع فارسی
1- ابونوری، اسمعیل؛ خانعلی پور، امیر و عباسی، جعفر(1388)، اثر اخبار بر نوسانات نرخ ارز در ایران، مجله پژوهشنامه بازرگانی، شماره50، صفحات 101-120.
2- اخباری، محمد؛ خوشبخت، آمنه(1385)، پویایی های تراز تجاری: بررسی منحنی Jشکل ارتباط تجاری ایران با آلمان، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره 74، صفحات123 -160.
3- احسانی، محمدعلی؛ خانعلی پور، امیر و عباسی، جعفر(1388)، اثر بی ثباتی نرخ ارز بر صادرات غیرنفتی در ایران، مجله اقتصاد کلان، شماره32، صفحات 13- 34.
4- اندرس، والتر،(1386)، اقتصاد سنجی سری های زمانی با رویکرد کاربردی، ترجمه مهدی صادقی و سعید شوال پور، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق، چاپ اول.
5- برانسون، ویلیام اچ.، (1383)، تئوری و سیاست های اقتصاد کلان، ترجمه عباس شاکری، تهران: نشر نی، چاپ هفتم.
6- پدرام، مهدی؛ شیرین بخش، شمس اله و رحمانی، مریم(1390)، پویایی های منحنی j در تجارت خارجی ایران، فصلنامه پژوهش ها و سیاست های اقتصادی، سال نوزدهم، شماره60، صفحات 5-18.
7- پیری، مهدی؛ صبوحی، محمود(1386)، بررسی تاثیر نوسانات نرخ ارز بر قیمت صادراتی محصولات کشاورزی: مطالعه موردی زعفران ایران، ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران، مشهد، انجمن اقتصاد کشاورزی ایران، دانشگاه فردوسی مشهد، 15 صفحه.
8- پهلوانی، مصیب؛ دهمرده، نظر و حسینی، سید مهدی(1386)، تخمین توابع تقاضای صادرات و واردات در اقتصاد ایران با استفاده از روش همگرایی ARDL، مجله علمی پژوهشی بررسیهای اقتصادی، دوره4، شماره 3، صفحات101-120.
9- تشکینی، احمد، (1384) ، اقتصادسنجی کاربردی به کمکMicrofit ، تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی دیباگران، چاپ اول.
10- ترکمانی، جواد؛ طرازکار، محمدحسن(1384)، اثر تغییرات نرخ ارز بر قیمت صادراتی پسته: کاربرد روش خودتوضیح با وقفه های گسترده، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال سیزدهم، شماره 49، صفحات83-96.
11- حیدری، حسن؛ زارعی، فاطمه(1391)، بررسی روابط تجاری ایران با مهمترین شرکای تجاری آسیا با تمرکز بر آزمون منحنی جی، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، سال ششم، شماره 2، صفحات 83-103.
12- راسخی، سعید؛ شهرازی، میلاد و عبداللهی، محمدرضا(1391)، اثر نامتقارن نرخ ارز و نوسان آن بر صادرات غیرنفتی ایران، پژوهش های رشد و توسعه اقتصادی، شماره7، صفحات 149-168.
13- رسیدگان، شهره، (1381)، بررسی پدیده منحنی جی در ایران، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران.
14- رفعتی، محمدرضا؛ عسگری، علی و مهرگان، نادر(1372)، ارز از چندنرخی تا تک نرخی، موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، ویرایش دوم.
15- رحمانی، تیمور،(1388)، اقتصاد کلان، تهران: انتشارات برادران، چاپ چهاردهم.
16- سالنامه آمار بازرگانی خارجی جمهوری اسلامی ایران، سالهای مختلف، صادرات، واردات، موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی و گمرک جمهوری اسلامی ایران.
17- صمدی، علی حسین(1382)، نوسان پذیری نرخ واقعی ارز و عرضه صادرات محصولات کشاورزی: مطالعه موردی ایران(1360-78)، فصلنامه بانک و کشاورزی، شماره 1، صفحات 161-176.
18- عسگری، منصور(1387)، اثر نوسانات نرخ واقعی ارز بر عملکرد صادرات صنایع منتخب ایران، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره 48، صفحات 103-131.
19-کازرونی، علیرضا؛ مجیری، هادی(1389)، بررسی اثر کاهش ارزش پول ملی بر تراز تجاری ایران با شش شریک منتخب تجاری(روش خودرگرسیونی با وقفه های توزیعی)، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی ایران، سال پانزدهم، شماره 45، صفحات 77-102.
20-کازرونی، علیرضا؛ دولتی، مهناز(1386)، اثر نااطمینانی نرخ واقعی ارز بر سرمایه گذاری بخش خصوصی(مطالعه موردی ایران)، مجله پژوهشنامه بازرگانی، شماره 45، صفحات283-306.
21- گجراتی، دامودار، (1378)، مبانی اقتصادسنجی، جلد دوم، ترجمه حمید ابریشمی، تهران: دانشگاه تهران.
22- مانی، محمدعلی، زیرک، محمد(1383)، تاثیر شرایط عدم اطمینان حاصل از نوسانات نرخ ارز در صادرات غیرنفتی، مجله پیک نور، سال سوم، شماره4، صفحات 16-27.
23- محمدی، حسین؛ آریابد، آیدا(1391)، بررسی اثر تعدیل نرخ ارز بر روند تجاری ایران و کره جنوبی(منحنیj شکل)، مجله پژوهش های اقتصادی ایران، سال هفدهم، شماره 52، صفحات 169-182.
24- نوفرستی، محمد، (1378)، ریشه واحد و همجمعی در اقتصادسنجی، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ اول.
25- وولدریج، جفری.ام.، (1390)، اقتصادسنجی مقدماتی: یک روش جدید"مبانی تحلیل رگرسیون با داده های سری زمانی"، جلد دوم، ترجمه علیرضا عرفانی، سمنان: دانشگاه سمنان، چاپ دوم.
منابع لاتین
1-Baek, J. ( 2013), Does the exchange rate matter to bilateral trade between Korea and Japan? Evidence from commodity trade data, Economic Modelling, 30: 856-862.
2-Bahmani-Oskooee, M., Goswamil, G. Talukdar, B. K. (2005), Exchange rate sensitivity of the Canadian bilateral inpayments and outpayments, Economic Modelling, 22(4): 745-757.
3-Bahmani-Oskooee, M. , Nasir, A. B. M. (2004), ARDL Approach to Test the Productivity Bias Hypothesis, Review of Development Economics, 8(3): 483-488.
4-Bahmani-oskooee, M., Goswami, G. G. (2003), A disaggregated approach to test the J-curve phenomenon: Japan versus her major trading partners, Journal of Economics and Finance, 27(1): 102–113.
5-Cote, A. (1994), Exchange rate volatility and trade: a survey, Bank of Canada Working Paper, 94-95
6-Halicioglu, F. ( 2008), The bilateral J-curve: Turkey versus her 13 trading partners, Journal of Asian Economics, 19(3): 236-243.
7-Hsing, Yu. (2009), Test of the J-Curve for Six Selected New Eu Countries, International Journal of Economic Policy in Emerging Economies, 2(1): 76-85.
8-Nishimura, Yu., Hirayama, K. ( 2013), Does exchange rate volatility deter Japan-China trade? Evidence from pre- and post-exchange rate reform in China, Japan and the World Economy, Japan and the World Economy, 25–26:90-101
9-Pilbeam, k. (2006), International Finance, Palgrave Macmillan Press, Third Edition.
10-Rahman, S. Serletise, A. (2009), The effects of exchange rate uncertainty on exports, journal of Macroeconomics, 31(3): 500-507.
11-Samanta, S. (1998), Exchang rate uncertainty and foreign Trade for a Developing Country: An Empirical Analysis, Indian Economic journal, 45(3): 51-65.
12-Serenis, D., Tsounis, N. (2013), Exchange Rate Volatility and Foreign Trade: The case for Cyprus and Croatia, Procedia Economics and Finance, 5: 677-685.
13-Wang, Ch.Hs., Lin, Ch.Hu. A, Yang, Ch.H. (2012), Short-run and long-run effects of exchange rate change on trade balance: Evidence from China and its trading partners, Japan and the World Economy, 24(4): 266-273.