پایان نامه بررسی راه های عملیاتی مقابله با پولشویی در اقتصاد ایران

پایان نامه مدرک کارشناسی ارشد رشته علوم اقتصادی

سال تحصیلی 94-1393

فصل اول

کلیات پژوهش

مقدمه

امروزه در بسیاری از کشورها مخصوصا در کشورهای در حال توسعه در کنار اقتصاد رسمی که مهم ترین بخش اقتصادی کشور است یک بخش غیر رسمی نیز وجود دارد. به این بازارها و فعالیت هایی که در آن صورت می پذیرد؛ بخش غیر رسمی اقتصاد نیز گفت می شود. پدیده پولشویی یک پدیده ای است که در واقع از بخش غیر رسمی و یا زیر زمینی اقتصاد ناشی می شود. عمدتا پولشویی را به معنای قانونی کردن درآمدهای غیر قانونی و مشروع کردن پول های نا مشروع و یا تطهیر پول های حرام تعریف نموده اند، اما واقعیت این است که در عملیات پولشویی، نه در آمدهای غیر قانونی، قانونی می شوند و نه پول حرام تطهیر می شود و نه پول نامشروعی به پول مشروع تبدیل می شوند. به دلیل خاص بودن اقتصاد ایران که به گونه است که از یک طرف گرایش دولتی بودن آن زیاد و از طرف دیگر حوزه اقتصاد غیررسمی آن بسیار گسترده است. علاوه بر نا امنی و بی ثباتی، سیاست های تصدی گرایانه دولت به صورتی که بخش دولتی خود اداره بسیاری از واحدهای اقتصادی را به دست می گیرد این امر بعث گردیده  بخش خصوصی نقش کمتری در اجرای فعالیت های اقتصادی بر عهده داشته باشد و سرمایه و نقدینگی خود را در فعالیت هایی به کار  اندازد که زودبازده باشند و کمتر تحت نظارت قرار گیرند. این مساله خود زمینه مساعدی را برای گسترش فعالیت اقتصاد غیررسمی که محل ورود پول های کثیف است، فراهم می آورد.

در راستای مقابله با پدیده پولشویی در ایران اقدامات زیادی انجام شده است. از آنجایی که تمام سیاست های پولی و بانکی در ایران توسط بانک مرکزی تهیه و ابلاغ می شود بیشتر اقدامات توسط این نهاد انجام شده است که به طور کلی می توان اقدامات این نهاد را به 4 دسته تقسیم کرد: اقدامت حقوقی، آموزشی و مطالعاتی، اقدامت بین المللی،  و اقدامات اجرایی. اما به طور کلی در ایران به دلیل ناشناخته بودن پیامدها و آثار زیان بار پولشویی اقدام موثری انجام نپذیرفته و یا حساسیتی ویژه برای رویارویی با پدیده پولشویی در جامعه ایجاد نشده است. علی رغم تاکید قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل 49 که صراحتا اذعان می کند که "دولت موظف است که ثروتهای ناشی از ریا، غصب، رشوه، اختلاس، سرقت، قمار، سواستفاده از موقوفات، سو استفاده از مقاطعه کاری ها و مهاملات دولتی، فروش زمینهای موات و مباحات اصلی، دایر کردن اماکن فساد و سایر موارد غیر مشورع را گرفته و به صاحبان حق رد کند و در صورت نا معلوم بودن او به بیت المال بدهد. این حکم باید با رسیدگی و تحقیق و ثبوت شرعی به وسیله دولت اجرا بشود"  هنوز بستر لازم برای مبارزه با پولشویی در ایران فراهم نشده است. و تنها بستر قانونی لازم برای مبارزه با این پدیده همین اصل 49 قانون اساسی است اما به جز لایحه مبارزه با پولشویی در سال 1383 اقدام قابل توجه دیگری در این زمینه صورت نپذیرفته است.

با توجه به گسترش روز افزون حجم اقتصاد زیرزمینی در سالهای گذشته و ورود پول های کثیف ناشی از این فعالیت ها به سیستم مالی رسمی کشور و با وجود امکانات جدیدی که در سیستم بانکی کشور ایجاد شده است از قبیل بانکداری الکترونیکی، سیستم های اطلاعات مرکزی ضرورت بررسی این پدیده احساس می شود و نیز با وجود تکنولوژی های جدید شاید بتوان راهکارهایی برای مبارزه با پولشویی در وضعیت موجود ارائه نمود.

اهداف تحقیق

هدف اصلی این تحقیق را میتوان به طور کلی بررسی پدیده پولشویی در ایران و ارائه راهکارهای عملی برای مبارزه  با این پدیده در ایران عنوان کرد. از اینرو این تحقیق بر اساس هدف از نوع تحقیقات کاربردی می باشد. هدف دیگر ارائه راهکارهایی است که برای فعالان بازارهای غیر رسمی و صاحبان درامد نامشروع و غیر قانونی موجب افزایش ریسک و هزینه های این چنین فعالیت هایی گردد. بنابراین هدف ما ابتدا شناسایی این پدیده و بعد از شناسایی تعریف، مراحل و پیامدهای پولشویی به ارائه راهکار در زمینه بر خواهیم آمد.

2-1 متغیرهای تحقیق

متغیرهایی عمده ای که  می توان به طور کلی موثر بر افزایش بروز پدیده های پولشویی در این تحقیق ذکر کرد عبارت اند از: نبود ساختار نهادی کارامد، عدم مطالعه موثر در زمینه عوامل بروز این پدیده توسط نهاد های مرتبط و دانشگاهها، عدم فراگیر شدن بانکداری الکترونیکی،  عدم آموزش کارکنان و مدیران امور بانکی در زمینه پولشویی و مراحل انجام آن که این چند متغیر در زمینه عوامل درون سازمانی برای بروز پولشویی است. و عوامل برون سازمانی مانند: میزان امنیت در بازارهای رسمی کشور، میزان فعالیت های تصدی گرایانه دولتی و میزان ظرفیت برای کارآفرینی و تصدی بخش خصوصی در اقتصاد ایران را نام برد.

3-1  سئوالها و فرضیه های تحقیق

1-3-1سوالات اصلی

پولشویی چیست و چه تاثیری بر اقتصاد رسمی کشور می گذارد؟

راهکار های عملیاتی برای مبارزه با پولشویی در نظام اقتصادی ایران کدامند؟

راهکارهای مدیران موسسات مالی و بانکها به عنوان بخش درگیر با سیستم رسمی مالی کشور در رابطه با مقابله با پولشویی چیست؟

سوالات فرعی

چه عواملی باعث پیدایش و گسترش درآمدهای  غیر قانونی می شوند؟

فناوری های جدید چه تاثیری بر مقابله با پولشویی دارند؟

راهکارهای مدیران موسسات مالی و بانکها به عنوان بخش درگیر با سیستم رسمی مالی کشور در رابطه با مقابله با پولشویی چیست؟

1-4 فرضیات تحقیق

نظارت جامعه و مستمر در سازمانهای دولتی و شبه دولتی نپیر بانکها، اداره مالیاتی، و گمرک وجود ندارد.

نهادهای نظارتی و بانکی باید دارای  اطلاعات بیشتر در زمینه معاملات و فعالیت های اقتصادی و تجاری باشند

:آموزش کارکنان بانکی به طور مستمر و پژوهش در زمینه پدیده پولشویی و ارائه راهکار برای مقابله با آن باعث کاهش در رخ دادن پدیده پولشویی میشود.

1-5 روش تحقیق، گردآوری اطلاعات و جامعه آماری، روش نمونه گیری و حجم نمونه
روش تحقیق ما در این پژوهش روش پیمایش و تکنیک جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه می باشد.جامعه آماری در این تحقیق تمام مدیران بانک ملی شهرستان یزد می باشند. روش نمونه گیری به دلیل محدود بودن حجم نمونه نمونه گیری تعمدی و انتخاب تمام اعضای جامعه آماری می باشد. لازم به ذکر است این تحقیق بر اساس هدف،  بنیادی- کاربردی محسوب می شود به این شکل که ابتدا سعی میکنیم یک شناخت کامل از پدیده پولشویی، ساز و کارها، و مراحل آن با استفاده از کتابها، نشریات اقتصادی، تحقیقات صورت گرفته  به دست دهیم و بعد از آن در بخش بنیادی این تحقیق راه حل های مدیران بانک ملی را از طریق پرسشنامه جویا شویم.

فصل دوم

پیشینه تحقیق

مقدمه

در این فصل ابتدا درباره مفهوم پولشوییو مفاهیم مرتبط با آن مثل بازار غیررسمی از دیدگاه علمی و ارائه تاریخچه این پدیده، وضعیت و روشهای پولشویی در جهان و  ایران ،و سپسدرباره اثرات پولشویی بر اقتصاد علی الخصوص اقتصاد ایران را بررسی میکنیم.  در ادامه به بررسی مسئله پولشویی و تعاریف آن و مسئله مبارزه با پولشویی  در  کتبهای مرتبط با این حوزه، قوانین، دستورالعمل ها، مصوبات و عهدنامه های داخلی و خارجی می­پردازیم. در این فصل اقدامات داخلی و خارجی انجام گرفته برای مبارزه با پولشویی نیز مورد بررسی قرار می دهیم و در ادامه پژوهش های انجام گرفته درباره این پدیده در داخل و خارج کشور را مورد بحث و بررسی قرار می دهیم.

2-1 پدیده پولشویی

1-1-2پولشویی:پولشویی، فعالیتی است که طی آن مال حاصل از ارتکاب جرم منشا، با اموال مشروع و غیر مشروع دیگر آمیخته می شود به گونه ای که ماهیت اولیه آن مشخص نباشد. این جرم، ماهیتی بسیار پیچیده دارد. به گونه ای که عواید حاصل از این عمل با هدف پنهان ماندن منشا و در ظاهری قانونی از مرزهای جغرافیایی کشور فراتر می رود و در کشورهای دیگر سرمایه گذاری می شود. تعاریف اولیه پولشویی صرفا ناظر بر قاچاق مواد مخدر بوده است ( رهبر و همکاران، 1382 الف).

فرآیند پولشویی در سه مرحله انجام می شود:

الف: جایگذاری:اولین مرحله از فرایند پولشویی، جایگذاری یا تزریق عواید حاصل از فعالیت های مجرمانه به شبکه مالی رسمی با هدف تبدیل عواید مزبور از حالت نقدی به ابزارهای (دارایی های) مالی است. جایگذاری عواید حاصل از جرم می تواند با تقسیم وجوه کلان به مبالغ کوچکتر که چندان حساسیت برانگیز نیست و سپرده گذاری آنها در بانک های داخلی یا دیگر کوسسات مالی رسمی و غیر رسمی انجام شود، یا برای سپرده گذاری در موسسات مالی خارجی به بیرون از مرزها انتقال داده شود، یا برای خرید کالاهای با ارزش مانند آثار هنری، هواپیما، فلزات و سنگ های قیمتی به کار می رود.

ب: لایه چینی:این مرحله که در واقع جداسازی عواید حاصل از فعالیت های مجرمانه از منشا یا فعالیت های موجد آن است، از طریق ایجاد لایه های پیچیده ای از معاملات یا تقل و انتقالات مالی چندگانه باه هدف مبهم ساختن فرآیند حسابرسی و مجهول گذاشتن هویت طرف های اصلی معامله و ناممکن کردن رد گیری منشا عواید صورت می گیرد.

این مرحله می تواند شامل معاملاتی مانند انتقال تلگرافی سپرده، تبدیل سپرده به اسناد پولی و سرمایه گذاری آنها در معاملات ملکی و موسسات قانونی به ویژه در صنایع تفریحی و جهانگردی باشد. شرکت های پوششی که معمولا در کشورهایی با شرایط مالیاتی مناسب به ثبت می رسند، ابزاری معمول در مرحله لایه بندی هستند. این شرکت ها که مدیران آنها اغلب وکلای محلی هستند و از جانب موکلان ایفای نقش می کنند، با اتکای  به قوانین رازداری بانکی و امتیاز وکیل – موکل از افشای اطلاعات مالکان شرکت مزبور خودداری می کننند.

ج: یکپارچه سازی:آخرین مرحله در فرایند پولشویی، یکپارچه سازی یا فراهم کردن پوشش ظاهری مشروع و توجیه قانونی برای عواید حاصل از فعالیت های مجرمانه است. چنانچه مرحله لایه چینی با موفقیت انجام شود عواید شسته شده با استفاده از طرحهای یکپارچه سازی، به نحوی وارد جریان اصلی اقتصادی می شود که با بازگشت به سیستم مالی، وجوه شکل و ظاهری قانونی یافته است.

در این مرحله در واقع وجوه انباشته شده در لایه های مختلف، صرف خرید دارایی های قانونی­­شده و از این طریق وارد سیستم رسمی مالی و اقتصادی می شود و با دارایی دیگر در سیستم همگون می شود. در پایان این مرحله، تشخیص دارایی های قانونی از غیرقانونی بسیار مشکل خواهد بود.

مرحله یکپارچه سازی میتواند از طریق روش های متعددی مانند استفاده از شرکت های پوششی برای اعطای وام یا سپرده گذاری در موسسات خارجی به عنوان تامینی برای وام های داخلی صورت گیرد. جعل حواله های کالاهای فروخته شدع به خارج از مرزها، از دیگر روش های معمول برای انجام این مرحله است. مراحل اساسی فرایند پولشویی ممکن است به صورت جداگانه و متمایز یا به صورت هم­زمان اتفاق بیافتند. چگونگی استفاده از این مراحل به ساز و کارهای موجود برای پولشویی و شرایط مجرم بستگی دارد (گزارش موردی، 25و 26، 1390).

اقتصاد غیر رسمی: تمامی فعالیتهای اقتصادی که به علل مختلف در حسابداری  ملی به ششمار نمی­آیند و محسابه نمی شوند، بخش غیررسمی اقتصاد را تشکیل می دهند. فعالیتهای این بخش را می توان به بخش خانوار، بخش غیررسمی، بخش غیر عادی و بخش غیر قانونی تقسیم بندی کرد.

در مورد انواع پولی که از راه پولشویی حاصل میشود میتوان از موارد زیر نام برد:

پول خاکستری: درامدهای حاصل از فروش کالا و یا انجام دادن کارهای تولیدی است که معمولا به جهت فرار از پرداخت مالیات­ از نظارت دولت پنهان می ماند.

پول سیاه: درآمدهای حاصل از قاچاق کالا و شرکت در معاملات پرسود که خارج از عرف طبیعی در جامعه صورت میگیرد باعث پیدایش این پولها می شود.

پول کثیف: درامدهای حاصل از نقل­وانتقال و قاچاق مواد مخدر و قمار و دیگر اعمال تبهکارانه 

منابع و مآخد

کرلینجر،فردریکنیکلز( 1377

برخورداری لیلا، 1384، بررسی مسئله پولشویی در ایران ( با روش تقاضای پول)، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم اقتصادی، ، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران

نعیمی پژوه، حامد و همکاران، 1392، 

اردبیلی، هاله  1378، پولشویی، روشها و تاثیرات آن در ایران و جهان، شماره198، پژوهشنامه اقتصادی، تهران

کشتکار مریم 1390، راهکارهایمبارزهباپولشوییدربانکهاومؤسساتاعتباری، تازه های اقتصاد، شماره 139، تهران

کشتکار مریم، 1389، پدیده پولشویی، اقدامات بین المللی و راهکارهای مقابله، اداره مبارزه با پولشویی بانک مرکزی، تهران

نشریه پیام بان 1388، اقدامات به عمل آمده توسط بانک مرکزی در زمینه پولشویی، نشریه پیام بانک، شماره 495، تهران

گزارش موردی 1390، مراحل پولشویی، شماره 8، تهران

رهبر فرهاد وهمکاران 1382، پولشویی: مفاهیم، اثار و پیامدها، مجلس و راهبرد، شماره 37، تهران

قانون اساسی  جمهوری اسلامی ایران

کمیته بین المللی بال 2004، مدیریت یکپارچه ریسک شناسایی مشتری، ترجمه عبدالمهدی ارجمند نژاد، نشر بانک مرکزی، تهران

کمیته بین المللی بال 1998،   اصول ۲۵ گانهبراینظارتبانکیموثر،ترجمه عبدالمهدی ارجمند نژاد، نشر بانک مرکزی تهران

کمیته بین المللی بال 2001، شناساییکافیمشتریازسویبانکها، ترجمه ارجمند نژاد، 1390، نشر بانک مرکزی، تهران