پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده هنر و معماری
گروه : فرش(رنگرزی)
مهرماه 1393
چکیده:
امروزه در جهان پیشرفته و صنعتی حاضر با استفاده از روش های نوین تلاش بر این است که محصولات تولیدی با صرفه تری از نقطه نظر کمی و کیفی به دست آید. همانگونه که می دانیم فرش دستباف ایرانی از شهرت و محبوبیت قابل ملاحظه ای در جهان برخوردار است.
در این کار پژوهشی، استفاده از امواج مافوق صوت برای استخراج و رنگرزی الیاف پشمی با رنگزاهای روناس و وسمه مورد استفاده قرار گرفت. اثر امواج مافوق صوت در قدرت رنگی، طیف جذبی، طیف انعکاس، ثباتهای نوری و شستشویی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین، تجزیه و تحلیل SEM و FTIR نمونه ها مورد مطالعه قرار گرفت.
نتایج حاصل نشان داد که استخراج و رنگرزی به کمک امواج مافوق صوت، قدرت رنگی بیشتری نسبت به شرایط متداول رنگرزی داشت. نتایج تصاویر SEM از نمونه های رنگ شده تجمع ذرات رنگ روی سطح لیف را نشان می دهند. علاوه بر این ثبات های نوری و شستشویی نمونه های ذکر شده خیلی خوب ارزیابی شد.
کلمات کلیدی: رنگزا های طبیعی- امواج مافوق صوت - رنگرزی- ثبات های رنگی- استخراج .
فصل اول
کلیات
1- 1 مقدمه
از زمانی که انسان های ابتدایی تلاش کردند به جهان اطراف خود رنگها را بیفزایند، از مواد رنگزای طبیعی برای رنگ کردن استفاده می کردند. رنگزاهای طبیعی حاصل از گیاهان و مواد معدنی از گذشته های دور توسط انسان ها به کار می رفتند. انسان های اولیه از رنگها برای آرایش ظاهر خود بهره می بردند و بدن خود را با آنها رنگ می کردند. با گذشت زمان، از بعضی رنگزاها به عنوان درمان برخی بیماری ها بهره می بردند. همچنین رنگزاهای طبیعی به غذاها و آشامیدنی ها نیز جذابیت خاصی می بخشید. مهمترین کاربرد رنگزاهای طبیعی زمانی آشکار شد که انسان فن ریسندگی و بافندگی را آموخت و از آنها جهت رنگرزی نخ برای تولید البسه و کفپوش استفاده کرد "منتظر و همکاران، 1388 ، ص 1".
رنگرزی الیاف طبیعی پشم از گذشته دور به وسیله رنگرزان با رنگزاهای طبیعی محلی انجام شده است. این هنر و صنعت رنگرزی نسل به نسل انتقال یافته و با عجین شدن با هنر ایرانی به صورت یک اثر ملی و فرهنگی خود را در فرش دستباف نشان داده است "Montazer.M.2001 ". از مهمترین مواد رنگزای طبیعی که برای رنگرزی الیاف پشم، پنبه و ابریشم به کار می رود مواد رنگزای موجود در ریشه روناس[1] و برگ وسمه[2] می باشد. روناس در تمام زبانها مترادف رنگ قرمز است. از قرنها پیش روناس برای تهیه مواد رنگزای قرمز طبیعی در اروپا، آسیا و آمریکا کشت می شد "2007. Surowiec. I.,et, al ". در ایران روناس در استانهای آذربایجان، مازندران، یزد و بعضی از نقاط کرمان کشت می شود و به طور وحشی در تمام ایران رشد می کند. شایان ذکر است، بهترین نوع روناس در ایران در اطراف یزد شناسایی شده است. مواد رنگزایی که از روناس تهیه می شوند، در گروه مواد رنگزای هیدروکسی آنتراکینونها[3] دسته بندی می شوند و تنها تمایل به جذب الیاف دندانه[4] داده شده دارند "Cardon.D.2003 ".
روناس سابقه تاریخی طولانی دارد. به طوریکه تمام پوشش های ارتش ناپلئون و پوشش قرمز سربازان انگلیسی در قرنهای 18 و 19 با استفاده از این ماده رنگزا رنگرزی می شد. هنگامی که آلیزارین[5] مصنوعی در سال 1868 وارد بازار شد، کاربرد روناس به عنوان مواد رنگزای نساجی رو به زوال گذاشت. اما، مصرف آن تا به امروز متوقف نشده است. شایان ذکر است، روناس سابقه پزشکی نیز دارد، به طوریکه ریشه این گیاه برای درمان سنگ کلیه و مثانه استفاده می شده است " Jager.I.et,al.2006". کاربرد عمده مواد رنگزای تهیه شده از گیاه روناس در رنگرزی الیاف پشم، پنبه، ابریشم و چاپ آنهاست " Cuoco.G.et,al.2009". مطالعات کلاسیک اخیر نشان می دهد، مواد رنگزای استخراج شده از روناس ثبات شستشویی و نوری نسبتا خوبی دارند و مقدار این ثباتها برای الیاف پشم نسبت به دو لیف ابریشم و پنبه بیشتر است "Clementi.C.et, al.2007".
فام آبی نیز از جمله فام های مهم رنگی می باشد لذا ایجاد این فام بر روی نخ پشمی با استفاده از رنگزاهای طبیعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. خوشبختانه از آنجایی که ایندیگو[6] می تواند از نمونه های متعدد گیاهی در نقاط مختلف دنیا به دست آید زودتر از سایر رنگزاهای طبیعی، استفاده وسیعی یافت. لغت "ایندیگو" به ماده آبی رنگ مشتق از برگ های گیاهان مختلف مثل وسمه اشاره دارد. " ایندیکان "[7] ماده اولیه و منبع استخراج رنگزای ایندیگویی است که در برگ های تمام گیاهان دارای ایندیگو وجود دارد. رنگرزی با ایندیگو کاری دشوار است و قبل از اینکه رنگ دهد نیاز به عملیات های متعددی دارند " Paul.J.B.1998". برای رنگرزی با ایندیگو کافی است آن را با مواد احیا کننده، احیا کرد که لوکوی رنگ نامیده می شود و سپس به کمک قلیا به صورت محلول در آورد تا جذب لیف شود و پس از رنگرزی توسط اکسایش، رنگ را به صورت نا محلول درون لیف در آورده تا رنگ لیف ظاهر شود "Sandberg.G.1989 ". از آنجا که فرایند رنگرزی بر پایه مواد رنگزای طبیعی از نظر زیست محیطی و کاهش آلایندگی صنعتی دارای اهمیت بوده و به طور روز افزون نیز مورد توجه قرار می گیرند ما را مقید می سازد که روش های جدیدی که دارای حداقل آلودگی محیط زیست هستند استفاده نماییم. از جمله این روش های خاص و مدرن می توان به این موارد اشاره کرد: رنگرزی بدون آب، رنگرزی با CO2، رنگرزی با پلاسما[8]، رنگرزی با ماکروویو[9]، رنگرزی با امواج مافوق صوت[10]. در تحقیق حاضر به تفضیل شرایط رنگرزی در شرایط مافوق صوت پرداخته خواهد شد. با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از امواج مافوق صوت به عنوان یکی از مبانی اساسی علم فیزیک و کاربرد های وسیع آن در صنعت و پزشکی، پژوهشگران علم نساجی بر آن شدند تا از این امواج در صنعت نساجی نیز استفاده نمایند و این تحقیقات از دهه پنجاه آغاز و تاکنون نیز ادامه دارد و دستاورد این پژوهش ها استفاده وسیع از امواج فراصوت در فرایندهای شستشو، سفیدگری، مرسریزاسیون[11] و رنگرزی شده است. استفاده از سیستم فراصوت[12] در رنگرزی منسوجات می تواند به صورت زیر توضیح داده شود:
وقتی امواج مافوق صوت در سیستم مایع جذب می شوند پدیده ایجاد حباب روی می دهد. ایجاد حباب و متلاشی شدن آن می تواند گازهای گیر افتاده را از مایع یا سطوح خلل و فرج دار منسوجات یا مواد رنگزا آزاد نماید "حدادیان تفت،1387".
در این تحقیق به جهت بهبود فرآیند استخراج[13] و رنگرزی کالاهای پشمی با رنگزاهای روناس و وسمه از روش استخراج و رنگرزی فراصوت در فرکانس 50 تا 60 کیلو هرتز استفاده شد. براساس مقایسه این تکنیک و روش رنگرزی رایج، افزایش جذب رنگ و ثبات رنگرزی در کالاهای پشمی رنگرزی شده مشاهده گردید.
1- 2 ضرورت انجام تحقیق
امروزه در جهان پیشرفته و صنعتی حاضر با استفاده از روش های نوین تلاش بر این است که محصولات تولیدی با صرفه تری از نقطه نظر کمی و کیفی به دست آید. همانگونه که می دانیم فرش دستباف ایرانی از شهرت و محبوبیت قابل ملاحظه ای در جهان برخوردار است. در مورد هنر رو به زوال رفته رنگرزی نیز توجه به این امر لازم است که استفاده از روش های نوین به روز می تواند کاستی های در حال حاضر آن را جبران نماید. از جمله این روش های خاص و مدرن رنگرزی در شرایط مافوق صوت می باشد که از مزایای آن می توان به موارد زیر اشاره کرد :
1- ذخیره انرژی با رنگرزی در درجه حرارت های پایین تر و زمان کمتر .
2- بهبود شرایط محیط زیستی با کاهش مصرف مواد شیمیایی کمکی در فرآیند .
3- بهبود فرآیند با امکان کنترل شید رنگی .
4- کاهش تدریجی هزینه فرآیند ، در نتیجه افزایش رقابت پذیری صنعت .
5- استفاده مجدد از پساب های به جا مانده برای رنگرزی مجدد .
6- استخراج بهتر ماده رنگزا از قسمت مورد نظر گیاه و در نتیجه استفاده بهینه از مواد رنگزای طبیعی .
7- صرفه اقتصادی "احراری، 1386،ص 18 - 22".
1- 3 روش تحقیق
در واقع در این پروژه تحقیقاتی ما به کمک روش های آزمایشگاهی به نتایج مورد نظر دست خواهیم یافت. در گام نخست، شناسایی مشخصات دو گیاه روناس و وسمه و استخراج مواد رنگی از این گیاهان می باشد. بیشترین و مهم ترین روش استخراج رنگدانه از گیاهان روش های جوشاندن و خیساندن پودر قسمت های مورد نظر گیاه به همراه آب با توجه به وزن ماده رنگزا و قرار دادن آن به حالت سکون (برای رنگزا وسمه در مکانی تاریک) در زمان های متفاوت می باشد.
در این تحقیق برای استخراج ماده رنگزا و رنگرزی از دستگاه مافوق صوت استفاده می شود. امواج مافوق صوت برای افزایش سرعت بخشیدن به واکنش های شیمیایی و افزایش فرآیندهای فیزیکی مانند پاک کردن، امولسیون[14]، استخراج، رنگرزی، عملیات های تکمیلی و .... استفاده می شود. همچنین امواج مافوق صوت با استفاده از مواد شیمیایی کمتر، سرعت رنگرزی و استخراج ماده رنگزا را افزایش می دهد و نتیجه بهتری نسبت به تکنیک های موجود در شرایط ضعیفتر را دارا می باشد "L.Wang.,et.al,2010".
در این کار تحقیقاتی عصاره گیری رنگ از ریشه پودر شده روناس به همراه حلال های آلی به کمک دستگاه مافوق صوت انجام شد، سپس عمل تغلیظ صورت گرفت. برای وسمه استخراج ماده رنگزا به روش خیساندن برگ پودر شده وسمه صورت گرفت.
در مرحله دوم پروسه دندانه کردن کالای پشمی که با روناس رنگرزی می شدند توسط نمک های فلزی مهم مورد استفاده، از قبیل سولفات مضاعف آلومینیوم، کلرید قلع، دی کرومات پتاسیم و سولفات مس انجام شد.
مرحله سوم، پروسه رنگرزی آنها با غلظت های مختلف رنگینه های طبیعی روناس و وسمه یکبار به روش متداول و یک بار به کمک امواج مافوق صوت انجام شد.
مرحله چهارم، بررسی ثبات های شستشویی و نوری نمونه های رنگرزی شده با دو رنگزا روناس و وسمه در شرایط مافوق صوت.
مرحله پنجم،استفاده از دستگاه اسپکتوفتومتر انعکاسی و بررسی مولفه ها و قدرت رنگی کالاهای رنگرزی شده.
مرحله ششم، انجام آنالیز های FTIR و SEM بر روی نمونه ها.
مرحله هفتم ،تجزیه و تحلیل داده ها و نتیجه گیری.
1- 4 خلاصه ی فصل های تحقیق
در فصل اول این پروژه تحقیقاتی به مقدمه و ضرورت های تحقیق پرداخته شده است.
در فصل دوم از اهمیت رنگزاهای طبیعی، تقسیم بندی رنگزاهای طبیعی، روش های نوین رنگرزی، روش های مختلف استخراج و تعاریفی از امواج مافوق صوت، رنگزای روناس و وسمه گفته شده است و در آخر نیز، اهمیت تحقیق و سابقه آن شرح داده شد.
در فصل سوم، روش های آزمایشگاهی، از جمله: استخراج رنگ از رنگزای روناس، سفید گری پشم، دندانه کردن کالای پشمی و رنگرزی با رنگزای استخراج شده از ریشه روناس شرح داده شد. همچنین روش استخراج و رنگرزی با رنگزای وسمه بیان شده است. در ادامه توضیحات آزمایشات ثبات نوری و شستشویی، انجام تست های FTIR ، SEM ، K/S و مولفه های رنگی به کمک دستگاه های مختلف عنوان گردیده است.
در فصل چهارم و پنجم به نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات پرداخته شده است.
فصل دوم
ادبیات تحقیق
2- 1 اهمیت رنگزاهای طبیعی
مقوله رنگ در طبیعت دارای اهمیت فراوانی است و بشر بیش از پیش می کوشد که همه لوازم زندگی خویش را با رنگ های گوناگون که در طبیعت وجود دارد، هماهنگ کند و زینت دهد "حیاتی،1384،ص 2 - 3 ". رنگ آمیزی در میان مردم فلات ایران سابقه ای دیرینه دارد، هر چند که از نقطه آغاز آن بی خبریم؛ اما می توان گفت اقوام اولیه در برخورد با گیاهانی که دارای مواد و مایعات رنگین بوده اند توانسته اند وسایل خاصی از لوازم زندگی را رنگ آمیزی کنند.
با گذشت زمان و رسیدن به عصر حاضر پای رنگ های شیمیایی به ایران باز شد و این تجربه نخستین بار با استفاده از رنگ های جوهری و گروهی از رنگ های اسیدی قوی، که در برابر نور و شستشو دوام زیادی ندارند، به کار گرفته شد "جهانشاهی افشار،1375، ص12 ، 15". رنگ های طبیعی رنگزاهای حساسی هستند که در ساختار آنها، مولکول رنگی متفاوتی وجود دارد که پس از گذشت زمان شیدهای مختلف آنها در اثر نور خورشید ظاهر می گردد؛ در حالی که رنگ های شیمیایی صرفا از یک مولکول شیمیایی سنتز شده به وجود آمده اند که در اثر نور خورشید (با توجه به ثبات آنها در برابر نور) به سمت بی رنگی متمایل می شوند "حیاتی،1384،ص 2- 3 ". رنگ های طبیعی در برابر نور، اکسیداسیون و مواد قلیایی به تدریج روشن تر و پخته تر می شوند و حالت نرم و مخملی به خود می گیرند که این مسأله هرگز در مورد رنگ های شیمیایی دیده نمی شود. رنگ های شیمیایی دارای جلوه ای تند و فلز گونه هستند و در دراز مدت تیره و کدر می شوند در حالیکه رنگ های طبیعی هرچند در ابتدا تیره هستند ولی با گذشت زمان جلا می یابند "مجله قالی ایران،1384، ص32، 34 ".
دیگر آنکه رنگ هایی که ما آنها را طبیعی می نامیم (عمدتا گیاهی)، غالبا از موادی فراهم می شوند که در ایران به وفور به دست می آیند "حیاتی،1384، ص 2-3". سرزمین ایران دارای موقعیت منحصر به فرد و هوای چهار فصل با گستردگی عرضی نسبتا مناسب است و آب و هوای گرم و خشک، معتدل، مرطوب و کوهستانی را تواما داراست و از این بابت دارای موقعیت ویژه ای است. وجود گیاهان خودرو و امکان کاشت و تکثیر این گیاهان صنعتی، به خصوص گیاهان رنگدار و معادن غنی، ایران را به صورت کشوری ثروتمند در آورده که متأسفانه به دلایل متعدد و وابستگی به صنایع شیمیایی بهره برداری مناسبی از آن نشده است. به علاوه استفاده از مواد شیمیایی اثرات نامطلوبی بر انسان می گذارد که در صورت استفاده از مواد طبیعی به هیچ وجه مشاهده نمی شود. همچنین استفاده گسترده و بی رویه از مواد و رنگ های شیمیایی موجب آلودگی شدید محیط زیست می شود. در حالی که به سادگی می توان از بسیاری گیاهان خودرو، که قابلیت رنگدهی دارند، آنچنان استفاده کرد که هیچ گاه با این ضایعات و خطرات مواجه نشد و همچنین با پرورش، کشت و آموزش روش های کاشت و برداشت آنها، در ترویج و احیای این گیاهان پر ارزش همت گماشت "جهانشاهی افشار،1375، ص12 - 15".
از ویژگی های مردم امروزی طبیعت گرایی است. این گرایش پس از مدتها تجربه صنعتی شدن و زندگی شهری به وجود آمده است. فرش کالایی است که طرح آن از طبیعت گرفته شده و هرچه نقش طبیعت در آن پر رنگ تر باشد، زیباتر و جذاب تر به نظر می رسد. نخ پشمی به کار رفته در فرش نیز به دلیل طبیعی بودن با روح و جسم انسان سازگار است. به این ترتیب رنگ طبیعی نیز آرامش بخش تر و دلنشین تر است "منتظر و همکاران،1388،ص 1، 2". یکی از علل مرغوبیت و معروفیت قالی ایران زیبایی و ثبات و دوام رنگ های آن است. رنگرزی مواد مورد نیاز فرش بافی کاری است که هم نیازمند ذوق و دید هنری است و هم دقت کار آموز صنعتی را می طلبد. اساتید رنگرزی در فرش با استفاده از مواد رنگرزی سنتی از قبیل پوست گردو ، روناس، پوست انار و دیگر مواد مشابه کم قیمت رنگ های ثابت ترکیبی را به وجود می آورند که صدها سال از گزند نور و هوا و دیگر عوامل طبیعی مصون مانده و هرقدر به عمر و فرسایش افزوده شود بر درخشش و جلای آن بیفزاید "جهانشاهی افشار،1375، ص12 - 15".
فصل اول
کلیات
1- 1 مقدمه
از زمانی که انسان های ابتدایی تلاش کردند به جهان اطراف خود رنگها را بیفزایند، از مواد رنگزای طبیعی برای رنگ کردن استفاده می کردند. رنگزاهای طبیعی حاصل از گیاهان و مواد معدنی از گذشته های دور توسط انسان ها به کار می رفتند. انسان های اولیه از رنگها برای آرایش ظاهر خود بهره می بردند و بدن خود را با آنها رنگ می کردند. با گذشت زمان، از بعضی رنگزاها به عنوان درمان برخی بیماری ها بهره می بردند. همچنین رنگزاهای طبیعی به غذاها و آشامیدنی ها نیز جذابیت خاصی می بخشید. مهمترین کاربرد رنگزاهای طبیعی زمانی آشکار شد که انسان فن ریسندگی و بافندگی را آموخت و از آنها جهت رنگرزی نخ برای تولید البسه و کفپوش استفاده کرد "منتظر و همکاران، 1388 ، ص 1".
رنگرزی الیاف طبیعی پشم از گذشته دور به وسیله رنگرزان با رنگزاهای طبیعی محلی انجام شده است. این هنر و صنعت رنگرزی نسل به نسل انتقال یافته و با عجین شدن با هنر ایرانی به صورت یک اثر ملی و فرهنگی خود را در فرش دستباف نشان داده است "Montazer.M.2001 ". از مهمترین مواد رنگزای طبیعی که برای رنگرزی الیاف پشم، پنبه و ابریشم به کار می رود مواد رنگزای موجود در ریشه روناس[1] و برگ وسمه[2] می باشد. روناس در تمام زبانها مترادف رنگ قرمز است. از قرنها پیش روناس برای تهیه مواد رنگزای قرمز طبیعی در اروپا، آسیا و آمریکا کشت می شد "2007. Surowiec. I.,et, al ". در ایران روناس در استانهای آذربایجان، مازندران، یزد و بعضی از نقاط کرمان کشت می شود و به طور وحشی در تمام ایران رشد می کند. شایان ذکر است، بهترین نوع روناس در ایران در اطراف یزد شناسایی شده است. مواد رنگزایی که از روناس تهیه می شوند، در گروه مواد رنگزای هیدروکسی آنتراکینونها[3] دسته بندی می شوند و تنها تمایل به جذب الیاف دندانه[4] داده شده دارند "Cardon.D.2003 ".
روناس سابقه تاریخی طولانی دارد. به طوریکه تمام پوشش های ارتش ناپلئون و پوشش قرمز سربازان انگلیسی در قرنهای 18 و 19 با استفاده از این ماده رنگزا رنگرزی می شد. هنگامی که آلیزارین[5] مصنوعی در سال 1868 وارد بازار شد، کاربرد روناس به عنوان مواد رنگزای نساجی رو به زوال گذاشت. اما، مصرف آن تا به امروز متوقف نشده است. شایان ذکر است، روناس سابقه پزشکی نیز دارد، به طوریکه ریشه این گیاه برای درمان سنگ کلیه و مثانه استفاده می شده است " Jager.I.et,al.2006". کاربرد عمده مواد رنگزای تهیه شده از گیاه روناس در رنگرزی الیاف پشم، پنبه، ابریشم و چاپ آنهاست " Cuoco.G.et,al.2009". مطالعات کلاسیک اخیر نشان می دهد، مواد رنگزای استخراج شده از روناس ثبات شستشویی و نوری نسبتا خوبی دارند و مقدار این ثباتها برای الیاف پشم نسبت به دو لیف ابریشم و پنبه بیشتر است "Clementi.C.et, al.2007".
فام آبی نیز از جمله فام های مهم رنگی می باشد لذا ایجاد این فام بر روی نخ پشمی با استفاده از رنگزاهای طبیعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. خوشبختانه از آنجایی که ایندیگو[6] می تواند از نمونه های متعدد گیاهی در نقاط مختلف دنیا به دست آید زودتر از سایر رنگزاهای طبیعی، استفاده وسیعی یافت. لغت "ایندیگو" به ماده آبی رنگ مشتق از برگ های گیاهان مختلف مثل وسمه اشاره دارد. " ایندیکان "[7] ماده اولیه و منبع استخراج رنگزای ایندیگویی است که در برگ های تمام گیاهان دارای ایندیگو وجود دارد. رنگرزی با ایندیگو کاری دشوار است و قبل از اینکه رنگ دهد نیاز به عملیات های متعددی دارند " Paul.J.B.1998". برای رنگرزی با ایندیگو کافی است آن را با مواد احیا کننده، احیا کرد که لوکوی رنگ نامیده می شود و سپس به کمک قلیا به صورت محلول در آورد تا جذب لیف شود و پس از رنگرزی توسط اکسایش، رنگ را به صورت نا محلول درون لیف در آورده تا رنگ لیف ظاهر شود "Sandberg.G.1989 ". از آنجا که فرایند رنگرزی بر پایه مواد رنگزای طبیعی از نظر زیست محیطی و کاهش آلایندگی صنعتی دارای اهمیت بوده و به طور روز افزون نیز مورد توجه قرار می گیرند ما را مقید می سازد که روش های جدیدی که دارای حداقل آلودگی محیط زیست هستند استفاده نماییم. از جمله این روش های خاص و مدرن می توان به این موارد اشاره کرد: رنگرزی بدون آب، رنگرزی با CO2، رنگرزی با پلاسما[8]، رنگرزی با ماکروویو[9]، رنگرزی با امواج مافوق صوت[10]. در تحقیق حاضر به تفضیل شرایط رنگرزی در شرایط مافوق صوت پرداخته خواهد شد. با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از امواج مافوق صوت به عنوان یکی از مبانی اساسی علم فیزیک و کاربرد های وسیع آن در صنعت و پزشکی، پژوهشگران علم نساجی بر آن شدند تا از این امواج در صنعت نساجی نیز استفاده نمایند و این تحقیقات از دهه پنجاه آغاز و تاکنون نیز ادامه دارد و دستاورد این پژوهش ها استفاده وسیع از امواج فراصوت در فرایندهای شستشو، سفیدگری، مرسریزاسیون[11] و رنگرزی شده است. استفاده از سیستم فراصوت[12] در رنگرزی منسوجات می تواند به صورت زیر توضیح داده شود:
وقتی امواج مافوق صوت در سیستم مایع جذب می شوند پدیده ایجاد حباب روی می دهد. ایجاد حباب و متلاشی شدن آن می تواند گازهای گیر افتاده را از مایع یا سطوح خلل و فرج دار منسوجات یا مواد رنگزا آزاد نماید "حدادیان تفت،1387".
در این تحقیق به جهت بهبود فرآیند استخراج[13] و رنگرزی کالاهای پشمی با رنگزاهای روناس و وسمه از روش استخراج و رنگرزی فراصوت در فرکانس 50 تا 60 کیلو هرتز استفاده شد. براساس مقایسه این تکنیک و روش رنگرزی رایج، افزایش جذب رنگ و ثبات رنگرزی در کالاهای پشمی رنگرزی شده مشاهده گردید.
1- 2 ضرورت انجام تحقیق
امروزه در جهان پیشرفته و صنعتی حاضر با استفاده از روش های نوین تلاش بر این است که محصولات تولیدی با صرفه تری از نقطه نظر کمی و کیفی به دست آید. همانگونه که می دانیم فرش دستباف ایرانی از شهرت و محبوبیت قابل ملاحظه ای در جهان برخوردار است. در مورد هنر رو به زوال رفته رنگرزی نیز توجه به این امر لازم است که استفاده از روش های نوین به روز می تواند کاستی های در حال حاضر آن را جبران نماید. از جمله این روش های خاص و مدرن رنگرزی در شرایط مافوق صوت می باشد که از مزایای آن می توان به موارد زیر اشاره کرد :
1- ذخیره انرژی با رنگرزی در درجه حرارت های پایین تر و زمان کمتر .
2- بهبود شرایط محیط زیستی با کاهش مصرف مواد شیمیایی کمکی در فرآیند .
3- بهبود فرآیند با امکان کنترل شید رنگی .
4- کاهش تدریجی هزینه فرآیند ، در نتیجه افزایش رقابت پذیری صنعت .
5- استفاده مجدد از پساب های به جا مانده برای رنگرزی مجدد .
6- استخراج بهتر ماده رنگزا از قسمت مورد نظر گیاه و در نتیجه استفاده بهینه از مواد رنگزای طبیعی .
7- صرفه اقتصادی "احراری، 1386،ص 18 - 22".
1- 3 روش تحقیق
در واقع در این پروژه تحقیقاتی ما به کمک روش های آزمایشگاهی به نتایج مورد نظر دست خواهیم یافت. در گام نخست، شناسایی مشخصات دو گیاه روناس و وسمه و استخراج مواد رنگی از این گیاهان می باشد. بیشترین و مهم ترین روش استخراج رنگدانه از گیاهان روش های جوشاندن و خیساندن پودر قسمت های مورد نظر گیاه به همراه آب با توجه به وزن ماده رنگزا و قرار دادن آن به حالت سکون (برای رنگزا وسمه در مکانی تاریک) در زمان های متفاوت می باشد.
در این تحقیق برای استخراج ماده رنگزا و رنگرزی از دستگاه مافوق صوت استفاده می شود. امواج مافوق صوت برای افزایش سرعت بخشیدن به واکنش های شیمیایی و افزایش فرآیندهای فیزیکی مانند پاک کردن، امولسیون[14]، استخراج، رنگرزی، عملیات های تکمیلی و .... استفاده می شود. همچنین امواج مافوق صوت با استفاده از مواد شیمیایی کمتر، سرعت رنگرزی و استخراج ماده رنگزا را افزایش می دهد و نتیجه بهتری نسبت به تکنیک های موجود در شرایط ضعیفتر را دارا می باشد "L.Wang.,et.al,2010".
در این کار تحقیقاتی عصاره گیری رنگ از ریشه پودر شده روناس به همراه حلال های آلی به کمک دستگاه مافوق صوت انجام شد، سپس عمل تغلیظ صورت گرفت. برای وسمه استخراج ماده رنگزا به روش خیساندن برگ پودر شده وسمه صورت گرفت.
در مرحله دوم پروسه دندانه کردن کالای پشمی که با روناس رنگرزی می شدند توسط نمک های فلزی مهم مورد استفاده، از قبیل سولفات مضاعف آلومینیوم، کلرید قلع، دی کرومات پتاسیم و سولفات مس انجام شد.
مرحله سوم، پروسه رنگرزی آنها با غلظت های مختلف رنگینه های طبیعی روناس و وسمه یکبار به روش متداول و یک بار به کمک امواج مافوق صوت انجام شد.
مرحله چهارم، بررسی ثبات های شستشویی و نوری نمونه های رنگرزی شده با دو رنگزا روناس و وسمه در شرایط مافوق صوت.
مرحله پنجم،استفاده از دستگاه اسپکتوفتومتر انعکاسی و بررسی مولفه ها و قدرت رنگی کالاهای رنگرزی شده.
مرحله ششم، انجام آنالیز های FTIR و SEM بر روی نمونه ها.
مرحله هفتم ،تجزیه و تحلیل داده ها و نتیجه گیری.
1- 4 خلاصه ی فصل های تحقیق
در فصل اول این پروژه تحقیقاتی به مقدمه و ضرورت های تحقیق پرداخته شده است.
در فصل دوم از اهمیت رنگزاهای طبیعی، تقسیم بندی رنگزاهای طبیعی، روش های نوین رنگرزی، روش های مختلف استخراج و تعاریفی از امواج مافوق صوت، رنگزای روناس و وسمه گفته شده است و در آخر نیز، اهمیت تحقیق و سابقه آن شرح داده شد.
در فصل سوم، روش های آزمایشگاهی، از جمله: استخراج رنگ از رنگزای روناس، سفید گری پشم، دندانه کردن کالای پشمی و رنگرزی با رنگزای استخراج شده از ریشه روناس شرح داده شد. همچنین روش استخراج و رنگرزی با رنگزای وسمه بیان شده است. در ادامه توضیحات آزمایشات ثبات نوری و شستشویی، انجام تست های FTIR ، SEM ، K/S و مولفه های رنگی به کمک دستگاه های مختلف عنوان گردیده است.
در فصل چهارم و پنجم به نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات پرداخته شده است.
فصل دوم
ادبیات تحقیق
2- 1 اهمیت رنگزاهای طبیعی
مقوله رنگ در طبیعت دارای اهمیت فراوانی است و بشر بیش از پیش می کوشد که همه لوازم زندگی خویش را با رنگ های گوناگون که در طبیعت وجود دارد، هماهنگ کند و زینت دهد "حیاتی،1384،ص 2 - 3 ". رنگ آمیزی در میان مردم فلات ایران سابقه ای دیرینه دارد، هر چند که از نقطه آغاز آن بی خبریم؛ اما می توان گفت اقوام اولیه در برخورد با گیاهانی که دارای مواد و مایعات رنگین بوده اند توانسته اند وسایل خاصی از لوازم زندگی را رنگ آمیزی کنند.
با گذشت زمان و رسیدن به عصر حاضر پای رنگ های شیمیایی به ایران باز شد و این تجربه نخستین بار با استفاده از رنگ های جوهری و گروهی از رنگ های اسیدی قوی، که در برابر نور و شستشو دوام زیادی ندارند، به کار گرفته شد "جهانشاهی افشار،1375، ص12 ، 15". رنگ های طبیعی رنگزاهای حساسی هستند که در ساختار آنها، مولکول رنگی متفاوتی وجود دارد که پس از گذشت زمان شیدهای مختلف آنها در اثر نور خورشید ظاهر می گردد؛ در حالی که رنگ های شیمیایی صرفا از یک مولکول شیمیایی سنتز شده به وجود آمده اند که در اثر نور خورشید (با توجه به ثبات آنها در برابر نور) به سمت بی رنگی متمایل می شوند "حیاتی،1384،ص 2- 3 ". رنگ های طبیعی در برابر نور، اکسیداسیون و مواد قلیایی به تدریج روشن تر و پخته تر می شوند و حالت نرم و مخملی به خود می گیرند که این مسأله هرگز در مورد رنگ های شیمیایی دیده نمی شود. رنگ های شیمیایی دارای جلوه ای تند و فلز گونه هستند و در دراز مدت تیره و کدر می شوند در حالیکه رنگ های طبیعی هرچند در ابتدا تیره هستند ولی با گذشت زمان جلا می یابند "مجله قالی ایران،1384، ص32، 34 ".
دیگر آنکه رنگ هایی که ما آنها را طبیعی می نامیم (عمدتا گیاهی)، غالبا از موادی فراهم می شوند که در ایران به وفور به دست می آیند "حیاتی،1384، ص 2-3". سرزمین ایران دارای موقعیت منحصر به فرد و هوای چهار فصل با گستردگی عرضی نسبتا مناسب است و آب و هوای گرم و خشک، معتدل، مرطوب و کوهستانی را تواما داراست و از این بابت دارای موقعیت ویژه ای است. وجود گیاهان خودرو و امکان کاشت و تکثیر این گیاهان صنعتی، به خصوص گیاهان رنگدار و معادن غنی، ایران را به صورت کشوری ثروتمند در آورده که متأسفانه به دلایل متعدد و وابستگی به صنایع شیمیایی بهره برداری مناسبی از آن نشده است. به علاوه استفاده از مواد شیمیایی اثرات نامطلوبی بر انسان می گذارد که در صورت استفاده از مواد طبیعی به هیچ وجه مشاهده نمی شود. همچنین استفاده گسترده و بی رویه از مواد و رنگ های شیمیایی موجب آلودگی شدید محیط زیست می شود. در حالی که به سادگی می توان از بسیاری گیاهان خودرو، که قابلیت رنگدهی دارند، آنچنان استفاده کرد که هیچ گاه با این ضایعات و خطرات مواجه نشد و همچنین با پرورش، کشت و آموزش روش های کاشت و برداشت آنها، در ترویج و احیای این گیاهان پر ارزش همت گماشت "جهانشاهی افشار،1375، ص12 - 15".
از ویژگی های مردم امروزی طبیعت گرایی است. این گرایش پس از مدتها تجربه صنعتی شدن و زندگی شهری به وجود آمده است. فرش کالایی است که طرح آن از طبیعت گرفته شده و هرچه نقش طبیعت در آن پر رنگ تر باشد، زیباتر و جذاب تر به نظر می رسد. نخ پشمی به کار رفته در فرش نیز به دلیل طبیعی بودن با روح و جسم انسان سازگار است. به این ترتیب رنگ طبیعی نیز آرامش بخش تر و دلنشین تر است "منتظر و همکاران،1388،ص 1، 2". یکی از علل مرغوبیت و معروفیت قالی ایران زیبایی و ثبات و دوام رنگ های آن است. رنگرزی مواد مورد نیاز فرش بافی کاری است که هم نیازمند ذوق و دید هنری است و هم دقت کار آموز صنعتی را می طلبد. اساتید رنگرزی در فرش با استفاده از مواد رنگرزی سنتی از قبیل پوست گردو ، روناس، پوست انار و دیگر مواد مشابه کم قیمت رنگ های ثابت ترکیبی را به وجود می آورند که صدها سال از گزند نور و هوا و دیگر عوامل طبیعی مصون مانده و هرقدر به عمر و فرسایش افزوده شود بر درخشش و جلای آن بیفزاید "جهانشاهی افشار،1375، ص12 - 15".
با توجه به زیبایی و ثبات رنگهای طبیعی در فرش دستباف ایران، احیاء دوباره و استفاده از رنگهای طبیعی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. از مزایای استفاده از رنگزاهای طبیعی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- تنوع رنگی: تنوع و گستردگی رنگی تنالیته های مواد رنگزا طبیعی به خصوص در کنار دندانه های مختلف در حد اعجاز مطرح است، در بسیاری از کارگاه های رنگرزی طبیعی رنگرزان با تجربه صرفا با استفاده از دو، سه نوع مواد رنگزا شیدهای رنگی بسیار زیبایی را به دست می آورند و در واقع تنوع رنگی در ذات مواد رنگزای طبیعی نهفته است. برگ، میوه و ریشه گیاهانی که از آنها به عنوان رنگدانه استفاده می شود به دلایل مختلفی همچون اقلیم، ژن گیاهی و عمر گیاه و ده ها عامل طبیعی دیگر دارای قدرت و شید رنگی متفاوتی هستند.
2- عدم کپی برداری: بین رنگینه های موجود در یک منطقه و رنگبندی طرح ها و نقش های قالی آن منطقه پیوندی بس عمیق وجود دارد. بخش قابل توجهی از این موضوع مربوط به رنگزاهای طبیعی است که نخست به صورت منطقه ای هستند و شما می توانید با مشاهده رنگهای کاربردی در قالی یک منطقه، گیاهان رنگی منطقه را تا حد قابل توجهی پیش بینی کنید. دوم تنوع قدرت و شید رنگی باعث شده است که تنوع در تولید قالی شکل بگیرد.
3- ثبات در حد ضرورت و شفافیت دراز مدت: مواد رنگزای طبیعی با ثبات شستشویی متوسط تا خوب باعث می شود که رنگ تغییر یافته و به مرور زمان شاهد ملایم شدن و شفافیت رنگ طبیعی باشیم. بخشی از این شفافیت رنگی مدیون پلی ژن بودن رنگدانه های طبیعی است. به طور مثال هنگامی که آلیزارین موجود در روناس به هر دلیل از بین می رود کروموفور گارانسین[15] ظهور می کند.
4- روش آسان رنگرزی قالی: رنگرزی خامه قالی راحت و آسان می باشد و به عبارتی امکان بروز نایکنواختی از قبیل دو رنگی و رگه دار شدن در خامه قالی به هنگام رنگرزی ضعیف است. این در حالی است که در رنگرزی با رنگهای سنتزی مرغوب همچون اسیدی ضعیف و خنثی به لحاظ آنکه رنگرز ما تسلط کافی و دانش فنی آن را ندارد بر این تصور است که اینگونه مواد پست بوده و متأسفانه ازگروه رنگزا اسیدی قوی به عنوان بهترین گروه استفاده می کند بنابر این ملاحظه می شود که به طور عمده مصرف مواد رنگزای سنتزی از این گروه است.
5- افزایش ارزش افزوده: یکی از دلایل وجه تمایز قالی ایران از قالی سایر کشورهای رقیب رنگهای طبیعی آن بوده است، دوم استفاده از مواد رنگزا طبیعی در دراز مدت باعث شده که قیمت دستبافته ها افزایش پیدا کند.
6- عدم تأثیرات سو بر محیط زیست: استفاده گسترده و بی رویه از مواد و رنگهای شیمیایی موجب آلودگی محیط زیست می شود که رسانه های گروهی بارها از خطرات آن سخن گفته اند در حالی که به سادگی می توان از بسیاری گیاهان خودرو، که قابلیت رنگدهی دارند آنچنان استفاده کرد که هیچ گاه با این ضایعات و خطرات مواجه نشده و همچنین با پرورش و کشت و آموزش و روشهای کاشت و برداشت آنها در ترویج و احیای این گیاهان پر ارزش همت گماشت.
7- صرفه اقتصادی: استفاده از رنگهای گیاهی نتایج اقتصادی و اجتماعی متعددی در پی خواهد داشت؛ "مجله قالی ایران،1383،ص 18 - 22" که مهمترین آنها عبارتند از :
1. توسعه و احیای زمین های بایر و کشت گیاهانی که مصارف صنعتی دارند .
2. ایجاد اشتغال .
3. جلوگیری از آلودگی های ناشی از کاربرد مواد شیمیایی .
4. صرفه جویی ارزی و ارزش صادراتی "جهانشاهی افشار،1375، ص 22 ،23".
تا پیش از سال 1990 تمایل مصرف کنندگان به سمت رنگرزی با رنگزاهای مصنوعی پیش می رفت ولی بعد از سال 1990 شواهد زیادی وجود دارد که حاکی از تمایل زیاد بازار جهانی فرش دستباف به رنگزاهای گیاهی است "منتظر و همکاران،1388، ص71،78". در نهایت آنکه دنیا همچنان خواستار فرش هایی است که هنوز خاطره رنگ های دلنشین گیاهی آنها را از یاد نبرده است "حیاتی،1384، ص 2 - 3". رنگرزی با رنگهای گیاهی و نیز الیاف رنگ شده ی آن از لحاظ سلامت و بهداشت به مراتب از رنگهای شیمیایی بهتر بوده، چه به ظاهر رنگهای مضر شیمیایی خطراتی برای انسان ها در بر داشته اند. بنابراین رنگرزی با گیاهان رنگده با توجه به تعیین کیفیت و ثبات به دست آمده آنها نه تنها برای نسل حاضر و آینده کشور مطمئن خواهد بود، بلکه در گروه هایی که به نحوی با رنگها سروکار دارند این اطمینان را به وجود خواهد آورد که از طرف این قبیل مواد، مورد تهدید قرار نخواهند گرفت. ملموس ترین اثر مفید کاربرد نتایج این نوع تحقیقات، بازگردان کیفیتی ممتاز به فرش های دستباف ایرانی و در نتیجه در دست گرفتن بخش وسیع تری از بازار فرش جهانی خواهد بود "امیری،1386، ص 15 - 16".
بنابراین با انجام تحقیقات به منظور آسان سازی فرایند رنگرزی طبیعی، معرفی دندانه های دوستدار محیط زیست، بهبود کیفیت تولید مواد رنگزای طبیعی، یافتن روش های نوین برای تهیه رنگزاهای طبیعی با استفاده از کشت جلبک ها و شناسایی گونه ها و تفاله های گیاهی ناشناخته حاوی درصد بالایی از مواد رنگزا و شناسایی خصوصیات ویژه رنگزاهای طبیعی می توان به استفاده بیشتر و بهتر از رنگزاهای طبیعی کمک کند "منتظر و همکاران،1388، ص71 ، 78
مراجع
مراجع لاتین:
1. Albert .S. briksetal. (Technical Editors). Nondestructive TESTING Handbook volume7: ultrasonic testing. American society for Nondestructive Testing, 2and edition, 1991.
2. Ayoub. H. S. , Miled. W.Ladhari .N .R. S.New Prospects in the Electrochemical Dyeing of Indigo , Journal of Applied Sciences 01/2008; DOI: 10.3923/jas.2008.2456.2461
3. Anderson.K., Ph.D.,Dyeing Textiles with Supercritical Carbon Dioxide:A Non-Aqueous Dyeing System,2008.
4. Barani. H. Maleki. H. Plasma and Ultrasonic Process in Dyeing of Wool Fibers with Madder in Presence of Lecithin, Journal of Dispersion Science and Technology, Volume 32, Issue 8, 2011.
5. Cai .Z, Qiu .Y. Effect on the anti-felt properties of atmospheric pressure plasma treated wool. Journal of Applied Polymer Science 2008; 107(2): 1142-1146.
6. Cardon .D., Le monde des teintures naturelles, Editions Berlin,Paris, 2003.
7. Cheeke .J .D .N.,fundamentals and Applications of ulterasonic waves, CRC press, 2002.
8. Clementi C., Nowik W., Romani A., Cibin F., and Favaro G.,A spectrometric and chromatographic approach to the study ofageing of madder (Rubia tinctorum L.) dyestuff on wool, Anal.Chim. Acta, 596, 46-54, 2007.
9. Chirinos, R., Rogez, H., Campos, D., Pedreschi, R. and Larondelle, Y., 2007, Optimization of extraction conditions of antioxidant phenolic compounds from mashua (Tropaeolum tuberosum Ruiz and Pavon) tubers. Separation and Purification Technology, 55, 217-225.
10. Cacace, J.E., Mazza, G., 2006, Pressurized low polarity water extraction of lignans from whole flaxseed. J Food Eng, 77:1087-95.
11. Cuoco, G., Mathe, C., Archier, P., Chemat, F., Vieillescazes, C., A multivariate study of the performance of an ultrasound-assisted madder dyes extraction and characterization by liquid chromatography-photodiode array detection, Ultrasonics Sonochemistry, Volume 16, Issue 1, January 2009, Pages 75–82.
12. Dunford, N. T., King, J.W., List, G.R ,(2003).Supercritical fluid extraction in food engineering,Tzia,c, extraction optimization in food engineering.
14- Fernandez-Ponce MT, Casas L, Mantell C, Rodriguez M, Martinez de la Ossa E. Extraction of antioxidant
13. G.F.Gaunt, History of yarn dyeing machinery part one. JSDC volom109 may / june 1993 P.795-178.
14. Harishc.T. pratibha.S, pradeep .K.M. & Pradeep.S.,Evalution of various techniques for extration of natural colorants from pomegranate rind-ultrasound and enzyme assisted extraction,Indian journal of fiber & textile research vol,35,seplember,2010,pp,272,276.
15. Hemwimon, S., P. Pavasant, and A. Shotipruk, Microwave-assisted extraction of antioxidative anthraquinones from roots of Morinda citrifolia. Separation and Purification Technology, 2007. 54:p. 44-50.
16. Jager I., Hafner C., Welsch C., Schneider K., Iznaguen H., andWestendorf J., The mutagenic potential of madder root in dyeingprocesses in the textile industry, Mutat. Res., 605, 22-29,2006.
17. Japon-Lujan, R. and M.D. Luque de Castro, superheated liquid extraction of oleuropein and related biophenols from olive leaves. Journal of choromatography A, 2006. 1136: p. 185-191
18. Kamel. M.M. , Reda M. El-Shishtawy, , B.M. Yussef, H. Mashaly,ltrasonic assisted dyeing: III. Dyeing of wool with lac as a natural dye,Academic Journal, DOI: 10.1016/j.dyepig.2004.06.003
19. Kamel, M. M.; Mashaly, H. M.; Mansour, H. F.; Haroun, A. A., Clean dyeing technology with basic natural dye on cotton fabrics using ultrasonic technique, Man-Made Textiles in India;Aug2007, Vol. 50 Issue 8, p280.
20. Kan C, Yuen C W M.Evaluation of some of the properties of plasma treated wool fabric. Journal of Applied Polymer Science 2006; 102(6): 5958-5964.
21. Kaufmann, B., Christen, P., & Veuthey, J.L., Parameters affecting microwaveassisted extraction of withanolides.Phytochemical Analysis, 12 (2001a) 327–331.
22. Larnpman. S.R. and T.B.ZORC (Editors).MSM Handbook, Nondestructive Evaluation and Quality contrd,volume 17:ASM Internation ,9th edition,1989.
23. Laborde, J.L., Bouyer, C., Caltagirone, J.P., and Ge´rard, A. (1998a). Acoustic bubble cavitation at lo frequencies.Ultrasonics, 36, 589-594.
24. Lawvence C.L ynnwoth ,ultrasonic Measurements for process control - Theory Techniques,Applications.Academic press,Inc,1989.
25. Li, J., Zu, Y.G., Fu, Y.J., Yang, Y.C., Li, S.M., Li, Z.N. and Wink, M., 2010, Optimization of microwaveassistedextraction of triterpene saponins from defatted residue of yellow horn (Xanthoceras sorbifoliaBunge.) kernel and evaluation of its antioxidant activity. Innovative Food Science and EmergingTechnologies, 11(4), 637-643
26. Lichtheim - Miriam,Ancient Egyptian Literature - University of California press - Berkely , London - 1974 - Vol. 2 - p. 170.
27. Lijun Wang and Curtis L. Weller., Recent advances in extraction of nutraceuticals from plants.Trends in Food Science & Technology, 17 (2006) 300312.
28. Luque de Castro, M. D., & GarciaAyuso, L. E., Soxhlet extraction of solid materials: An outdated technique with a promising innovative future. Analytica Chimica Acta, 369 (1998)1–10.
29. LuqueGarcia, J.L., & Luque de Castro, M. D., Ultrasound: A powerful tool for leaching. Trends in Analytical Chemistry, 22 (2003) 41–47.
30. Mahmood. G.H.,Sheila. S.h.,Abbas. A.,Zahra. M.,Jakub. W.,Irena. Š., Influence of plasma sputtering treatment on natural dyeing and antibacterial activity of wool fabrics,Progress in Organic Coatings - PROG ORG COATING 01/2011; 70(4):388-393. DOI: 10.1016/j.porgcoat.2010.11.017.
31. Mandal, V., Y. Mohan, and S. Hemalatha, Microwave-assisted extraction- an innovative and promising extraction tool for medicinal plant search. Pharmacognosy reviews, 2007. 1(1): p.7-18 Turner, C. Modern extraction techniques food and agriculture, 2006:p.4-20.
32. Montazer.M,Altrations in dayeing of wool used in persian carpet piles,Iran rugs , No.31/32,Jan/Feb.2001,p 4,7.
40. Montazer,M.,Alterations in dyeing of wool used in persian carpet piles,Iran rugs,No.3/32, Jan/Feb,2002,p 4-7.
33. Montazer .M., Parvinzadeh.M., 2004.a: Efect of ammonia on madder-dyed natural protein fiber,journal of Applied Polymer Science,No,93.pp:2704-2710.
34. Montazer.M., Parvinzadeh.M., Kiumarsi A, .2004.b:Colonmetric properties of wool dyed with natural dyes after treatment with ammonia.,Coloration Technology,No,120.pp:161,166.
35. Montazer, M., F. Dadashian, Hemmatinejad N, Farhoudi K. Treatment of Wool with Laccase and Dyeing with Madder.Applied Biochemistry and Biotechnology 2009; 158(3): 685-693.
36.Mussatto SI, Ballesteros LF, Martins S, Teixeira JA. Extraction of antioxidant phenolic compounds fromspent coffee grounds. Separation Purification Technol 2011; 83: 173-9.
37. Parvinzadeh. M., Assefipour.R., Kiumarsi.A. Biohydrolysis of nylon 6,6 fiber with different
proteolytic enzymes, POLYM DEGRAD STABIL, 94(2009)1197–1205.
38. Parvinzadeh.M ,Effect of proteolytic enzyme on dyeing of wool with madder, ENZYME
39. Paul J.B.,indigo,British Museum,London.1998.
40. pellew C.E.,dyes and dyeing.Abhishek publications, 1998.p 19-54.
41. Pradeep K Mishra,Pratibha Singh,Kamal K Gupta,Harish Tiwari & Pradeep Srivastava, Extraction of natural dye from Dahlia variabilis using ultrasound,Indian Journal of fibre & Textile Research vol,37,march 2012,pp,83-86.
42. Ramos, L., Kristenson, E.M. and Brinkman, U.A.T., 2002, Current use of pressurised liquid extraction andsubcritical water extraction in environmental analysis. Journal of Chromatography A, 975, 3-29.
43. Romdhane, M., & Gourdon, C., Investigation in solid–liquid extraction: Influence of ultrasound.Chemical Engineering Journal, 87 (2002) 11–19
44 . Sandberg G.,Indigo Textiles,Lark Books,London,1989.
45. Sinha Keka , Papita Das Saha, V. Ramya and Siddhartha DattaResponse surface optimization and artificial neural network modeling of microwave assisted natural dye extraction from pomegranate rind,Industrial Crops and Products,(Impact Factor: 2.47). 05/2012; 37(1):408–414. DOI: 10.1016/j.indcrop.2011.12.032.
46.Sinha Keka Sinha, Papita Das Saha, V. Ramya and Siddhartha Datta, 2012. Improved Extraction of Natural Blue dye from Butterfly Pea using Microwave Assisted Methodology to Reduce the Effect of Synthetic Blue Dye. International Journal of Chemical Technology, 4: 57-65.
47. Shirsath, S.R., Sonawane. S.H, Gogate, P.R., Intensification of extraction of natural products using ultrasonic irradiations—A review of current status, Chemical Engineering and Processing: Process Intensification, Volume 53, March 2012, Pages 10–23
48. Surowiec I., Szostek B., and Trojanowicz M., HPLC-MS ofanthraquinolds, flavonoids, and their degradation products inanalysis of natural dyes in archeological objects, J. Sep. Sci.,30, 2070-2079, 2007.
49. Wang, L. and C. Weller, Recent advances in extraction of nutraceuticals from plants. Trends in food Science and Technology, 2006. 17: p. 300-312
50. Wang.L.Zhao.H.F and Line.j.X, Studies on the ultrasonic - assisted dyeing of poly (trimethylene terephthalate) fabric,Coloration Technology,feb:2010.
Remove suggestion
مراجع فارسی:
51-ابراهیمی منفردکیامهر،کاربرد های متنوع گیاه روناس،مجموعه مقالات اولین همایش ملی روناس،یزد،اردکان،اردیبهشت 1389.
52- ابن حوقل، ترجمه: شعار، جعفر، صوره الارض ،بنیاد فرهنگ ایران، تهران، 1345.
53- احراریعبدالله، دانه های رنگین فرش(مزایا و محدودیت های رنگدانه های طبیعی) ، ماهنامهقالی ایران ،شماره 58، دوره چهارم، آذر و دی 1383.
54- آقاییصدیقه؛ اکبری احمد؛ راهکارهایکاهشهزینهدررنگرزیطبیعیالیافگوناگون، پایاننامهجهتدریافتدرجهکارشناسیارشددررشتهپژوهشهنر، دانشگاه کاشان، بهمن9013.
55- امیریمنوچهر، سفرنامه های ونیزیان در ایران ، انتشارات خوارزمی، تهران، 1349.
56- امیریداود، رنگرزی طبیعی و استخراج رنگدانه از گیاه اسپرک، تهران: شباهنگ،1386.
57- الله داد، میزگرد تخصصی مرکز ملی فرش ایران،1383، رنگرزی گیاهی چگونه فراگیر می شود، ماهنامه قالی ایران،شماره 61،دوره پنجم،خرداد و تیر 1384.
58- ایدولف هانس، ترجمه: ابراهیم زاده، سیروس، صنایع دستی کهن ایران ،انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1384.
59- بارانیحسین؛ تاثیر عملیات پلاسمایی و فراصوت در رنگرزی الیاف پشم با رنگزای طبیعی روناس در حضور لستین، اولین همایش ملی تحقیقات کاربردی و استانداردسازی در توسعه صنایع نساجی و چرم ،23 و 24 اردیبهشت،1392.
60- توکلی انوشه؛ ملاحسینیحسین؛ بررسی امکان رنگزی کالای شمی با رنگزای طبیعی روناس به کمک امواج میکروویو و مقایسه آن با رنگرزی در شرایط متداول، مجموعه مقالات اولین همایش ملی روناس،1386.
61- جهانشاهی افشارویکتوریا، فرآیند و روش های رنگرزی الیاف با مواد طبیعی ، تهران: دانشگاه هنر،1375.
62- حدادیان تفتمحمد رضا؛ پیشرفت های جدید در تکنیک های رنگرزی منسوجات، 1387.
63- حیاتیمهدی، رنگرزی الیاف با رنگهای طبیعی، تهران: موسسه آموزش عالی علمی-کاربردی جهاد دانشگاهی،1384.
64- خواجه مهریزیمحمد؛بیدکیسید منصور؛روشنعلیسپیده؛علیجانیمهسا؛حسین زادهملیحه،مطالعه روش های مختلف ماده رنگزا از ریشه گیاه روناس و ارزیابی فاکتور های مؤثر بر راندمان فرایند استخراج، اولین کنفرانس بین المللی و هفتمین کنفرانس ملی مهندسی نساجی ایران،رشت، 1388.
65- دادگیفرنبغ، گردآوری: بهار، مهرداد، بندهش، انتشارات توس ، تهران، 1369.
66- دهقان مهرانگیز،تعیین ثبات کالاهای نساجی، انتشارات دانشگاه صنعتی امیر کبیر،1366.
67- دینجنی، رنگ وحشی؛ ترجه: کورش کریمشاهی، نشر: تهران: مرکز ملی فرش ایران،1385.
68- زرگریعلی، گیاهان دارویی، جلد دوم، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران،1361.
69- سپهریاردکانیع،فتاحیاردکانیا،طلاییسرخ : آشناییباگیاهصنعتیروناس، نشرقداستاردکان،چاپاول1384.
70- شاردنژان، سیاحتنامه شاردن ،ترجمه: عباسی، محمد، تهران، جلد چهارم،1338.
71- شمس ناتریعلی؛ اکرامیاحسان؛ استخراج رنگ از رنگزای طبیعی روناس و رنگرزی پشم، ششمین کنفرانس ملی مهندسی نساجی ایران، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشکده مهندسی نساجی،1386.
72- عصارزادگانالهام؛ ملاحسینیحسین، رنگرزی با رنگزاهای طبیعی در شرایط آلتراسونیک، پایان نامه کارشناسی، دانشگاه علم و هنر یزد واحد اردکان،1388.
73- قرنجیگکمال الدین؛ دودانگهمحمد؛ پرکهنرضا، بهینه سازی شرایط رنگرزی الیاف پشم با مواد رنگزای استخراج شذه از گیاه وسمه و بررسی خواص رنگرزی آن، همایش ملی هنر، فرهنگ، تاریخ و تولید فرش ایران و جهان، دانشگا آزاد اسلامی واحد نجف آباد،1390.
74- کیومرثیامیر، پروین زاده گشتیمازیار، قرنجیککمال الدین، معرفی گیاه وسمه به عنوان منبع طبیعی رنگزا ایندیگو در رنگرزی پشم و اثرات مواد کمکی در رنگرزی، اولین سمینار محیط زیست و رنگ،1382.
75- محمدعلی مالکر. طرح تحقیقات مرکز ملی فرش ایران، بررسی چگونگی تاثیر مواد رنگزای طبیعی،تعاونی و شرایط رنگرزی بر خواص فیزیکی و مکانیکی خامه قالی،1384.
76- مفتخر شهربانو؛ خواجه مهریزیمحمد؛ طباطباییسید محمود، دستیابی به فام آبی در خامه قالی با وسمه ایرانی و بررسی مولفه های رنگی و ثبات های خامه رنگرزی شده، پایان نامه ،دانشگاه علم هنر یزد واحد اردکان،1390.
77- منتظرمجید؛ ویسیان، محمد؛ حیدری، محمد ابراهیم؛طبیعت گرایی در رنگرزی الیاف پروتئینی (پشم و ابریشم) ، تهران: مرکز ملی فرش ایران،1388.
78- منتظرمجید. بازگشت به طبیعت، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشکده نساجی،1381.
79- منتظرمجید؛ پیرکهنرضا، رنگ آبی در خامه قالی با وسمه ایرانی، مجموعه مقالات ،جلد اول،1382.
80- میراب زاده اردکانیمصطفی، روناس طلای کویر، ناشر: معاونت امور تولیدات گیاهی وزارت جهاد کشلورزی، کرج: نشر آموزش کشاورزی،1388
81- نازیملیحه؛ رنگرزی منسوجات در محیط دی اکسید کربن فوق بحرانی، ماهنامه نساجی امروز،سال ششم،شماره 34،بهمن 1383.
82- وکیلیابوالفضل، رنگرزی الیاف فرش دستباف، تهران: نقش هستی،1382.
83- هنرورفرهنگ، آزمون های غیر مخرب فراصوتی، تهران، نورپردازان،