پایان نامه طراحی مجموعه مسکونی در سبزوار با توجه به مفهوم امروز واحد همسایگی

پایان نامه کارشناسی ارشد رشته معماری گرایش مهندسی معماری

شهریور 1393

چکیده

 مساله آن است که ساختار محلات در دوران معاصر ایران، به واسطه تغییر در شکل شهر سازی معاصر از جمله شبکه ها و شریان های حمل ونقل و غیره دست خوش تییر شده  است و  شکل گیری واحدها ی مسکونی در کنار یکدیگر را با مشکلاتی مواجه کرده است، که طراحان  معاصر را بر آن داشته تا این گروه های اجتماعی را در قالب مقوله جدیدی با نام واحد همسایگی احیاء کنند. از این رو ضرورت دارد ، در طراحی  مجموعه مسکونی به شکل دهی یک واحد همسایگی که ارتقاء دهنده ی تعاملات اجتماعی و سر زندگی و غیره، که در نهایت به آرامش و آسایش ساکنان منجر شود توجه کافی به ابعاد کالبدی_ فضایی آن شود.

هدف اصلی در این پژوهش طراحی الگویی نوین از تجمع در مقیاس واحد همسایگی است، که بتواند  پاسخگوی تغییرات ارتباطات انسانی در زندگی امروزباشد و باعث هر چه بیشتر شدن تعاملات اجتماعی شود. و نیز در صدد پاسخ به این که یک معمار چگونه می تواند برای هر چه ییشتر کردن روابط اجتماعی با توجه به تغییرات ارتباطات انسانی در زندگی امروز، الگوهای نوینی در مجموعه های مسکونی ارائه دهد؟ با استفاده از چه راهکار هایی می توان به خلق یک واحد همسایگی مطلوب و رضایت بخش برای ساکنین دست یافت؟

 روش پژوهش و طرح به این صورت بوده است که در  ابتدا مفهوم مسکن و معیار های کیفی مطلوب مسکن و همچنین و عوامل موثر بر کیفیت مجموعه های مسکونی بررسی شده است و در ادامه به روند شکل گیری واحد های همسایگی در کشورهای غربی و تاثیرات آن بر نظام شهر سازی ایران پرداخته شده است. نتایج در قالب اصول و معیار هایی  برای طراحی محیطهای مسکونی با هدف تقویت روابط اجتماعی و انسانی مطرح می شودکه جمع آوری مطالعات  با روش توصیفی - تحلیلی  و بر پایه ی مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است. در پایان،  معیارهای در نظر گرفته شده از عوامل  اجتماعی در کنار عوامل فضایی کالبدی ترکیب گردیده اند، که شامل راه کار های  همچون مرکزگرایی ؛ توجه بیشتر به عرصه نیمه عمومی( فضای سبز و فضاهای جمعی مناسب از جمله تراس های همسایگی در آپارتمان ها)  می باشد، و در آخر عوامل مذکور در قالب ایده های برای طراحی  مجتمع مسکونی در شهرستان سبزوار به کار رفته است. تا  بتواند به عنوان یکی از راه حل های پیشنهادی برای ارتقای کیفیت زندگی و مطلوبیت بخشی و پویایی زندگی در شهرستان سبزوار بیان شود.

کلید واژه: معماری، واحد همسایگی، طراحی مجموعه مسکونی، زندگی امروز، سبزوار

فصل اول:
معرفی پروژه

-1-مقدمه         

امروزه تاثیر و اهمیت مسکن و نقش اجتماعی آن بر کسی پوشیده نیست. مسکن به عنوان یکی از نیاز های اساسی خانواده ها که نه تنها به عنوان سرپناه بلکه به عنوان یک دارایی مهم نیز تلقی می گردد و از ارزش بالای اقتصادی و اجتماعی (در تعیین منزلت اجتماعی افراد)بر خوردار می باشد(عزیزی،1387).

مسئله ی احتیاج به مسکن به دلیل وضعیت خاص موجود در هر جامعه متفاوت است و با خصوصیات فردی و موقعیت اجتماعی و شرایط ایدئولوژیک و وضعیت اجتماعی-اقتصادی تغییر می کند.این تغییرات باید شناخته شود و مورد توجه قرار گیرند (دلال پور محمدی ،1379).

    همچنین نگرش صرفاً کالبدی به موضوع  مسکن  باعث شده است که مسائل انسانی (روح و روان) در آن کم شود. در صورتی که یک بنا به خصوص اگر خانه باشد، دارای مسائل و مفاهیم عمیقی است که اگر با مفاهیم ایجاد ارتباط و پیوند بین چندین واحد مسکونی ضرب شود، به این نتیجه  خواهد رسید که طراحی یک واحد همسایگی دارای پیچیدگی ها و مفاهیم عمیقی است و به همین علت با واژه هایی مانند: مجتمع مسکونی، مجموعه مسکونی و... کاملاً متفاوت است زیرا غیر از ویژگی های کالبدی دارای ویژگی های غیر کالبدی (اجتماعی، فرهنگی) قویی برخوردار است(فری، 1383).

تحلیل این مفاهیم و زیر ساخت های فکری موثر در تدوین الگوهای اخیر طراحی مسکن و راه حل های ارائه شده توسط معماران، وهمچنین تحلیل مفهوم محله در طراحی شهرهای جدید، بخصوص واحد همسایگی به عنوان مهمترین این مفاهیم و تاثیر آن بر رویکرد های اخیر طراحی مجموعه های مسکونی، موضوعاتی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است. اهمیت تحلیل الگوهای طراحی ومبانی نظری شکل گیری آنها به دلیل تاثیر گذاری بر طراحی مناطق مسکونی شهرهای جدید در سراسر دنیاست.

2-1-بیان مسئله

بخش اعظم دفاع از مفهوم محله  بر ضرورت مفهومی که همسایگی و همجواری نامیده می شود، متمرکز شده است. این مفهوم بر ایجاد محیطی صمیمی تأکید دارد و باعث رشد و شکل گیری روابط اجتماعی در سطح جامعه می شود و دایرۀ آشنایی های امنیت بخش را وسعت می بخشد که می توان با این تعریف از واحد همسایگی به عنوان یک خانواده اجتماعی یاد کرد که نه تمامی ارتباطات یک خانواده بلکه برخی از آن ها را شامل می شود. این ارتباطات نوعی رشد دو سویه را به همراه خواهد داشت، که سوی اول آن همان گونه که اشاره شد رشد اجتماعی و سوی دیگر آن رشد شخصیت فردی در سلسله مراتب روابط سالم اجتماعی است (پاکزاد، 1369)

اما فناوری های نوین اطلاعاتی و استفاده از ابزارهای آن و در امتداد آن فرایند های کنونی و تحولات اجتماعی تاثیر شگرفی بر شهرها و ویژگی های فضایی زندگی در مقایسه با نیم قرن گذشته گذاشته ا ست و فضای مورد نیاز و دلخواه برای زندگی را در مقیاس محلی دچار تحولات شدیدی کرده است (رحمت،1390).

 به دنبال این دگرگونی پایه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، تغییرات جریان زندگی درهمجواری های فیزیکی به وضوح قابل شناسایی است. از این رو شناخت و تحلیل ظرفیت های فضایی ما بین خانه ها و توده های مسکونی برای تدوین الگوی مناسب برای مجموعه های مسکونی و توسعه ی شهر و احیای بافت های موجود ضروری است. یکی از گزینه های پیش روی طراحان، طراحی واحد همسایگی کار آمد با توان ارائه  فعالیت  های ضروری منطبق بر نیازهای زندگی جدید و جذب فعالیت های انتخابی گوناگون است. از این رو این پژوهش با کنکاش پیرامون شیوه های زندگی امروزین  در نتیجه گسترش تکنولوژی و تغییر ارتباطات انسانی در تلاش برای ارائه الگویی نوین از تجمع در مقیاس واحد همسایگی می باشد.

3-1- پیشینه طرح : (مطالعات و تحقیقاتی که در رابطه با این موضوع صورت گرفته و نتایج حاصل از آن)

در بخش نظری، موضوع این تحقیق شامل دو حوزه پژوهشی در ارتباط با هم است. بخش اول شامل مطالعات در زمینه مفاهیم مسکن ، اصول و معیارهای طراحی آن  و ارتباط آن با روند پروژه و بخش دوم مطالعات در رابطه با واحد های همسایگی می باشد.

     در رابطه با بخش اول باید خاطر نشان کرد که مسکن همواره و در طول دوره زندگی انسان، از اولین مراحل تاریخی زندگی بشر تا به امروز یکی از نیازهای اساسی انسان بوده که در راه تامین آن به اشکال گوناگون تلاش و کوشش های فراوانی نموده است. دولتمردان و سیاستگزاران وقت نیز در طول تاریخ، هرکدام به نوعی با این موضوع مواجه بوده اند و تامین مسکن را برای تمامی اقشار جامعه، به عنوان یکی از سرفصل های اساسی و اصلی کار خویش مدنظر داشته اند(داودپور، 1390 ).

در مطالعات بخش دوم،  در رابطه  با همسایگی، همراه با نگرانی و دل مشغولی سیاست گذاران و مدیران شهری از تضعیف شبکه های همسایگی در کلان شهرها، محققان نیز با طرح مفاهیمی همچون عرق همسایگی[1]، احساس همسایگی[2]  تعلق همسایگی[3]  انسجام همسایگی[4] توجه خود را معطوف به فرسایش پیوندها و انسجام در عرصه همسایگی و به نحو اولی در عرصه عمومی و حیات شهری نموده اند. باید خاطرنشان ساخت که همسایگی  و آثار اجتماعی ناشی ازآن در محله های شهری مدرن، یکی از پرنفوذترین و پراقبال ترین موضوعات پژوهشی در جامعه شناسی شهری و حوزه های مرتبط می باشد.تنوع و تعدد پژوش های مرتبط با موضوع همسایگی خود گویای مطلب است.

در رابطه با مفهوم همسایگی "وﺑﺮ" ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ را ﻋﺒﺎرت از رواﺑﻂ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﻋﺪتﻫﺎی ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺿﻄﺮاری و ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ (وﺑﺮ، 1922). 

ﺳﻮزان ﻛﻠﺮ در ﻛﺘﺎب «ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﺷﻬﺮی» ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ را ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن در آن ﺳﻜﻮﻧﺖ دارﻧﺪ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎی ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲدر آن اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد. اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺤﺪوده ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎ ﻣﺮزﻫﺎی ً ﻛﺎﻣﻼﻣﻌﻴﻦ و آداب و رﺳﻮم ﻗﺪﻳﻤﻲ و رﻳﺸﻪدار ﻳﺎ ﺑﺨﺶ ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ از ﻳﻚﺷﻬﺮ ﻛﻮﭼﻚ ﻳﺎ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮزﻫﺎی ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻣﺒﻬﻤﻲ دارد و ﺳﺎﻛﻨﺎن آنﺑﺮداﺷﺖﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﺣﺪود و ﻧﻘﻮش دارﻧﺪ (ﻛﻠﺮ، 1968).

از ﻧﻈﺮ ﻛﻠﺮ (1968) ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺤﺪوده ﻳﻚ ﻗﻠﻤﺮو ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ازﻗﻠﻤﺮوﻫﺎی دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮز ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ، وﻳﮋﮔﻲﻫﺎی ﻗﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳﺎﻛﻨﺎن اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻛﻨﺎن و اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺴﺘﻤﺮ آﻧﺎن از ﺗﺴﻬﻴﻼت و اﻣﺎﻛﻦ ﻋﻤﻮﻣﻲﻣﺤﻞ (ﻣﻐﺎزه، ﻣﺪرﺳﻪ، ﻣﻜﺎن ﺗﻔﺮﻳﺢ و ...) اﺳﺖ. 

دﻳﻮﻳﺲ و ﻫﺮﺑﺮت ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ را دارای ﺳﻪ ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎﻳﻲ (ﻗﻠﻤﺮوﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ)، ﻋﺎﻃﻔﻲ (دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ) و ﺑﻌﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ (رواﺑﻂ و ﻣﺒﺎدﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ) ﻣﻲداﻧﻨﺪ(یوسفی،1388). 

  "ﭘﺎرک" ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ را «ﻣﺤﺪوده ﻃﺒﻴﻌﻲ» ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ و آن را دارای ﻋﻨﺎﺻﺮ زﻳﺮ ﻣﻲداﻧﺪ: 1. ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺠﺎور؛ 2. ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﺑﺎﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎی ﻗﻮﻣﻲ، ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺎص؛ 3. ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﺮرات، ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎی ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪه (ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ)؛4. رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺎ ﺷﻴﻮهﻫﺎی زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎص (ﭘﺎرک، 1916؛ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ازﺻﺪﻳﻖ ﺳﺮوﺳﺘﺎنی 1371). 

در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺮﻳﺪج (2004) اﺑﻌﺎد و اﺟﺰای ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﻣﻔﻬﻮمﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﺣﺎﺻﻞ ازاﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ رواﺑﻂ و ﻣﻌﺎﺷﺮتﻫﺎی ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺤﺮک وﻓﻨﺎوری ارﺗﺒﺎﻃﺎت، ﺑﺨﺸﻲ از ﺷﺒﻜﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺮاد را در ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد (ﺑﺮﺧﻼف ﻓﺮﺿﻴﺔ ﻣﻬﻢ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ وﺟﻮد راﺑﻄﺔ ﻣﻌﻜﻮس ﺑﻴﻦ دﺳﺘﺮﺳﻲ رﺳﺎﻧﻪای و ﺗﻀﻌﻴﻒرواﺑﻂ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻣﺤﻠﻲ)

در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮔﺮاﻫﺎم ﻛﺮو (2002) اﻳﻦ ﻧﻜﺘﺔﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد ﻛﻪﻫﻤﺴﺎﻳﻪﻫﺎ از ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﺗﻌﺎدل ﺑﻴﻦ «ﻓﺎﺻﻠﻪ »و«ﻧﺰدﻳﻚﺷﺪن» در ﻣﻮاﻗﻊ ﻻزم از رواﺑﻂ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ، ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و رواﺑﻂ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﻓﺮاﺗﺮاز دوﮔﺎﻧﮕﻲ «ﺧﻠﻮت ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ/ ﺷﻠﻮﻏﻲ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ» اﺳﺖ.

موسوی (1385) در تحقیق خود این فرضیه را مطرح می کند که بین نگرش ساکنان نسبت به محیط کالبدی – فیزیکی محله و میزان سرمایه اجتماعی آنان رابطه وجود دارد

واحد همسایگی

از اواسط قرن نوزدهم در پی چاره جویی برای هویت بخشیدن نظام شهری یکی از موضوعاتی که مورد توجه قرار گرفت سلسله مراتب شهری بود .طی دهه 1920 در شوروی مجموعه هایی از ساختمان های مسکونی مجهز به خدمات جنبی ساخته شد . در دهه ی 30 این نگرش در خانه سازی آلمان به طور گسترده دنبال گردید . در سال 1923 کلارنس پری در آمریکا مقاله ای تحت عنوان واحد همسایگی نوشت . مهم ترین انگیزه پری اثبات لزوم ایجاد خدمات اساسی بود که باید در نزدیکی ساختمان های مسکونی مستقر می شدند . انگیزه دیگر او تقویت زندگی جمعی در شهرهای صنعتی آمریکا بود . پری وجود اتومبیل را خطری برای انسان ها و زندگی جمعی می دانست و پیشنهاد کرد که مسیرهای دسترسی به خدمات نباید توسط خیابان های اصلی قطع شوند . خدماتی که برای این واحدها پیشنهاد می کرد عبارت بودند از حداقل یک دبستان ، چند مغازه و زمین های بازی و ورزش، یک سالن اجتماعات قابل تبدیل به تئاتر ، کتابخانه ، باشگاه و ..... (پاکزاد،1386)

عینی فر(1386) در پژوهشی با عنوان ( نقش قالب الگوهای عام اولیه در طراحی محله های مسکونی معاصر) به تحلیل الگوی محله در طراحی شهرهای جدید، بویژه واحد همسایگی به عنوان الگویی عام و تاثیر آن بر رویکردهای اخیر طراحی محله و مجموعه های مسکونی می پردازد.

امین زاده(1390) در پژوهشی به بررسی تطبیقی مفهوم ونقش محله در  ایران  و واحد همسایگی غرب پرداخته است، که تفاوت بنیادی در زمینه پیدایش و شکل گیری مفهوم محله در شهر های سنتی ایران و واحد همسایگی در شهر سازی غرب را بیان می کند.

 رحمت(1390) در ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻋﻨﻮان: (بازنگری در تعریف همسایگی در طراحی مرکز محله مجازی در چیذر) نشان می دهد. با توجه به مشکلات و مسائل پیش روی کاربران دوری کار در فضاهای مسکونی و کاهش نسبی تمایل به کار در خانه، ایده فراهم کردن شرایط مناسب محیط کار  از راه دور در مراکز همسایگی و در کنار فعالیت های جمعی دیگرقابل طرحی می باشد. با حضور در فضاهای جمعی کار علاوه بر پیش گیری از مشکلات، امکان تقویت تعاملات اجتماعی نیز فراهم می شود.پژوهش وی با مطالعه شیوه های نوین زندگی در نتیجه گسترش ابزار های الکترونیکی و تغییر ارتباطات انسانی و همچنین ظرفیت های بومی جامعه ایران، الگویی نوینی از تجمع و مدلی تلفیقی از کار و زندگی اجتماعی در مقیاس محلی را باتاکید بر بازیابی نقش تعیین کننده محیط فیزیکی و ساخته شده ارائه می نماید.

فردوسیان(1388) در ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻋﻨﻮان: (معیارهای طراحی واحدهای همسایگی معاصر در تهران با توجه به بافت های سنتی نمونه موردی: سعادت آباد و خیابان ایران) تلاش کرده است تا با توجه به الگوها و تجارب اخذ شده از بافت های قدیمی که به تقویت تعاملات اجتماعی کمک می نمودند، در یک محله منتخب(محله سعادت آباد در منطقه 2 شهرداری تهران)، نحوه و میزان تعاملات اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته و بنا بر تحلیل های انجام شده طراحی سازمان فضایی صورت گیرد. در کنار این روند، با استفاده از مطالعات پیمایشی نتایجی در زمینه تأثیر کالبد بر میزان تعاملات اجتماعی حاصل شده است. نتایج به دست آمده نشان دهنده تفاوت های ادراکی شهروندان محلات مختلف از همسایگی و تأثیر هویت کالبدی بر ساختار اجتماعی ساکنین می باشد. ایجاد هویت کالبدی و مطلوبیت فضایی به پایداری جمعیتی منجر شده و در نتیجه در افزایش تعاملات اجتماعی نقش بسزایی ایفا می نماید.

با آن که «واحد همسایگی» یکی از اصطلاحات جدید در فرهنگ شهرسازی کشور ما محسوب می شود اما این اصطلاح جای خود را در شرح خدمات آماده سازی، تهیه شده توسط وزارت مسکن و شهرسازی، و در بین پروژه های درسی دانشجویان معماری و شهرسازی نیز باز کرده است و مهندسان مشاور و متخصصان خواستار «تهیه الگو و طرح» آن شده اند.

4-1- اهمیت و ضرورت طرح

سکونتگاه ها در جامعه امروز ایران تبدیل به خوابگاهی برای شهروندان شده است و از زندگی اجتماعی و مناسبات جمعی در مقیاس های مختلف همسایگی ،محله،… که تامین کننده نیازهای انسانی نظیر هویت و احساس تعلق می باشد، اثری دیده نمی شود. امروزه روابط عمیق همسایگی وجود ندارد، چون در جابه جایی های متعدد و آپارتمان نشینی، افراد بیش از آن که همسایه یکدیگر باشند به منزله مسافرانی هستند که برای مدتی کوتاه در مجاورت یکدیگر برحسب تصادف قرار گرفته اند( آزاد ارمکی ،1374).

این موضوع باعث عدم«احساس تعلق» و یا «علاقه» به سکونتگاه ها شده است. به بیان دیگر عدم  وجود این  رابطه نسبت به سکونتگاه ها باعث بی هویتی فرد و خانواده شده، بشدت بر بی هویتی جامعه تاثیر می گذارد. گرچه چگونگی این نیاز با توجه به ساختار روانی افراد متفاوت می باشد، اما عدم وجود قابلیت های محیطی بصورت پیش بینی شده در کالبد معماری، برآورده شدن این نیاز را با مشکل روبرو ساخته است( همان ،1374).

بنابراین با شناخت الگو های رفتاری در روبط متقابل همسایگی می توان فضاهایی را طراحی نمود که در بر گیرنده

رفتار های موثر باشند و در عین حال تا حد امکان از ناهنجاریهای غیر قابل پذیرش توسط فرهنگ جلو گیری کند. تشویق به اسکان طولانی مدت در محیط مسکونی، یکی از سیاست های اصلی بخش مسکن در کشور های توسعه یافته است (انجمنی، 1390).

 Abstract

This is issue that , the structure of places in the contemporary times of Iran, that it is changed by the changing in contemporary shape such as networks and urban development arteries of transportation and etc. It is faced with problems the process of formation of residential units in near together, till contemporary designers revive this social groups in new category form with name of the unit of neighborhood.

This is important, that it pay attention in residential complex designing to neighborhood the process of formation of the unit of sociality interactions and joy of life and etc. The main goal in this designing study is the modern method from gathering in neighborhood unit scale, that it can be answer in human communications changings in today life and it would be cause sociality interactions.

Now, how can a designer present sociality relationship with to human communication changings in today life, the modern in residential complexes? How can build one suitable neighborhood unit and good for residents?

This is study method and design. The first it has been studied house meaning and house suitable quality standards and also effective factors on the quality of residential complexes.

It would continue the process of formation of units of neighborhood in the west countries their effects on the system of Iran urban development.

Results would propose in principles form and standards to design residential enviourment with goal of human and sociality relationship reinforcing. Collecting of information would make with analytic – descriptive method and basis on bookcase studies. In finally available standards is from sociality factors in near skeletal spatial factors mentioned factors is in ideas form for residential complex designing in Sabzevar Township. Still, it can as the one suggest solution for the quality promotion of life and the dividend desirable and life dynamic in Sabzevar Township.

Key Words: architecture, neighborhood units, residential complex designing, today life, Sabzevar

منابع وماخذ

آزاد ارمکی، تقی، (1374)، « بررسی فرهنگ آپارتمان نشینی با توجه به مشکلات آن »، مجموعه مقالات دومین سمینار سیاستهای توسعه مسکن در ایران، جلد اول ، وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.

 امیرشکاری رزنو، سلما؛ رنجبر، احسان و پورجعفر، محمدرضا، (1392)، « بازشناسی مفهوم اجتماع محلی ، واحد همسایگی در راستای ایجاد محلات پایدار »، اولین کنفرانس معماری و فضاهای شهری پایدار، تهران.

ابراهیم زاده، عیسی، نصیری، یوسف، (1386)، « شهرنشینی شتابان، روندها و پیامدها »، مجله ی اطلاعات سیاسی – اقتصادی،  شماره 45.

استروفسکی، واتسلاف، (1371)، «  شهرسازی معاصر ، از نخستین سرچشمه ها تا منشور آتن »،  ترجمه لادن اعتضادى، مرکز نشر دانشگاهی،  تهران.

اتکینسون، ریتا و دیگران (1385)، زمینه روانشناسی هیلگارد، ترجمه محسن ارجمند و دیگران، نشر ارجمند، تهران.

اشنایدر، فردریکه، (1385)، «اطلس پلان های مسکونی»، ترجمه محمد احمدی نژاد، انتشارات خاک، اصفهان.

امین زاده، بهناز، (1392)، « بررسى تطبیقى مفهوم و اصول به کار رفته در محله ایرانى و واحد همسایگى غربى »، مجله هویت شهر، شماره سیزدهم.

انجمنی، زینب، انصاری، مجتبی، (1390) « بررسی ابعاد پایداری اجتماعی در کالبد همسایگی های سنتی ایران نمونه موردی (شهر یزد) »، موسسه معماری دانش پژوهان.

اهری، زهرا و دیگران، (1376)، « مسکن حداقل »، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.

توسلی، محمود، (1365)، « اصول و روشهای طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران »، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران، جلد اول ، چاپ اول.

تیج سن، دین جنز، بوک هولت، هابرکان ( 1367) «گونه گونیها در خانه سازی»، ترجمه: فریدیان، گل آرا و یزد خواستی ، ناصر ، تهران

پاکزاد، جهانشاه، (1369)، « واحد همسایگی » ، مجله صفه ، شماره1.

پاکزاد، جهانشاه، (1386)، « مقالاتی در باب مفاهیم معماری و طراحی شهری »، انتشارات شهیدی، چاپ اول، تهران.

پورمحمدی، محمدرضا، (1387)، « برنامه ریزی مسکن» ، انتشارات سمت، چاپ پنجم، تهران.

پوردیهیمی، شهرام، (1382)، « فضاهای باز در مجموعه های مسکونی »، مجله صفه، شماره 36.

پوردیهیمی، شهرام، (1390)، « فرهنگ و مسکن»، مسکن و محیط روستا،  شماره 134.

پوردیهیمی، شهرام، (1391)، « شهر مسکن و مجموعه ها»، انتشارات آرمان شهر،  چاپ اول، تهران.

حاجی پور، خلیل، (1385)، «  برنامه ریزی محله مبنای رهیافتی کارآمد در ایجاد مدریت شهری پایدار »، مجله هنرهای زیبا، شماره 26.

حبیب،فرح، (1375)، « هنر و معماری »، مسکن و محیط روستا، شماره 69 و70 .

حبیبی، سید محسن، (1380)،  « از شار تا شهر، تحلیلى تاریخى از مفهوم شهر وسیماى کالبدى آن »، ، دانشگاه تهران، تهران، چاپ سوم.

حبیبی، سید محسن، (1382)، « چگونگی الگو پذیری و تجدید سازمان استخوان بندی محله »، مجله هنرهای زیبا، شماره 13.

حسامیان ، فرخ شهرنشینی،(1363)،  « شهرنشینی در ایران »، انتشارات آگاه ، تهران.

دلال پور محمدی، محمدرضا، (1375)، « برخی از ملاحظات برنامه ریزی و طراحی در بافت فیزیکی مجتمع های مسکونی »، مجموعه مقالات سومین سمینار توسعه مسکن در ایران، انتشارات سازمان ملی زمین و مسکن، تهران، چاپ اول.

رحمت، هما، (1390)، « بازنگری در تعریف همسایگی در طراحی مرکز محله مجازی در چیذر »، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تهران.

رهنمایی، محمد تقی، شاه حسینی، پروانه، (1383)، « فرایند برنامه ریزی شهری ایران »، انتشارات سمت، تهران.

زیاری،کرامت االله، (1379)، «  برنامه ریزی شهرهای جدید »، انتشارات سمت، تهران، چاپ دوم.

سعید نیا، احمد، (1368)، « شهر قم، در شهرهای ایران »، جلد سوم، به کوشش محمدیوسف کیانی، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران.

سلطانزاده، حسین، (1362)، « روند شکل گیری شهرومراکز مذهبی در ایران »، انتشارات آگاه، تهران.

شیعه، اسماعیل، (1378)، « با شهر و منطقه در ایران »، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ دوم، تهران.

شوای، فرانسواز، (1384)، «شهرسازی، تخیلات و واقعیت »، ترجمه ی سید محسن حبیبی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، تهران.

صدیق سروستانی، رحمت اله (1372)، «  بررسی روابط همسایگی در شهر تهران »، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، تهران.

صدیق سروستانی، رحمت اله،  (1389)، « بررسی ارتباط بین مشارکت درروابط همسایگی واحساس امنیت در محلات شهر مشهد »، فصلنامه دانش انتظامی،  سال دوازدهم، شماره 2.

صمدی، محسن، (1373)، « مطالعه ای پیرامون تقسیمات شهری منطقه ای »، بررسی موردی تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

عزیزی، محمد مهدی، ملک محمد نژاد، صارم، (1386)، « بررسی تطبیقی در الگوی مجتمع مسکونی (متعارف و بلند مرتبه) »، نشریه هنرهای زیبا، شماره 32.

عزیزی، محمد مهدی، (1378)، ارزیابی اثرات کالبدی- فضایی برج سازی در تهران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 4و5، تهران.

عظیمی،مریم، مقدم،حامد، (1389)، «مفهوم و جایگاه محله در شهر - جنبش فکری نو شهرسازی یا الگوی واحد همسایگی کلارنس پری»، مجله ی هنر و معماری،  جستارهای شهرسازی،  شماره 34.

عینی فر، علیرضا، (1384)،  « عوامل انسان محیطی موثر در طراحی مجموعه های  مسکونی »، مجله هنرهای زیبا، شماره 8 ، دانشگاه تهران، تهران.

عینی فر، علیرضا، (1386)، « نقش غالب الگوهای عام اولیه در طراحی محله های مسکونی معاصر»، مجله هنرهای زیبا، شماره 32، دانشگاه تهران، تهران.

عینی فر، علیرضا و قاضی زاده، سیده ندا، (1389)، « گونه شناسی مجتمع های مسکونی تهران با معیار فضای باز » نشریه آرمانشهر، شماره 5،

فاتح،محمد، داریوش،بابک، (1388)، « مبانی نظری معماری »، انتشارات علم و دانش، تهران.

فبالکوف، یانکل (1383)، « جامعه شناسی شهر »، ترجمه عبد الحسین نیک گهر، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، تهران.

فری، هیلدر براند، (1383)، « طراحی شهری، به سوی یک شکل پایدارتر شهر»، ترجمه سید حسین بحرینی، پردازش و برنامه ریزی شهری، تهران

فردوسیان، سیما، (1388) (معیارهای طراحی واحدهای همسایگی معاصر در تهران با توجه به بافت های سنتی نمونه موردی: سعادت آباد و خیابان ایران)، ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

فریادی ، شهرزاد (1376)، مقایسه ویژگی های شهر های جهان و اولویت بر نامه ریزی در آنها، دوره دکتری شهر سازی دانشگاه تهران، تهران.

کامبی، انریکو، (1382)، « تیپولوژی ساختمانهای مسکونی حیاط دار »، ترجمه ی حسین ماهوتیپور و محمود میرحسینی، انتشارات امین دژ، تهران.

کلینی، ثقه الاسلام ، (1364)، اصول کافی، جلد چهارم، انتشارات بیاد پژوهش های اسلامی، تهران،

گیلانشاه، سوسن (1356)، «پژوهشی در روابط همسایگی». پایاننامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تهران.

لنگ، جان، (1383)، « آفرینش نظریه معماری(نقش علوم رفتاری در طراحی محیط) »، ترجمه ی علیرضا عینی فر، دانشگاه تهران، تهران.

لینچ ، کوین، (1376)، « تئوری شکل خوب شهر »، ترجمه ی سیدحسین بحرینی، دانشگاه تهران ، تهران.

مخبر ، عباس (1363) ، « ابعاد اجتماعی مسکن: هدفها ، معیارها و شاخصهای اجتماعی و مشارکت مردمی »، سازمان برنامه و بودجه، تهران.

مهندسین مشاور زیستا (1390)، « راهنمای طراحی مسکن و محیط مسکونی »، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، سازمان ملی زمین و مسکن، تهران.

متوسلی،محمد (1378)، « ارزیابی سیاستهای بلند مرتبه سازی مسکونی در بافتهای جدید شهر مشهد »، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

ممتاز، فریده (1381)، « جامعه شناسی شهر »، انتشارات شرکت سهامی، چاپ دوم، تهران.

معماریان، غلام حسین، (1373)، "آشنایی با معماری مسکونی ایران"، گونه شناسی درونگرا، تهران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران

نقى زاده، محمد و مریم درودیان، ( 1387)، «تبیین مفهوم گذار در مبانى هویت تمدن ایرانى»،هویت شهر، دو فصلنامه هنر و معمارى واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامى، شماره 3، سال دوم، پاییز و زمستان

نقی‌زاده، محمد، (1379)، «ویژگی‌های کیفی مسکن مطلوب»،  نشریه صفه، سال دهم، جلد 31.

نظریان، اصغر، (1370)، « گسترش فضایی شهر تهران و پیدایش شهرک های اقماری »، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال ششم، شماره 20، معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.

. ورجاوند، پرویز، (1370)، « شهرسازی و شهرنشینی در ایران- در کتاب شهرهای ایران - به کوشش محمد یوسف کیانی، جلد چهارم، جهاد دانشگاهی تهران.

نورآقایی، آرش، (1386)، « معماری ایرانی؛ معماری درون گرا»، نشریه تهران امروز، تهران.

منابع لاتین

AMCORD, A National Resporce Document for Residential Development, Canberra,

Commonwealth Department of Housing and Regional Development.

Biddulph, Mike, (2007), “Introduction to Residential Layout” ,Amsterdam, Architectural Press.

Chi ar a et al (1995), Ti me- saver St andar dsf or Resi denti al Buil di ng Types, Mc Gr aw Hill Pub, New Yor k.

Gharai. F,(1998), “The value of neighborhoods: a cultural approach to urban

design”, unpublished thesis, university of Sheffield, England. 

Judd, Bruce, (1993), Desinged for Urben Living, Recent Medium Density Group Housing in Australia Canberra, RAIA.

‐ Lawrence, R.J., (1995) “Deciphering home: an integrative historical perspective”, In: Benjamin and Stea.

Lang J . (1994), “Functionalism” in Carmona, M.and Tiesdell, S.(eds.) Urban design reader, rchitectural press, 2007.

Leighton, Alexsander H. editor.(1957). Explorations in Social Psychiatry.[S.L.]: Tavistock Publications.

Pfeifer, Günter & Brauneck, Per. (2008) “Courtyard Houses: A Housing Typology” ,Berlin, Springer.

Perry, Clarence (1927), The Neighbourhood Unit Formula, Reprinted in William L. C. Wheaton et al., eds. (1966), Urban Housing, Free Press of Glencoe, New York.

Porteous, J. Douglas (1977), Environment and Behaviour: Planning and Everyday Urban Life, Addison-Wesley, Mass.

Rapoport, Amos, A. (1969), “House Form and Culture”, Englewood Cliffs, CA: Prentice Hall.

Rapoport. A, (2001),“The role of neighborhoods in the success of cities”, paper presented at the WSE symposium “Defining success of the city in the 21 century”, Berlin

Rapoport A., 2005, “The Meaning of The Built Environment: A Nonverbal Communication “, First Publish, Tehran, Processing and Urban Planning Company

Publications.

Schoenauer, Nor bert ( 2000), 6000 Year s of Housi ng, W. W. Nort on & Co mpany, I nc., Thir d Editi on, New Yor k.

Talen, F,. (1999), Sence of community and neighbourhood from: an asseaament of the social doctorine of new urbanism.

Zukin, Sharon, (1995), “Cultures of Cities”, Cambridge, Mass; Oxford: Blackwell, c.

منابع اینترنتی

URL1 : http://www. iptaraz:2013/15/10:14:19 (visited in Sep. 2014 )

URL 2: http://www.lamba84.altervista.org/universita/tra/3d.html (visited in Sep. 2014 )

URL 3: http://elledici2010.altervista.org/laboabc/strategieinterventodue.pdf (visited in Apr. 2014 )

URL4:http://www.newmodellersshop.co.uk/scenix/em6004a_scenix_victorian_semi_detached_house.htm (visited in Apr. 2014 )

URL5:http://www.dreamstime.com/royalty-free-stock-photography-two-storey-stone-house-white-background-image18593707 (visited in Sep. 2014 )

URL6:http://www.aftabir.com/articles/view/science_education/technical/c3c1194870506p1.php (visited in Sep. 2014 )

URL7: http://farsfile.ir/product (visited in Sep. 2014 )

URL8:http://www.erickvanegeraat.com/rdata/docs/House%2013%20IGA%20Stuttgart_dbEvE_091113eng634055400308688919.pdf (visited in Sep. 2014 )

URL 9: http://mamari68.persiangig.com/document/zeitun1-hajeidi.ppt/dl (visited in Jan. 2015 )

URL10: https://thearchiblog.wordpress.com/2011/09/25/raj-rewal-cidco-lowcost-housing-navi-mumbai/هند (visited in Jan . 2015 )

URL 11: http://www.rajrewal.org/projects/housing-cidco.htm (visited in Jan. 2015 )

URL 12: http://www.erickvanegeraat.com/rdata/docs/House%2013%20IGA%20 Stuttgart_dbEvE_091113eng634055400308688919.pdf (visited in Jan. 2015 )

URL13:http://broozkadeh.ir/post/902/دانلود پروژه معماری راج روال معمارهندی.htm (visited in Jan. 2015 )