پایان نامه طراحی مجموعه ی اقامتی- مذهبی - فرهنگی در شهر تاریخی عقدا با رویکرد احیا

پایان نامه تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد مهندسی معماری اسلامی

تابستان 93

چکیده

بافت های تاریخی با توجه به اینکه در روند رو به گسترش شهرها از گذشته تا به امروز، در بردارنده تاریخ مستند هر دوره هستند جزو سرمایه های ملی هر کشور محسوب می شوند. این در حالی است که متاسفانه امروزه این بافت های ارزشمند تاریخی در اکثر شهرهای کشورمان  به دلیل فقدان حیات شهری رو به ویرانی نهادند. عوامل نیرومندی نظیر عوامل فرهنگی؛ شامل آداب اجتماعی و مراسم آیینی و... همچنین جلب جمعیت گردشگر و توریست در ماندگاری، حفظ و احیای حیات این بافت های ارزشمند از طرق مختلفی نظیر جلب حضور و مشارکت مردم، نقش ارزنده ای را ایفا می کنند.

هدف از این پژوهش بررسی نقش عوامل فرهنگی نظیر مراسم آیینی و... در احیای بافت های تاریخی با طرح این پرسش است که آیا می توان با بهره جویی از عوامل فرهنگی بافت تاریخی شهر عقدا را احیا نمود؟  روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و روش جمع آوری داده ها به صورت اسنادی (اسناد بر اساس متون، نقشه ها و تصاویر) به همراه برداشت های میدانی بوده است. بستر تحقیق ، شهر عقدا می باشد.

نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که مراسم آیینی (مراسم مذهبی ایام محرم و صفر) در شهر عقدا به عنوان عامل مهم هویتی و فرهنگی و تاثیر آن بر کالبد شهر، به شکل ابنیه مذهبی و به عنوان جزئی از استخوان بندی و ساختار اصلی بافت شهر، عواملی قوی و موثر در احیا و باززنده سازی شهر عقدا می باشند.

در راستای اهدف ذکر شده ، طراحی یک مجموعه چند منظوره ( مذهبی- اقامتی) که با احترام والگو گیری از ساختار تاریخی شهر، می تواند ضمن تامین اهداف گردشگری و احیای و از زنده سازی شهر ،الگوی مناسبی نیز در توسعه و گسترش بافت این شهر ارائه کند

کلید واژه ها: احیا ، بافت تاریخی، فرهنگ ،آیین ها ، عقدا

فصل اول کلیات تحقیق

1-1 مقدمه

بافت های تاریخی جزو سرمایه های ملی هر کشور به حساب می آیند و با فرهنگ و تمدن مردم آن سرزمین پیوندی قوی دارند، چرا که برپایه فرهنگ و آداب و رسوم، زندگی فردی و اجتماعی، اعتقادات ، جهان بینی ها و ایدئولوژی های مردم آن سرزمین طراحی و برنامه ریزی شده اند. عدم توجه به این گذشته ارزشمند، سبب شده که توسعه امروزین این شهرهای تاریخی به گونه ای نامتناسب با شکل و هنجارهای آنها صورت بگیرد و این بافت های ارزشمند در اکثر شهرهای کشورمان به دلیل فقدان حیات شهری رو به ویرانی نهند،  حال آنکه این بافتها در روند رو به گسترش شهرها از گذشته تا حال، در بردارنده تاریخ مستند هر دوره هستند، لذا توجه به احیای آنها نتیجه ای جز پربارتر کردن فرهنگ حاضر و پاسخگویی به نیازهای امروز و فردای جامعه نخواهد داشت. در جهت احیاء و با زنده سازی این بافتها، راهکارهای متفاوتی ارائه شده است، در حالی که این بافت ها خود حاوی توان های بلقوه و بسیار بالا در توسعه و احیای خود می باشند و چنانچه این امکانات درست مورد ارزیابی و استفاده قرار گیرند، نه تنها نیازی به سرمایه گذاری های اضافی ندارند بلکه خود می توانند سهم اساسی را در جریان سرمایه گذاری های توسعه شهری بر عهده گیرند. از آن جمله می توان به عوامل و سرمایه های فرهنگی این بافت ها اشاره کرد. عوامل فرهنگی؛ شامل آداب اجتماعی و مراسم آیینی، همان گونه که در شکل گیری ساختار تاریخی شهرها نقش دارند در ماندگاری، حفظ و حیات آنها نیز از طرق مختلفی نظیر جلب حضور و مشارکت مردم نقش ارزنده ای را ایفا می کنند. همچنین عامل دیگری که تاثیر بسزایی در بازگرداندن حیات به چنین بافت هایی ( بافت های تاریخی) را دارد جلب جمعیت گردشگر و توریست به این مناطق  است. بررسی های انجام شده بر روی بافت تاریخی عقدا حاکی از این موضوع است که ابنیه مذهبی به عنوان جزئی از استخوان بندی و ساخت اصلی بافت این شهر می باشند و موقعیت آنها به عنوان عناصر شاخص کالبدی، فرهنگی – مذهبی و تاریخی به عنوان عاملی جهت دهنده و تأثیرگذار بر احیا و باززنده سازی چهره تاریخی شهر و عنصری قوی در اتصال بافت قدیم و جدید شهر حائز اهمیت هستند. لذا توجه به نقش وتوانایی بلقوه این عناصر ارزشمند شهری ( ابنیه مذهبی) می تواند بار دیگر روح زندگی شهری و حیات مدنی را به بافت تاریخی فرسوده تزریق نموده و کیفیات از دست رفته آن را در جهتی مطلوب و مناسب سازمان داده و احیا نماید. همچنین با توجه به اینکه اکثر عواملی که از نظر جذب گردشگر مهم شمرده می شوند، در بافت شهر عقدا و منطقه تاریخی که عقدا در آن واقع شده است  موجود می باشند، می توان با فراهم آوردن برخی زیر ساخت ها، مانند ایجاد امکانات سکونتی و رفاهی مناسب، شرایط حضور مداوم و طولانی تر گردشگران در این شهر و با هدف ارتقاء سطح گردشگری در منطقه را فراهم آورد. توجه به این موضوع ضمن جلب سرمایه و بهبود اقتصاد شهر در احیای حیات آن نیز موثر خواهد بود. در راستای اهدف ذکر شده ، طراحی یک مجموعه چند منظوره که علاوه بر جلب جمعیت گردشگر و با احترام والگو گیری از ساختار تاریخی در توسعه شهری هم الگوی مناسبی را ارائه کند و در اتصال هر چه بیشتر بافت قدیم و جدید گردد، می تواند ضمن تامین اهداف گردشگری و احیای و از زنده سازی شهر ،الگوی مناسبی نیز در توسعه و گسترش بافت شهر  ارائه کند.

در این فصل ابتدا موضوع و مسأله‌ی تحقیق تبیین و تشریح شده و پرسش‌های مورد توجه در این پایان‌نامه بر اساس موارد مطرح شده مورد شناسایی قرار می‌گیرد. سپس به ضرورت‌ها و اهداف مورد نظر در تحقیق پرداخته شده و فرضیات پژوهش بر اساس سوالات موردنظر ارائه می‌شود. در بخش روش تحقیق و گردآوری  اطلاعات مختصری از چگونگی روش تحقیق مورد بحث قرار می‌گیرد.

 1-2 تعیین مسأله و بیان اصلی تحقیق

بافت سنتی شهرهای قدیم ما که دارای فضاهای بسیار ارزشمندی در دل خود بوده و در طول تاریخ خود توانسته‌اند به درستی پاسخگوی نیازهای انسان قدیم باشند، متاسفانه امروزه به دلیل فقدان حس امنیت و تناسب فضاهای آن با نیازهای امروزی استفاده کنندگان آنها، فاقد مکان‌های واجد ارزش فرهنگی می‌باشد و کارایی سابق خود را از دست داده اند.

«عقدا» شهری تاریخی در دل فلات باستانی یزد است که در 48 کیلومتری اردکان ودر مسیر اصفهان به یزد واقع شده است. قدمت این شهر به دوران ساسانی بازمی‌گردد )جعفری، 1389: 29 (،  چنانچه آثار تاریخی و معماری این دوره نظیر ؛ غار اشکفت ، چهارطاقی‌ها ، آتشکده و... در چهره شهر نمایان هستند. اکثر مورخین بنای این شهر تاریخی را با میبد و یزد همزمان دانسته اند(کاتب، 1386؛30، بافقی، 1385؛16، جعفری، 1389؛29). سبک و آثار معماری بر جای مانده در آن نیز حاکی از ادوار تاریخی مختلف از دوران ساسانی واستمرار آن در دوران ایلخانی و صفوی و... می باشد(سپهری اردکانی،1374). متأسفانه این شهر تاریخی با وجود همه پتانسیل های تاریخی و فرهنگی خود امروزه رو به ویرانی است و مهاجرت اکثریت اهالی آن را خالی از حیات شهری کرده است.

احیای بافت های تاریخی، روش ها و راهکارهای آن موضوع مهمی است که امروزه با دیدگاه های مختلفی در جهان مطرح است. در این میان می توان به رویکرد استفاده از سرمایه‌های فرهنگی به عنوان گزینه‌ای موفق در عرصه مرمت و حفاظت شهری اشاره کرد که از دهه 1990مطرح می باشد (1993lo Kearns and Phi). در این رویکرد، فرهنگ به عنوان عامل تسهیل‌گر و نیروی محرکه بازآفرینی معرفی می‌شود. استفاده از رویدادهای فرهنگی، و ایجاد «شهر-فرهنگ» و «شهر-رویداد» (2000، Burgel) که در آن عوامل خاطره‌ساز و خاطره‌های جمعی نقش مهمی می‌یابد و شهر مکان دائمی انواع نمایش‌ها و فعالیت‌ها می‌گردد و با ایده‌های دیگر در ارتباط است. (1995، Landry) اساسی‌ترین موضوعات این بحث است.

بهره گیری از رویکرد فرهنگی ذکر شده در توسعه و احیای شهر عقدا به جهت موقعیت و پتانسیل‌های فرهنگی-اجتماعی آن و با بهره گیری از این پتانسیل حفظ «خاطره شهر قدیم» و منظر عینی-ذهنی آن می تواند موثر باشد.

1-3 سابقه و پیشینه تحقیق

سابقه موضوع این تحقیق را می توان در چهار گروه کلی بررسی نمود :

الف) بررسی نحوه همجواری" بافت مسکونی و ابنیه مذهبی (حسینیه ،تکیه ،...) " در معماری و شهرسازی سنتی ایران، که می‌توان موارد مشابه زیادی را در بافت تاریخی شهرهای ایران برشمرد.

از آن جمله می توان به بافت تاریخی شهر عقدا ، اردکان و روستای هفتادر اشاره نمود ،که با توجه به اینکه بستر طرح مورد نظر نیز محسوب می شود می تواند الگوی ها و ایده های مناسبی را در طراحی و توسعه بافت مذکور  فراهم آورند .

ب) بررسی فعالیت های مشابهی که در جوار بافت های تاریخی و با هدف احیای آنها ، در قالب طراحی یا ساماندهی و... در ایران یا خارج از آن صورت گرفته است ( جدول شماره 22).

  با بررسی این موضوعات می توان ضمن بهره‌گیری از دستاوردهای مفید و قابل تکرار آنها، از کوشش و خطاها و تکرار اشتباهات  مشابه ،که موجب اتلاف سرمایه و زمان نیز می شود اجتناب نمود.    

ج) بررسی فعالیت هایی که در حوزه نظری به صورت پژوهشی ، مطالعاتی و... در خصوص شهر عقدا صورت گرفته است ( جدول شماره 22).

د) بررسی فعالیت هایی که در حوزه عملی به صورت پروژه های طراحی و ساماندهی در جوار بافت های تاریخی ویا مرمت این بافت ها صورت گرفته است( جدول شماره 22).

1-4  ضرورت و اهمیت انجام تحقیق

طراحی در محدوده‌های تاریخی شهرها به واسطه ارزش‌های ملی و جهانی این محدوده‌ها، چالش‌های اجتناب ناپذیری را باخود به همراه دارد. موضوع طراحی در جوار بافت های تاریخی از یک سو نیازمند شناخت انسان معاصر و شیوه زندگی اوست و از سوی دیگر استاندارها و ضوابط طراحی مشخصی را می طلبد که باید مورد توجه قرار گیرند.

زمانی این بافت‌ها پذیرای جمعیتی بوده که در آن زندگی می‌کردند ولیکن امروزه در نتیجه مهاجرت و فرسودگی متحمل آسیب‌های فراوانی شدند. مجموعه‌ای از عوامل مختلف حیات شهری این بافت‌ها را مختل کرده است.

از میان این عوامل متعدد، به نظر می رسد نقش تأسیس جاده جدید سنتو، در 5 کیلومتری شمال شهر عقدا، در متروک شدن آن از سایر عوامل موثرتر باشد. ایجاد و رشد بافت جدید شهر عقدا به سمت این جاده گواه روشنی بر نقش و اهمیت این مسیر ارتباطی در شکل‌گیری و تحول چهره شهر می باشد (سپهری، 1374).

آنچه که امروز در سیمای شهر عقدا به چشم می‌خورد، سطح وسیعی از ویرانی و تخریب است که مهاجرت اکثریت اهالی نیز، همه ساله آن را تشدید و تسریع می کند. امروزه در حالی که شهر قدیمی از درون می‌پوسد ، شهر جدید عقدا که در کنار جاده سنتو متولد شده، بی توجه و پشت کرده به این هویت ارزشمند تاریخی به رشدو حیات خود ادامه می دهد.

از میان عوامل دیگری که در تخریب و متروک شدن بافت تاریخی عقدا نقش دارند،  به طور اجمالی می توان به موارد زیر اشاره نمود :

خشک شدن شش رشته از هفت رشته قناتی که سابقا جهت آبیاری باغات و اراضی کشاورزی و آبرسانی به شهر مورد استفاده قرار می گرفته است.

کاهش فرصت های اشتغال و مهاجرت اکثریت اهالی؛ به خصوص قشر جوان

تخریب و فرسایش بافتهای مسکونی بر اثر عوامل جوی، عدم رسیدگی و ...

نبود فضا و امکانات مناسب برای سکونت موقت مسافرین وجمعیت گردشگر و مراجعین به شهر.

 و ...

آنچه که امروز حائز اهمیت است، اخذ تصمیمی جدی و کارآمد در مقابله با این جریان روز افزون ویرانی و مهاجرت می‌باشد .درچنین شرایطی درنگ جایز نیست و اهمیت اخذ تصمیمات کارآمد ضرورتی بیش از پیش به نظر میرسد.

با چنین رویکردی اقدامات و تصمیماتی در این شرایط کارآمدتر و موثرتر خواهند بود که دامنه تاثیرشان تنها محدود به زمان حاضر نباشد، و با گذشت زمان قابلیت رشد و توسعه و تطبیق پذیری با شرایط جدید را داشته باشند .

چنین وجهی از هدف گذاری، در طراحی مجموعه های شهری در معماری گذشته ایران به خوبی به چشم می‌خورد، این نوع از طراحی و معماری، در زمانی آغاز می‌شد و در طول ادوار تاریخی به تناسب ذائقه زمان خود گسترش می‌یافت (کیانی، 1374).  لذا با الهام از این کهن الگوهای معماری ایران، طراحی مجموعه ای چند منظوره با هدف احیا و فراهم آوردن زیر ساخت های توسعه گردشگری موثر به نظر می رسد.

1-5 اهداف تحقیق

اهداف مشخص تحقیق (شامل اهداف آرمانی، فرعی، اهداف ویژه و کاربردی):

هدف آرمانی :

هدف کلی در این پژوهش احیای مجدد شهر تاریخی عقدا و باز گرداندن حیات و زندگی اجتماعی به آن می باشد.

هدف فرعی :

حمایت و توسعه  صنعت توریسم  جهت جلب جمعیت و سرمایه به شهرعقدا و منطقه

اهداف کاربردی:

با نگاهی اجمالی به نقشه کاربری اراضی ( بافت تاریخی) عقدا آنچه که جلب توجه می کند، تعدد و تنوع فضاهای مذهبی (تحت عناوین مختلف ؛ نظیر مسجد ، حسینیه ، تکیه ، حوزه علمیه و ... ) است ، که موضوعی در خور تامل می باشد. از طرفی برپایی مراسم های آیینی و مذهبی ، نظیر آیین های عاشورایی ، تعزیه خوانی و ...همه ساله در ایام خاصی (محرم و صفر) جمعیت زیادی را به شهر جلب می کند که عمدتا اهالی کوچ کرده همین دیارند ، به طوری که شهر در این ایام جلوه و حیات سابق خود را بازمی یابد. نکته جالب توجه دیگر آنکه ؛ همه ساخت و سازهای دهه های اخیر، در بافت تاریخی شهر، شامل توسعه و بنیان همین فضاهای مذهبی بوده که با خرج همین اهالی صورت گرفته است.

لذا با بررسی نقش و اهمیت کارکردهای مذهبی در شهر عقدا به نظر می رسد طراحی مجموعه چند منظوره با کارکرد مذهبی- اقامتی به احیای شهر کمک کند. لذا اهداف کاربردی این تحقیق را می توان چننین بیان نمود:

توسعه فضاهای مذهبی به شکلی نوین با هدف جلب جمعیت بیشتر و حفظ و اشاعه سنت های آیینی

ارائه الگویی مناسب جهت توسعه آتی شهر به شکل تلفیقی از فضاهای مذهبی و سکونتگاهی 

منابع و ماخذ

ابراهیم زاده، عیسی، کاظمی زاد، شمس الله و محمد اسکندری ثانی ، 1390 ، برنامه ریزی استراتژیک توسعۀ گردشگری، با تأکید بر گردشگری مذهبی، پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 76.

اردلان، نادر و لاله بختیار ،1380، حس وحدت، ترجمه حمید شاهرخ، نشر خاک، اصفهان.

ازکیا، مصطفی و غلام ر ضا غفاری ، 1389 ، تو سعه رو ستا ی با تاکید بر جامعه روستایی ایران، تهران، نشر نی .

استیون تایسدل و تنر اک،‌تیم هیث ،1390، باز زنده سازی شهری (رویکردی به محله های تاریخی). با ترجمه کرامت اله زیاری و قهرمان رستمی. تهران: آراد کتاب.

استیون تایسدل و تنر اک،‌تیم هیث، 1379 ، به سوی احیای موفقیت آمیز محله های تاریخی شهر، هفت شهر.

افخمی عقدا، محمد ، 1393، عقدا، بزرگ شهری کوچک، اردکان، انتشارات آرتا کاوا

آلتمن، ایروین ،1382، محیط و رفتار اجتماعی، ترجمه علی نمازیان، چاپ اول، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.

الکساندر،کریستوفر،1381، معماری و راز جاودانگی، راه بی زمان ساختن، ترجمه مهدی قیومی بید هندی، چاپ اول، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.

امین‌زاده، بهناز، دادرس، راحله ،1391، بازآفرینی فرهنگ مدار در بافت تاریخی شهر قزوین با تأکید بر گردشگری شهری، نشریه معماری ایرانی، شماره 2.

امین زاده ، بهناز، 1378، حسینیه ها و تکایا بیانی از هویت شهرهای ایرانی ،مجله هنرهای زیبا ،شماره 6

امین زاده بهرام، 1386، بازشناسی اثر آیین های جمعی بر پیکره بندی شهر سنتی، مجله هنرهای زیبا، شماره 32 .

ایزدی، محمد سعید، 1379، احیای فضای شهری میدان کهنه اصفهان، فصلنامه معماری و فرهنگ ،سال دوم ،شماره ششم.

بحرینی، حسین ،1389، فرآیند طراحی شهری، چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

بیکن، ادموند ،1376، طراحی شهرها، ترجمه فرزانه ظاهری، انتشارات مرکز تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.

پارسی، حمیدرضا ، 1381، شناخت محتوای فضای شهری، هنرهای زیبا، دوره 11، شماره 11.

پاکزاد، جهانشاه ، 1369، واحد همسایگی، نشریه صفه، شماره اول.

پاکزاد، جهانشاه ، 1386، سیر اندیشه‌ها در شهرسازی از کمیت تا کیفیت، شرکت عمران شهرهای جدید، چاپ اول، تهران.

پوردیهیمی، شهرام ، 1380،  تجارب روند شکل‌گیری مسکن .فصلنامه معماری و فرهنگ،

تقوایی، مسعود و سیدعلی موسوی و یونس غلامی بیمرغ ، 1389، تحلیلی بر توسعه گردشگری مذهبی، فضای جغرافیایی، سال 10 ، شماره 31.

تقوایی، محمد ، 1387، مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی و مدیریت گردشگری شهری، پیام علوی، اصفهان.

توسلی، محمود، 1381، ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، چاپ اول، انتشارات پیام، تهران.

توسلی، محمد، 1383، حسینیه ها ، تکایا ، مصلی ها ، معماری ایران ( دوره اسلامی ) ،به کوشش محمد یوسف کیانی، انتشارات سمت

جیکوبز، جین ، 1386، مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ترجمه حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

حبیب، فرح و نسیم کریمی و نوشین کریمی ،1388 ، رویکردی تحلیلی به تعامل بین آئین‌های جمعی و ساختار کالبدی شهرهای سنتی ایران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 39، تهران.

حبیبی، سید محسن؛ مقصودی، ملیحه ، 1384، مرمت شهری، تعاریف ، نظریه ها ، تجارب ، منشورها و قطعنامه های جهانی، روش ها و اقدامات شهری، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم

حمیدی و دیگران ، 1376، استخوانبندی شهر تهران، جلد1، معاونت فنی وعمرانی شهرداری تهران، تهران.

خستو، مریم و  سعیدی رضوی، 1389، عوامل موثر بر سرزندگی فضاهای شهری، خلق یک فضای شهری سرزنده باتکیه برمفهوم مرکز خرید پیاده، نشریه هویت شهر،شماره 6.

خمر، غلامعلی، اسماعیل زاده کواکی، علی و علی برات پور ،1390، ارزیابی توزیع و Topsis فضایی سرمایه اجتماعی در سطح مناطق شهری با استفاده از تکنیک  مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال اول، شماره چهارم.

رازجویان، محمود، 1375، نگاهی به ائتلاف معماری وعلوم رفتاری در نیم قرن گذشته، نشریه صفه 23 (6).

راپاپورت، آموس ، 1384، معنی محیط ساخته شده، رویکردی در ارتباط غیر کلامی، ترجمه فرح حبیب، انتشارات پردازش و برنامه ریزی شهر، تهران.

روشه، کوین ، 1387، مقدمه‌ای بر جامعه شناسی عمومی، کنش اجتماعی-سازمان اجتماعی، ترجمه هما زنجانی زاده، سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت)، تهران.

رئیس دانا، فریبرز ، 1379، رویکرد سیستمی برای بهسازی هسته تارییخی شهر تهران،فصلنامه معماری و فرهنگ،سال دوم ،شماره ششم ، ص 35-40

سقایی، مهدی،1390، گردشگر و زائر، قابل بازیابی در  http://touristy.blogfa.com/cat32.aspx.

سلطان‌زاده، حسین ،1372، فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران. چاپ اول ، انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی با همکاری شهرداری تهران، تهران.

سلطان‌زاده، حسین ، 1378، نائین شهر هزاره‌های تاریخی، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران.

سلطان زاده، حسین ،1362، روند شکل‌گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران، انتشارات آگاه، تهران.

شیعه، اسماعیل؛ قهرمانی، هومن؛ غلامی، گل آسا، 1392، بررسی تعامل مراسم آیینی و ساخت شهر مشهد در طرح های توسعه شهری ( نمونه موردی مراسم عزاداری ایام محرم و صفر در بافت قدیم مشهد)،فصلنامه پژهش های معماری اسلامی،شماره 1، سال اول

شورای عالی انقلاب فرهنگی، 1386، ارزیابی تحلیلی وضعیت فرهنگی کشور، هیات نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی، تهران.

طبرسا، محمدعلی ، 1388، میدان و کارکرد آن، بررسی تطبیقی میدان آزادی تهران و میدان نقش جهان اصفهان، فصلنامه آبادی، شماره 63، تابستان، تهران.

غیائی ، محمد هادی؛ پرتوی، پروین، بهتاش، محمد رضا فرزاد، 1392، چارچوب تحلیلی و روش شناسی باز زنده سازی بافت ها و محلات تاریخی ، نمونه موردی محله بازار شاه کرمان ،دوفصلنامه علمی – پژوهشی مرمت و معماری ایران ،سال سوم ، شماره 6

فلامکی، محمد منصور؛ کلانتری، محمد حسین؛ پور احمد، احمد، 1385 ،فنون و تجارب برنامه ریزی مرمت بافت تاریخی شهرها ، جهاد دانشگاهی ، تهران

فیلد، جان  ، 1384، سرمایه اجتماعی، ترجمه : غلامرضا غفاری و حسین رمضانی، انتشارات کویر، تهران، چاپ اول.

کریر،راب ، 1383، فضای شهری، ترجمه خسرو هاشمی نژاد، نشر خاک، اصفهان.

قدسی،عدلی، 1384، مقاله حلب، بالا بردن کیفیت محیطی یک بافت تاریخی-مسکونی ، مترجمان: صابونیان،سارا ؛ نیکنام، مهسا، مجله آبادی، سال پانزدهم، شماره 49.

کریستین سن ، آرتور ، 1369 ،ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، دنیای کتاب، چاپ ششم ،تهران

گیفورد، ر، 1378، حریم خصوصی (نهان خواهی) ،ترجمه اکبر سرداری زنوز، نشریه معماری و فرهنگ، شماره 2 و3.

گیفورد، رابرت، 1378، روان شناسی محیط های مسکونی، ترجمه وحید قبادیان، نشریه معماری و فرهنگ، شماره 2 و3 .

گیفورد، رابرت  ، 1378، فضای شخصی، ترجمه شبنم صحرایی، معماری و فرهنگ، شماره دوم و سوم.

گِهل، یان ، 1387، فضاهای عمومی و زندگی جمعی شهر آدلاید، ترجمه علی غفاری، محمدصادق سهیلی پور، دانشگاه شهید بهشتی.

گلکار،کوروش، 1381، مفهوم کیفیت سرزندگی در طراحی شهری، مجله صفه، شماره 33.

لینچ، کوین ، 1374،  سیمای شهر، ترجمه منوچهر مزینی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

لینچ، کوین ، 1381، تئوری فرم شهر، ترجمه سید حسین بحرینی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

لنگ، جان ، 1386،  آفرینش نظریه معماری، نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، ترجمه علیرضا عینی فر، چاپ سوم، دانشگاه تهران، تهران.

مطلبی، قاسم ، 1380، روانشناسی محیطی، دانشی نو در خدمت معماری و طراحی شهری، نشریه هنرهای زیبا، شماره 10،تهران.

مؤمنی، مصطفی و مظفر صرافی و محمد قاسمی خوزانی ، 1387، ساختار و کارکرد گردشگری مذهبی - فرهنگی و ضرورت مدیریت یکپارچه در کلانشهر مشهد، جغرافی و توسعه، شماره 11 .

مختاباد،سید مصطفی ؛حبیب، فرح ؛ شعاعی ،حمید رضا ، 1389،گفتمانی تحلیلی در ماندگاری حسینیه ها به مثابه کنش پذیری عملکردی فضاهای عمومی شهری در بازتاب باورها و آیین های جمعی، مجله مدیریت شهری ،شماره 28.

محمدی یگانه،بهروز؛ چراغی،مهدی؛ ولائی،محمد، 1392 ، نقش گردشگری مذهبی در توسعه روستایی، با تاکید بر کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی مطالعه موردی؛روستای قپچاق شهرستان میاندوآب،تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی شماره 30

معماریان، غلامحسین وهاشمی طغرالجردی، سید مجید و کمالی پور، حسام ، 1389 ،  تأثیر فرهنگ دینی بر شکل گیری خانه: مقایسه تطبیقی خانه در محله مسلمانان، زرتشتیان و یهودیان کرمان ، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، شماره 2، دوره سوم، تهران. ص 1-25

نقی‌زاده، محمد و بهرام امین‌زاده ، 1382 ،  مراسم محرم و شکل‌گیری سازمان فضایی روستاهای برزرود، مجله مسکن و انقلاب، شماره 102، تهران.

ویژیه،  فرانسوا ، 1384، احیا و توانبخشی محدوده تاریخی فاس ، مترجمان: حسینمردی، حمید ؛ یزدانی،حمید، مجله آبادی، سال پانزدهم، شماره 49.

هاشمی, سیدرضا. 1375 ، “خانه و معمار.” آبادی شماره 23.

هال، ادوارد، 1376، بعد پنهان، ترجمه منوچهر طبیبیان، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

همایونی ، صادق ، 1368،  تعزیه در ایران، انتشارات نوید، تهران

یارشاطر، احسان ، 1376، تعزیه و آئین‌های سوگواری در ایران قبل از اسلام،  تعزیه هنر بومی پیشرو در ایران، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.

یار شاطر ،احسان ، 1367 ،تعزیه و آیین های سوگواری در ایران قبل از اسلام ،انتشارات علمی فرهنگی، تهران

طرح حفاظت جامع بافت تاریخی شوشتر،1388

Landry,Ch. 1995, The Art of Regeneration: Urban Renewal Through Cultural Activity, Demos.

Smith, M. 2007, Tourism, Culture and Regeneration, UK, Oxford, Cabi Press.

Bird, J. ,Curtis, B. ,Putnam, T. , Robertson, G. andTickner,. L (eds),1993, Making the Futures: Local Cultures, Global Changes, London and New York: Routledge.

Bianchini, F. and Parkinson, M. 1993, Cultural Policy and Urban Regeneration: The Western European Experience, Manchester: Manchester University Press.

Kearns, G. and Philo, C. (eds) ,1993, Selling Places: The Pastas Cultural Capital Past and Present. Oxford: Pergamon Press.

Ashworth, G. J. ,Tunbridge, J. E. , 2000, The Tourist , Historic City Respect & Prospect of managing the heritage city, Pergamon, RYAN & PAGE, Oxford