پایان نامه مرکز درمانی و حمایت از کودکان سرطانی با رویکرد معماری سبز

پایان­نامه تحصیلی جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد  

 رشته: معماری گرایش معماری

بهمن 1393

چکیده

نقش تأثیرگذار فضاهای درمانی و به طور کلی محیط، در رفتار و روحیه کودکان مسئله ای قابل انکار نیست، محیط­هایی از این دست نیازمند تدابیر خاص برای طراحی می باشند. چرا که خلق فضایی مناسب می­تواند در بازده و نتیجه­ی درمان و کاهش استرس در محیط های درمانی مؤثر باشد، فضاهای درمانی حاضر در داخل کشور بطور عمده نیازهای روحی و جسمی کودکان را در طراحی در بر نگرفته اند زیرا مطابق با استانداردهای پیشین بوده و فقط چند نمونه بازسازی نسبتا مناسب از آنها موجود می باشد.

ارتباط تنگاتنگ ذات و درونی انسان با محیط طبیعی موضوعی است اثبات شده که در وجود کودکان این موضوع بسیار تأثیرگذار است؛ ایجاد فضاهای سبز و ارضای نیازهای روحی ،حرکتی و اجتماعی کودکان، در این پروژه از اصول پایه بوده خلق فضاهای مورد علاقه کودکان شامل فعالیت هایی نظیر بازی، نقاشی، موسیقی و... و توجه به ذهن خلاق و بدون مرز و آزادی و حضور در فضاهای گوناگون از نکات مورد توجه در طراحی این پروژه است. کودکان سرمایه های جامعه هستند که باید پرورش استعدادها و ظرفیت های درونی آنان برای شکل گیری شخصیت آنها مورد توجه قرار گیرد، در این کنار مقوله ای پایدار که صرفاً مقوله ای مادی نبوده و به ابعاد روانی و معنوی انسان و جامعه مربوط می باشد باید از ابتدا در نهاد کودکان نهادینه شود. از همین رو استفاده از معماری سبز در این پروژه مورد نظر بوده است.

این پروژه در فصول مختلف به بررسی این موارد پرداخته است: ابتدا به کلیات و شناخت موضوع و چهارچوب های پژوهش پرداخته شده. در فصل دوم پیشینه­ی موضوع چه از لحاظ درمانی و چه رویکرد سبز مورد بررسی قرار گرفته، در فصل سوم به ویژگی های معماری متناسب برای کودک پرداخته شده، در فصل چهارم به موضوعاتی در قالب معرفی سرطان و انواع سرطان در کودکان و روش های درمانی مختلف آن مورد بررسی قرار گرفته شده است. تا با این موضوع و پروسه درمانی که در این پروژه رخ خواهد داد آشنای لازم و کافی بوجود آید. در فصل پنجم به معماری سبز و پایدار و اهداف آن و ارتباط آن با فضای درمانی و کودکان و بررسی تأثیرات متقابل آنها پرداخته شده است. در فصل ششم به مصادیق و نمونه ها پرداخنه شده است،  در فصل هفتم عوامل تأثیرگذار بر روند طراحی و برنامه­ریزی معماری مربوطه از جهات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. و در انتها طرح و روند طراحی آن ارائه میگردد.

کلید واژه: مرکز درمانی، کودک، سرطان، معماری سبز

فصل اول:

معرفی وکلیات

1-1. مقدمه

در این بخش ابتدا با ارائه توضیحاتی به بیان مساله مورد پژوهش پرداخته شده و سپس دلایل انتخاب و اهمیت و ضرورت موضوع  مورد اشاره قرار می گیرد.پس از آن تعاریفی از واژه هایی که در پژوهش مورد استفاده بوده ارائه می گیردد تا به هرچه شفاف تر شدن موضوع کمک نماید .در مجموع هدف این بخش معرفی موضوع رساله و اهدافی است که رساله در پی دست یافتن به آن ها می باشد.

1-2. بیان مساله

کودکان سرمایه های جامعه کنونی ما هستند، با وجود تمامی مشکلات ، باید آن ها را پرورش ، آماده زندگی و ساختن جامعه خویش نمود. در این میان برخی از آن ها ، ازجمله کودکان خاص و سرطانی برای آموزش ، درمان ، مشاوره و ... نیازمند  فضا ، روش و توجهی خاص هستند . موارد فوق  باید تمامی جنبه های روحی و جسمی حساس کودکان را در بر گیرد .

“ واژه آلمانی «  krankenhaus  » به معنی « مریض خانه » برای نخستین بار در سال 1789 میلادی به کار گرفته شد .قرن هجدهم ، هنگامی که ساختمان های مجزا و دارای امکانات خاص برای مراقبت از بیماران و درمان آنها ساخته شد، زمانی بود که جدایی نهایی میان دیدگاه درمان و پرستاری به عنوان یک کار خیریه و دردیدگاه مدرن به رفاه و سلامت عمومی اتفاق افتاد و فارغ از ارزش های معنوی ، به عنوان مسئولیتی اجتماعی بر عهده دولت ها و حکومت ها شناخته شد ." (طالبیان، آتشی ،نبی زاده ، 1392 ، ص 9 )

نقش تأثیر گذار فضاهای تخصصی برای رسیدن به نتیجه مطلوب در درمان بیماریهای خاص قابل انکار نیست . کودکان سرطانی بنابر طبیعت خاص و لطیفی که دارند و همچنین نیاز به رشد و شکل گیری هویت ، نیازمند فضاهایی هستند که به این مهم  کمک شایان نمایند. بنابراین دور کردن آن ها از فضاهای استرس زای درمانی و توجه به مسائل روانی باید در اولویت کار طراحان اینگونه فضاها  باشد .

در سال 1970 بشر متوجه شد که انرژی فسیلی رو به اتمام است بنابراین در این زمان شروع به طراحی هایی برای جایگزینی انرژی فسیلی کرد زیرا قبل از آن در عصر انقلاب صنعتی و پیشرفت های تکنولوژی رفته رفته به عنوان مصرف کننده ای در مقابل طبیعت قرار گرفته بود و بهره برداری از طبیعت چنان در اولویت بود که حفظ و نگهداری از آن تقریبا به دست فراموشی سپرده شد .

با توجه به پیشرفت های صنعتی و در نتیجه آن استخراج نفت و سوختهای فسیلی ، منابع بسیار عظیمی از انرژی های تجدید ناپذیر مورد استفاده قرار گرفت، به طوری که راهکارهای طبیعی متناسب با اقلیم برای رسیدن به شرایط آسایش در بنا کمرنگ و کمرنگتر شد. کشور ایران به دلیل دارا بودن ذخایر عظیم انرژی تجدید ناپذیر نیز در این مقوله به یک مصرف کننده بزرگ تبدیل شده است ، الگوهای حفظ انرژی و محیط زیست  و استفاده از انرژی های تجدید پذیر در آن نادیده گرفته شده و تامین انرژی برای رسیدن به شرایط آسایش به صورت چشم گیری توسط انرژی های تجدید ناپذیر و سوخت های فسیلی تامین می شود .

انسان به عنوان کالبد ، در چرخه طبیعت ، فرآیندی عالی از ترکیب آب و خاک است که بدون فضا و نور ( باد و آتش ) نمی تواند زندگی کند و از آن روی که خود را دوست دارد ، دوستدار طبیعت و عناصر آن نیز می باشد. این میل درونی انسان غیرقابل انکار است و در ارتباط با طبیعت و حضور در مکان طبیعی امکان رشد و شکوفایی او میسر می شود.

“معماری سبز برخاسته از معماری پایدار و توسعه پایدار می باشد ، که ناشی از نیازانسان  امروز در مقابل پیامدهای سوء جهان صنعتی و مصرفی عصر حاضر است .") فهیمیان،1387،صفحه 1)

 معماری سبز با حفظ رویکرد طبیعت گرایانه انسان  به ایجاد نزدیکی و ارتباط و تقویت احساس وابستگی و مسئولیت او در حفظ و احترام به محیط طبیعی می پردازد .

کودک سرطانی با ایجاد ارتباط با محیط زیست و طبیعت  با نشاط ، پویایی و احساسی سرشار از امید و سر زندگی ، پروسه درمانی خود را طی میکند و مسلما" این ارتباط با طبیعت و آثار آن در روند درمانی او تاثیر گذار خواهد بود .بنابراین او بدون احساس ضعف با ریشه های آفرینش خود که برخاسته از محیط طبیعی است آشنا شده و  بدور از ترس ، استرس و نگرانی نسبت به محیط های درمانی و بهداشتی  سرد و بی روح ، با انرژی مراحل درمان را طی می کند . همچنین حضور در کنار خانواده ، حرکت  وفعالیت بین همنوع و حس درد مشترک و انگیزه مبارزه با آن در این محیط برای او فراهم می آید .

“آسایش و آرامش کیفیتی است که انسان باید به وجود آورد. کیفیتی که شخص باید بشناسد تا به جستجویش برخیزد. تو نمی دانی آسایش چیست، چون هیچ وقت آن را حس نکرده ای و خاطره ای از آن نداری..... "       (دُن خوآن ماتئوس)

     ذهن آرام و متمرکز جز در آغوش بستری مناسب متجلی نمی شود. این بستر چیزی نیست جز محیط پیرامون کودکان، معماری همانقدر که با جسم کودکان در ارتباط است بر روح و روان آن ها  نیز تأثیر گذار است و این تاثیر قابل انکار نیست. حتی می توان گفت مهمترین تکلیف معماران تأمین بهداشت محیط از نظر روانی است به گونه ای که در تمام فضاهایی که خلق می شود سعی براین است که روح کودکان تغذیه شود.

این پایان نامه تلاشی برای حمایت و درمان کودکان سرطانی دردرجه ی اول در داخل کشور است که با رویکرد معماری سبز (از شاخه های معماری پایدار ) ارائه می گردد. از این رو درمانی ؛ چون هدف کمک به درمان کودکان سرطانی در کنار خلق محیطی متفاوت و بدور از استرس های درمانی برای آن ها می باشد ، و از این رو حمایتی ؛ چون در این طرح سعی شده با کمک به درمان سرطان به صورت رایگان یا با هزینه اندک ( به دلیل بهره گیری از ساختار سازمانی خیریه ) هم حمایت مالی و هم حمایت روحی از کودکان و والدین صورت گیرد وتلاش بر تغییر تفکر آنها از ماندن یا نماندن به چگونه زیستن در آینده است .

1-3. ضرورت و اهمیت مساله

برای پیشرفت جوامع انسانی علاوه بر نیاز به سر پناه و ایجاد فضای زندگی نیازمند فضاهایی خاص برای بالابردن کیفیت زندگی اجتماعی و توجه به اقشار مختلف بویژه کودکان هستیم.

کودک ، موجود کوچک و بسیار حساسی است که به هر محرکی عکس العملی نشان می دهد، ساخته و پرداخته ژنتیک و محیط می باشد و نیازمند مراقبت صحیح در تمام لحظات بخصوص در زمان بیماری است. کودک این مینیاتور زیبای خلقت برخلاف تصور ما انسان بالغ کوچک شده نیست این موجود کوچک دوست داشتنی در همه ی ابعاد از جمله گفتار و رفتار با  یک انسان بالغ متفاوت است. متفاوت بودن کودک با انسان بالغ محدود به مسائل رفتاری و گفتاری نیست. بلکه به حیطه بیماری و درمان نیز گسترش مییابد. از این رو درمان کودکان نیازمند مسائل روانشناختی و عاطفی گسترده ای می باشد.از میان انواع بیماری های کودکان شاید سرطان یکی از بزرگترین ناراحتی ها و بیماری چه برای والدین و چه برای کودک می باشد.

گذشته از روش های درمانی مختلف که برای این بیماری طاقت فرسا بکاربرده می شوند بناکردن مکان هایی برای گردهمایی کودکان دچار این درد مشترک و کمک به آن هادر  پذیرفتن این بیماری بعنوان یک دوست خشن که می توان با آن مبارزه کرد، بسیار مفید است.

در طرح پیشنهادی ایجاد فضاهای مانند اتاق های گردهمایی و مشاوره با محوریت افزایش امید به زندگی یکی از اهداف اساسی می باشد. زیرا درک این مسئله برای کودک که کودکان دیگری با مشکلی مشابه و یا حتی به جرات بزرگتر از مشکل وی دست و پنجه نرم می کنند می تواند بسیار کمک کننده باشد.

"تمام سلول های بدن ما به طور منظم و بر اساس قاعده خاصی در حال رشد هستند. گاهی اوقات برخی از سلول ها از مسیر رشد طبیعی خود خارج می‌شوند و به طور غیرمنظم و سریع تر از حالت طبیعی رشد می‌کنند. این امر سبب به هم خوردن نظم طبیعی بدن می شود. به این به هم‌ ریختگی سرطان می‌گویند. انواع مختلف سرطان، علایم، راه های درمان و عوارض مختلفی دارند که به نوع سلول و عضو درگیر در بدن بستگی دارد. متاسفانه سرطان فقط بزرگسالان را درگیر نمی‌کند بلکه کودکان هم به این بیماری مبتلا می‌شوند. سالانه 3 تا 4 کودک از هر صد هزار کودک در جهان به انواع سرطان‌ها مبتلا می‌شوند که در این میان سرطان‌های لوسمی، لنفوم و مغز شایع‌ترین آنها هستند. . خوشبختانه در حال حاضر برای اغلب سرطان‌های کودکان به خصوص لوسمی، درمان وجود دارد و 70 درصد از کودکان مبتلا درمان می‌شوند. " (mahak-charity.org، 1393 (

در سال 1992 ، که بیست کشور جهان در سازمان ملل متحد منشور توسعه پایدار را به تصویب رساندند ،توجه به کیفیت زندگی اجتماعی از آن دسته مباحث مورد توجه در آن بوده است ، ساخت و ساز آینده هر اجتماع وابسته به کودکان آن نسل در آن جامعه است ، جای خالی ایجاد فضای درمانی متفاوت ومناسب برای کودکان سرطانی در رسیدن به اهداف  توسعه پایدار در جامعه ایرانی حس می شود ،اگرچه نمونه های مرتبط با این موضوع وجود دارد اما بسیار تعداد آنها محدود بوده و نمی توان گفت پروژه ای با این رویکرد بوده باشد .

1-4. تعریف واژه ها

سَرَطان :  (به پارسی سره: چَنگار) یعنی رشد، تکثیر و گاهی انتشار غیر طبیعی سلول‌های بدن.

معماری سبز) :  به انگلیسی: (Green Architecture از شاخه های  معماری پایدار یکی از گرایش‌ها و رویکردهای نوین معماری است که در سال‌های اخیر مورد توجه عده زیادی از طراحان و معماران معاصر جهان قرار گرفته است. این معماری که برخاسته از مفاهیم توسعه پایدار می باشد در پی سازگاری و هماهنگی با محیط زیست یکی از نیازهای اساسی بشر در جهان کنونی است.هدف از ایجاد ساختمان‌های سبز بهبود یافتن آب و هوا و جلوگیری از اثرات منفی ساخت و ساز بر محیط زیست است.

مرکز حمایتی و درمانی : مرکزی است که  معمولا وابسته به موسسات خیریه بوده که در آن هم حمایت مالی و هم حمایت روحی از کودکان و والدین صورت میگیرد .

پزشکی کودکان : پزشکی کودکان یا طب اطفال ( به انگلیسی Pediatric) از شاخه های اصلی پزشکی است که عناوین دیگری همچون ؛ بیماری های کودکان ،طب کودکان و نیز شناخته می شود.

منابع

به ترتیب الفبا:

اسمیت ، پیتر اف ،2005، معماری در شرایط آب و هوایی متغییر ،ترجمه شعبانی کلدره،مریم، تقی زاده ،فاطمه،1388،تهران ،نشر سعیده ،چاپ اول

احمدی شلمانی ،محمد حسین،1388، پروژه های برتر معماری بیونیک ،تهران،نشر آرتابابا-نوآوران دانشگاه پارسه ،چاپ اول

آیین نامه طراحی ساختمانها در برابر زلزله ،1385،ناشر مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن،چاپ نهم

بخشی ،پویا،1390،مرکز آموزشی،تحقیقاتی سرطان شناسی خون ایران،دانشکده معماری واحد بین الملل دانشگاه گیلان

بابایی،زهرا،1390،کلینیک بیماری های خونی کودکان ، دانشکده معماری واحد بین الملل دانشگاه گیلان

پور محمدی ،محمد رضا،1391،برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، تهران ،ناشر مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی ،چاپ هشتم

پنیا، ویلیام ام ،پارشال ،استیون ای،1388 ،مبانی برنامه ریزی معماری ،ترجمه ،احمدی نژاد ،محمد ،اصفهان ،نشر خاک ،چاپ دوم

پارسا ،محمد ،1389،روانشناسی رشد کودک،تهران،نشر بعثت ،چاپ هجدهم

حجت،عیسی ،ابن شهیدی ،مرجان سادات ،1390،بازتعریف فضای بستری در بیمارستان اطفال برمبنای ارزیابی و تحلیل نیازهای کودکان با رویکرد کاهش استرس از محیط ،نشریه هنرهای زیبا-معماری وشهرسازی،شماره 48 صفحات 33-43

خدابخشی، رامین، (1388)، سرطان و بحران های روانی: سرطان زنگ بیداری، تهران، نشرقطره، چاپ اول

ذوالفقاری، حسن ،1390 ، نگاهی به روشهای جمع آوری آب باران برای مصارف خانگی ، دومین کنفرانس ملی پژوهشهای کاربردی منابع آب ایران

رخ ،هاجر،1391، طراحی مجتمع کودکان بی سرپرست ،پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه گیلان

صیاد ،سید احسان،مداحی،سید مهدی،1391 ، معماری پایدار ،تهران،نشر لوتس،چاپ دوم

طویلی ، عزیز ، 1371،تاریخ جامع بندر انزلی ، ناشر مولف ، جلد دوم

طالبیان ،نیما ، آتشی، مهدی ،نبی زاده ،سیما ،1392 ، عملکردهای معماری بیمارستان ، کتاب چهارم ،تهران ،نشرکتابکده کسری ،چاپ دوم

فهیمیان،پگاه،یزدانفر،فیضی،1393،معماری سبز راه حل های موثر بحران های زیست محیطی ،اقتصاد آسیا ،شماره 525

فصل نامه هنر معماری،1393،ویژه طراحی و معماری برای کودکان،بهار93 ،شماره سی ودوم

فصل نامه هنر معماری،1391،با رویکرد معماری پایدار و انسان دوستانه،پاییز 91 ،شماره بیست و ششم

قربانی ، مریم ،1390 ، بیمارستان تخصصی کودکان با الویت آسایش کودک ،واحد بین الملل دانشگاه گیلان

کسمائی، مرتضی،1385، اقلیم و معماری ،ویراسته ی ،احمدی نژاد ،محمد ،اصفهان ،نشر خاک ،چاپ چهارم

کاتوس،دیمیتریس،1389،راهنمای مهندسی معماری،ترجمه تابان ،رامین ،تهران،نشر یزدا،چاپ سوم

کرونر،والتر ،1385، معماری برای کودکان،ترجمه خوشنویس ،احمد ،تهران ، گنج هنر

گلابچی، محمود،مظاهریان ،حامد ،1391،فناوری های نوین ساختمانی ،تهران ،ناشر موسسه انتشارات دانشگاه تهران ،چاپ چهارم

گرجی مهلبانی،یوسف،صالح آهنگر،مژگان،1392،تاثیر رنگ در طراحی بخش بستری بیمارستان ها،نشریه علمی و پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، پاییز وزمستان 92،شماره ششم

لیتکوهی ،ساناز ، 1387 ،اصول طراحی بیمارستان کودکان مبتنی بر نظر استفاده کنندگان، علم و صنعت تهران

میرزازاد ،زهرا ، 1386 ، روند پیدایش و توسعه بیمارستان و الگوهای حجمی ریج در بیمارستان سازی،دانشگاه شهید بهشتی

مور ،فلر ،1387 ،درک رفتار سازه ها ،ترجمه گلابچی ،محمود ،تهران،ناشر موسسه انتشارات دانشگاه تهران ،چاپ ششم

مالکیان ،منصوره،پوریزدی ،سمانه،1392،معماری سبز در ایران،تهران،نشریه نشاء علم ،سال سوم ،شماره دوم

مجله معماری و شهرسازی،1389،ویژه نامه معماری پایدار ،زمستان 89 ،شماره صدویکم

نویفرت،ارنست،نویفرت،پیتر،1387،اطلاعات معماری ،ترجمه مظفری ترشیزی ،حسین،تهران،انتشارات آزاده

نوری محمدی ،سوسن،1380، باغ کودک ،پایان نامه ارشد دانشگاه تهران

RIBAموسسه پادشاهی معماران انگلستان،1386؛هندبوک معماری،ترجمه محمودی ده ده بیگلو،کورش،تهران،نشر شهر آب

www. drmokarian.ir دکتر فریبرز مکاریان ،1393،

www. Mums.ac.ir مرکز تحقیقات سرطان،1393،

www.irimo.ir سازمان هواشناسی کشور   ،1393،

www.gilmet.ir اداره کل هواشناسی استان گیلان، 1393،

www. pezeshk.us سایت پزشکان بدون مرز، 1393،

anadolumedicalcenter.ir مرکز درمانی آنادولو،1393،

old.sbmu.ac.ir     دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی،1393،

iransalamat.comپایگاه جامع اطلاع رسانی پزشکی ایران،1393،

fa.wikipedia.org    دانشنامه آزاد اینترنتی،1393،

memarinews.comسایت خبری مستقل در حوزه معماری/ شهرسازی،1393،

mahak-charity.orgمؤسسه خیریه حمایت از کودکان مبتلا به سرطان،1393،