پایان نامه برای دریافت درجهی کارشناسی ارشد « M.Sc»
گرایش: راه و ترابری
زمستان 1393
چکیده
آنالیز ترافیک یک جزء ضروری و پیچیده سیستم های حمل و نقل است. برای انجام این تحلیلها، ابزارهای آنالیز مختلفی وجود دارد که هر کدام بر اساس یک نیاز خاص طراحی شدهاند. این ابزارها به طور کلی در محدودیتها، قابلیتها، متدلوژی، نیازهای ورودی و خروجی متفاوت هستند. هدف از متدلوژی انتخاب ابزارهای آنالیز ترافیک، کمک به مهندسان ترافیک، طراحان، و متخصصان عملیات ترافیکی در انتخاب نوع صحیح ابزار آنالیز ترافیک برای تسریع عملیات است. هدف دیگر، کمک به ایجاد ثبات و یکنواختی تحلیلها در سراسر بخشهای حملونقل دولتی و آژانسهای حملونقل فدرالی/ منطقهای / محلی میباشد. انتخاب ابزارهای مناسب آنالیز ترافیک برای یک پروژه، نیاز به قضاوت، بینش و دانش دارد که تنها از سالها تجربه و برنامههای کاربردی بدست میآید.
در حال حاضر یک سیستم خبره وجود دارد که کار را به طور قابل ملاحظهای سادهتر میکند. با پاسخ دادن به چند سؤال در مورد ویژگیهای کلیدی پروژه، سیستم خبره نوع ابزار تجزیه و تحلیل ترافیک را برای رسیدن به پاسخهای روشن ،کامل و سازگار که برای تصمیمات سرمایه گذاری حملونقل در جامعه ضروری است را پیشنهاد می دهد.
کلمات کلیدی: حمل و نقل، متدلوژی، تجزیه و تحلیل، ترافیک، سیستم خبره
فصل اول
کلیات تحقیق
1 کلیات
آنالیز ترافیک به عنوان یک جزء ضروری و پیچیده در برنامهریزی و ساختوساز، یکی از عوامل زیرساخت سیستم حملونقل ما است. برای انجام این تحلیلها، ابزارهای آنالیز مختلفی وجود دارد که هر کدام بر اساس یک نیاز خاص طراحی شدهاند. برای استفاده درست، این ابزارها پاسخهایی با جزئیات کافی و صریح را برای آگاهی دادن به تصمیمگیرندگان در مورد اثرات احتمالی مثبت و منفی و راهحلهای جایگزین ارائه میکنند. ابزارهای تجزیه و تحلیل ترافیک به انتخاب ابزار مناسب برای هر شغل کمک میکنند. انتخاب ابزارهای مناسب آنالیز ترافیک برای یک پروژه، نیاز به قضاوت، بینش و دانش دارد که تنها از سالها تجربه و برنامههای کاربردی بدست میآید.
این ابزارها تا به امروز مهم بوده به صورت پیوسته مورد استفاده قرار میگیرند. البته، در حال حاضر یک سیستم خبره نیز وجود دارد که کار را به طور قابل ملاحظهای سادهتر میکند. با پاسخ دادن به چند سؤال در مورد ویژگیهای کلیدی پروژه، سیستم خبره نوع ابزار تجزیه و تحلیل ترافیک را برای رسیدن به پاسخهای کامل و سازگار برای اجرای تصمیمات سرمایه گذاری در ایجاد حملونقلهای سالم (بی عیب) در جامعه، تعیین میکند. به طور کلی، این مطالعات نشان میدهند که چگونه انواع ابزارهای مختلف به مشکلاتی گستردهای که در برابر هر جامعه و سازمان وجود دارد به صورت قابل توجهی در حل مشکلات موثر واقع شدهاند[1].
1-2 بیان مساله اساسی تحقیق
با گذر زمان بدلیل توسعه شمار ناوگانهای حملونقل کشور و عدم توسعه یافتگی سایر اجزای سیستم حمل و نقل، این رشد باعث افزایش ازدحام ترافیک شده است در نتیجه پتانسیل و شمار تصادفات و تاخیرات ترافیکی افزایش و کیفیت زندگی کاهش یافته است. بنابراین متخصصین برای رفع مشکلات به وجود آمده و افزایش بهرهوری سیستمهای حملونقل موجود باید با استفاده از ابزارهای آنالیز ترافیکی، سیستم موجود را تجزیه و تحلیل کنند تا بتوانند در خصوص اثربخشی بالقوه یک استراتژی خاص نظر دهند. متاسفانه برای استفاده از متدولوژی و ابزارهای موجود در خصوص تجزیه و تحلیل ترافیک در کشورمان، راهنمایی وجود ندارد و مطالعات انجام گرفته نیز در صورت وجود بسیار کم و خیلی کلی میباشند. این پایان نامه به بررسی نحوهی شناخت روشهای تحلیلی مناسب برای انتخاب مدل مؤثر ترافیکی جهت کارکردهای آنالیزی میپردازد.
1-3 سوال تحقیق
برای اطمینانیابی از اثر بخشی بالقوه یک استراتژی خاص در راستای مدیریت ترافیک از کدامیک از ابزارهای آنالیز ترافیک استفاد کنیم؟
1-4 فرضیهها
با توجه به فرضیات مورد استفاده در ارائه مدلهای تقاضای سفر و با در نظر گرفتن مشخصات غالب مسیرهای درون شهری موجود در شهر تبریز، استفاده از این مدلها برای مباحث طراحی ترافیکی مناسب تر به نظر میآید.
با توجه به فرضیات مورد استفاده در ارائه و با لحاظ مشخصات غالب مسیرهای درون شهری موجود شهر تبریز استفاده از این مدلها برای مباحث برنامه ریزی ترافیکی مناسبتر خواهد بود
1-5 اهداف مشخص تحقیق
با توجه به عدم توسعه یافتگی کامل علمی کشورمان در مباحث ترافیکی و وابستگی موجود به آیین نامهها و نرم افزارهای خارجی، نیاز به بررسی روشهای آنالیزی و نرم افزارهای ارائه شده در این آیین نامهها در راستای ارائه یک روش مدون برای انتخاب روش آنالیزی مؤثر با توجه به شرایط موجود احساس میشود. این روش مدون میتواند پس از انجام مطالعه موردی در این پایاننامه مورد استفاده تمامی متخصصین و فعالان علمی ترافیک کشور قرار گیرد. تمام مدلهای ترافیکی را میتوان در هفت قالب کلی قرار داد. این مدلها عبارتند از: مدلهای شبیهسازی میکروسکوپی، مدلهای شبیهسازی مزوسکوپی، مدلهای شبیهسازی ماکروسکوپیک، ابزارهای بهینه سازی علائم ترافیک، ابزارهای طرح و برنامه ریزی، مدل تقاضای سفر و ابزارهای تحلیلی و قطعی. در این پایاننامه قرار است مؤثرترین مدل در بین هفت مدل یاد شده براساس دادههای ورودی برای اثرسنجی برنامههای ترافیکی موجود در شهر تبریز میباشد.
به طور کلی متدلوژی انتخاب ابزارهای آنالیزی ترافیک جهت کمک به مهندسان و متخصصان عملیات ترافیک در انتخاب نوع صحیح ابزار تجزیه و تحلیل ترافیک برای بهبود عملیات و همچنین کمک به ایجاد ثبات تحلیلی در تمام بخشهای حملونقل میباشد.
1-6 اهداف کاربردی
ارائه روشی مدون برای انتخاب روش آنالیزی مؤثر با توجه به شرایط موجود از میان تمامی مدلهای قابل استفاده برای مهندسین مشاور راه و ترافیک و سایر سازمانهای مرتبط از قبیل وزارت راه و شهرسازی، شهرداریها، استانداریها و فرمانداریها، سازمانهای ترافیک، وزارت کشور و نظامهای مهندسی کشور میباشد.
1-7 روش تحقیق
روش تحقیق به صورت استفاده از منابع کتابخانهای، آنلاین و همچنین ایجاد تعامل با شرکتهای بین المللی تولید کننده نرمافزارهای ترافیکی و استفاده از روشهای مشابه با روشهای مورد استفاده در برنامههای تولیدی و همچنین استفاده از روش مورد استفاده FHWA میباشد.
1-8 متغیرهای مورد بررسی
محدودههای جغرافیایی: منطقه مورد مطالعه شامل، تقاطع، جاده یک طرفه، کریدور و یا شبکه میباشد.
و غیره HOVانواع تسهیلات: آزادراه ها، رمپها، شریانیها، میادین، خطوط
مدهای سفر: وسیله نقلیه تک سرنشین، وسایل نقلیه پرسرنشین ، اتوبوس، قطار، کامیون، دوچرخه سواری و غیره
استراتژیهای مختلف مدیریت ترافیک و برنامههای کاربردی: اندازه گیری سطح شیب دار، هماهنگی علائم، مدیریت حادثه و غیره
واکنشهای مسافر: واکنشهای مسافر به استراتژیهای مدیریت ترافیک، مانند انحراف مسیر، انتخاب زمان حرکت، تغییر حالت، انتخاب مقصد و غیره گفته میشود.
متغیرهای مربوط به اندازهگیری ترافیک: سطح سرویس، اقدامات ایمنی (تصادفات، مرگ و میر)، زمان سفر، سرعت، وسیله نقلیه- ساعت سفر (VHT)، و اقدامات زیست محیطی (تولید گازهای گلخانهای، مصرف سوخت، سر و صدا) و غیره.
متغیرهای مربوط به آنالیز سود و هزینه: سهولت استفاده، سخت افزار مورد نیاز، اطلاعات مورد نیاز، انیمیشن و غیره.
براساس روش AHP به متغییرها مقادیری از 0(کاملاً بیربط) تا 5(کاملاً مرتبط) اختصاص خواهد یافت تا ابزارهای آنالیزی مناسب برای مطالعه مورد نظر مشخص گردد.
1-9 ساختار پایاننامه
با توجه به اهداف و روند فوق، ساختار پایاننامه به صورت زیر میباشد:
در فصل اول همانطور که ذکر شد به بیان کلیات، مسأله اساسی تحقیق، اهداف علمی و کاربردی، روش تحقیق و متغیرهای مورد بررسی پرداخته شده است.
در فصل دوم مروری بر مبانی نظری و پیشینه تحقیق خواهیم داشت و کارهائی که در این زمینه قبلاً انجام شده است توضیح داده میشود.
در فصل سوم به بررسی فرآیند تجزیهوتحلیل حملونقل، نقش ابزارهای تجزیهوتحلیل ترافیک، دستهبندی ابزار تجزیه و تحلیل ترافیک، مقایسه HCM، شبیهسازی و معیارهای انتخاب انواع ابزار تجزیه و تحلیل ترافیکی مناسب، پرداخته میشود.
در فصل چهارم فرآیند پیادهسازی و بحث و ارزیابی نتایج حاصل از پایاننامه ارائه میشود.
در نهایت، فصل پنجم به نتیجهگیری و ارائه پیشنهادات برای کارهای آینده اختصاص مییابد.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
1 مقدمه
شبیه ساز ترافیکی یکی از جدیدترین علوم مهندسی در شاخه حملونقل و ترافیک است و در کشورهایی که در زمینه ترافیکی پیشرفته هستند یکی از ملزومات برای تصویب طرحها به شمار میآید. در واقع کار شبیهسازی تقلید رفتار یک سیستم واقعی است. امروزه شبیهسازی یکی از قویترین و مورد اعتمادترین ابزارهای تحقیق در عملیات و تحلیل سیستمهاست[2]. استفاده از شبیهسازی در علم مهندسی ترافیک مزایا و کاربردهای گسترده ای دارد؛ از جمله این مزایا میتوان به این نکته اشاره کرد که در شبیهسازی، قبل از آنکه در دنیای واقعی مشکلی به خاطر اعمال سیاستها، روشها، طراحیها و غیره بوجود آید، میتوان آنها را در دنیای مجازی مورد بررسی قرار داد. به کمک علم شبیه سازی، طرحهای مربوط به سیستمهای مختلف حملونقل میتوانند بدون پرداخت هزینه تأسیس یک مدل در دنیای واقعی، در دنیای مجازی آزمایش شوند[2].
2-2 مدلهای شبیهسازی
بسیاری از ابزارهای شبیهسازی ترافیک به منظور مطالعه کاراییهای زیستمحیطی و عملکردی تسهیلات حملونقل توسعه یافتهاند. معیارهای کارایی عملکردی مدلهای شبیهسازی به منظور بررسی کارایی سامانه در واژههایی مثل ظرفیت، زمان سفر و تأخیر به کار میروند. از معیارهای کارایی زیستمحیطی نیز به منظور بررسی تأثیر ترافیک بر آلودگی هوا استفاده میشود. با استفاده از معیارهای کارایی زیستمحیطی، میتوان مدلهای مربوط به کیفیت هوا و صدا را تولید کرد. مزیت استفاده از شبیهسازی در سیستم حمل ونقل به علت توانایی آن در آزمایش و ارزیابی سیستم بدون ایجاد اختلال در ترافیک موجود یا قرار دادن خدمهکاری در خطر، بسیار زیاد است. علاوه بر آن، استفاده از شبیهسازی برای تحلیل سیستمهای ترافیک چندین مزیت دارد. نتایج بسیاری برای هر محدوده مورد مطالعه در طول مدت زمان نسبتاً کم از شبیهسازی بدست میآید. از شبیهسازی در روند برنامهریزی و مراحل اولیه طراحی تسهیلات استفاده میشود. در میان نرم افزارهای ترافیک، برخی از آنها قابلیت اتصال به سیستمهای کنترل ترافیک را دارند و با این قابلیت امکان پیش بینی وضعیت ترافیک در ساعتهای بعد و اطلاع استفادهکنندگان و تصمیمگیران شبکه معابر فراهم میشود[3].
در نرمافزار شبیه ساز تمامی متغیرها به صورت کمیت محور تعریف شدهاند و تحلیل نتایج با در نظر گرفتن تمامی جنبههای طرح برعهده مدیر طرح است. نرمافزارهای شبیهساز شامل ورودیها (انواع وسائل، حجمها و غیره)، اجزای شبکه (قطعات راه، تقاطعها، رمپها، حمل و نقل همگانی و غیره) و کنترلها (کنترل تقاطعهای چراغ دار، کنترل رمپهای ورودی) میباشند[2].
2-3 طبقه بندی مدلهای شبیه سازی ترافیکی
مدلهای شبیهسازی ترافیکی براساس سطح جزئیات میتوانند به سه کلاس مدلهای ماکروسکپی، میکروسکوپی و مزوسکوپی طبقهبندی شوند؛ مدلهای شبیهسازی ماکروسکپی از دینامیک سیالات استنباط شدهاند. در این مدلها، شبیه سازی جریان ترافیک بر روی یک قسمت از جاده انجام میگیرد و تعاملات تکتک کاربرهای جاده در نظر گرفته نمیشود. بنابراین، این مدلها پارامترهایی مثل حجم ترافیک، سرعت متوسط و چگالی را ارائه میکنند. این پارامترها به عنوان متغیرهای پیوسته در زمان یا مکان تعریف میشوند. مدلهای شبیه سازی ماکروسکوپی معمولاً برای تحلیل سطح سرویس، تقاضا و عرضه در طول برنامهریزی منطقهای یا در شبکههای حملونقلی سطح گسترده بکار میروند. برای مثال از مدل ترافیکی ماکروسکپی، مدل LWR پیشنهاد شده به وسیله لایتهیل و ویدام[1] را میتوان نام برد (می،1990). این مدل جریان ترافیک را به وسیله مجموعه ای از معادلات دیفرانسیل شرح میدهد و جریان ترافیک را به عنوان سیال توصیف میکند. لایت هیل و ویدام فرض کردند که روابط اساسی بین جریان، سرعت و چگالی در همه شرایط ترافیکی، یعنی هم در شرایط جریان آزاد و هم در شرایط جریان متراکم، برقرار است. شبیهسازی رایانه در این مدل موقعی که تحلیل تعاملات جریان ترافیک جادهای بصورت مکانی و زمانی انجام شود، به کار گرفته میشود. گسستهسازی مدل LWR، که آن را معمولاً به عنوان مدل انتقال سلولی داگانزو میشناسند. DCTM[2] فرم دیگری از مدل ماکروسکوپی است (داگانزو،1994). DCTM بر اساس گسستهسازی مکانی جاده به قسمتهایی ریزتر (سلولها) میباشد. مدلهای شبیه سازی میکروسکوپی، رفتار تکتک خودروها در یک سامانه ترافیک را با استفاده از زیر مدلهای تعقیب خودرو[3]، تغییر خط[4]، پذیرش گپ[5] و انتخاب مسیر[6]، شبیهسازی میکند. زیر مدلهای تعقیب خودرو افزایش سرعت خودروها و تعامل آنها با سایر کاربرهای جاده و همچنین با اشیای جاده مشخص میکند. زیر مدلهای تغییر خط به راننده برای حرکت از یک خط عبور به بقیه خطوط عبور براساس شرایط ترافیکی حاکم و اهداف راننده کمک میکنند. زیرمدلهای پذیرش گپ برای توصیف پیوند خودروها به جریان ترافیک برای یک مسیر به کارمی روند. تشخیص مسیرهایی که رانندهها در عمل انتخاب میکنند با استفاده از زیر مدلهای انتخاب مسیر انجام میشود. به مدلهای شبیهسازی میکروسکوپی، مدلهای شبیهسازی میکرو نیز گفته میشود. پارامترهای این مدلها شامل، سرفاصله مکانی، سرفاصله زمانی، سرعتهای خودرو، افزایش سرعت و پارامترهای رفتاری راننده وغیره میباشند. میانگین این پارامترها برای استنباط پارامترهای ماکروسکوپی بهکار میروند. علاوه بر این، در مدلهای شبیهسازی میکروسکوپی متغیرهای فضایی و زمانی هر خودرو دارای اهمیت فراوانی است و آنها بر اساس نمودارهای زمان- مکان) نمودار خط سیر)، که به بررسی چگونگی حرکت خودروها و تعاملات آنها با یکدیگر درجریان ترافیک میپردازند، گزارش میشوند. مدلهای شبیه سازی میکرو نسبت به مدلهای شبیه سازی ماکرو، دارای جزئیات بیشتری هستند. بنابراین میتوانند جهت ارزیابی تأثیرات سطح پیشنهادی بهبود یافته بر تسهیلات جادهای، در درجه بالاتری از دقت مورد استفاده قرار گیرند. با وجود این، به علت طبیعت و گستردگی اطلاعاتی که مدلهای میکروسکوپی شبیهسازی میکنند، این مدلها در مقایسه با مدلهای ماکروسکوپی به آهستگی اجرا میشوند؛ از اینرو محاسبهبر[7] هستند. با توجه به هدف و با سبک و سنگین کردن[8]، انتخاب مدلهای میکروسکوپی از مدلهای ماکروسکوپی صورت میگیرد. محدودیت اصلی استفاده از مدلهای میکروسکوپی، پرداختن به بسیاری از پارامترهای توصیفی در رفتار رانندگی در این مدلها است[3]
Abstract
Traffic analysis is an essential and complex component of transportation system. There are many different analysis tools to aid in these analyses, each of which has been designed with a particular need. These tools all vary in their scope, capabilities, methodology, input requirements, and output. The objective of Methodology for Selecting Traffic Analysis Tools is to assist traffic engineers, planners, and traffic operations professionals in the selection of the correct type of traffic analysis tool for operational improvements. Another objective is to assist in creating analytical consistency and uniformity across State departments of transportation (DOTs) and Federal/regional/local transportation agencies. Selecting the right traffic analysis tool for a project used to require the judgment, insight and knowledge that came only from years of experience and application.
But now an expert system is also available that makes the job considerably easier. By answering a few questions about key project characteristics, the expert system will suggest the type of traffic analysis tool to get you to clear, complete, and consistent answers that are necessary for transportation investment decisions in your community.
Key words: transportation, methodology, analysis, trafic, expert
مراجع
[1] W. Kittelson, P. Koonce, S. Hennum, S. Onta, and T. Luttrell, "Traffic Analysis Toolbox Volume V: Traffic Analysis Tools Case Studies-Benefits and Applications," 2004.
[2] غ. شفابخش،, ع. نژاد،مصلی, م. س. ریاستیان،, "اصلاح طرح هندسی تقاطع نمازی شیراز به کمک نرم افزار شبیه ساز ایمسان," راهور, 2014.
[3] س. ناصرعلوی, م. صفارزاده, ا. ممدوحی, ن. ندیمی, " شبیه سازی و کاربرد آن در مطالعات ترافیک؛ مدل تعقیب خودرو," 1390.
[4] س. هیما ت. م. رضا, "طبقه بندی انواع مدل های ترافیکی و مقایسه نرم افزارهای شبیه ساز " همایش ملی مهندسی مهندسی عمران کاربردی و دستاوردهای نوین.
[5] W. R. McShane and R. P. Roess, Traffic engineering, 1990.
[6] س. هیما ت. م. رضا, "طبقه بندی انواع مدلهای ترافیکی و مقایسه نرم افزارهای شبیه ساز," همایش ملی مهندسی عمران کاربردی و دستاوردهای نوین.
[7] ح. ح. منصور, ش. میثم, ح. ف. امیر, "عنوان مقاله: بهبود جریان ترافیک با استفاده از نرم افزار شبیه سازی Corsim (کنگره)," 1387.
[8] ا. ز. شهریار ذ. سالار, " در تحلیل تقاطعات شهری HCS و Synchro بررسی و ارزیابی کاربرد نرم افزارهای."
[9] خ. مرتضی, خ. حسن, خ. علیرضا, " AIMSUN NG ساماندهی ترافیک شهرها با استفاده از نرم افزار شبیهساز ".
[10] WWW.Aimsun.com
[11] A.-N. TSS, "Version 5.0," User's Manual, November, 2005.
[12] E. Barrios, M. Ridgway, and F. Choa, "The Best Simulation Tool for Bus Operations," in Improving Transportation Systems Safety and Performance. 2001 Spring Conference and Exhibit, 2001.
[13] L. Bloomberg and J. Dale, "A comparison of the VISSIM and CORSIM traffic simulation models," in Institute of Transportation Engineers Annual Meeting, 2000.
[14] M. Trueblood, "CORSIM, SIMTRAFFIC, WHAT'S THE DIFFERENCE?," PC Trans, 2001.
[15] F. Choa, R. T. Milam, and D. Stanek, "Corsim, paramics, and vissim: What the manuals never told you," in Ninth TRB Conference on the Application of Transportation Planning Methods, 2004.
[16] Z. Z. Tian, T. Urbanik, R. Engelbrecht, and K. Balke, "Variations in capacity and delay estimates from microscopic traffic simulation models," Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board, vol. 1802, pp. 23-31, 2002.
[17] S. L. Jones, A. J. Sullivan, N. Cheekoti, M. D. Anderson, and D. Malave, Traffic simulation software comparison study vol. 2217: University Transportation Center for Alabama, 2004.
[18] S. Panwai and H. Dia, "Comparative evaluation of microscopic car-following behavior," Intelligent Transportation Systems, IEEE Transactions on, vol. 6, pp. 314-325, 2005.
[19] H. Xiao, R. Ambadipudi, J. Hourdakis, and P. Michalopoulos, "Methodology for selecting microscopic simulators: Comparative evaluation of AIMSUN and VISSIM," 2005.
[20] V. Alexiadis, K. Jeannotte, and A. Chandra, "Traffic Analysis Toolbox Volume I: Traffic Analysis Tools Primer," 2004.
[21] K. Jeannotte, D. Sallman, R. A. Margiotta, and M. Howard, "Applying Analysis Tools in Planning for Operations," in ITE 2010 Technical Conference and Exhibit, 2010.
[22] K. Jeannotte, A. Chandra, V. Alexiadis, and A. Skabardonis, "Traffic analysis toolbox Volume II: Decision support methodology for selecting traffic analysis tools," 2004.
[23] ر. حبیب ع. ح. رضا, "کنترل مکانیزه محدوده طرح ترافیک " هفتمین کنفرانس مهندسی حمل ونقل و ترافیک ایران, 1385.
[24]
http://traffic.tabriz.ir/Default.aspx?PageID=57
[25] م. د. کامبیز, "استفاده از روش ها و ابزارهای نوین وسامانه های هوشمند در چارچوب نظارت بر اجرای قوانین و مقررات(با مروری اجمالی بر نقاط قوت وضعف روشهای کنترل محدوده طرح ترافیک در شهر لندن)," دهمین کنفرانس بین المللی مهندسی حمل ونقل و ترافیک.
[26] ج. ن. پ. نیما, "ارائه مدل هوشمند موج سبز برای مدلسازی ترافیک شهر تبریز," فصلنامه دانش انتظامی آذربایجان شرقی - سال یکم - شماره 2 - پاییز 1390, 1390.
[27] "راهنمای شناسایی و بکارگیری روش های مدیریت ترافیک در شهرهای کشور," 1386 زمستان
[28] آشنایی با سیستم هوشمند کنترل تقاطع های چراغدار (SCATS).
http://traffic.tabriz.ir/?MID=21&Type=News&TypeID=5&id=44
[29] "راهنمای شناسایی و بکارگیری روش های مدیرریت ترافیک در شهرهای کشور," معاونت عمرانی دفتر حمل ونقل و دبیر خانه شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور, زمستان 1386.
[30] ص. ب. محسن ح. ج. محسن, "تجهیزات ITS مورد نیاز برای مدیریت ترافیک کلان شهر شیراز," دهمین کنفرانس بین المللی مهندسی حمل ونقل وترافیک.
[31]
http://traffic.tabriz.ir/?PageID=9