پایان نامه پیش‌بینی الگوی پراکنش کفزیان مهم اقتصادی آب های استان هرمزگان براساس سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) با استفاده از شبکه‌های عصبی

پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت

فناوری اطلاعات (M.Sc)

سال تحصیلی 1390- 1389

چکیده

به منظور بررسی و پیش‌بینی الگوی پراکنش کفزیان مهم اقتصادی، داده‌های صید 10 گونه شامل:  1- حسون معمولی(Saurida tumbil) 2- حلوا سفید (Pampus argenteus)  3- حلوا سیاه (Parastromateus niger) 4- سپر ماهیان[1] (Rays) 5- سنگسر معمولی (Pomadasys kaakan) 6- شوریده (Otolithes ruber)  7- کوسه ماهیان1 (Sharks) 8- گربه ماهی بزرگ (Arius thalassinus) 9- گوازیم دم رشته‌ای (Nemipterus japonicus) و 10- یال اسبی سربزرگ (Trichiurus lepturus)  مربوط به سال‌های 1387 و 1388 در حوزه آبهای استان هرمزگان مورد تجزیه و تحلیل قرار‌گرفتند.

با استفاده از نرم‌افزار صفحه گسترده، تجزیه و تحلیل اولیه صورت گرفت و با نرم‌افزارهای سامانه اطلاعات جغرافیایی  (GIS) نقشه‌های پراکنش مکانی گونه‌های مذکور، براساس میزان صید بر واحد سطح (CPUA) Catch Per Unit of Area تهیه ‌گردید. پس از آن به منظور پیش‌بینی الگوی پراکنش،  نقشه‌های پارامترهای فیزیکی وشیمیایی آب منطقه شامل: دما، کدورت، شوری، چگالی، اکسیژن محلول، pH، کلروفیلa، هدایت الکتریکی، عمق، فاصله از ساحل، زمان صید و طول و عرض جغرافیایی تهیه گردید که نقشه‌های فوق‌الذکر پس از تبدیل به داده، به عنوان متغیرهای مستقل و CPUA گونه‌های مورد نظر به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شدند. نقشه‌ها پس از تبدیل به عنوان ورودی نرم‌افزار شبکه عصبی مصنوعی (ANNs) Artificial Neural Networks مورد استفاده قرار گرفت که درصدی از اطلاعات به منظور آموزش، درصدی به منظور اعتبارسنجی و درصدی دیگر به منظور آزمایش عملکرد شبکه عصبی مصنوعی  مورد استفاده قرار گرفتند و بهترین مدل شبکه عصبی مصنوعی با  درصد کارایی بالا، به عنوان الگویی برای پیش‌بینی انتخاب شد.  با بکارگیری مدل بر روی اطلاعات محدود آبشناسی و صید در منطقه، می‌توان پیش‌بینی الگوی پراکنش ماهی مورد نظر را انجام داد و با استفاده از الگوی پراکنش، می‌توان ناوگان صیادی را راهنمایی و دقیقاً مناطق صید را برحسب مختصات جغرافیایی تعیین نمود.

فصل اول- کلیات

مقدمه

آبزیان از ارزش غذایی بالایی برخوردارند و امروزه نقش مهمی در تامین جیره غذایی جوامع بشری ایفاء می‌کنند. بهره‌برداری بهینه می‌تواند در حفظ این ذخایر خدادادی کمک نماید. از سویی صید بی‌رویه، عوامل مخرب زیست محیطی، تخریب زیستگاهها، آسیب پذیری جوامع آبزیان، قابلیت محدود بازسازی ذخایر و از سوی دیگر نیاز جوامع انسانی، باعث به خطر افتادن جمعیت آنها می‌شود.

لذا، به منظور بهره‌برداری صحیح و توسعه پایدار لازم است همواره روند تغییرات جمعیت آبزیان را زیر نظر داشت. یکی از راه‌های موجود برای رسیدن به این هدف، انجام تحقیقاتی منظم است تا بتوان هرگونه تغییرات احتمالی در جمعیت‌های مختلف آبزیان را تعیین نمود.

بررسی‌های انجام شده در خلیج‌فارس نشان داد که شرایط محیطی در این منطقه همواره تحت تاثیر تغییرات شدید سالانه قرار دارد. وجود نوسانات شدید شرایط محیطی از جمله تغییرات درجه حرارت و شوری آب در طول سال در خلیج‌فارس موجب آشفتگی محیط زیست دریایی شده و در خصوصیات بیولوژیک و رفتاری آبزیان تاثیر می گذارد. بنابراین، غلظت زیاد نمک و حرارت زیاد آب دراین منطقه همراه با تغییرات شدید آب و هوایی از جمله عوامل موثر در اکوسیستم این منطقه به‌شمار می‌آید. تعویض و جابجایی آب از طریق تنگه هرمز از سایر عوامل موثر در تغییرات شرایط محیطی این منطقه می‌باشد که در نتیجه آن آبها با شوری کمتر و اکسیژن و مواد غذایی بیشتر وارد خلیج‌فارس می‌شوند (نیکویان و همکاران، 1384).

گرچه به نظر می‌رسد که ماهیان خلیج‌فارس قادرند میزان بالای درجه حرارت و شوری را تحمل نمایند ولی تغییرات شدید شرایط محیطی در آبهای سطحی آثار بیشتری بر ذخایر سطحزی خلیج‌فارس در مقایسه با کفزیان دارد، زیرا تغییرات درجه حرارت و شوری اغلب در لایه‌های سطحی آب محسوس‌تر است. این امر موجب نوسانات شدید فصلی در گسترش و پراکندگی گونه‌های سطحزی در مقایسه با گونه‌های کفزی گردیده است. وفور گونه‌های ریز و بزرگ ماهیان سطحزی به‌خصوص در ماههای سرد سال در خلیج‌فارس مؤید همین تغییرات است. ماهی ساردین که از گونه‌های سطحزی به‌شمار می‌رود، در نواحی ساحلی و در مناطقی یافت می‌شود که آب دارای درجه حرارت کمتری می‌باشد. ولی زمانی که درجه حرارت آبهای سطحی به حداکثر خود در تابستان می‌رسد، این ماهیان بیشتر به عمق آب و نزدیک به بستر دریا مهاجرت می کنند که دارای درجه حرارت کمتری است (نیکویان و همکاران، 1384).

به طورکلی، چرخه حیات گونه‌های مختلف آبزیان تا حد زیادی به شرایط زیست آنها بستگی دارد لذا، می‌توان ادعا نمود که کاربرد دانش اقیانوس‌شناسی جهت معضلات صید و صیادی در نتیجه درک بهتر ذخائر آبزیان و محیط آنها میسر می‌باشد و با درک این روابط است که می‌توان سیستم‌های پیش‌بینی وضعیت صیادی را قانونمند نمود (ولی الهی، 1374).

اکوسیستم خلیج‌فارس با دارا بودن شرایط خاص هیدروگرافیک و اکولوژیک یکی از نادرترین اکوسیستمها در سطح بیوسفر می‌باشد. تنوع زیستی انواع ماهیان، حضور جنگل‌های حرا در سواحل ایرانی خلیج‌فارس، وجود جزایر متعدد و استراتژیک در این گستره آبی، استخراج و صدور نفت از این منطقه، تبخیر بالای آب، از مهمترین عواملی هستند که در تبیین این شرایط خاص و ویژه موثر می‌باشند (غفاری چراتی، 1375).

پیشرفت تکنولوژی دریایی و ساحلی، می تواند فشارهای محیطی زیادی بر خلیج‌فارس وارد نماید. این فشارها می‌تواند ناشی از کشتیرانی، بندرگاهها، صنایع نفت و پتروشیمی، معادن، نمک گیری، ماهیگیری، نوسازی و کشاورزی بر محیط دریایی باشد (Sheppard et al., 1992 ; Price 1993).

موسسه تحقیقات شیلات ایران به منظور بررسی و پایش جمعیت آبزیان و تعیین فصل و میزان صید هرگونه از آبزیان، هر ساله گشتهای منظم تحقیقاتی را در خلیج‌فارس و دریای عمان انجام می‌دهد. برای انجام این امر مهم، تجهیزات گران‌قیمت و هزینه‌بری مثل شناور مجهز به وسایل و ادوات تحقیقاتی، منابع انسانی ماهر، هزینه زیادی را بر تحقیقات شیلات تحمیل می‌کند که این امر اجتناب ناپذیر است.

با توجه به گستردگی کار و وسعت منطقه مورد بررسی و تنوع گونه‌ای زیاد با انتخاب یک مدیریت واحد، کل آبهای خلیج‌فارس به حوزه‌های آبی سه استان خوزستان، بوشهر و هرمزگان تقسیم بندی شد و آبهای هر استان نیز با توجه به وسعت تحت پوشش آن به تعدادی زیر منطقه تقسیم‌بندی شدند (پارسامنش، 1373 مربوط به آبهای خوزستان؛ نیامیمندی و خورشیدیان، 1373 مربوط به آبهای استان بوشهر؛ ولی نسب و همکاران، 1373 مربوط به آبهای استان هرمزگان). گشتهای تحقیقاتی در هر استان به صورت فصلی به مورد اجرا درآمده و سپس یک گزارش مشترک مربوط به کل آبهای خلیج‌فارس تدوین گردید (کامبوزیا و همکاران، 1375).

همچنین مجدداً از سال 1381 برنامه‌ریزی گردید که تحت یک مدیریت واحد و هماهنگی دقیق، ذخایر آبزیان کفزی خلیج‌فارس و دریای عمان مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد (دهقانی و همکاران، 1383، دریانبرد و همکاران، 1383؛ ولی نسب و همکاران، 1382).

آبزیان مهم اقتصادی که داده‌های آنان در این تحقیق مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار گرفتند شامل حسون معمولی (Saurida tumbil)،  حلوا سفید (Pampus argenteus)،  حلوا سیاه (Parastromateus niger)،  سپر ماهیان (Rays)،  سنگسر معمولی (Pomadasys kaakan)،  شوریده (Otolithes ruber)،  کوسه ماهیان (Sharks)، گربه ماهی بزرگ (Arius thalassinus)،  گوازیم دم رشته‌ای (Nemipterus japonicus) و یال اسبی سربزرگ (Trichiurus lepturus)  مربوط به سال‌های 1387 و 1388 حوزه آبهای استان هرمزگان بودند.

این تحقیق به دنبال راهکاری است که با بکارگیری از فناوری های نوین اطلاعاتی و استفاده از نرم‌افزارهای مختلف بتواند الگوی پراکنش گونه‌های اقتصادی کفزی را با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی، مناطق صیدگاهی، تغییرات پراکنش گونه‌ای طی سال‌های 1387 و 1388، شاخص فراوانی نسبی CPUA (میزان صید بر واحد سطح) و الگوی پراکنش گونه‌های اقتصادی کفزی را با استفاده از نرم‌افزارهای شبکه‌های عصبی مصنوعی پیش‌بینی نموده و بخشی از هزینه ها را کاهش دهد. در این روش با کم کردن میزان مناطق صیدگاهی (ایستگاه‌های نمونه‌برداری) می‌توان به نتایج مشابه با قبل دست یافت.

بکارگیری نرم‌افزارهای سامانه اطلاعات جغرافیایی، امکان توزیع سطحی را با داشتن نقاط صید در اختیار ما قرار می‌دهند و نرم‌افزار شبکه عصبی ما را در پیش‌بینی پراکنش یک گونه آبزی کمک می‌کنند. به همین منظور داده‌های صید مربوطه به دو دوره از گشتهای تحقیقاتی و داده‌های آبشناسی، منطقه خلیج‌فارس و بخشی از دریای عمان محدوده آبهای ایران در استان هرمزگان جمع آوری و تحلیلهای لازم روی آن انجام گرفت و نتایج خوبی حاصل شده که امید است مورد بهره‌برداری کلیه دست اندرکاران شیلاتی قرار گیرد.

طرح موضوع

یکی از ویژگیهای خاص مطالعه کنونی این است که بتواند با کم بودن داده، نتایج آینده را پیش‌بینی نماید. در این مطالعه پیش‌بینی شده است که بتوان اهدافی از قبیل: میزان صید بر واحد سطح یک گونه آبزی از جمله تعیین روند برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب که شامل دما، کدورت، شوری، چگالی، اکسیژن محلول، pH، کلروفیل a و هدایت الکتریکی را مقایسه کرد.

اکولوژی خلیج‌فارس

خلیج‌فارس بین 24  تا 30 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و 48 تا 65 درجه و 30 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. طول خلیج‌فارس بیش از 900 کیلومتر و میانگین پهنای آن حدود 240 کیلومتر است. عریض‌ترین قسمت آن 400 کیلومتر و کم عرض‌‌ترین نقطه آن (تنگه هرمز) حدود 56 کیلومتر است. خلیج‌فارس یک فلات قاره بوده و رسوبات بستر آن در بخش شمال و شمال غربی، گلی و در بخش جنوب شرقی، شنی می‌باشد (Sivasubramaniam, 1981).

از کل مساحت بستر خلیج‌فارس و نواحی کم عمق دریای عمان، 1/52 درصد گلی، 7/39 درصد شنی گلی و2/8 درصد صخره‌ای و مرجانی برآورد شده‌است. متوسط درجه حرارت آبهای سطحی خلیج‌فارس برابر با 22 درجه سانتی‌گراد که حداکثرآن در تابستان 30 و حداقل در زمستان 15 درجه سانتی‌گراد است. شوری خلیج‌فارس به‌دلیل عمق کم آن بیشتر از سایر قسمت‌های اقیانوس هند است و در حدود 37 تا 40 قسمت در هزار می‌باشد و این مقدار در خلیج‌های کوچک ساحلی و آبگیرها به 60 تا 70 قسمت در هزار نیز می‌رسد. به علت تبخیر شدید در خلیج‌فارس و عدم تکافوی آب شیرین ورودی، جریان سطحی، آب به نسبت کم شورتر دریای عمان را از طریق بخش شمالی تنگه هرمز به خلیج‌فارس می‌رساند. به‌دلیل چگالی کم، این آب از بخش سطحی وارد خلیج‌فارس شده و حرکت این جریان بر خلاف حرکت عقربه‌های ساعت بوده و در بخش شمالی از شرق به غرب و در بخش جنوبی از غرب به شرق جریان دارد. جریان غربی شرقی، شامل آب بسیار شور خلیج‌فارس است که به‌علت چگالی زیاد از عمق به دریای عمان وارد می‌شود و به‌طورکلی حالتی همانند چرخش جریان آبی دریای مدیترانه با اقیانوس اطلس دارد  (Carpenter et al., 1997).

خلیج‌فارس یک دریای حاشیه‌ای (Marginal sea)، نیمه بسته (Semi-enclosed) و کم عمق بوده و از طریق تنگه هرمز به دریای عمان متصل می‌گردد. آبهای این خلیج علاوه بر اینکه تحت تاثیر شرایط محیطی اطراف خود می‌باشد، بخشی از عوامل دریایی مربوط به آن از قبیل توازن آب، جریان‌های چرخشی معکوس دهانه خلیجی، جریانهای جز و مدی و تعادل شوری، ناشی از آبهای دریای عمان بوده  که از طریق تنگه هرمز صورت می‌پذیرد (Al-Majed et al., 2000).

خلیج‌فارس دارای تعدادی جزایر کوچک و بزرگ می‌باشد که از نظر اقتصادی و جغرافیای سیاسی از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌طورکلی، مهمترین پدیده های جغرافیایی ایران در خلیج‌فارس عبارتند از: جزیره‌های خارک، لاوان، ابوموسی، سیری، فرود، قشم، هرمز، هنگام، تنب های بزرگ و کوچک، لارک، فارس، کیش، هندورابی و خور موسی می‌باشند (نیل ساز و همکاران، 1384).

میزان تبخیر آب در خلیج‌فارس به مراتب بیشتر از ورودیهای آب شیرین آن بوده به طوریکه میانگین میزان تبخیر سالانه این پیکره آبی 1400 میلی‌متر در سال و ورودی‌های آب شیرین آن از طریق رودخانه‌ها حدود460 150 و از طریق نزولات آسمانی حدود ‌ 100-70 میلی‌متر در سال گزارش شده است  (Stephen et al., 2003).

درجه شوری خلیج‌فارس کمتر از اقیانوسهاست. اگرچه به وسیله تنگه هرمز خلیج‌فارس با دریای عمان و اقیانوس هند ارتباط دارد اما مقدار املاح محلول در آن به مراتب کمتر از دریاهای مزبور می‌باشد. علت عمده این پدیده ورود مقدار زیاد آب شیرین توسط رودخانه‌های شمال و شمال غربی است به‌طوری که در شمال خلیج‌فارس و در دهانه رودخانه اروند رود، میزان شوری به حداقل می‌رسد و کناره‌های جنوبی به دلیل کمبود رودخانه و تبخیر بیشتر، شورتر از کناره‌های شمالی می‌باشد. عامل دیگر در پایین بودن درجه شوری خلیج‌فارس، وجود تنگه هرمز است که مانع ورود آزادانه امواج دریای عمان به خلیج‌فارس می گردد (نیل ساز و همکاران، 1384).

ضرورت انجام تحقیق

گردآوری نقشه‌های مختلف از پراکنش ماهیان مهم اقتصادی، یکپارچه سازی داده‌ها، مکانی‌سازی آنها، تهیه داده‌های مکانی مرتبط با داده‌های جمع آوری شده، در دسترس قرار دادن اطلاعات به کاربران شیلاتی، فراهم آوری امکان استفاده از اطلاعات جهت استحصال به هنگام و پایدار آبزیان، جلوگیری از ریسک‌های شیلاتی، هدایت فعالیت های شیلاتی به سوی اهداف مثمر و جلوگیری از اتلاف انرژی و نیرو.

در راستای بهره‌برداری پایدار و مسئولانه و مدیریت ذخایر همواره چهار سئوال اساسی مطرح می‌شود که 1) چه ذخایری در محیط آبی وجود دارد؟ 2) چه زمانی؟ 3) در چه مکانی؟ و 4) چقدر برداشت شوند؟

لذا، مشخص می‌گردد که یکی از اولولیت‌های مهم تعیین مکان و مناطق پراکنش با تاکید بر مناطق صیدگاهی است که با در اختیار داشتن پارامتر میزان صید و میزان صید بر واحد سطح و بکارگیری نرم افزارهای سامانه اطلاعات جغرافیایی، امکان تهیه نقشه‌های پراکنش و معرفی مناطق ماهیگیری یا صیدگاهها بسیار کاربردی و ضروری است که در این صورت صرفه‌جویی فراوانی در مدت زمان صید، مصرف سوخت،‌ تعداد نیروی خدماتی فعال روی شناور، تعداد روزهای دریا روی،‌ افزایش صید بر واحد تلاش صید (CPUE) را به دنبال خواهد داشت.

قلمرو تحقیق

1-5-1- محدوده مکانی نمونه‌برداری آبزیان

منطقه مورد بررسی محدود به آبهای ایرانی خلیج‌فارس و دریای عمان در محدوده آبهای استان هرمزگان که از  ¢16  °52 طول شرقی در غرب تا ¢ 08 °57 طول شرقی در شرق و از ¢46  °25  تا ¢28  °27 عرض شمالی در اعماق 10 تا 100 متر بوده است.

1-5-2-  منطقه مورد بررسی و ایستگاه‌های نمونه‌برداری فیزیکی و شیمیایی آب

منطقه مورد بررسی شامل کل آبهای شمال شرقی خلیج‌فارس و تنگه هرمز(محدوده استان هرمزگان) از بندر سیریک تا نایبند می‌باشد. در محدوده فوق 7 ترانسکت عمود بر ساحل هر کدام به فاصله حدود 40 مایل از یکدیگر در نظر گرفته شد، سپس ایستگاه‌های نمونه‌برداری  طوری انتخاب شد که در هر ترانسکت تعداد 3 ایستگاه هر کدام به فاصله حدود 20 مایل از یکدیگر واقع گردید. اولین ایستگاه هر ترانسکت در نزدیک‌ترین نقطه ساحلی که امکان تردد شناور تحقیقاتی وجود داشت تعیین گردید. مختصات جغرافیایی ایستگاه‌های نمونه‌برداری در جدول1-1 و موقعیت مکانی آنها در شکل1-1 ارائه شده اند.

از آنجائی که شرایط جوی اکثر مناطق جنوب کشور در بیشتر ماههای سال (فروردین تا آبان) بسیار گرم بوده و علاوه بر آن نوسانات دمایی حوزه خلیج‌فارس نیز طی این مدت نسبتاً کم می‌باشد، لذا شرایط آب و هوایی این مناطق را در طول سال می‌توان تقریباً به دو بخش عمده (فصل بسیار گرم و فصل نیمه سرد یا معتدل) تقسیم نمود. نمونه‌برداری‌ها هر دو فصل یک بار (نیمه اول و نیمه دوم سال) انجام شد که پارامترهای فیزیکی و شیمیایی با استفاده از دستگاه CTD مورد سنجش قرار گرفتند. کلیه گشت‌های دریایی و عملیات نمونه‌برداری با به‌کارگیری شناور فردوس1 انجام پذیرفت. مختصات جغرافیایی ایستگاه‌ها توسط دستگاه GPS و عمق آنها توسط دستگاه اکوساندر مستقر در کشتی مشخص و ثبت گردید (ابراهیمی و همکاران، 1384). در این تحقیق از داده‌های فصل دوم (زمستان 1388) استفاده شده است.

Abstract:

In conformity to study and predict the distribution pattern of demersal fishes (Saurida tumbil, Pampus argenteus, Parastromateus niger, Rays, Pomadasys kaakan, Otolithes ruber, Sharks, Arius thalassinus, Nemipterus japonicas and Trichiurus lepturus) in the northern Persian Gulf (Hormuzgan province waters), the catch data of 2008 – 2009 were collected and analyzed. The primary statistical analysis were done using Excel  and then distribution maps were provided using GIS – software based on Catch Per Unit of Area index. Then to forecast the distribution pattern, the maps of different physical and chemical parameters of sea water consist of temperature, turbidity, salinity, sigma T, oxygen, pH, chlorophyll a, electrical conductivity,  depth, distance from coast, geographical position and time of towing were prepared and were used as independent value to be assessed with CPUA of lizardfish  as dependent value. These maps were used as input of Artificial Neural Networks (ANNs) software of which some of data for training, some for testing and some for validation were applied to prepare the best ANN model.

With applying this model on catch and CPUA data, the distribution pattern with emphasize on fishing ground can be predicted for further fisheries management and leading the fishing activities to be concentrated in fishing grounds.منابع:

 - ابراهیمی، م.، محبی نوذر، ل.، سراجی، ف.، اسلامی، ف.، اجلالی، ک.، سلیمی زاده، م. و آقاجری، ن.، 1386. مطالعات مستمر هیدرولوژی و هیدروبیولوژی خلیج‌فارس و تنگه هرمز...، موسسه تحقیقات شیلات ایران. تهران. 119ص.

- ابراهیمی، م.، مرتضوی، م.، اجلالی، ک.، آقاجری، ن.، جوکار، ک.، اکبرزاده، غ.، سراجی، ف. و آقاجری، ف.، 1384.   بررسی هیدرولوژی و هیدروبیولوژی خلیج‌فارس  (آبهای محدوده استان هرمزگان)، موسسه تحقیقات شیلات ایران. 130ص.

- ابراهیمی، م.، 1376. بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آبهای ساحلی استان هرمزگان ( از منطقه دار سرخ تا باسعیدو). مؤسسه  تحقیقات و آموزش شیلات ایران. تهران. 52 ص.

- استوارت، ر. و پیتر، ن.، 1995. هوش مصنوعی رهیافتی نوین. ترجمه: جعفرنژاد، ع. علوم رایانه، 1387.

- اسدی، ه. و دهقانی، ر.، 1375.  اطلس ماهیان خلیج‌فارس و دریای عمان. موسسه تحقیقات شیلات ایران. 346ص.

- ایستمن، ر.، 2003. سنجش از دور سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی کاربردی با نرم‌افزار ایدریسی. ترجمه: ماهینی، ع. کامیاب، ح. انتشارات دی، 1386.

پارسامنش، ا.، 1373. ارزیابی ذخایر کفزیان خلیج‌فارس (آبهای استان خوزستان). مرکز تحقیقات شیلاتی خوزستان. 69ص.

پیکتون، ف.، 2000. مدل‌سازی شبکه‌های عصبی. ترجمه: طلوعی، ع. رادفر، ر. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات. 1387.

- حق بین، م. و گرانپایه، ب.، 1375. مدیریت شیلاتی در بحران. معاونت صید و صنایع شیلاتی.

- خسروی، م.،  1375. بهینه‌سازی روش سنجش نیترات آب دریا و بررسی نحوه توزیع نیترات در اعماق مختلف سواحل جزیره. پایان‌نامه تحصیلی درجه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، واحد شمال.

دریانبرد، غ.، حسینی، ع. و ولی نسب، ت.، 1383.  مونیتورینگ بررسی ذخایر کفزیان به روش مساحت جاروب شده در دریای عمان (سواحل سیستان و بلوچستان). موسسه تحقیقات شیلات ایران. 113ص.

دهقانی، ر.، کمالی، ع.، درویشی، ع.، بهزادی، س. و ولی نسب، ت.، 1383. پایش ذخایر کفزیان آبهای استان هرمزگان به روش مساحت جاروب شده. پژوهشکده اکولوژی خلیج‌فارس و دریای عمان. 89ص.

- راسل، بیل و تی و جکسون.، 1998. آشنایی با شبکه‌های عصبی. ترجمه: البرزی، م. موسسه انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف. 1389.

- غفاری چراتی، ک.،1375. خلیج‌فارس  اکوسیستمی ویژه. ماهنامه آبزیان سال هفتم. شماره 10. ص
 17-14

کامبوزیا، خ.، نیامیمند، ن.، پارسا منش، ا.، شالباف، م.، کامرانی، ا.، دهقانی، ر. و ولی نسب، ت.، 1375.  برآورد ذخایر کفزیان خلیج‌فارس (اعماق 5010 متر) با روش مساحت جاروب شده. موسسه تحقیقات شیلات ایران. 49ص.

- محبی، ل.، 1377. بررسی پراکنش مواد آلی معلق و رنگدانه‌های فیتوپلانکتونی در آبهای ساحلی بندرعباس. مؤسسه تحقیقات شیلات ایران. تهران . 54 ص.

محمدخانی، ح.، ‌تقوی مطلق، ا.، عطاران، گ.، خدامی، ش. و دریانبرد، غ.، 1381.  ارزیابی ذخایر کفزیان صید تور ترال کف به‌روش مساحت جاروب شده در دریای عمان (10 تا 100 متر) - سواحل سیستان و بلوچستان. مرکز تحقیقات شیلاتی آبهای دور. 80 ص.

منهاج، م. ب.، 1388. مبانی شبکه‌های عصبی هوش محاسباتی (جلد اول). انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر. 715 ص.

نیامیمندی، ن. و خورشیدیان، ک.، 1373.  ارزیابی ذخایر کفزیان خلیج‌فارس (آبهای استان بوشهر). مرکز تحقیقات شیلاتی خلیج‌فارس.

- نیکویان، ع. ابراهیمی، م. ایزدپناهی، غ. و نیل ساز، م.، 1384. بررسی هیدرولوژی و هیدروبیولوژی خلیج‌فارس در محدوده آبهای خوزستان، بوشهر و هرمزگان (1382 1379). موسسه تحقیقات شیلات ایران. ص 3.

- نیکویان، ع.، 1376. بررسی تراکم، پراکنش، تنوع و تولید ثانویه بی مهرگان کفزی (ماکروبنتوزها) در خلیج چابهار. پایان نامه برای دریافت درجه دکتری بیولوژی دریا، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی. ص7.

- نیل ساز، م.، دهقان، س.، مزرعاوی، م.، اسماعیلی، ف. و سبزعلیزاده، س.، 1384. بررسی هیدرولوژیک و هیدروبیولوژیک خلیج‌فارس در آبهای استان خوزستان (1383 1379).  موسسه تحقیقات شیلات ایران. 117 ص.

 - ولی الهی، ج.، 1374. اقیانوس‌شناسی و اکولوژی شیلات. معاونت اطلاعات علمی موسسه تحقیقات و آموزش شیلات ایران. 240ص.

ولی نسب، ت.، دهقانی، ر.، طالب زاده، ع. و کامرانی، ا.، 1373. گزارش گشت اول پروژه ارزیابی ذخایر منابع کفزی به روش مساحت جاروب شده در آبهای استان هرمزگان. مرکزتحقیقات شیلاتی دریای عمان.

ولی نسب، ت.، دریانبرد، غ. و دهقانی، ر.، 1382. پایش ذخایر کفزیان به روش مساحت جاروب شده درآبهای دریای عمان (1381). موسسه تحقیقات شیلات ایران.

- ولی نسب، ت.، آژیر، م.، مومنی، م.، مبرزی، ع.، صفی خانی، ح. و دریانبرد، ر.، 1389. تعیین میزان توده زنده کفزیان خلیج‌فارس و دریای عمان به روش مساحت جاروب شده. موسسه تحقیقات شیلات ایران. ص 357.

- Al- Majed, N., Mohammadi, H. and Al- Ghadban, A., 2000. Regional report of the State of  the Marine environment. (ROPME). 187pp.

- Balakrishnan, N. and Thampy, D.M., (1980). A text Book of Marine Ecology.

- Bianchi, G., 1985. FAO Species Identification Sheets For Fisheries Purposes, Field Guide to Commercial Marine and Brackish Species of Pakistan. FAO, Rome, Italy.

- Brosse, S., Guegan, J.F., Tourenq, J.N., Lek, L., 1999. The use of artificial neural networks to assess fish abundance and spatial occupancy in the littoral zone of a mesotrophic lake. Ecological Modelling 120 (1999). pp. 299-311.

- Brown, E., Colling, A., Park, D., Phillips, J., Rothery, D. and Wright, J., 1989. Ocean chemistry and Deep- sea sediment. Pergamon press, Oxford.

- Carpenter, K.E., Krupp, F., Jones, D.A. and Zajons, U., 1997. FAO species identification guide for fishery purpose. The living marine Resources of Kuwait, Eastern Saudi Arabia. Bahrain. Qatar and the United Arab Emirates. Rome, FAO. 293pp.

- De Bruin, G.H.P., Russell, B.C. and Bogusch, A.,1995. FAO Species Identification Field Guide for Fisheries Purposes. The Marine Fishery Resources of SriLanka. FAO, Rome, Italy.

- EL – Gindy, .A.A.H. and Dorgham, M.M., 1992. Interrelations of plankton chlorophyll and physico – chemical factors in Arabian Gulf and Gulf of Oman during summer. Ind.J.Mar.Sci.

- Emara, H.I., 1995 .Study on Oxygen and Phosphate in the waters of the southern Arabian Gulf and Gulf of Oman. Acta Adriatica, 31 (1, 2): 47 - 57 .Vol.21, pp.257 – 267.

- FAO, 1996. Precautionary approach to fisheries. Part 1: Guidelines on the Precautionary approach to capture fisheries and species introductions. FAO Fisheries Technical Paper 350/1.

- Fischer, W. and Bianchi, G. (Eds.), 1984. FAO Species Identification Sheets For Fisheries Purposes. Western Indian Ocean, Vols.I-V, FAO,  Rome, Italy.

- Friedrich, H., 1965. Marine Biology. Sidgwick & Jackson, London 474pp.

- Johannessen, O.M., Subbaraju, G. and Blindheim, J., 1981. Seasonal variation of the oceanographic conditions of southwest coast of India. Fis Dir. Har Unders., 18:247-261

- Maravelies, C.D., Haralabous, J., Papaconstantinou, c., 2003.  Predicting demersal fish species distributions in the Mediterranean Sea using artificial neural networks. Marine Ecology Progress Series (2003). 255, pp. 249-258.

- Price, A.R.G., Wrathall, T.J., Medley, P.A.H., Al-Moamen, A.H.,1993a. Broadscale changes in coastal ecosystes of the western Gulf followin the 1991 Gulf war. Mar pollut Bull 27: 143- 147

- Price, A.R.G., 1993. The Gulf: Human impacts and management initiatives. Mar. Pollut. BuZZ.27:17-27.

- Reynolds, R.M., 1993. Physical Oceanoghraphic of the Gulf, Strait of Hormoz and The Gulf of Oman. Results from the Mt. Mitchell Expedition,Marine pollution Bulletin ,27, 35 – 59.

- Riley, J.P., and Skirrow, G., 1975. Chemical Oceanography. Vol.1, Academic Press (Landon) 606pp.

- Sheppard, C., Price, A. and Roberts, C., 1992. Marine Ecology of the Arabian Region. Academic Press, London .359pp.

- Simmonds, E.J. and Lamboeuf, M., 1981. Environmental conditions in the Gulf of Oman and their influence on the propagation of sound. (FAO and UNDP).62pp.

- Sivasubramaniam, K.,1981. Demersal resources of the Gulf and the Gulf of Oman.  Regional Fishery Survey and Development project. UNDP/FAO. Rome.122pp.

- Smith, M.M. and Heemstra, P.C. (Eds.),1986. Smith’s Sea Fishes, Springer – Verlag,  Heidelberg, New York, London, Paris, Tokyo.

- Sparre, P., Venema, S.C., 1992. Introduction to tropical fish stock assessment.  Part:1, Manual FAO Fisheries Technical Paper. 376pp.

- State of the Marine Environment report. 2003. Regional Organization for the protection of the Marine Environment (ROPME) Kuwait, October 2004.

- Stephen, A. S. & Amy, B. S., 2003. Formation and circulation of dense water in the Persian Gulf. Journal of Geophysical research, Vol. 108, No. C1, 3004, doi: 1029/2002 Jcoo1360, 2003.

http://www.afma.gov.au/wp-content/uploads/2010/06/midwater_trawl.jpg -