پایان نامه بررسی ارتباطات یکپارچه بازاریابی در فروشگاه های زنجیره ای و ارائه یک مدل پیشنهادی

پایان نامه

مقطع کارشناسی ارشد

رشته تحصیلی:    MBA

سال 1391

چکیده فارسی

بسیاری از مدیران کسب و کار، بازاریابی را به معنی فروش یا تبلیغات می دانند ، در حالی که مفهوم بازاریابی فراتر از فروش و تبلیغات است . تحقیقات به موقع بازار ، کلیدی جهت موفقیت است . تخمین تقاضا جهت محصولات یا خدمات ، جمع آوری اطلاعات از صنایع داخل و خارج کشور ، توجه به آمارهای که در دسترس است و استفاده از تجربه ی دیگران می تواند در امر بازاریابی به صاحبان کسب و کار کمک نماید . 

به طور ساده می توان گفت که بازاریابی هنر پیداکردن نیاز مشتریان به ساده ترین روش ممکن است. از دیدگاه علمی، بازاریابی عبارت از مجموعه فعالیت های انسانی – اقتصادی هدایت شده جهت ارضای نیازها و خواسته های افراد جامعه از طریق فرایند مبادلات می باشد . بر اساس تعریفی دیگر ، بازاریابی عبارت است از همه ی تلاش های نظام مند برای شناخت بازار و اقدام نسبت به انواع تقاضاها ، با توجه به نظام ارزشی جوامع و هدفهای سازمانی .

استراتژی بازاریابی بر محور مشتری شروع می شود و خاتمه می یابد . بنابراین در مسیر توسعه این استراتژی ضرورت دارد رویاها ، بینش و علاقه تان را فراموش کنید و فقط به مشتری بیندیشید . وقتی صحبت از بازاریابی است خواسته های شما مهم نیست . تنها چیزی که اهمیت دارد خواسته های مشتری است . [1]

تمایلات مشتریان امروزه به حدی تنوع یافته که نمی توان آنها را در دسته های بزرگ تقسیم بندی کرده و براساس مردم عام استراتژی بازاریابی را تعریف کرد . به بیان دیگر امروزه مشتری تمایل دارد تا بر اساس خواسته های شخصی اش خدماتی را دریافت کند ، تنها راه حل براورده شدن این خواسته ها ، مدیریت روابط مشتری است. چهار قدم اصلی این مدیریت عبارتند از :

شناسایی مشتری بالقوه(احتمالی) و بالفعل (واقعی) ؛

تمایز قایل شدن بین مشتریان واقعی بر اساس میزان خرید، تکرار خرید و وفاداری آنها؛

ایجاد ارتباط با مشتریان فعلی و یادگیری از آنها ؛

مطابق ساختن محصول یا خدمت با نیازهای مشتریان .

کلید واژه ها : ارتباطات یکپارچه بازاریابی، فروشگاه های زنجیره ای، تبلیغات ، روابط عمومی، ترفیعات فروش، بازاریابی مستقیم، تمایز،

فصل اول

فصل 1: مقدمه و کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

امروزه بقای هر کسب و کاری بر اساس شناخت تک تک مشتریان و برقراری ارتباط متقابل با هرکدام از آنها بنا شده است. عدم شناخت مشتری و یا نقص در مدیریت دانش ، مدیریت نا کارآمد بازاریابی را در پی خواهد داشت. بازاریابی بر اساس دانش این نیاز را براورده کرده و ترکیبی مناسب از شناخت مشتری    ( به کمک تکنیک های استخراج اطلاعات ) و اداره اطلاعات ( مدیریت بر اساس دانش ) را ارایه کرده است . بنابراین سه بخش اصلی بازاریابی بر اساس دانش عبارتند از : تهیه ی برگه ی مشخصات مشتریان ؛ تجزیه و تحلیل انحرافات و تجزیه و تحلیل روند .

آمیخته ی بازاریابی

مدل آمیخته بازاریابی که بسیاری آن را با نام 4 P بازاریابی می شناسند، ابزاری توانمند است که می تواند به بازاریابان در تعریف استراتژیهای بازاریابی کمک کند. بازاریابان از این ابزار برای تعیین پاسخ های مناسب به بخشهای مورد نظرشان در بازار استفاده می کنند. نباید فراموش کرد که آمیخته ی بازاریابی آن دسته از عواملی هستند که در کنترل مدیریت است و می توان ادعا کرد که اکثر برنامه ها و تصمیمات بازاریابی بر اساس یکی از این 4 زمینه اتخاد می شوند: [2]

محصول[1]

قیمت[2]

توزیع[3] 

ترفیع[4]

از آن جا که این 4 عامل در کنترل مدیریت است، می توان با ایجاد تغییر در آنها به سطح رضایت بالاتری در بین مشتریان خود دست یابند و احتمالاً سهم خود را از بازار افزایش دهند.

دراین تحقیق ساختار فصل های موجود به شرح زیر می باشد:

فصل اول (کلیات تحقیق): که در آن به بیان مساله، اهداف، فرضیات مسئله ضرورت اجرای تحقیق و کلیاتی از تحقیق پرداخته شده است.

فصل دوم ( مبانی نظری و پیشینه تحقیق) :‌که در این فصل به بررسی مبانی نظری مربوط و تحقیقات انجام گرفته در حیطه مربوطه پرداخته شده است.

فصل سوم (روش تحقیق) :‌در این فصل به شرح و بیان روش و مراحل انجام تحقیق، نحوه جمع آوری داده ها، نحوه تجزیه و تحلیل داده ها و مواردی از این قبیل پرداخته می شود.

فصل چهارم( یافته های تحقیق): در این فصل به بیان نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته می شود.

فصل پنجم( نتیجه گیری و پیشنهادات) :‌در این فصل، به بررسی اجمالی نتایج فصل چهارم و مقایسه آنها با پیشینه تحقیق پرداخته شده و همچنین پیشنهاداتی ارائه می شود.

در مجموع می توان نمودار ارتباط میان فصل ها را به صورت زیر نمایش داد:

(تمامی تصاویر در فایل اصلی قابل مشاهده است)

1-2- تعریف مسئله

انسان امروز، خواسته یا ناخواسته در معرض تبلیغات فراوانی قرار دارد. امروزه ارتباطات بازاریابی بر نحوه ی حیات، منش، رفتار و جهان بینی ما نیز تاثیر می گذارد. بنابراین شناخت علمی تبلیغات و ارتباطات یکپارچه بازاریابی امری ضروری و لازم به نظر می رسد. اما با وجود این ضرورت و اهمیت متاسفانه این مقوله در کشور ما چندان که باید از منظر علمی، دقیق و زیبایی شناختی مورد بررسی قرار نگرفته است و ساخت آن چنان ساده انگاشته شده است که هر کسی به خود اجازه طراحی، تهیه و ساخت آگهی تبلیغاتی می دهد، بدون اینکه کوچکترین تخصصی در حوزه تبلیغات داشته باشد.

با نگاهی به ترکیب اعضای شرکتهای تبلیغاتی کشورمان، درمی یابیم که بیشتر اعضای آنها را گرافیست ها، فیلمبردارها، متخصصین کامپیوتر و غیره تشکیل داده است، که البته جهت اجرای تبلیغ همه ی آنها لازم است. اما جای عنصر اصلی که با توانایی علمی و تخصصی خود کاتالوگ تبلیغاتی را از یک کاغذ بی ارزش متمایز می سازد، خالی است. این عنصر اصلی، متخصص بازاریابی و تبلیغات است. متاسفانه خلاء دیدگاه استراتژیک تبلیغات و بازاریابی در آگهی های تبلیغاتی کشورمان به شدت نمایان است.

در واقع متخصص بازاریابی و تبلیغات، استراتژی تبلیغات را ملازم با عوامل مختلف، طراحی و تدوین می کند. بنابراین نه تنها تبلیغ  باید دارای استراتژی باشد بلکه این استراتژی باید در راستای استراتژی بازاریابی بنگاه باشد تا بتواند اثر بخش شود.

در محیط پویا امروزی،شرکتها بایستی خود را با تغییرات معنی دار به منظور بقا و رشد تطبیق داده و حالت انعطاف پذیری داشته باشند.یکی از مهمترین دغدغه های و مشکلات سازمان های امروزی در بازارهای رقابتی ، عدم برنامه ریزی منظم ارتباطات یکپارچه بازاریابی می باشد.برنامه ریزی ارتباطات بازاریابی ،فرآیند مدیریتی است که به ایجاد و حفظ تعادل منطقی ما بین اهداف ارتباطی بازاریابی،منابع و موقعیت های در حال تغییر بازار می پردازد و هدف آن ایجاد یا تغییر اثربخش و یکپارچه ابزارهای ارتباطی شرکت ها به منظور دستیابی به هارمونی ارتباطی ،در راستای سیاستهای تشویقی و ترغیبی می باشد تا بار اضافی بر ذهن مشتریان ایجاد ننموده،بلکه با کمترین هزینه ارتباطی افراد را در تصمیم گیری به خرید محصولات شرکت ها ترغیب نماید.در این اقدام پژوهشی به نظر اکثر متخصصین ،سازه های تاثیرگذار بر یکپارچه سازی ارتباطات بازاریابی مثل بازارمداری ،نام و نشان مداری و مشتری مداری ،... باعث بهبود عملکرد نام و نشان می شود.به همین جهت امروزه تاثیرات معنی دار این سازه ها بر ارتباطات بازاریابی مورد تاکید قرار می گیرد تا از طریق یکپارچه سازی ابزارهای ارتباطی ضمن بهبود عملکرد نام و نشان ،سهم بازار و سهم مشتری آنها نیز افزایش یابد و این موضوع از دید بسیاری از متخصصین ارتباطات یک مزیت و شایستگی کلیدی در بازار محسوب می شود.[3]

1-3- جنبه نوآوری تحقیق:

با توجه به جستجوهای انجام شده در اینترنت، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و همچنین مرکز اسناد ایران (ایران داک) تا کنون هیچگونه پیشینه داخلی برای این موضوع یافت نشده و با توجه به گسترش روز افزون  فروشگاه های زنجیره ای در سطح شهر تهران، این بحث، جدید و قابل ملاحظه ای برای فروشگاه های زنجیره ای می باشد. تنها موردی که در این زمینه یافت شد، در زمینه ی طراحی و توسعه مدل ارتباطات یکپارچه بازاریابی برای فروشگاه های زنجیره ای ایران می باشد که در نهمین کنفرانش مدیریت توسط دکتر روستا و جمعی دیگر از اساتید ارائه شد. خلاصه ی مقاله به شرح زیر است:

 در این تحقیق ضمن شناسایی سازه های تاثیر گذار بر یکپارچه سازی کلیه ارتباطات بازاریابی شرکت  و با استفاده از روش مدل سازی  معادلات ساختاری  ، مدل علمی ارتباطات یکپارچه بازاریابی تدوین شد . همچنین میزان روایی و پایایی سازه های تحقیق مورد بررسی قرار گرفت  و برای استخراج اطلاعات مدل ، شناسایی سازه ها ، روابط بین سازه ها و  نهایتا رسیدن به مدل اصلی  از پایش اطلاعاتی ادبیاتی ، تحقیقاتی متخصصین این حوزه و مدلهای مفهومی بهره برده شد. پس از استخراج مدل علمی سوال این بود که این مدل در حوزه فروشگاه های زنجیره ای تهران با چه تغییرات و تعدیلاتی همراه خواهد بود، بنابراین مدل ارتباطات یکپارچه بازاریابی فروشگاه های زنجیره ای تهران  طراحی و تدوین شد.

1-4- توجیه ضرورت انجام طرح :

مدیران بازاریابی و تبلیغات سازمانها تصمیمات مهم خویش را بر اساس چهار عامل اطلاعات، تجربه، شم و دانش اخذ می کنند.[31]  تجربه نشان داده است که حذف هر یک از این عوامل در تصمیم گیری، از دقت تصمیم می­کاهد و ریسک تصمیم گیری را افزایش می دهد. به همین دلیل است  که مدیران کارآزموده در عین حال که بر ارزش تجربه و شمّ ذاتی مدیریتی خود واقف هستند، هیچگاه از اهمیت کسب اطلاعات دقیق دربارۀ موضوع  مورد تصمیم و استفاده از دانش روز غافل نمی شوند.

اگر تبلیغات بدون دانش و آگاهی اجرا شود و فقط از منظر زیبا شناسی و یا تکنیکی مورد ملاحظه قرار گیرد، ممکن است کلیه هزینه های صرف شده برای آن به هدر رود. به همین دلیل است که مدیران خوش فکر خواهان این هستند که فعالیت های تبلیغاتی و ارتباطات یکپارچه بازاریابی را با تکیه بر دانش خود و کارشناسان و مشاوران کارآزموده، اجرا کنند. پروژۀ ارتباطات یکپارچه بازاریابی فروشگاه زنجیره ای، از جمله پروژه هایی می باشد که نیازمند طرحی دقیق و کارشناسانه می باشد.

متاسفانه مشاهده می‌شود که این احساس نیاز مبرم به تبلیغات، به صورت مناسب پاسخ داده نمی‌شود. به این صورت که تخصص هایی مانند: گرافیک، IT، فیلم‌سازی، خطاطی و … به اشتباه به عنوان صنعت تبلیغات تعبیر شده‌اند، غافل از اینکه این تخصص ها، تنها ابزارهایی در دست صنعت تبلیغات بوده، هسته‌ اصلی صنعت تبلیغات را متخصصان بازاریابی، به عنوان هدایت‌کننده سایر متخصصان و ابزارهای ارتباطات یکپارچه تبلیغاتی، تشکیل می‌دهند. نادیده گرفتن این هسته‌ اصلی و رهبر اقدامهای تبلیغاتی باعث شده که برنامه‌های بازاریابی به صورت موثر و متناسب با شرایط صنایع و ویژگی‌های مخاطبان طراحی نشده و حتی به خوبی به اجرا در نیاید.

بنابراین به نظر می‌رسد ضعف عمده‌ اقدامهای بازاریابی که در کشور به انجام می‌رسد، همانا عدم استفاده‌ جدی از متخصصان بازاریابی به معنای واقعی کلمه و به دنبال آن عدم طراحی اثربخش برنامه‌های ارتباطات بازاریابی و اجرای مناسب آنهاست. بر این اساس در این پایان نامه سعی می شود تا تئوری‌های لازم برای طراحی و اجرای ارتباطات یکپارچه بازاریابی به عنوان ابزار کارآمد در فروشگاه های زنجیره ای کشور و حرکت آنها از وضعیت فعلی به سمت تبلیغات موثر و کارآمد و یک مدل عملیاتی پیشنهادی  بیان شود. در واقع در یک فرایند برنامه ریزی IMC، نخستین گام، مطالعه دقیق برنامه بازاریابی (Marketing Plan)  و شناخت اهداف آن می باشد. پیش از آنکه یک سازمان بخواهد به طراحی برنامه های ترفیعی (Promotional Plans)  دست بزند باید از موقعیت فعلی خود و برند سازمان اطلاع دقیق یافته، بداند به کجا قصد دارد برسد و چطور قرار است به آنجا دست پیدا کند. طراحی یک پروسه مدون IMC ممکن است برای هر سازمان و کسب و کاری بنا به ویژگیها و خصوصیات آن متفاوت بوده و بررسی ها و تحقیقات خود را طلب کند.

1-5- هدف از اجراء تحقیق:

هدف اساسی از اجرای این تحقیق پاسخ به این سئوال  است که یک فروشگاه زنجیره ای جهت توسعه ارتباطات با مشتریانش چه استراتژی و راهکار هایی را باید پیش بگیرد ؟ در واقع با چه ابزار هایی از ارتباطات یکپارچه بازاریابی می تواند رضایت مشتریان و در نهایت میزان وفاداری آنها را به فروشگاه های زنجیره ای(به عنوان هدف) افزایش داد؟

1-6- فرضیات مساله:

1-1-  تبلیغات بر ارتباطات یکپارچه بازاریابی تاثیرگذار است.

1-2-  روابط عمومی بر ارتباطات یکپارچه بازاریابی تاثیر گذار است.

1-3-  ترفیعات فروش بر ارتباطات یکپارچه بازاریابیب تاثیر گذار است.

1-4-  بازاریابی مستقیم بر ارتباطات یکپارچه بازاریابی تاثیرگذار است.

1-5- فروش شخصی بر ارتباطات یکپارچه بازاریابی تاثیرگذار است.

2-1-  مشتری مداری بر ارتباطات یکپارچه بازاریابی تاثیر می گذارد.

3-1- بازار مداری [5]بر ارتباطات یکپارچه بازاریابی تاثیر می گذارد.

4-1 برند مداری بر ارتباطات یکپارچه بازاریابی تاثیر می گذارد.

1-7- سئوالات تحقیق:

1-7-1-

فروشگاههای زنجیره ای تهران از لحاظ برند مداری در چه شرایطی است؟

فروشگاههای زنجیره ای تهران از لحاظ بازار مداری در چه شرایطی است؟

فروشگاههای زنجیره ای تهران از لحاظ مشتری مداری در چه شرایطی است؟

روابط عمومی در فروشگاههای زنجیره ای تهران در چه شرایطی است؟

استراتژی های تبلیغاتی در فروشگاههای زنجیره ای تهران در چه شرایطی است؟

استراتژی های بازایابی مستقیم در فروشگاههای زنجیره ای تهران در چه شرایطی است؟

1-7-2-

با توجه به سئوالات اصلی این تحقیق سئوالات فرعی به صورت زیر بیان می شود:

نقش نام و نشان تجاری در کمپین ارتباطی و تبلیغاتی چگونه است؟

شدت تبلیغات در بین رقبا(فروشگاه زنجیره ای) تا چه حد است؟

توجه مشتریان به کمپین های ارتباطی و تبلیغاتی فروشگاه های زنجیره ای به چه میزان است؟

تخفیفات، جایزه ها و ترفیعات فروش در هر یک از فروشگاه ها چه شرایطی دارد؟

بیلبورد، رادیو، تلویزیون، اینترنت، روزنامه، مجله، کاتالوگ، پوستر، نمایشگاه، SMS، E-mail، فکس، تخفیفات مقطعی در مدت زمان کوتاه

چه عواملی در انتخاب فروشگاه زنجیره ای توسط مشتریان  تاثیر گذار است؟

ویژگی های فروشگاه های زنجیره ای کدامند؟

اثربخشی هر یک از روش های IMC تا چه حد است؟

چکیده انگلیسی

Integrated marketing communications (IMC) is an approach to brand communications where the different modes work together to create a seamless experience for the customer and are presented with a similar tone and style that reinforces the brand’s core message. Its goal is to make all aspects of marketing communication such as advertising, sales promotion, public relations direct marketing, online communications and social media work together as a unified force, rather than permitting each to work in isolation, which maximizes their cost effectiveness.

IMC is becoming more significant in marketing practice because of the reduced cost effectiveness of mass media and media fragmentation. As consumers spend more time online and on mobile devices all exposures of the brand need to tie together so they are more likely to be remembered.

Increasingly the strategies of brands cannot be understood by looking solely at their advertising. Instead they can be understood by seeing how all aspects of their communications ecosystem work together and in particular how communications are personalized for each customer and react in real time, as in a conversation. Brand strategies and their tactics can be viewed on the Integrated Brands site.

Ø  IMC Components

The Foundation - is based on a strategic understanding of the product and market. This includes changes in technology, buyer attitudes and behaviour and anticipated moves by competitors. The Corporate Culture - increasingly brands are seen as indivisible from the vision, capabilities, personality and culture of the corporation. The Brand Focus - is the logo, corporate identity, tagline, style and core message of the brand.

Consumer Experience - includes the design of the product and its packaging, the product experience (for instance in a retail store) and service.

Communications Tools - includes all modes of advertising, direct marketing and online communications including social media.

Promotional Tools - trade promotions; consumer promotions; personal selling, database marketing, and customer relations management; public relations and sponsorship programs.

Integration Tools - software that enables the tracking of customer behaviour and campaign effectiveness. This includes customer relationship management (CRM) software, web analytics, marketing automation and inbound marketing software.منابع و مآخذ

منابع لاتین

1.         Philip Kotler, G.A., Veronica Wong, Principles of Marketing. 8th ed2010: McGraw-Hill/Irwin.

2.         Philip Kotler, K.L.K., Marketing Management. 12th ed2006: Prentice Hall.

3.         Duncan, T., Principles of Advertising and ImcMar 1, 2008.

4.         Don E. Schultz, S.I.T.a.R.F.L., Integrated Marketing Communications: Putting It Together & Making It WorkJan 11, 1993.

5.         Kenneth E. , B., Donald E, Integrated Advertising, Promotion, and Marketing CommunicationsMarch 22, 2006.

6.         Schultz, D.S.a.H., IMC, The Next Generation : Five Steps For Delivering Value and Measuring Financial ReturnsSep 26, 2003.

7.         J.Baker, M., Marketing: critical perspectives on business and management2001.

8.         Sandra Moriarty, N.D.M.a.W.D.W., Advertising & IMC: Principles and Practice. 9th edFeb 17, 2011: Prentice Hall.

9.         Moriarty, S.E., PR and IMC: The benefits of integration. public Relation Quarterly, 1999.

10.       Duncan, T.a.E., Mishel Becker, Client Perceptions of integrated Communications. Journal of Advertising Research, 2008.

11.       De Pelsmacker  Slater  , n., van de Bergh, Marketing Communications, Financial Times/Prentice Hall2007.

12.       Jawaroski, K., Effect Of Brand orientation On INTEGRATED MARKETING COMMUNICATION Journal of Strategic Marketing, 1995.

13.       NARVER, F.S.A.J.C., RESEARCH NOTES AND COMMUNICATIONS CUSTOMER-LED AND MARKET-ORIENTED. Strategic Management Journal, 1997.

14.       NARVER, F.S.A.J.C., The Effect Of Customer Orientation On INTEGRATED MARKETING COMMUNICATION Journal Of Marketing, 1990.

15.       Waiter, H.-R., Brand orientation and market orientation International Journal of Marketing 2002.

16.       Santos, F., Study Of Market Orientation On organizational units. Journal of Business Research 2005.

17.       Mats Urde , C.B., Bill Merrilees Brand orientation and market orientation — From alternatives to synergy. Journal of Business Research 2013.

18.       Mulyanegara, D.R.C., Market Orientation and Brand Orientation from Customer Perspective an Empirical Examination in the Non-profit Sector. International Journal of Business and Management 2010.

19.       Asikhia, O., Customer Orientation and Firm Performance among Nigerian Small and Medium Scale Businesses. International Journal of Marketing Studies 2010.

20.       Reid, M., PERFORMANCE AUDITING OF INTEGRATED MARKETING COMMUNICATION (IMC) ACTIONS AND OUTCOMES. The Journal of Advertising 2005.

21.       Lynne Eagle, P.J.K., IMC, brand communications, and corporate cultures. European Journal of Marketing, 2001.

22.       Belch, G.B.a.M., Advertising and Promotion: An Integrated Marketing Communications Perspective. 9th edJan 25, 2011: McGraw-Hill/Irwin.

23.       Caywood, S.D.E.a.W., Integrated Marketing Communication: a  survey of National Goods Advertisers. Medill School of Journalism, 2006.

24.       Moriarty, T.D.a.S.E., A Communication-Based Marketing Model for Managing Relationships The Journal of Marketing, Apr., 1998. Vol. 62(No. 2 ): p. pp. 1-13.

25.       Blakeman, R., Integrated Marketing Communication: Creative Strategy from Idea to Implementation Apr 16, 2007.

26.       Kichen, P.J., Bridson and Evans,J.,Li,T.,and SPickett-Jones,J.G, The emergence of IMC : a literature review and critical commentary. Journal of Advertising Research, 2004.

27.       Glowa, T., Advertising Process Models 2002.

28.       Sutherland, M., Advertising and the Mind of the Consumer: What Works, What Doesn't, and Why. third ed2009: Allen & Unwin.

29.       Schultz, T., and Lauterborn, Influenced by Integrated Marketing Communications 1 Edition ed: McGraw-Hill.

30.       Porter, M.E., Competitive Strategy: Techniques for Analyzing Industries and Competitors. first ed1998: Free Press.

منابع فارسی

31.       پرویزدرگی, مباحث و موضوعات بازاریابی با نگرش بازار ایران، رسا، 1386 .

32.       دکتر بلوریان تهرانی، طراحی استراتژی، برنامه ریزی و مهارتهای فروش و فروش حرفه ای،  شرکت چاپ و نشر بازرگانی ،1383.

33.       دکتر روستا و دیگران, اصول بازاریابی. ویرایش دوم ،انتشارات فروزش 1379

34.       بهروز اثباتی, تاملی بر مبانی تبلیغ,  نشر ساقی 1389.

35.       یحیا ایله‌ای, مبانی روابط عمومی، آذربرزین 1380.

36.       علی خویه, مدیریت استراتژیک تبلیغات، رسا، 1388.

37.       حمیدرضا رضوانی, استراتژی بازاریابی، انستیتوایزایران، 1387.

38.       محمد سالاری, مدلهای مدیریتی برای راه اندازی و اداره ی یک کسب و کار، رسا، 1389.

سایت ها اینترنتی

www.mbanews.ir/

www.wikipedia.org

www.tmba.ir