پایان نامه اثربخشی آموزش تنظیم هیجان بر شایستگی اجتماعی کودکان پیش دبستانی

پایان نامه برای دریافت مدرک کارشناسی ارشد

رشته روانشناسی عمومی

زمستان 91

چکیده

پژوهش حاضر، به منظور بررسی اثربخشی آموزش تنظیم هیجان بر شایستگی اجتماعی کودکان پیش دبستانی انجام گرفته است. در این پژوهش از طرح آزمایشی با گروه آزمایش و کنترل استفاده شده است. جامعه ی آماری شامل کلیه­ی کودکان پیش دبستانی شهر تهران است. با استفاده از روش نمونه­گیری خوشه ای چند مرحله ای دو مهدکودک انتخاب شد، یکی از این مهدکودکها به عنوان گروه آزمایشی و دومی به عنوان گروه کنترل انتخاب شدند. آموزش تنظیم هیجان شامل 11 جلسه درس بود که هردو جلسه دریک هفته به مدت 14 هفته (به همراه جلسات تکمیلی) برگزار شد. آزمون ارزیابی رفتار اجتماعی اقتباس از ویر و داوین(1980) در دو مرحله­ی پیش از آموزش و پس از آموزش برای ارزیابی تغییرات ایجاد شده در رفتار اجتماعی کودکان توسط مربیان پر شد. و از روش آماریt  مستقل برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده گردید. تفاوت نمرات پیش آزمون و پس آزمون در گروه آزمایشی نسبت به گروه کنترل بزرگتر و معنادارتر بود. آموزش تنظیم هیجان بر شایستگی اجتماعی کودکان پیش دبستانی موثر بوده است..

کلید واژگان:

  آموزش تنظیم هیجان[1]، شایستگی اجتماعی[2]، کودکان پیش دبستان[3]  

فصل اول

چهارچوب پژوهش

مقدمه و طرح مساله

یکی از عوامل پیدایش علاقه­ی محققین به جنبه­های اجتماعی رشد در طول چند دهه­ی گذشته ،  بررسی رابطه ی میان مشکلات در روابط با همسالان و سازگاری ضعیف تحصیلی، هیجانی و اجتماعی بوده است (هارت آپ[4]، 1992؛ کاپر اسمیت ،کویه و داگ[5]،1990؛ نیوکامب[6] و همکاران،1993؛ پارکر و آشر[7] ،1987؛ پارکر و همکاران،1995؛ به نقل از روزه-کراسنور[8]،1997 ). این محققین توافق نظر دارند که مشکلات با همسالان در کودکان  می­توانند خود را به صورت رفتارهای نابهنجار برون نمود[9] ( مثل رفتارهای ویرانگری، پرخاشگری ) یا  درون نمود[10] ( مانند کناره گیری، اضطراب اجتماعی ) نشان دهند( به نقل از روزه-کراسنور،1997). به همین دلیل است که در سال­های اخیر محققان، روان شناسان، مربیان و والدین کودکان در کنار تاکید بر یادگیری خواندن و محاسبات ریاضی در دوره ی پیش دبستانی ، دستیابی به تکلیف مهم رشدی دیگری را ضروری می دانند : دستیابی به تواناییهایی برای موفقیت در روابط اجتماعی ( بروفی _هب[11] و همکاران ،2007  ، براون[12] ،2011 ).  سازه ی روان شناختی " شایستگی اجتماعی[13] " به خوبی معرف این توانایی­هاست؛ شایستگی اجتماعی در کودکی اولیه[14] به معنای مشارکت کودک در تعاملات اجتماعی ، دستیابی به اهداف اجتماعی ، ایجاد و نگه داری روابط دوستی و دستیابی به پذیرش همسالان است( رابین ، بوکوسکی و پارکر[15] ،2006؛ به نقل از میرابل[16] ،2010).

هیجان­ها از عناصر اصلی تعاملات اجتماعی هستند،  به این دلیل که آن­ها منبع اطلاعاتی مهم هم برای فرد برقرار کننده­ی ارتباط و هم فرد دریافت کننده­ی ارتباط هستند. محتوای هیجانی رابطه ، اغلب معنای ارتباط را مشخص می­کند( کامپوس ،کامپوس و بارت[17] ،1989؛ به نقل از هالبرستد،دنهام و دانسمور[18]،2011). اهمیت هیجان­ها در روابط اجتماعی از آنجا معلوم می شود که برخی گفته­اند تصور حتی یک رابطه بدون اطلاعات عاطفی، دریافت اطلاعات عاطفی و تجربه­ی حالت عاطفی مشکل است ( هالبرستد ،دنهام و دانسمور ، 2011 ).اداره­ی هیجان­ها به شکل سازش یافته با محیط، برای کارکرد اجتماعی و بهزیستی روان شناختی ضروری است (آلدائو،نولن-هوکسما،اسویزر[19]،2010؛ دنهام،1998؛ ایزنبرگ ،فیبس ،گوتریه و ریزر[20]،2000؛ گراس[21]،1998؛ به نقل از  مک لاگین ،هزنبوهلر،منین و نولن-هوکسما[22]،2011).  تامپسون[23](1994 ) تنظیم هیجان را "فرایندهای درونی و بیرونی که مسئول آگاهی،ارزیابی و اصلاح وقوع ،طول مدت و شدت واکنش های هیجانی ست و در جهت رسیدن به خواسته های فرد می باشند " تعریف کرده است.

در تحقیقات نظریه ی شناخت اجتماعی که به صورت دو حوزه ی؛ " نظریه ی ذهن " و "فهم هیجان " است، که اولی به معنای درک رشد یابنده ی کودک از حالتهای ذهنی دیگران ، از جمله باورها، افکار و خواسته های آن­هاست ( دان ، براون،اسلومسکی ،تسلا و یانگ بلید [24]،1991؛ به نقل از  لوکاس و آدکینز ،2006)و دومی به صورت توانایی کودک برای رمزگشایی حالتهای هیجانی شخص دیگر  است ( هاریس و سارنی[25] ،1989؛ به نقل از لوکاس و آدکینز،2006). مشخص شده است که رشد هر دوی این مهارتها به پرورش شایستگی اجتماعی کمک می کند( بارنت و تامپسون،1984،صفحه ی 259؛به نقل ازلوکاس-آدکینز، 2006 ، رازا و بلیر[26] ،2009 ).

مشخص شده است که شایستگی اجتماعی کودکان ممکن است تا اندازه ای بستگی به توانایی تشخیص و استنباط دقیق حالات هیجانی فرد دیگر داشته باشد(بارنت و تامپسون[27]،1984،صفحه ی 259؛به نقل ازلوکاس-آدکینز[28]،2006). ریور و ویگلز[29] (1997؛به نقل از بروفی-هب و همکاران،2007) متذکر می شوند که شایستگی اجتماعی بستگی به فراگیری مهارتهای اساسی مثل تنظیم هیجان[30]،مهارتهای شناخت اجتماعی[31] و رفتارهای ارتباطی مثبت دارد.کودکان و نوجوانان دارای مهارتهای بهتر تنظیم هیجان،شایستگی اجتماعی بیشتری دارند، رتبه ی بالاتری در بین همسالان دارند، روابط آنها از کیفیت بیشتری برخوردار است، و در مقایسه ی با همسالان با مهارتهای ضعیف تنظیم هیجان، در رده ی بالاتری از رفتار مطلوب اجتماعی[32] قرار دارند (دنهام،1986 ؛ دنهام و همکاران،2003 ؛ دنهام ،مک کینلی،کوچود و هولت[33]،1990؛ به نقل ازمک لاگین،هزنبوهلر،منین و نولن-هوکسما،2011). معلوم شده است که مهارتهای تنظیم هیجان می توانند شایستگی اجتماعی کودکان را در مراحل بعدی رشد پیش بینی کند (دنهام و همکاران،2003 ؛ریدل[34]و همکاران ،2003؛ اسپینارد[35] و همکاران،2006 ؛ به نقل از مک لاگین،هزنبوهلر ،منین و نولن-هوکسما ،2011).

کودکان بین 2 تا 6 سالگی در توانایی­های هیجانی پیشرفت­هایی می­کنند که پژوهشگران جمعا آنها را شایستگی هیجانی[36] می نامند ( هالبرستات، دنهام و دانسمور،2001 ؛سارنی[37]،2000 ).  کودکان در سنین   پیش دبستانی آگاهی هیجانی کسب می­کنند. در نتیجه، آنها بهتر می­توانند درباره­ی احساسات صحبت کنند و به علایم هیجانی دیگران واکنش مناسب نشان بدهند. آنها در خودگردانی هیجانی[38] بهتر می­شوند، مخصوصا در کنار آمدن با هیجان منفی شدید.کودکان پیش دبستانی اغلب هیجان های خودآگاه[39] و همدلی[40] را تجربه می­کنند که به درک اصول اخلاقی در حال رشد آنها کمک می­کنند. آنها  به علت­ها و پیامدها و علایم رفتاری هیجان اشاره می­کنند و این آگاهی­ها ازنظر دقت و پیچیدگی به سرعت افزایش می یابند. آنها هم چنین می­توانند پیش بینی کنند که وقتی یک همبازی هیجان خاصی را ابراز می­کند بعدا چه کاری انجام خواهد داد. آنها روش­های موثری را برای تسکین دادن احساس های منفی دیگران، مانند بغل کردن برای کاهش دادن غم، اکتساب می­کنند. در عین حال، کودکان پیش دبستانی در تعبیر کردن موقعیت­های دارای نشانه­های متضاد در مورد نحوه­ای که یک  فرد احساس می­کند، دچار مشکل می­شوند. هنگامی که تصویری از کودکی با چهره­ی شاد همراه با دوچرخه­ای خراب به کودکان 4 و 5 ساله نشان داده شد، آنها به جلوه­ی هیجان اتکا کردند و گفتند : " او به خاطر اینکه دوست دارد دوچرخه خود را براند، خوشحال است". کودکان بزرگتر معمولا این دو نشانه را ترکیب  می کنند: " او به خاطر اینکه پدرش قول داده دوچرخه اش را تعمیر کند،خوشحال است" ( برک[41] ،2007 ). هم چنین به علت آگاه نبودن کودکان پیش دبستانی از فعالیت های ذهنی، آنها هیجان ها را با اشاره به حالت های بیرونی به جای درونی توضیح می دهند (فلاول  و گرین[42] ،2001 ). کودکان تقریبا درسن 8 سالگی است که آگاه می شوند که می­توانند در هر لحظه دستخوش بیش از یک هیجان شوند،  طوری که هر یک ممکن است مثبت یا منفی بوده و ازنظر شدت تفاوت داشته باشند ( پونس[43] و همکاران،2003 ).درک کردن هیجان های ترکیبی[44] به کودکان کمک می­کند تا بفهمند که ابراز احساسات افراد ممکن است احساس های واقعی آنها را منعکس نکند ( سارنی ،1999 ) و به آگاهی ازهیجان های خودآگاه نیز کمک می­کند.  بر مبنای  یافته­های تحقیقاتی ذکر شده در بالا، توانمندیهای هیجانی کودکان با افزایش سن افزایش می یابد و  رشد هیجان روندی تحولی دارد ،که این خود گواهی بر  ارتباط متقابل بین  شناخت و هیجان است که پژوهشگر در قسمت بعدی پژوهش به تفصیل آن را بیان می کند.

هسته ی موضع نظریه­ی ژان پیاژه[45] این بود که کودکان بایستی ازطریق فعالیت و عمل در محیط  ساختارهای  ذهنی و فیزیکی خود را بسازند (  پیاژه،  1982 ؛ به نقل از  فلدمن و فولر[46]،1998 ). وقتی کودکان مستقیما روی محیط تاثیر می­گذارند، این ساختارها تغییر کرده و تفکر آنها رشد می­کند. باوجود تلاش­های زیاد اما نارضایت بخش پیاژه برای تبیین این موضع نظری، انتقادهای فراوانی به او شد؛ نظریه پردازان دیگر معتقد بودند که رشد و یادگیری ارتباط متقابلی با هم دارند و برخلاف نظر پیاژه ارتباط رشد و یادگیری را یکطرفه که در آن فقط رشد منجر به یادگیری شود نمی دانستند. یکی از طرفداران سختگیر موضع یادگیری که سالها قبلتر موضع خود را اعلام کرده بود لو ویگوتسکی[47] بود ، طبق نظر وی یادگیری فرایندی است که ازطریق آن امکان افزایش ساختارهای مفهومی ایجاد می شود. ویگوتسکی بر این مدعاست که " تنها  "یادگیر ی خوب " آن نوع است که موجب رشد شود " ( کوله[48] ،1978 ). به نظر می­رسد موضع ویگوتسکی کاملا مخالف موضع پِیاژه است: یادگیری، برای اینکه رشد اتفاق بیفتد عنصر ضروری است، در حالی­که پیاژه می­گوید رشد، برای اینکه یادگیری صورت گیرد ضروری است. این دو موضع نظری تعارض­هایی را بین رشد و یادگیری ایجاد می­کنند که حل آنها نیازمند طراحی پژوهش­ها و آزمایشهایی ست که بتوان با استناد به نتایج آنها،  به پایان بخشیدن به این مجادله نزدیکتر شد ( فلدمن و فولر، 1997 ).

 حال که ادبیات تحقیقی رشد هیجانی کودکان،  نقص در رشد هیجانی آنها را نشان می دهد ، آیا  با استناد به نظریه ی یادگیری  ویگوتسکی می توان آموزش­های تنظیم هیجانی را به کودکان داد و به آنها کمک کرد به سطح بالاتری از رشد شناختی و هیجانی برسند؟ طبق شواهد پژوهشی اگر این آموزش­ها مفید باشند بایستی متوجه تغییراتی در رفتار  اجتماعی کودکان باشیم.

اهمیت و ضرورت

    دوره ی پیش دبستانی با پیشرفت های شناختی،حرکتی و زبانی فراوانی همراه است که اتفاقا مقارن با زمانی است که والدین انتظارات بیشتری برای استقلال رفتاری  وهیجانی دارند (سیچتی ،گانیبان  و بارنت[49]،1991؛کاپ[50] ،1989 ؛کاپ و نیوفلد[51]،2003 ؛به نقل از میرابل ،2010).

کسب مهارتهای شایستگی اجتماعی در طول کودکی اولیه موفقیت کودکان در موقعیتهای بیرون از خانه را افزایش می دهد. مهم تر اینکه،کودکانی که شایستگی اجتماعی را در طول دوره ی کودکی اولیه پرورش می دهند ممکن است  با احتمال کمتری در معرض مشکلات رفتاری و هیجانی ( هم مشکلات درونی شده و هم بیرونی شده ) قرار بگیرند ( بلچمن ،تینزلی،کارلا و مک انرون[52]،1985 ؛اولسون و هوزا [53]،1993 ؛سانسون ،همفیل و اسمارت[54]،2004 ؛ به نقل از میرابل ،2010 ). به علاوه، معلوم شده است که شایستگی اجتماعی در ایجاد نگرش مثبت نسبت به مدرسه (لاد ،1990 ؛لاد ،بریک و بووش[55] ،1999 ؛ به نقل از بلیر و همکاران ،2004 ) و پیشرفت تحصیلی (کارلتون و ویسلر[56] ،1999؛ به نقل از بلیر و همکاران ،2004  ) نقش دارد.

آموختن تنظیم هیجان یکی از وظایف رشدی در دوران کودکی اولیه است (گرولینیک ،مک منامی و کوروسکی[57] ،2006 ؛کاپ ، 1989 ؛به نقل از  فنگ[58] و همکاران ،2008 ). در طول روابط استرس آمیز ، مثل تعارض با همسالان،کودکان پیش دبستانی اغلب تنظیم هیجان و رفتار خود را مشکل می بینند ( دنهام،بلیر،دی مولدر،لویتس،ساویر[59]و همکاران،2003 ؛ به نقل از میرابل ،2010 ). ادبیات نظری و شواهد تجربی الگوهای ناسازگارانه ی تنظیم هیجان کودکان را با مشکلات درونی شده و بیرونی شده در سنین مدرسه و بعد از آن  مرتبط می دانند (کالکینز[60] و دنهام،2000 ؛گیلیوم،شاو ،بک ،اسچونبرگ و لاکن[61]،2002 ؛کینان[62]،2000 ؛به نقل از میرابل، 2010؛ باکنر ،مزاکاپا و بیردسلی[63] ،2003، فوربس ،لین و کواکز [64]،2006؛ به نقل از فنگ و همکاران ،2008 ).

Abstract

The purpose of this study was to investigate effectiveness of education of emotion regulation on social competence in preschool children. In this study, the control-exprimental design was used. The statical society was contained total preschool children in Tehran. 2 pre-school educational centers was choiced by multi-level clustering sampling. Education of emotion regulation contained 11 lessons that two sessions was in one week, duration of this process was 14 weeks.’The evalution of social behaviors ‘ from Weea and Davin(1980) was used and educationers was completed in pre-education and post-education. From t independent test was used for data analysis.The differences between data of pre-education and post-education was significant statiscally.

Key words:

education of emotion regulation, social competence, preschool children

منابع فارسی

برک،لورا(2007).روانشناسی رشد( از لقاح تا کودکی)،ویرایش چهارم.ترجمه یحیی سیدمحمدی.تهران:نشر ارسباران،1389

جدیدی،هوشنگ(1375).برسی تاثیر الگوی رفتار والدین بر توانایی حل مسایل اجتماعی دانش آموزان شهرستان خمین.پایان نامه ی کارشناسی ارشد چاپ نشده دانشگاه تهران.

کرین،ویلیام سی(1998).نظریه های رشد،ترجمه ی علیرضا خویی نژاد و غلامرضا صفایی.انتشارات رشد،1384.

منابع انگلیسی

Adela  Moraru, Mihaela Stoica, Elena-Adriana Tomuletiu,Filpisan Monica.(2011). Evaluation of a program for developing socio-emotional competence in preschool children. Procedia –Social and Behavioral Sciences .( 30 ),pp(2161-2164).

Berk,L.E. ( 2007) .Child development. Allyn and Bacon.Boston, U.S.A

Bierman KL,Domittrovich CE,Nix RL,Gest SD,Welsh JA,Greenberg MT,Blair C,Nelson KE,Gills.(2008).Promoting academic and social-emotional school readiness: the headstart REDI program.Child development(79),pp(1802-17).

Bradley Raymond Trevor,Atkinson Mike,Tomasio Dana,Rees Robert A.( 2009 ). Facilitating Emotional Self-regulation in preschool children: efficacy of the early.

Brophy-Herb Holly E.Robert E.Lee,M.Angela Nievar,Gary Stollak.(2007 ).Preschooler ‘ssocial competence : Relations to family characteristics,teacher behaviors and classroom climate.Journal of Applied Developmental Psychology.(28),pp ( 134-148 ).

Brown, A.Chavaughn. (2011). The association between social-emotional competence and children ‘s academic readiness,Doctoral dissertation.George Mason university.

Cole,M.,John-Steiner.V.,Scribner,S.,and Souberman,E.(Eds).(1978).Mind in society:the development of higher psychological processes.Cambridge,MA:Harvard university press.ole, M., John-Steiner, V., Scr Mind in society: the development ~[" hi

Elias.J Maurice, Gara.A Michael, Schuyler.F Thomas, Branden.R Leslie, Sayette.A Michael.(2010).The promotion of social competence:Longitudinal study of a preventive school-based program.American Journal of orthopsychiatry. Volume 61, Issue 3, pages 409–417

Feldman,David henri. Flower,R.Clarke(1997).The natures of developmental change: Piaget,Vygotsky,and the transition process.New Ideas in psychol.3,pp(195-210).

Flavell,John.H(2004).Theory of mind development: Retrospect and prospect,Merril Quarterly,vol.50,no.3

Frey,Karin S, Nolen Suson Bobbitt, Edstrom Leihua Van Schoiack, Hirschstein Miriam K.(2005). Effects of a school-based social-emotional  competence program: Linking children”s goals, attribotions and behavior. Applied developmental psychology (26), pp(171-200).

Greenberg Mark.T, Kusche  Carol.A.(2010).A introduction  to promoting alternative thinking strategies.The public of department of health and human services.www.samhsa.gov

Halberstadt Amy. G , Denham Susanne.A,Dunsmore Julie. C . ( 2001 ).Affective social competence. Department of psychology.North Carolina State University.

Hennessey Betha.A(2007).Promotion social competence in school-aged children:The effects of the open circle program.Journal of school psychology.(45),pp(349-360).

Macklem,  Gayle  L .(2007 ).Practitioner “ s Guide to Emotion Regulatio in School-aged Children.

McLaughin Katie,A., Hazenbuehler.Mark L, Mennin  Douglas,S .,Nolen-Hoeksema Susan.( 2011 ).Emotion dysregulatio and adolosecent psychopathology : A prospective study.Behavioral Research and Therapy.(49 ),pp ( 544-554 ).

Raver, C. C., & Zigler, E. F. (1997). Social competence: An untapped dimension in evaluating Head Start's success. Early Childhood Research

Quarterly, 12, 363−385.

Razza,Rachel A. ,Blair,Clancy. ( 2009 ).Associations among false-belief understanding,executive function,and social competence : A longitudinal analysis. Journal of applied developmental psychology. ( 30 ),pp ( 332-343 ).

Rose-Krasnor,Linda(1997).The Nature of Social Competence: A Theoritical Review,Psychology department.Brock University.Correspondence can also be addressed to Iroserka@spatan.ac.brocku.ca

Saarni,C.(1999).The development of emotional competence,NY: Guilford Press.

Thompson,R.A. ( 1994 ). Emotion regulation: a theme in search of definition .Monograph for the society for research in child development. (59),pp (25-52 ).

Saarni,C(.2000).The development of emotional competence,NY: Guilford Press.

Spinard, T. L., Eisenberg, N., Cumberland, A., Fabes, R. A., Valiente, C., Shepard, S. A.,et al. (2006). Relation of emotion-related regulation to children’s social

competence: a longitudinal study. Emotion, 6, 498e510.

Thompson, R. A. (1991). Emotional regulation and emotional development.

Educational Psychology Review, 3, 269–307.

Thompson,R.A. ( 1994 ). Emotion regulation: a theme in search of definition .Monograph for the society for research in child development. (59),pp (25-52 ).