پایان نامه بررسی خسران و آثار آن در قرآن

فصل اول:

طرح تحقیق

مقدمه:

حمد و سپاس خدایی را سزاست که انسان را از خاک آفرید و در او از روح خود دمید ، سپس خود را بر آفریدن او ستود و ملائکه را به سجده بر او امر کرد و بیان کرد که انسان را به هدف عبادت آفرید و او را خلیفه خود در زمین قرار داد .

و درود بر پیامبران الهی که پیوسته برای هدایت انسان مأمور گشتند و او را به نعیم بهشتی بشارت و از عذاب الهی ترساندند .

و درود بر پیامبر خاتم که اشرف پیامبران اوست و درود بر کتاب هدایت الهی قرآن که در بردارنده رطب و یابس است .

انسان طالب هدایت و سعادت ابدی باشد راهی ندارد جزء اینکه پناه ببرد به قرآن مجید که کلام خدای عزیز عالم است و دستورات قرآن مجید را به کار ببندد . زیرا عمیق ترین و زیباترین و فصیح ترین کلام ، کلام خداست و قرآن که معجزء باقی پیغمبر است برای هدایت خلق آمده و تا قیامت کلامی به زیبایی قرآن نخواهد آمد .

اما در راه هدایت ، همواره رهزنانی بوده اند که انسان را از صراط مستقیم بازداشته اند و او را به خسران و زیانکاری کشانده اند و باعث شده اند او تمام سرمایه های وجودی خود را برای حرکتی بی انتها به سوی کمال از دست بدهد .

در آیات متعددی از قرآن کریم به موضوع خسران و مطالب مربوط به آن پرداخته شده است .

نگارنده در این تحقیق می کوشد تا با بررسی آیات مربوط به خسران در حد توان خود ، تصویری جامع از این موضوع در دیدگاه قرآن ارائه کند .

تلاش شده است در توضیح آیات از تفاسیر گوناگون استفاده شود و البته از این نکته غفلت نشده است که  تحقیق صرفا به محلی برای نقل اختلافات تبدیل نشود . همچنین در مواردی از کتب اخلاقی استفاده شده است .

اهمیت و ضرورت بحث:

با نگاهی اجمالی به سوره عصر می فهمیم که قرآن همه انسان ها را در خسران و زیانکاری اعلام کرده و در این میان جماعتی که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام می دهند و تواصی به حق و صبر دارند،از آن مستثنی شده اند.

لذا این خود دلیلی است بر اهمیت و ضرورت مطلب که برای این جانب انگیزه ای گردید که به بررسی و تحقیق در موضوع خسران و آثار آن در قرآن بپردازم.

در این تحقیق مفهوم خسران و مصادیق و ویژگی های آن را مورد بررسی قرار داده و عوامل آن را با استفاده از آیات قرآنی بیان کرده ام و همچنین راهکارهای قرآنی از ابتلا به خسران  آورده شده تا از نتایج سوء آن در دنیا و آخرت مصون مانده و به رشد و سعادت واقعی برسیم.

مروری بر مطالعات انجام شده:

این جانب پس از جستجوی منابع ،تنها دو مورد یافتم که در آنها به صورت خاص به موضوع خسران پرداخته شده بود که عبارتند از :

پایان نامه کارشناسی با عنوان «عوامل و پیامدهای خسران در آیینه قرآن و حدیث» از خانم اکرم دیانی که در هشت بخش تنظیم شده است:

بخش اول:کلیاتی در باب خسران

بخش دوم:حوزه های خسران

بخش سوم:تعابیر گوناگون خسران در قرآن کریم

بخش چهارم: شناخت خاسرین و ویژگیهای آنان

بخش پنجم:عوامل خسران از دیدگاه قرآن

بخش ششم: آثار و نتایج خسران

بخش هفتم:زمان بروز و ظهور خسران

بخش هشتم:راه های جلوگیری از خسر

 و همچنین در کتاب «حدیث هدایت» از علی لطفی که  در باب اول به بررسی معنای خسران و زیانکاران واقعی می پردازد.

اهداف تحقیق:

هدف کلی تحقیق:

بررسی خسران و آثار آن در قرآن

اهداف جزئی:

آشنایی با مفهوم خسران و مصادیق آن

بررسی ویژگی های خاسرین از منظر قرآن

بررسی عوامل خسران

بررسی راههای جلوگیری از خسران زدگی

بررسی آثار دنیوی خسران

بررسی آثار اخروی خسران

سوالهای تحقیق:

سوالهای  اصلی:

1-آیا از منظر قرآن کریم رابطه ای میان اعمال افراد و خسران وجود دارد؟

2- آیا از منظر قرآن کریم تفاوتی بین خسران و حبط اعمال وجود دارد؟

سوالهای فرعی:

ویژگی های خاسرین در قرآن چیست؟

مصادیق خسران در قرآن چه مواردی است؟

آیات قرآن چه عوامل را برای خسران نام می برد؟

قرآن چه راهکارهایی برای پیشگیری از ابتلا به خسران ارائه می دهد؟

آثار دنیوی خسران چیست؟

آثار اخروی خسران چیست؟

فرضیه ها:

از منظر قرآن خسران تحت تاثیر اعمال  و رفتار بد انسان شکل می گیرد.

از منظر قرآن گر چه میان خسران و حبط اعمال رابطه وجود دارد ولی این دو مترادف نیستند.

روش تحقیق :

روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق به صورت کتابخانه ای از طریق یادداشت هایی که از منابع و  ماخذ مختلف به دست آمده می باشد.

بدین صورت که ابتدا ، آیات مربوطه را مشخص نموده و از طریق تفاسیر مختلف به بررسی آیات پرداختم و روایات و احادیث مرتبط با این بحث را از بین کتب روایی استخراج  نمودم ، و از کتاب های اخلاقی نیز استفاده کردم.

فصل دوم:

یافته های تحقیق

بخش اول : تعریف خسران و ویژگیها و مصادیق آن:

 با نگاهی به سوره عصر درمی یابیم که قرآن کریم عموم انسانها را در خسران و زیان اعلام می نماید مگر کسانی که ایمان و عمل صالح انجام دهند و یکدیگر را به حق و صبر سفارش کنند . دنیا بازاری است که انسان در آن سرمایه عمر را از دست می دهد تا سرمایه ای به دست بیاورد و حال گروهی هستند که نه تنها سرمایه ای به دست نمی آورند بلکه سرمایه ای را هم از دست می دهند و اینها هستند که گرفتار خسران و زیان هستند . همانطور که خداوند می فرماید

پس گروهی از انسانها هستند که سرمایه های عظیم خود را به بهایی اندک می فروشند و ضلالت را به جای هدایت می خرند .

و ما در این فصل بر آنیم که با شناخت معنای دقیق خسران در قرآن ، با مصادیق آن و ویژگی های خسران در قرآن نیز آشنا شویم .

الف : بررسی معنای لغوی واژه «خسران»

در معنای اصلی «خسر» نظرات مختلفی وجود دارد و برخی برای آن چندین وجه معنایی در نظر گرفته اند.

برخی معنای اصلی خسر را به معنای ضرر و زیان ، ضد سود آورده اند .

مصطفوی در التحقیق می نویسد: «معنای اصلی در این ماده آن چیزی است که مقابل سود قرار می گیرد یعنی کم شدن در مقابل سود کردن و اما نقص و گمراهی و هلاکت و ضرر ، هر یک از این موارد گاهی بر بعضی از موارد این معنا منطبق می شوند و گاهی از آثار این معنا هستند یا از اسباب و مقدمات آن هستند 000»[1]

برخی معنای اصلی «خسر» را کم شدن ، کم کردن و نقصان دانسته اند .

قرشی در قاموس می نویسد : «باید دانست که خسر ، خسران و خسار  یک معنی بیشتر ندارند و آن نقصان و کم شدن است چنانکه صریح آیه «وَلَا تُخْسِرُوا الْمِیزَانَ » (رحمن / 9) و آیه ی «وَإِذَا کَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ» (مطفضین / 3) است و اینکه ضلالت و هلاکت را از معنای آن شمرده اند بدان جهت است که ضلالت و هلاکت یک  نوع نقصان و زیان است ».[2]

برخی از منابع لغوی اصل ماده «خسر» را بر همین معنا گرفته اند و همین نظر را دارند . [3]

در برخی از منابع خسران به معنای کم شدن سرمایه آمده است که گاه به انسان نسبت داده می شود و می گویند فلان کس زیان کرد و گاه به خود عمل نسبت داده می شود و می گویند تجارتش زیان کرد .

گاه واژه خسران درباره دستاوردهای زندگی یه به عبارتی دیگر درباره سرمایه های برونی مانند مال و مقام دنایی است و گاه درباره ی سرمایه های درونی یا نتایجی که از حالات نفسانی حاصل می شود مثل از دست دادن صحت و سلامتی و عقل و ایمان و ثواب . [4]

گرچه راغب معتقد است که خسران به معنای زیان در سرمایه های درونی است نه زیان در امور دنیوی و تجارت بشری . [5] نویسنده الموسوعه القرانیه هم همین نظر را دارد . [6]

1. التحفیق فی کلمات القرآن الکریم ، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی ، تهران 1416 ه . ق ، اول ، مصطفوی حسن 1297 ق ص 52

1. قاموس قرآن ، دار الکتب الاسلامیه ، تهران ، 1318 ش ، نهم ، قرشی ، علی اکبر ص 243

2. معجم مقاییس اللغه ، مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی ، قم ، 1404 ق بی تا ج 2 ، ص 182

3.شرح و تفسیر لغات قرآن براساس تفسیر نمونه ، بنیاد پژوهشهای اسلامی ، مشهد ، 1381 ش ، دوم ، شریعتمداری ، جعفر ، ج 1 ، ص 680 ؛ المفردات فی غریب القرآن ، رضوی ، مشهد ، 1375 ش ، دوم ، راغب اصفهانی( م 502) ، مترجم : غلامرضا خسروی حسینی ص 599 ؛ الموسوعه القرآنیه ، موسسه سجل العرب ، بی جا ، 1405 ق ، آبیاری ابراهیم ،ج 8 ، ص 166

فهرست منابع و مآخذ:

1- قرآن،ترجمه فولادوند محمد مهدی دار القرآن الکریم تهران 1415 ق چاپ اول

2- نهج البلاغه،انتشارات شاکر،قم،1386 ش،چهارم،(امیر المومنین علی علیه السلام)سید رضی،ترجمه محمد دشتی

3- اخلاق از دیدگاه قرآن و چهارده معصوم علیهم السلام راز توکل مشهد 1383 ش اول احمد امیری پور

4- اخلاق در نهج البلاغه موسسه تحقیقاتی و انتشاراتی فیض کاشانی بی جا 1376 ش اول سید کاظم ارفع

5- ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن دار التعارف للمطبوعات بیروت 1419 ق اول سید محمود آلوسی

6- از مفاهیم قرآن راه کمال بی جا 1385 ش دوم مصطفی اسرار

7- اصول کافی اسوه قم 1375 ش سوم ترجمه کمره ای کتابفروشی علمیه اسلام تهران بی تا اول ترجمه مصطفوی

8- اطیب البیان فی تفسیر القرآن،اسلام،تهران،1387 ش دوم سید عبدالحسین طیب

9- الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل مدرسه امام علی بن ابی طالب قم 1421 ق اول ناصر مکارم شیرازی

10- ایمان و کفر ترجمه ایمان و کفر بحار الانوار انتشارات  عطارد تهران 1378 ش اول عزیز الله عطاردی

11- بحار الانوار ترجمه جلد 67و 68 کتابخانه مسجد ولی عصر تهران بی تا اول سید ابوالحسن موسوی همدانی

12- بحرالمحیط فی التفسیر،دار الفکر،بیروت،1420 ق،ابوحیان محمد بن یوسف اندلسی

13-برگزیده تفسیر نمونه دراالکتب الاسلامیه تهران 1382 ش سیزدهم احمد علی بابایی

14- به سوی او موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی قم 1382 ش اول محمد تقی مصباح یزدی

15- تفسیر ابن عربی دار احیاء التراث العربی بیروت 1422 ق اول ابوعبدالله محیی الدین محمد ابن عربی

16- تفسیر اثنا عشری میقات تهران 1363 ش اول حسین بن احمد حسینی شاه عبدالعظیمی

17- تفسیر احسن الحدیث بنیاد بعثت بی جا 1377 ش سوم سید علی اکبر قرشی

18- تفسیر آسان اسلامیه تهران 1398 ق اول محمد جواد نجفی خمینی

19- تفسیر انوار درخشان  کتابفروشی لطفی تهران 1404 ق سید محمد حسین همدانی

20- تفسیر بحرالعلوم بی نا بی جا بی تا نصر بن محمد بن احمد سمرقندی

21- تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده  مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام نور تهران 1372 ش اول سلطان محمد گنابادی مترجم خانی رضا حشمت الله ریاضی

22- تفسیر پرتوی از قرآن شرکت سهامی انتشار تهران 1362 ش چهارم سید محمود طالقانی

23- التبیان فی تفسیر القرآن  داراحیاء التراث العربی بیروت بی تا محمدبن حسن طوسی

24- تبیین القرآن  دار العلوم بیروت 1423 ق دوم سید محمد حسینی شیرازی

25- تحف العقول عن آل الرسول آل علی علیه السلام بی جا 1382 ش اول ابو محمد حرانی

 26- التحقیق فی کلمات القرآن الکریم  وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهران 1374 ش اول حسن المصطفوی

27- تربیت روشها اخلاق طراحان نشر بی جا 1378 ش اوم علی فایضی

28- تفسیر جامع،صدر،تهران،1326ش،ششم،سید محمد ابراهیم بروجردی

29- تفسیر جوامع الجامع بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی مشهد 1377 ش دوم فضل بن حسن طبرسی مترجم مترجمان

30- تفسیر جلاء الاذهان و جلاء الاحزان دانشگاه تهران تهران 1377 ش اول ابوالمحاسن حسین بن حسن جرجانی

31- تفسیر خسروی اسلامیه تهران 1390 ق اول علی رضا میرزا خسروانی

32- تفسیر روان جاوید برهان تهران 1398 ق سوم محمد ثقفی تهرانی

33- تفسیر روح البیان  دارالفکر بیروت 1423 ق دوم سید محمد حسین شیرازی

34- تفسیر روشن مرکز نشر کتاب تهران 1380 ش اول مصطفی حسن

35- تفسیر رهنما کیهان تهران 1364ش چاپ ندارد زین العابدین رهنما

36- تفسیر سور آبادی فرهنگ نشر نو تهران  1380 ش اول سور آبادی ابوبکر عتیق بن محمد

37- تفسیر شریف لاهیجی دفتر نشر داد تهران 1373 ش اول محمد بن علی شیرف لاهیجی

38- تفسیر الصافی  انتشارات الصدر تهران 1415 ق دوم ملامحسن فیض کاشانی

39- تفسیر صراط المستقیم،انصاریان،قم،1416ق،اول،سید حسین بروجردی

40- تفسیر عاملی صدوق تهران 1360 ش ابراهیم عاملی

41- تفسیر علیین  اسوه قم 1382 اول سید عباس کریمی حسینی

42- تفسیر القرآن الکریم دار البلاغه للطباعه بیروت 1412 ق اول سید عبدالله شبر

43- تفسیر القرآنی للقرآن بی نا بی جا بی تا عبد الکریم خطیب

44- تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب وزارت ارشاد اسلامی تهران 1368 ش اول محمد بن محمد رضا قمی مشهدی

45- تفسیر کوثر بی نا بی جا بی تا یعقوب جعفری

46- تفسیر مفاتیح الغیب دار احیاء التراث العربی بیروت 1420 ق سوم ابوعبدالله محمدبن عمر فخر الدین رازی

47- تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین کتابفروشی محمد حسن علمی تهران 1336 نوبت چاپ ندارد ملا فتح الله کاشانی

48- تفسیر مواهب علیه اقبال تهران 1369 ش چاپ ندارد حسین بن علی کاشفی سبزواری

49- تفسیر المیزان  دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم قم 1374 ش پنجم سید محمد حسین طباطبایی مترجم سید محمد باقر موسوی همدانی

50- تفسیر نمونه  دار الکتب الاسلامیه تهران 1374 ش اول مکارم شیرازی ناصر

51- تفسیر نور الثقلین،اسماعیلیان،قم،1415 ق،چهارم،عبد علی بن جمعه عروسی حویزی

52- تفسیر نور مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن تهران 1383 ش یازدهم قرائتی محسن

53- تفسیر هدایت بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی مشهد 1377 ش اول مترجمان

54- الجدید فی تفسیر القرآن المجید دار التعارف للمطبوعات بیروت 1406 ق اول سبزواری نجفی محمدبن حبیب الله

55- الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین مکتبه الالفین کویت 1407ق اول شبر سید عبد الله

56- الحدیث  دفتر نشر فرهنگ اسلامی بی جا 1370 ش اول مرتضی فرید تنکابنی

57- الحیاه،دفتر نشر فرهنگ اسلامی،تهران،1380 ش،مکرر،احمد آرام.

58- روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم دار الکتب العلمیه بیروت 1415 ق اول سید محمود آلوسی

59- روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی مشهد 1408 ق حسین بن علی ابوالفتوح رازی

60- شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه  بنیاد پژوهشهای اسلامی مشهد 1381 ش اوم جعفر شریعتمداری

61- طرائف الحکم یا اندرزهای ممتاز کتابخانه صدوق تهران 1362 ش سوم میرزا احمد آشتیانی

62- فرهنگ المعجم الوسیط انتشارات اسلامی تهران 1381 ش اول ابراهیم انیس ودیگران

63- قاموس قرآن دار الکتب الاسلامیه تهران 1381 ش نهم سید علی اکبر قرشی

64- قلب سلیم دارالکتب الاسلامیه تهران 1370 ش یازدهم سید عبد الحسین دستغیب شیرازی

65- کشف الاسرار و عده الابرار امیر کبیر  تهران 1371 ش پنجم احمد بن ابی سعد رشید الدین میبدی

66- لسان العرب دار صادر بیروت 1414 ق سوم محمد بن مکرم ابن منظور

67- مجمع البیان فی تفسیر القرآن ،فراهانی تهران 1360 اول فضل بن حسن طبرسی  ترجمه مترجمان

68-______________ ناصر خسرو تهران 1372ش سوم فضل بن حسن طبرسی

69- مخزن العرفان در تفسیر قرآن نهضت زنان مسلمان بی جا 1361 ش سیده نصرت امین بانوی اصفهانی

70- معجم مقاییس اللغه مرکز نشر مکتب الاعلام السلامی قم 1404 ق ابوالحسین احمدبن فارس بن زکریا

71- معراج السعاده دهقان بی جا بی تا ملا احمد نراقی

72- المفردات فی غریب القرآن رضوی مشهد 1375 ش ذوم ابوالقاسم حسین بن محمدبن فضل معروف به راغب اصفهانی مترجم سید غلامرضا خسروی حسینی

73- منتخب الغرر انتشارات مفید بی جا 1387 ش دوم فضل الله کمپانی

74- الموسوعه القرآنیه  موسسه سجل العرب بی جا 1405 ق ابراهیم آبیاری

75- النجاه من الذنوب نشر الهادی قم 1416 ق اول حسین شاکری

76- نهج الخطابه کتابخانه صدر تهران 1374 ش دوم علم الهدی خراسانی

77- نهج الفصاحه فرایض قم 1385 ش اول ابوالقاسم پاینده

78- وجوه القرآن مجمع البحوث الاسلامیه مشهد 1380 ش اول اسماعیل بن احمد میری نیشابوری

بهار 88