پایان نامه بررسی تأثیر فعالیت های عمرانی ، اقتصادی اداره جهاد کشاورزی شهرستان کرج بر روند مهاجرت روستائیان بخش اشتهارد

پایان نامه کارشناسی ارشد رشته توسعه روستائی (M.SC)

1386

چکیده :

پس از انقلاب اقدامات زیادی در خصوص بهبود شرایط زندگی روستائیان و جلوگیری از مهاجرت آنها به عمل آمده است در این راستا فعالتیهای انجام شده توسط اداره جهاد کشاورزی شهرستان کرج در بخش اشتهارد مد نظر قرار گرفت در این تحقیق از روش تمام شماری استفاده گردید و پس از استخراج اطلاعات از پرسشنامه ها و تدوین آنها به این نتیجه رسیدیم که فعالیتهای متنوع اثرات یکسانی بر روند مهاجرت ندارند مثلاً شهرک صنعتی کوثر به مهاجرت پذیری برخی روستاهای اشتهارد کمک کرده است اقدامات هیأت هفت نفره مانع مهاجرت روستائیانی شده است که زمین دریافت کرده اند و اشتغال زائی خوبی برای افراد بی کار ایجاد کرده است . دامدارانی که مجوز بهسازی دریافت کرده بودند نیز اشتغال زائی خانوادگی خوبی را ایجاد کرده اند در ضمن با مقایسه روند مهاجرت در سالهای اخیر و طرح های اجرا شده در سه روستای این بخش این نتیجه حاصل شد که روستائی که طرح های زیادی در آن اجرا شده بود مهاجر پذیر تر بود و روستایی که طرح های کمتری در آن اجرا شده بود مهاجر فرست بود .

با محاسبه خالص مهاجرت روستاهای بخش اشتهارد با فرمول ریاضی به این نتیجه رسیدیم که در مجموع روستاهای این بخش دارای خالص مهاجرت منفی بوده ومهاجر فرست می باشند یعنی با وجود اشتغال‌زایی فعالیت های جهاد مهاجرت از روستاها ادامه یافته‌است و این فعالیت ها نتوانسته تمام روستائیان را منتفع گرداند .

1-1مقدمه:

در این فصل به رابطه بین مهاجرت وتوسعه اشاره ای مختصر نموده ایم. سپس بیان مساله را مطرح کرده ایم.

در قسمت بعدی سهم  برنامه های عمرانی اجرا شده را قبل از انقلاب به طور مختصر شرح داده ایم تا سهم کم بودجه های عمرانی را به روشنی در زمان قبل از سال 1357 نشان دهیم.

اهمیت موضوع تحقیق نیز در ادامه آمده است پس از آن دلایل انتخاب موضوع را بصورت مختصر بیان نموده ایم.

تعاریف عملیاتی، محدوده تحقیق ومحدودیت های  تحقیق از موارد قابل ذکری است که در این فصل گرد آمده است.

1-2 مهاجرت کمک به جریان توسعه یا سدی در مقابل آن:

روستا نخستین سکونت گاه بشری وبستر فعالیت های کشاورزی بوده است. به مرور زمان و با گسترش شهرها ساکنان روستاها بدلیل امکانات و زمینه های مناسب اشتغالی که در شهرها وجود داشت به سمت شهرها کشیده شدند.

مهاجرت به شهرها درآفریقا، آسیا وآمریکای لاتین با نرخ بی سابقه ای جریان دارد و دلیل عمده آن رکود اقتصادی در مناطق روستایی بوده است.

اگر با دیدی تاریخی به این موضوع نگاه کنیم متوجه می شویم با انجام فعالیتهایی که در محیط های روستایی صورت گرفته تغییراتی نیز در این محیط ها ایجاد شده است.مثلا با انجام برنامه اصلاحات ارضی تغییرات متفاوتی در محیط های روستایی مشاهده می شود تجربه اصلاحات ارضی هند نشان داد که فرد روستایی از این اصلاحات  سودی نبرده ولی تجربه کشور کره جنوبی موضوع دیگری را نشان میدهد. لذا این تغیرات از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.برای بیان بهتر این موضوع به مثال دیگری اشاره می کنیم در کشوری ممکن است احداث راهها وبهبود شبکه سراسری باعث گردد روستائیان به راحتی به محل کار خود رفت و آمد کنندوسکونتگاه خود را تغییر ندهند ولی در کشور دیگر ممکن است باعث کاهش هزینه مهاجرت گردد وروستائیان تشویق به مهاجرت شوند.

عمران روستاها شامل فعالیت هایی از قبیل امور زیربنایی ،خدماتی،فرهنگی و... بوده وبعنوان جزئی از راهبرد توسعه روستایی قابل بررسی است.هدف بنیادین برنامه های توسعه روستایی همبسته بازسازی سبک زندگی روستایی از طریق فراهم آوردن امکانات زیربنایی اجتماعی و فیزیکی در مناطق روستایی است.علت مهاجرت کسانی که به شهر مهاجرت می کنند نه تنها شغل بلکه دسترسی به آموزش درمان و مسکن با کیفیت تر نیز هست لذا بهبود بخشیدن به شرایط زندگی که هدف توسعه روستایی همبسته است،باید تاثیر مهمی در جریان های مهاجرت داشته باشد. بعلاوه عده ای اعتقاد دارند که مهاجرت رشد اقتصادی را تحریک وتقویت می کند که تفکر آنهارا در مدل زیر نشان میدهیم.

حرکت نیروی کار از محیط فعالیتهای روستایی کم بازده به سمت بخش های نوین خدماتی وشهری

+

+

افزایش سطح متوسط درآمدها

تحریک رشد اقتصادی

و در نهایت پدیده مهاجرت به توسع کمک می کند چرا که رشد اقتصادی یکی از اجزاء توسعه است.

عده ای دیگر نیز اعتقاد دارند که مهاجرت برای مناطق روستایی وشهری زیان هایی را به دنبال داشته ورفاه اجتماعی را تقلیل داده است. که نحوه تفکر آنها را به شکل زیر نشان می دهیم.

با ازدحام جهت در مناطق شهری به علل مهاجرت (روستایی،سایرکشورها) وافزایش طبیعی جمعیت(افزایش طبیعی جمعیت بومی+جمعیت مهاجر،جمعیت مناطقی که در نتیجه آلودگی مناطق شهری، تمرکز ثروت ودرآمد وسرمایه انسانی،  منافع فردی،  زیان های وارده به مناطق شهری وروستایی،رفاه اجتماعی. الحاق به شهر جزء مناطق شهری محسوب می شوند و..)  

آلودگی مناطق شهری

تمرکز ثروت و درآمد وسرمایه انسانی

فردی

زیانهای وارده به مناطق شهری و روستایی

-

رفاه اجتماعی

مطالعاتی که در کشورهای مختلف ازقبیل(هند،کره جنوبی ، اندونزی ، ونزوئلا ، تانزانیا ، مالزی ، برزیل ، پاکستان ، لهستان و...)صورت گرفته است نشان می دهند  که فعالیت های عمرانی و اقتصادی اثرات مختلفی بر روند مهاجرت داشته برخی از این فعالیت ها مهاجرت را افزایش می دهد و برخی دیگر ان را کاهش می دهند.

1-3 بیان مساله:

مطالعات روستایی از دیرباز مورد توجه پژوهشگران متعددی از جمله  جامعه شناسان، جغرافی دانان واقتصاد دانان بوده است  وهریک با ملاک های خود به روستا ومسایل آن نگریسته اند.

با مطالعه آثار این پژوهشگران می توان استعدادهای مناطق روستایی را شناسایی نمود و از این استعدادها در جهت توسعه روستا بهره برد.

مهاجرت از نقاط روستایی به شهرها واز نقاط کمتر توسعه یافته به نقاط توسعه یافته تر مشکلات خاصی ایجاد کرده ودر بسیاری از کشورها« پدیده مهاجرت»  تبدیل با «  مشکل مهاجرت »شده          است(جوان ،1380)

تهران بصورت یک قطب مهاجرپذیر در قبل از سال 1365 ومهاجرپذیر ومهاجر فرست درسال 1375 ظاهر گردیده است(مقایسه سرشماری های عمومی نفوس ومسکن سالهای 65و75)

تهران بعنوان مرکز سیاسی کشور بیشترین امکانات زیربنایی تولیدی،خدماتی،توزیعی وتسهیلات اجتماعی ودرمانی را در خود جای داده است.بدیهی است در یک نگاه کلی تمرکز اغلب امکانات د رتهران چهره توسعه یافته ای را از آن در ذهن افراد منعکس می سازد. تهران حدود18% مهاجران کل کشور را در دهه 75-65 به سوی خود جلب کرده است. گروه عمده ای از دانشجویان در مراکز بخش دولتی وغیردولتی مشغول به تحصیلند حدود نیمی از اعضاء هیات علمی دانشگاههای دولتی  در تهران زندگی می کنند.

از نظر خدمات درمانی = بهداشتی استان تهران به یک سطح استاندارد دست یافته است وبرای هر 1000 نفر 9/2 تخت بیمارستانی وجود دارد در حالی که در سطح کشور برای هر هزار نفر 73/1تخت وجوددارد. از نظر فرصت های اشتغال بویژه در زمینه صنعت 2/31 درصد کارخانه های بزرگ کشور در استان تهران مستقر شده است.

از نظر امکانات فرهنگی، تفریحی استان تهران در مقایسه با هر کدام از سایر استان های کشور وضعیت بهتری را دارا است(مجله برنامه و بودجه سال  س 1376)

حال این سئوال پیش می آید که آیا  با ارائه امکانات وخدمات بهتر به روستائیان وتوجه به مبدا (روستا) مهاجرت سیرنزولی خواهد گرفت یا خیر؟

عمران وتوسعه پدیده پیچیده ای است که دلالت بر یک مفهوم کلی می کند که خود ممکن است به عنوان رشد اقتصادی تفهیم گردد ویک مفهوم کیفی که خود میتواند به عنوان ایده خوشبختی وسعادت ورفاه عمومی مردم روستاها ارائه شود.رشد اقتصادی پدیده ای است که بوسیله افزایش درامد ملی ودرآمد سرانه قابل اندازه گیری است. افزایش درآمد سرانه رفاه وخوشبختی مردم را درپی دارد که ارتقاء مردم به استاندارد زندگی بالاتری شاخصه آن است. استاندارد زندگی هم یک تصور پیچیده ای است که اندازه گیری کمی ان مشکل است وشامل عوامل متعدد و  مختلفی از قبیل سطح برخورداری مردم از امکانات عمومی مانند غذا، لباس،مسکن،بهداشت،آموزش وپرورش تفریحات سالم امنیت واقناع روحی می باشد.

هدف عمران وتوسعه روستایی به موازات افزایش تولید ودرامد شامل توزیع عادلانه درامد،افزایش اشتغال ،بهداشت ومسکن بهتر، تغذیه بهتر برای همه روستائیان ،توسعه وتعمیم موقعیت های آموزشی برای همه تقویت امور اداره بوسیله خود روستائیان از طریق تعاون وتفاهم، ریشه کن کردن فقر روستایی واعتلای عدالت اجتماعی درسطح روستاها می باشد(عبدالحمید خان،1345)

البته به موضوع فوق 2 ایراد وارد است.

اولا: عمران وتوسعه روستایی را نمی توان مترادف یکدیگر شمرد زیرا در این صورت به مشکلی بر می خوریم روستاهایی وجود دارد که طرح های عمرانی زیادی در آنها اجرا شده است در حالی که امروزه جمعیت کمی را در خود جای داده اند ویا خالی از سکنه شده اند. لذا طرح های عمرانی هیچ کمکی به فقیرترین وحاشیه ای ترین افراد که در توسعه روستایی بسیار مورد توجه هستند نکرده                     است (میردامادی،1384)

 فهرست منابع فارسی : 

اشتهارد در یک نگاه ، مرکزخدمات جهاد کشاورزی بخش اشتهارد ، 1383 .

اطلاعات جمعیتی ابادی های شهرستان کرج ، فرمانداری شهرستان کرج ، 1381.

ارشاد ، فرهنگ (مترجم ) ، 1987 اوبرای . ا . ای ، مهاجرت ، شهرنشینی و توسعه ، انتشارات مؤسسه کار و تأ مین اجتماعی چاپ اول .

ایراوانی، محمد جواد، 1376 ،تحلیل وتبیین نهاد گرایی در فعالیت های جهاد سازندگی ، تهران ، وزارت جهاد سازندگی .

اعتماد ، گیتی، 1363 ، مهاجرت در ایران در دهه های اخیر شهرنشینی در ایران ، تهران ، انتشارات آگاه .

ازکیا مصطفی ( مترجم ) 1977 ، توسعه روستایی اولویت بخشی به فقرا (حمایت از اقشار آسیب پذیر ) ، انتشارات دانشگاه تهران .

باری یر ،جولیان ، 1363 ، تهران ، مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابداری .

تقوی ، نعمت ا... ، 1371 مهاجرت های روستا - شهری ، تبریز ، انتشارات ستوده ، چاپ اول .

جوان ، جعفر ، 1380 ، جغرافیای جمعیت ایران ، مشهد ، انتشارات جهاد دانشگاهی ، چاپ اول .

10- حق جو ، ناصر الدین ، غلامرضا احمدی 1378 ، بررسی علل مهاجرت روستائیان منطقه دودانگه و چهار دانگه به شهرستان ساری ، سازمان جهاد سازندگی استان مازندران ، گروه تحقیقات و بررسی مسائل روستایی .

11- حمصی ، آیت الهی ، سید علیرضا محمد ، 1357 ، گزارش بررسی علل و عواقب مهاجرت روستائیان به شهرها در شهرستان شیراز دانشگاه شیراز ، مرکز جمعیت شناسی

12- رکن الدین افتخاری ، علیرضا، 1370 ، مجله رشد جغرافیا .

13- زنده دل ، حسن ، 1360 ، منذلوژی در تحقیقات مهاجرت ، سازمان برنامه و بودجه ، معاونت برنامه ریزی و ارزش یابی .

14- سالنامه آماری استان تهران ، انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران ، نشریه شماره.  16/83

15- سیمای بخش کشاورزی شهرستان کرج جهاد کشاورزی شهرستان کرج ، طرح وبرنامه ، 1384.

16- شادی طلب ، ژاله ، 1366 ، مروری‌بر مهاجرت از روستا به شهر ،دفتر جمعیت و نیروی انسانی برنامه و بودجه .

17- شفیق مسعود ، علی یرقار (1378) ، سمینار توسعه زیر ساخت های روستایی ایران .

18- شیرازی ، اصغر، 1375 ، سیاست توسعه اسلامی ، مسأله کشاورزی در ایران ، تهران ، وزارت جهاد سازندگی ، مرکزتحقیقات و بررسی مسایل روستایی .

19- شناسنامه روستاهای شهرستان کرج ، فرمانداری شهرستان کرج ، معاونت امور فنی و عمرانی ، 1385.

20- طاهری ، تقی ، 1362 ، مهاجرت یک مسأله است گزارش اجتماعی وزارت برنامه ریزی و بودجه ، مدیریت کشاورزی

21- طبیبیان ، محمد، 1382 ، اقتصاد کلان ، تهران ،انتشارات بازتاب .

22-  عبدالحمید خان ، 1345 ، صد سال عمران روستایی ، تهران انتشارات امیر کبیر .

23- فصلنامه تحقیقات جغرافیایی ، سال 12 ، شماره 4 ، زمستان 76 ، شماره پیاپی 47 .

24-  فیروزنیا ، قدیر ، رکن الدین افتخاری ، 1382 ، جایگاه روستا در فرآیند توسعه ملی از دیدگاه برخی ازصاحبنظران ، تهران ، مؤسسه توسعه روستایی.

25- فرجادی ، غلامعلی (مترجم) 1942 ، مایکل تودارو ،توسعه اقتصادی در جهان سوم ،انتشارات بازتاب ، چاپ دوم .

26- فرید ،ناصر(مترجم ) ، 1368 ، هیران دی یاس ، بی .دبلیو - ای - ویکرامه نایاک ، درسنامه برنامه ریزی توسعه روستایی ، ناشر وزارت جهاد سازندگی ، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی

27- کمیته فنی دفتر جهاد سازندگی ،اصول و ضوابط س، اهداف و سیاست ها و اولویت های صنایع روستایی شهرستان نیشابور،  سال 1366

28- گزیده مسایل اقتصادی – اجتماعی ، مرکز مدارک اقتصادی ، اجتماعی ، شماره 1، سال 1362 .

29- گزارش بررسی مهاجرت داخلی در ایران ،سازمان برنامه ریزی و بودجه ، معاونت برنامه ریزی و ارزشیابی ، دفتر برنامه ریزی اجتماعی و انسانی، مرداد 1361 .

30- لهسایی‌زاده ، عبدالعلی ،1368 ، نظریات مهاجرت ، انتشارات نوید شیراز ، چاپ اول .

31- لهسایی زاده ، عبدالعلی ( مترجم ) ، 1367 ، برنامه ریزی مهاجرت های داخلی انتشارات نوید شیراز .

32- مجله علوم اجتماعی ، بخش ویژه توسعه روستایی ، سال هشتم ، شماره سوم ، 1383 .

33- مرکز خدمات جهاد کشاورزی بخش اشتهارد ، گزارش وضعیت آب وکشاورزی بخش اشتهارد ، 1384 .

34- مرکزخدمات جهاد کشاورزی بخش اشتهارد ،گزارش « دام و دامداران اشتهاردی » 1380.

35- مرکز امار ایران ، سرشماری های عمومی نفوس و مسکن سال 1365 ، سازمان برنامه و بودجه سال 1365 .

36- مرکز امار ایران ،سرشماری های عمومی نفوس و مسکن سال 1375 ،سازمان برنامه و بودجه ، سال 1375 .

37- میردامادی ، سید مهدی، 1384 ، جزوه منتشر نشده تعاونی ها و کارکرد آنها ، تهران ، دانشگاه آزاد اسلامی – واحدعلوم و تحقیقات .

38- محمدی کرکانکی ، قربانعلی ، 1376 ، مهاجرت مهمترین مشکل استان تهران ، مجله برنامه و بودجه ،شماره 12 ، سال 12 .

39- مرتضوی تبریزی ، مسعود 1383، مهاجرت روستائیان به شهرها و تأثیرات اقتصادی ، سیاسی آن در دوران پهلوی دوم ،انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی : چاپ اول .

40- موسوی ، سید محمد ، محمد رضا فروهش و ... ، 1383 ، بررسی عوامل مؤثر بر مهاجرت روستایی ، مرکز تحقیقات و بررسی مسایل روستایی .

41- مهدوی، مسعود ، جغرافیای جمعیت روستایی ایران ، انتشارات دانشگاه پیام نور .

42- مهاجرت های استانی (75-1365) مرکزآمار ایران .

43- نظری به وضع مهاجرت در ایران ، مدیریت امارهای اجتماعی و نفوس ، نشریه داخلی شماره 38 ، 1366 .

44- نتایج تفصیلی سرشماری آمار و نفوس مسکن عمومی ابان ماه 1375 ، مرکز آمار ایران

45- وزارت جهاد سازندگی ، مرکز تحقیقات و بررسی مسایل روستایی، 1376 .

46- وزارت جهاد سازندگی ، معاونت عمران روستایی ،دفتر طرح و برنامه 1371

47- هفده تن ، سید حسن ( مترجم) ، 13836 ، فیلب مارتین ، مهاجرت نیروی کار ،ناشر مؤسسه کار و تأمین اجتماعی ، چاپ اول .  

فهرست منابع انگلیسی  :

A.Benachenhou , Planification et development en Algerie ,1979  

Dejong ,G.F. and R.W .Gordner (eds) ,1981 , migration Decision making: multidisciplinary approaches to micro level studies in developed and developing countries new york : pergamon press .

Findley , s.1978 Rural Development programs : Planned Versus Actual migration out comes , in Demko and Fuchs (eds) , population Redistribution Policies in development Planning , newyourk : U.N.  Publication Division .

Griffin ,j . 1980 , landless concentration and rural poverty , newyork : Homes and meiser .

Han sen , R.J and R.G.F Spitze , An economic Analysis of off – farm income in the improvement of iuions farm family in come . , AERR.NO 139 . department of Agricultural Economiecs university of iuions , urbana – champaign, 1976 .

Rao . bs . ardpurushotham . p . ard Ray . SB(1989) . manpower development For rural industries s. acasestudy India Karnataka .

Stark , O . , 1991 , the migration Labour, cumbridge , mass . : Harvard university pres UNFDDA, (2003) . stute of world population 2003 , warking 1 bilion count , investing adoles cents health  and rights , united nation Population found .

Sumner , daniel . A. , the off farm labor supply of farmers , American Journal of agricultural economics , vol . 64 NO35,1982 .

Upton , martin and Richard part time farming in Cyprus. , Agricultural administration ,vol . II , 1982.

Vang . M (1994) Reraping peasant caltare and community . rural in dustrilizion in a chinese village .pp. 157-179.