پایان نامه مسئولیت مدنی و کیفری در خطای ورزشی

پیشگفتار
اهمیّت تربیت بدنی و ورزش که لازمه سلامتی و تندرستی در جامعه امروزی می‌باشد بر هیچ کس پوشیده نیست، به گونه‌ای که حتّی با غرور ملّی نیز پیوند خورده است، اما باید دانست که ورزش جدای از خطرات و آسیب‌ها نمی‌باشد و ممکن است یکی از ورزشکاران بر روی دیگری مرتکب خطایی گردد. قانونگذار نیز این خطرات و آسیب‌ها را از چشم دور ندانسته و آنها را مدّ نظر داشته است.
لذا در بند 3 ماده 59 ق.م.ا. اگر که این حرکات بر طبق مقررات آن ورزش صورت گرفته و آن مقررات هم برخلاف موازین شرعی نباشند، مسئولیت کیفری نخواهند داشت ولی مسئولیت مدنی همچنان برقرار می‌باشد.

مقدمه
 1 تعریف و تبیین موضوع تحقیق:
از قدیمترین روزگاران و حتی پیش از پیدایش خط، نیاز به تأمین خوراک و پوشاک از راه شکار حیوانات و احتیاج به کسب توانایی برای مقابله با خطرهای طبیعی و دشمنان گوناگون جوامع کهن بشری را واداشته بود که به امر تربیت بدنی، بعنوان یکی از مهمترین امور زندگی توجه نمایند و این حقیقت را دریابند که قدرت، استقامت، مهارت و سرعت را که در زندگی انسان‌ها از اهمیتی برخوردار است، می‌توان با بهره‌گیری از تمرین و فعالیت‌های جسمانی تا حد قابل ملاحظه‌ای تقویت کرد.
وقتی دولت‌ها و حکومت‌ها تشکیل و تأسیس شدند، رهبران آن‌ها متوجه شدند که برای حفظ یا گسترش مرز‌های خود نیاز بازوان توانایی هستند که در جنگ‌ها بتوانند پیروزی را برای آن‌ها به ارمغان آورند.
قرن‌های اخیر ورزش‌ از آمادگی جسمانی برای صرفاً جنگ خارج گشته و بعنوان یک ضرورت برای سلامتی جامعه نگریسته شده است و بالاتراز آن حرفه‌ای گشته است یعنی عده‌ای از افراد جامعه شغل و حرفه‌شان ورزش است.
طبعاً در این صورت که نگاه به ورزش به صورت یک ضرورت و نیاز اجتماعی در آمده، و سلامتی و نشاط جامعه در گرو آن است و باید در ترویج آن کوشید چراکه گرایش به ورزش از تباه شدن نسل جوان و منحرف شدن آن جلوگیری نموده و اعتیاد به مواد مخدر را ریشه کن خواهد کرد. اما ورزش جدای از خطرات نیست و در أثنای ورزش ممکن است یکی از ورزشکاران برروی دیگری مرتکب خطایی شود، در این نوشتار سعی بر‌آن است که خطاهایی را که در حین ورزش حادث می‌شوند را بررسی حقوقی کنیم و بدانیم که آیا مسئولیت کیفری و یا مدنی در چنین خطاهایی وجود دارد یا خیر؟

 2 هدف و ضرورت تحقیق:
با توجه به اهمیت ورزش‌ها در جامعه کنونی و نیز منافع زیادی که برآن مترتب است بررسی خطاهای ورزشی از دیدگاه‌ حقوق و قانون دارای ارزش بالایی است چرا که در نوع نگاه مردم به ورزش تأثیر گذار است. هدف این نوشتار آنست که بدانیم که آیا خطاهای ورزشی مسئولیت کیفری و یا مدنی دارند؟ و علّت آن کدام است؟
ضرورت آن را هم در وجود خطاهایی است که در ورزش‌ها هرروز اتفاق می‌افتد. خصوصاً در زمان ما که ورزش بصورت شغل در آمده است.
در حقیقت هدف تحقیق همان چیزی است که در تعریف و تبیین آمد. در نتیجه اگر قایل به مسئولیت شویم رغبت جامعه به ورزش نیز مورد تأثیر واقع می‌شود.
 

3 پرسشهای اصلی و فرعی:
پرسش اصلی:
آیا خطای ورزشکاران در حین عملیات ورزشی مسئولیت کیفری و مدنی می‌باشد؟
پرسشهای فرعی:
1. آیا مسئولیت مدنی و کیفری در خطای ورزشی اختلاط و یگانگی پیدا نمی‌کند؟
2. درصورتی که ورزشکار مصدوم، مدتی از ورزش دور بماند و چون ورزش شغل او محسوب می‌شود، از در‌آمد آن محروم شود، آیا ورزشکار خاطی باید این ضرر را جبران کند؟
3. در صورتی که هزینه‌های بیمارستان و دارو و ... بیش تر از میزان دیه باشد آیا مبلغی بیش از دیه بر عهده ی ورزش کار خاطی است؟
 4 فرضیه:
آنچه که در آغاز به نظر نگارنده می رسد به دلیل اهمیتی که ورزش در جامعه دارد و نیز تأثیرات شگرف آن در نشاط و تندرستی اجتماع، و هم چنین غرور ملی و افتخاری که در پی ورزش برای ملت هاست بهتر است که این گونه خطا ها را از شمول مسئولییت کیفری خارج سازیم.
علت دیگری که شاید بتوان عدم مسئولیت کیفری را در خطا های ورزشی پذیرفت رضایتی است که ورزشکاران با حضور در میادین سخت ورزشی به طور ضمنی از خود اعلام می دارند.
 5 سازماندهی تحقیق:
تحقیقی که پیش رو دارید مشتمل بر یک مقدمه و دو بخش می باشد که مقدمه از نظر گذشت.
6 پیشینه ی تحقیق
آقای دکتر کاتوزیان در کتاب مسئولیت مدنی مبحثی مختصر را بدین موضوع اختصاص داده است. آقای دکتر حسین آقایی نیا نیز کتابی با عنوان حقوق ورزشی نگاشته است و به طور کلی همه ی اساتید حقوق جزای عمومی ذیل عنوان عوامل موجهه جرم از این موضوع بحث کرده اند.
فصل اول:کلیات و مفاهیم
  گفتار اول:
مبحث 1 تعریف ورزش
ورزش عبارتست از حرکت های منظم و مکرر بدنی که برای دستیابی به توانایی و ورزیدگی در راستای اهداف گوناگون – که بهترین آن ها، نشاط و تندرستی بدن است – انجام گیرد.
بنابر این حرکات نامنظم و نسنجیده، مثل بعضی از بازی ها و تفریحات ورزش محسوب نمی شوند.[1]
در لغت، ورزش اسم مصدر از ورزیدن که به معنای کار کردن، کوشیدن، کاری را پیاپی کردن می باشد و ورزش به معنای کار پیاپی، پیاپی کاری را برای تمرین و عادت حرکت دادن، پیاپی اعضای بدن برای تقویت اعصاب و عضلات هر گونه عمل و حرکتی که برای تقویت اعضاء و به منظور حفظ تندرستی به تنهایی یا دسته جمعی انجام داده شود.[2]
البته در تحلیل ماده به منظور قانونگذار از ورزش در فصل دوم بیان خواهد شد.
 مبحث2 تعریف خطای ورزشی
خطا در لغت به معنای نادرست، ناراست، ضد صواب و گناهی که از روی عمد نباشد و نیز به معنای سهو و اشتباه است.[3]
ولی آن چه که بایستی تعریف و تبیین شود لغت حوادث ورزشی است که در ماده مذکور آمده است. تفنن با استعمال واژه حوادث، کلیه نتایج مجرمانه ناشی از عملیات ورزشی که به طور معمول جرم به حساب می آید را در شمول ماده 59 قرار داده است. حادثه می تواند از ضرب و جرح ساده شروع و به شکستگی، نقص عضو، از کار افتادن عضو، زوال منافع، مرض دایم، فقدان یا نقص یکی از حواس یا زوال عقل و بالأخره مرگ منتهی گردد. بنابر این لغت حوادث نسبت به خطا اعم است و مصادیق بیش تری را در بر می گیرد. لذا شدت و ضعف نتیجه ی حاصله از عملیات ورزشی علی الاصول تأثیری بر جرم بودن یا نبودن آن ندارد.[4]
در مجموعه مقررات ورزشی، بارز ترین مصداق مقررات ناظر بر خطا های ناشی از عملیات ورزشی. هر ورزش اصولاً یک مجموعه مدونی است که تحت عنوان قوانین یا مقررات تهیه و در اختیار فدراسیون یا هیأت‌ها قرار دارد. هرگاه ورزشکار از این قوانین در حین بازی تخلف کند و بر روی ورزشکار دیگر ایجاد حادثه‌ای نماید خطا خواهد بود.[5] عبارت دیگر هر حرکت ورزشی که خطرناک، مخالف شئون ورزشی یا خلاف اخلاق ورزشی بوده نیز خطا محسوب می‌گردد.[6] پس می‌توان گفت مراد از حوادث ورزشی تمامی جرائم و شبه جرائمی است که توسط ورزشکاران، معلمین، مربیان، مدیران، تماشاگران سازندگان و تولید کنندگان لوازم و تجهیزات و امثال آنها به طور مستقیم یا غیرمستقیم در رابطه با ورزش انجام می‌گیرد. موضوع این وقایع ممکن است سلامتی، جان، اموال، حیثیت، شرافت و سایر حقوق قانونی اشخاص باشد که در محدوده ورزش به نحوی حضور دارند.[7]
مبحث 3 تعریف ورزشکار
علّت تعریف ورزشکار، آوردن کلمه «عملیات ورزشی» در ماده مذکور است. در بند 3 ماده 59 اشاره صریحی به مرتکب و به عبارت دیگر کسی که حادثه را ایجاد کرده، ننموده و فقط با ذکر «عملیات ورزشی» به طور ضمنی نظر خود را رسانده است بی‌گمان مرتکب این حادثه کسی جز ورزشکار نیست و در واقع، فاعل عملیات ورزشی همان کسی است که اصطلاحاً ورزشکار گفته می‌شود.
ورزشکار در مفهوم خاص کسی است که دارای توانایی‌های بدنی یا مهارت‌های ورزشی در سطح بالایی است[8] البته منظور در تحلیل این بند که در فصل دوم به آن خواهیم پرداخت، خواهد آمد.
مبحث 4 تعریف عملیات ورزشی
مراد از عملیات ورزشی آن گروه از اقداماتی است که در چارچوب یک ورزش انجام می‌گیرد.[9] لذا به اعمالی که خارج از چارچوب یک ورزش صورت گیرند عملیات ورزشی تلقّی نمی‌گردند مثلاً اعمال یک ورزشکار در بیرون از وقت مسابقه و یا وقتی که بازی یا مسابقه به علّتی قطع شده باشد. البته گستره عملیات ورزشی می‌تواند شامل فعالیت‌های ورزشی در زمان گرم کردن هم بشود.[10]
مبحث 5 تعریف مسئولیت‌های قانونی
هرگاه کسی با رفتار خود موجب لطمه به حقوق قانونی اشخاص دیگر شود اصطلاحاً می‌گوییم که مسئولیت‌ قانونی دارد.[11]
واژه مسئولیت در هر جا به کار رود رنگ و طنین اخلاقی دارد. مسؤول به کسی می‌گویند که خطاکار است و باید مکافات گناهی را که مرتکب شده است ببیند.[12] پاره‌ای از نویسندگان به این فکر نظم علمی داده و بر آن شده‌اند که همه مسؤولیتها را بر مبنای قواعد اخلاقی و مذهبی توجیه کنند. ریپر، استاد فرانسوی سرآمد این گروه است به نظر او، حقوق در فنّی‌ترین بخشهای خود، یعنی تعهّدات، نیز مرهون قواعد اخلاقی است. آنچه را حقوق می‌نامیم، در واقع اخلاقی است که ضمانت اجرای مادّی و دولتی یافته است.[13] اخلاق حکم می‌کند که هیچ کس نباید به دیگری زیان برساند و هیچ ضرری نباید جبران نشده باقی بماند (لاضرر و لاضرار فی الاسلام) و سایر قواعد و احکام وسایل فنی برای تحقق بخشیدن به این آرمان است. ما از این به مسؤولیت اخلاقی تعبیر می‌کنیم.[14]
در هر مورد که شخصی ناگزیر از جبران خسارت دیگری باشد می‌گویند در برابر او «مسؤولیت مدنی» دارد. مسؤولیت لازمه داشتن اختیار است. انسان آزاد و عاقل از پیامدکارهای خویش آگاه و مسؤول آن است.[15] با وجود ارتباط نزدیک اخلاق و حقوق در این زمینه، در نظام کنونی بین مسؤولیت اخلاقی و مدنی باید تفاوت گذارد:
1 مسؤولیت اخلاقی، به معنی شرمساری وجدان و احساس گناه است و بیشتر جنبه شخصی دارد ولی مسؤولیت مدنی رفته رفته چهره نوعی و اجتماعی می‌یابد معیارهای کلّی پیدا می‌کند و تقصیر نیز از مفهوم اخلاقی خود فاصله می‌گیرد.

منابع و مآخذ:
1 سیدرضی، نهج البلاغه.
2 محمد محمدی نیک‌ری شهری، میزان الحکمه.
3 سیدرضا پاک‌نژاد، اولین دانشگاه آخرین پیامبر، ورزش.
4 حسن قاروبی تبریزی، النضید فی شرح روضه الشهید، ج 17.
5 حسن عمید، فرهنگ عمید فارسی.
6 حسین آقایی‌نیا، حقوق ورزشی.
7 ناصر کاتوزیان، مسئولیت مدنی، غصب و استیفاء.
8 حسن هاشمی نوربخش، ورزش از دیدگاه اسلام.
9 مازو و شاباس، دروس حقوق مدنی تعهدات.
10 محمدعلی اردبیلی، حقوق جزای عمومی، ج 1.
11 ابوالقاسم گرجی، حقوق جزای عمومی اسلام.
12 جواد کریمی، نگاهی به تاریخ تربیت بدنی جهان.
13 عبدالحسین علی‌آبادی، حقوق جنایی.
14 پرویز صانعی، حقوق جزای عمومی
15 محمدعلی معتمد، حقوق جزای عمومی.
16 مرحوم آیت الله العظمی تبریزی(ره)، استفتائات.
17 مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی(ره)، توضیح المسائل.
18 مرحوم آیت الله العظمی اراکی(ره)، توضیح المسائل.
19 سید حسین صفایی، سید مرتضی قاسم زاده، حقوق مدنی اشخاص و محجورین.
20 مهدی سلیمی، حوادث ناشی از عملیات ورزشی.
21 دکتر صدارت، حقوق جزا و جرم شناسی.
22 حسین میرمحمدصادقی، جرایم علیه اشخاص.
23 عباس زراعت، قانون مجازات اسلامی در نظم کنونی.
24 احمد بهشتی، مبانی تربیت بدنی در اسلام.
25 ایرج گلدوزیان، محشای قانون مجازات اسلامی.
26 مجتبی باری، محشای قانون مجازات اسلامی.
27 ابن قدامه، المغنی.
28 قاضی ابن البراج طرابلسی، جواهر الفقه.
29 شیخ محمدحسن نجفی، جواهر الکلام، ج 42.
30 احمد مقدس اردبیلی، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج 10.
31 علامه حلّی، تذکره الفقهاء.