پایان نامه بررسی نگرش دینی ( مثبت و منفی ) برتفکرانتقادی دانشجویان رشته علوم تربیتی

پایان نامه مقطع کارشناسی

رشته مدیریت آموزشی

سال 1388

عنوان تحقیق

      بررسی تأثیر نگرش دینی ( مثبت و منفی ) بر تفکر انتقادی دانشجویان رشتۀ علوم تربیتی

دانشگاه ....... . 1388 سید محمد مرتضوی

 استاد راهنما :مهندس  سید محمد مرتضوی

 ( پایان نامه کارشناسی – دانشگاه ............ ، 1388 )

چکیده :  هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی تأثیر نگرش دینی ( مثبت و منفی ) بر تفکر انتقادی

دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد دماوند است.

فرضیات پژوهش عبارتند از : 1) بین نگرش دینی مثبت و تفکر انتقادی رابطه وجود دارد

2) بین نگرش دینی منفی و تفکر انتقادی رابطه وجود دارد.

همان طوری که ملاحظه می کنید جامعۀ آماری کلیۀ دانشجویان علوم تربیتی دانشگاه آزاد

اسلامی واحد دماوند است و نمونۀ آماری 100 نفر است که از میان این جامعۀ آماری به

صورت تصادفی ساده انتخاب شده است . روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش پرسشنامه

نگرش دینی و تفکر انتقادی خودساخته است که در اختیار گروه نمونه قرار گرفته و بعد از

پاسخ جمع آوری شده و اطلاعات مورد بررسی قرار گرفت . در تجزیه و تحلیل اطلاعات از دو روش توصیفی و استنباطی  استفاده شد و جداول و نمودارهای آماری ارائه شد.

نتایج این پژوهش به شرح ذیل است :

بین نگرش دینی و تفکر انتقادی رابطۀ معناداری وجود دارد.

بین نگرش دینی مثبت و تفکر انتقادی رابطۀ معناداری وجود دارد.

بین نگرش دینی منفی و تفکر انتقادی رابطۀ معناداری وجود دارد. 

       نگرش : 1) ارزیابی ذهنی از امری و طرز تفکر نسبت به آن 2) نگاه ، نظر 3) ملاحظه ،

رعایت 4) دقت ، توجه .

      دین : آیین ، کیش ، مذهب ، اعتقاد ، ایمان ، راه ، روش ، پاداش ، فرمانبرداری ، خضوع ،

پیروی ، اطاعت ، تسلیم و جزا .

       نگرش دینی : نگرش دینی ، مجموعه ای از اعتقادات ، احساسات و اعمال فردی یا جمعی

است که حول مفهوم حقیقت غائی را می توان بر حسب تفاوت ادیان با یکدیگر ، واحد یا متکثر ،

مشخص یا نا مشخص ، الوهی یا غیر الوهی و نظیر آن تلقی کرد ،  به هر نوع ایمانی که هر کس 

نوعی گرایش برای باور داشتن به آن احساس کند حتی اگر قابل اثبات یا تکذیب نباشد حقانیت و

اعتبار می بخشد ، بعد اعتقادی یا باورهای دینی عبارتند از باورهایی که انتظار می رود پیروان آن  

دین بدانها اعتقاد داشته باشند .

      نگرش دینی مثبت : اولاًدینداری همراه است با مجموعه ای از نگرش ها ، اعتقادات  و

محوری ترین اعتقادات در این زمینه اعتقاد به وجود خداوند ، نقش خداوند در هستی و وحدانیت

خداوند است. دوم این که هر دینی با مناسکی ( فردی – اجتماعی ) همراه است و در مورد اسلام

انجام فریضه نماز یکی از محورهای مهم در دینداری است .

     نگرش دینی منفی : بی علاقگی و حس بی تفاوتی نسبت به مسائل فکری و سستی معتقدات

مذهبی و عصیان و بی بند و باری در مورد مسئولیت ها و مقررات اخلاقی و مذهبی ، گرچه این  

بی علاقگی و سستی از محدودۀ دین و مسائل مذهبی گذشته و مظاهر ناگوار آن در همۀ شئوون و

آداب و مسائل ریز و درشت و سهل و خطیر زندگی فردی و اجتماعی نیز کاملاً به چشم می خورد ولی آنچه که در این میان در درجۀ اول اهمیت قرار گرفته و به عنوان کانون اصلی می تواند مورد بحث و بررسی قرار گیرد موضوع ضعف ایمان و فقدان حس مسئولیت در مورد معتقدات و مقررات مذهبی می باشد .

     تفکر : فعالیتی است ذهنی ، شکلی است از پردازش اطلاعات شناختی ، بهره گیری از ادراکات، مفاهیم ، نمادها وتصاویر ذهنی .

      انتقاد : عمل نشان دادن خوبی ها و بدی های چیزی ، عیب جویی ، خرده گیری ، سره کردن ، بهگزینی پالودن ، بررسی . 

      تفکر انتقادی : در تمامی تعاریف رسمی ، تفکر انتقادی به عنوان کاربرد عمدی مهارتهای

سطح بالا و عقلانی تجزیه تحلیل و ترکیب ، تشخیص شکل و حل مسأله و استنتاج و ارزشیابی در نظر گرفته می شود .

بیان مسأله :

    با توجه به این که میان دانشجویان نگرش های متفاوتی ( مثبت و منفی ) نسبت به دین وجود

دارد و هم چنین دارای درجات متفاوتی از تفکر انتقادی هستند ، بنابراین در رابطه با این که آیا با      

( مثبت و منفی ) بودن نگرش دانشجویان تفکر انتقادی آنها مثبت و منفی می شود ؟ می خواهم در این رابطه اطلاعاتی به دست آورم و بررسی کنم .

اهداف پژوهش :

    هدف از پژوهش حاضر این است که رابطۀ نگرش دینی و تفکر انتقادی دانشجویان را مورد

بررسی قرار داده و تعیین شود که چه نوع رابطه ای بین این دو متغیر وجود دارد ، که نگرش دینی

را به دو قسمت مثبت و منفی تقسیم کرده و تأثیرات آن ها بر روی تفکر انتقادی مورد بررسی قرار می گیرد .

هدف کلی :

          1)  تعیین رابطۀ بین نگرش دینی ( مثبت و منفی ) و تفکر انتقادی دانشجویان

هدف جزئی

2)تعیین رابطۀ بین نگرش دینی مثبت و تفکر انتقادی رابطه وجود دارد .

3)تعیین رابطۀ بین نگرش دینی منفی و تفکر انتقادی رابطه وجود دارد .

 فرضیات تحقیق :

  به طور کلی با توجه به سوابق و پیشینه هیی که در دست است می توان فرضیاتی به این صورت ارائه داد .

1)بین نگرش دینی و تفکر انتقادی رابطه وجود دارد .

2)بین نگرش دین مثبت وتفکر انتقادی رابطه وجود دارد .

3)بین نگرش دینی منفی و تفکر انتقادی رابطه وجود دارد . 

متغیرهای پژوهش :

     متغیر مستقل : نگرش دینی ( مثبت و منفی )

متغیر وابسته : تفکر انتقادی

متغیر کنترل : خانواده - همسالان -  تحصیلات - پایگاه اجتماعی – تربیت معلم محیط اجتماعی و...

متغیر مزاحم : افزایش سطح آگاهی

متغیر تعدیل کننده : دانشجویان – رشتۀ علوم تربیتی – دانشگاه آزاد اسلامی – واحد دماوند

متغیر مستقل از نظر آماری : نسبی

متغیر وابسته از نظر آماری : نسبی  

   تعاریف نظری متغیرها : 

 نگرش دینی :

      نگرش دینی ، مجموعه ای از اعتقادات ، احساسات و اعمال فردی یا جمعی

است که حول مفهوم حقیقت غائی را می توان بر حسب تفاوت ادیان با یکدیگر ، واحد یا متکثر ،

مشخص یا نا مشخص ، الوهی یا غیر الوهی و نظیر آن تلقی کرد . ( پترسون ، ترجمۀ نراقی  و

سلطانی ، 1377 ، به نقل از خدایاری فرد و همکاران  ص15 )

    به هر نوع ایمانی که هر کس نوعی گرایش برای باور داشتن به آن احساس کند ، حتی اگر قابل اثبات یا تکذیب نباشد حقانیت و اعتبار می بخشد ( جان هیک ، 1372 ، ص 167 )

   بعد اعتقادی و باورهای دینی عبارتند از باورهایی که انتظار می رود پیروان آن دین بدانها اعتقاد

داشته باشند . ( فیض الله مرادیان ، 1384، ص 69 )

 نگرش دینی مثبت :

      اول دینداری همراه است با مجموعه ای از نگرش ها ، اعتقادات و محوری

ترین اعتقادات در این زمینه اعتقاد به وجود خداوند ، نقش خداوند در هستی و وحدانیت خداوند

است. بر اساس گفتگوهایی که فقهای ما مطرح می کنند نیز رکن دینداری ، اعتقاد به خداوند است. 

دوم این که هر دینی با مناسکی ( فردی – اجتماعی ) همراه است و در مورد اسلام انجام فریضه

نماز یکی از محورهای مهم در دینداری است . ( حسین سراج زاده ، ص 1 )

نگرش دینی منفی :

     بی علاقگی و حس بی تفاوتی نسبت به مسائل فکری و سستی معتقدات مذهبی  و عصیان و بی بندوباری در مورد مسئولیت ها و مقررات اخلاقی و مذهبی ، گرچه این بی علاقگی و سستی از محدودۀ دین و مسائل مذهبی گذشته و مظاهر ناگوار آن در همۀ شئوون و آداب و مسائل ریز و

درشت و سهل و خطیر زندگی فردی و اجتماعی نیز کاملاً به چشم می خورد ولی آنچه که در این

میان در درجۀ اول اهمیت قرار گرفته و به عنوان کانون اصلی می تواند مورد بحث و بررسی قرار

گیرد موضوع ضعف ایمان و فقدان حس مسئولیت در مورد معتقدات و مقررات مذهبی می باشد .

( عباسعلی عمید زنجانی  ، 1354 ، ص 3 )

تفکر انتقادی :

    برای تفکر انتقادی تعاریف متعددی ارائه شده است که در فصل دوم به آن پرداخته ایم . بنابراین برای پرهیز از اطالۀ کلام در این بخش تنها به دو تعریف اشاره می شود :

    آنجلو (1955) معتقد است که ( در تمامی تعاریف رسمی ، تفکر انتقادی به عنوان کاربرد

عمدی مهارتهای سطح بالا و عقلانی تجزیه تحلیل و ترکیب ، تشخیص شکل و حل مسأله و استنتاج و ارزشیابی در نظر گرفته می شود ) .( به نقل از رشیدی ، 1386 )

   اسکریون (1996) تفکر انتقادی را فرایند منظم ، هوشمندانه ، فعالانه و ماهرانه در مفهوم

سازی ، کاربرد ، تجزیه و تحلیل ، ترکیب و ارزشیابی اطلاعات جمع آوری شده یا پدید آمده از

طریق مشاهده ، تجربه ، تفکر و استدلال می داند .

  تعاریف عملی متغیرها :

   نگرش دینی : میزان نمره ای که هر فرد از پرسشنامۀ نگرش دینی می گیرد .

   نگرش دینی مثبت : میزان نمره ای که هر فرد از پرسشنامۀ نگرش دینی مثبت می گیرد .

   نگرش دینی منفی : میزان نمره ای که هر فرد از پرسشنامۀ نگرش دینی منفی می گیرد .

   تفکر انتقادی : میزان نمره ای که هر فرد از پرسشنامۀ تفکر انتقادی می گیرد . 

فصل دوم

ادبیات و پیشینه تحقیق  

تعریف و تشریح مفاهیم اصلی

نگرش چیست ؟

ارزیابی ذهنی از امری و طرز تفکر نسبت به آن ، 2) نگاه 3) ملاحظه ، رعایت                    ( دکتر حسن انوری ، 1382 ، ص 2475 )

      نگاه کردن ، دیدن ، نگریستن ، نگاه ، نظر ، بینش ، مشاهده ، ملاحظه ، دقت ، توجه ، نظر

و اتصال در کواکب . ( نصرالله آژنگ ، 1381، ص 1714 )

     نگریستن  1) نگاه ، نظر  2) ملاحظه ، رعایت 3) دقت و توجه . ( دکتر محمد معین ،

1380، ص 1128 )

      از نظر لغوی دین به معنای ملت ، مذهب ، کیش ، آیین و... آمده است . ( عمید ، 1353 ، ص  92 ) .

      نگرش نظامی از باورها و اعمال نسبت به امور مقدس است . نگرش مذهبی ایستاری معطوف به امور مقدس است . که در دو بعد دینی شناسی  و دین باوری تعریف می شود . که در آن فرد با توجه به قدرت معنوی ، قدرت دنیوی را تقدیس و تعدیل می کند و به او گوشزد می نماید که سلسله مراتب استعدادها در قبال سلسله مراتب شایستگیهای اخلاقی و دینی چیزی نیست . این نگرش موجب توجه به قدرت معنوی گشته و به سبب آن احتمال و اطمینان فرد ، سازگاری وی با جامعه تأمین می گردد . ( به نقل از ضرابیها ، 1382 )

     نیز نگرش مذهبی را این گونه تعریف می کنند ، که عبارتست از " اعتقادات منسجم  و ۀ

یکپارچۀ توحیدی که خداوند را محور امور دانسته و ارزشها ، اخلاقیات ، آداب و رسوم  و

رفتارهای انسان را با طبیعت ، یکدیگر و خویشتن تنظیم می کند " به علاوه ویلیام جیمز معتقد

است که احساسات مذهبی ، احساساتی است که دارای طبیعت واحدی نیستند ، بلکه آنها هم دسته ای از احساسات مختلف می باشند ، مانند ترس مذهبی ، عشق مذهبی ، وحشت مذهبی  و نشاط  و سرور مذهبی  . بنابراین ، تمام احساسات مختلف را می توانید با کلمۀ مذهب جمع کنید . همانطور که احساسات مذهبی یک نوع از احساسات و عواطف نبوده بلکه شامل مجموعه ای از احساسات و عواطف مختلفی  هستند که بر پایه های مذهبی قرار دارند .

منابع و مأخذ :

 1)سبحانی ، جعفر و محمدرضایی ، محمد ، ( 1387 ) ، اندیشه اسلامی 2 ، قم ، دفتر نشر معارف.

2)هیک ، جان ،  (1372 ) ، فلسفۀ دین ، تهران ، انتشارات بین المللی الهدی.

3)عمید زنجانی ، عباسعلی ؛ ( 1354 ) ، پیوند مذهب و انسان ، انتشارات برهان .

4) مصفا ، محمد جعفر؛ ( 1386 ) ، انسان در اسارت فکر، تهران ، ناشر پریشان .   

5) سراج زاده ، حسین ؛ دینداری نسل های قدیم و جدید ، فرهنگ و پژوهش ، شمارۀ 158 .

6) محمد رضایی ، محمد ؛ نقد :"عقل واعتقاد دینی" . قبسات ، شمارۀ 23 .

 7) حسینی ، مالک ؛ عقل و اعتقاد دینی ، نمایه پژوهش ، شمارۀ 98 .

8) نویدی ، احمد و عبداللهی ، حسین ؛ ( 1380 ) ، بررسی رابطۀ بین افسردگی و التزام عملی به اعتقادات اسلامی ، تهران ، فصلنامۀ تعلیم و تربیت ، شمارۀ 2 .

9)علی محمدپور ، رضا و حسینی ، سید حمزه و جلالی ، حسین و آزاد بخت ، محمد ؛ مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی مازندران ، شمارۀ 66 .

10) مرادیان ، فیض الله ؛ ( 1384 – 1383 ) ، ( بررسی نگرش دینی دانشجویان ( مطالعۀ موردی : دانشجویان مقطع کارشناسی و بالاتر دانشکدۀ علوم انسانی واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی و دانشکدۀ علوم پایه دانشگاه دولتی تهران در سال تحصیلی 1384 – 1383 ) ، پایان نامۀ کارشناسی ارشد ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات .

11) ایپکچی ، مرجان ؛ ( 1386 – 1385 ) ، ( بررسی ارتباط بین دلزدگی زناشویی با

     ویژگیهای شخصیتی و عمل به باورهای دینی  ) ، پایان نامۀ کارشناسی ارشد ، دانشگاه علوم           تحقیقات .

     12) بلندهمتان ، کیوان ؛ ( 1387 ) ، ( زمینه های نظری و عملی در تربیت دینی بر مبنای

فلسفۀ دین ویلیام جیمز ) ، پایان نامۀ دکتری ، دانشگاه جهاد دانشگاهی دانشکدۀ تربیت معلم .

     13) محمدی احمد آبادی ، ناصر؛ ( 1381 ) ، ( تربیت دینی از دیدگاه کالت ومطهری ) ،

پایان نامۀ کارشناسی ارشد ، دانشگاه جهاد دانشگاهی دانشکدۀ علوم تربیتی .

     14) اسلامی ، محسن ؛ ( 1382 ) ، ( ارائه الگویی برای طراحی و اجرایی برنامۀ خواندن

انتقادی و بررسی اثر بر تفکر انتقادی و نوشتن تحلیلی  ) ، پایان نامۀ دکتری ، دانشگاه

جهاد دانشگاهی دانشکدۀ روانشناسی و علوم تربیتی .

     15) علیپور ، وحید ؛ ( 1383 ) ، ( بررسی تناسب محتوای کتابهای تعلیمات اجتماعی دورۀ

راهنمایی با پرورش مهارتهای تفکر انتقادی ) ، پایان نامۀ کارشناسی ارشد ، دانشگاه

جهاد دانشگاهی .

  16 )خوانساری،(1372)، گروه آموزشی روانشناسی تربیتی جایگاه تفکر انتقادی در آموزه‌های دینی ( قرآن، روایات، متون ) ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه جهاد دانشگاهی.

   17) محمدزاده ، مژده ؛ ( 1387 ) ، ( رابطۀ تفکر انتقادی و انگیزش پیشرفت ) ، پایان نامۀ

کارشناسی ارشد ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد .

    18) حریری ، محمد یوسف ؛ ( 1378 ) ، فرهنگ اصطلاحات قرآنی ، قم ، انتشارات هجرت .

    19) دهخدا ،علی اکبر ؛ ( 1351 ) ، لغت نامۀ دهخدا ، تهران ، انتشارات دانشگاه تهران .

    20) معین ، محمد ؛ ( 1380 ) ، فرهنگ فارسی ، تهران ، نشر سرایش .

    21) دکتر انوری ، حسن ؛ ( 1382 ) ، فرهنگ فشردۀ سخن ، تهران ، انتشارات سخن .

    22) عمید ، حسن ؛ فرهنگ نو ، تهران ، ناشر کتابفروشی ابن سینا .

    23) آژنگ ، نصرالله ؛ ( 1381 ) ، گنجینۀ لغات فرهنگی فارسی به فارسی ، تهران ،

انتشارات گنجینه .

    24) دکتر کزاری ، میر جلال الدین ؛ ( 1386 ) ، فرهنگ نامۀ پارسی آریا ، اصفهان ،

انتشارات فرهنگ مردم .

    25) برونر، فرانک ؛( 1373 ) ، فرهنگ توصیفی اصطلاحات روانشناسی ، انتشارات طرح نو.