پایان نامه صنعت روستایی

مقدمه:

حرکت به سوی استقلال و خودکفایی کشور با تلاش در جهت بهبود وضع اجتماعی و اقتصادی روستاها  و مناطق عشایری از طریق توسعه کشاورزی،  دامداری  و صنایع روستایی میسر می‌باشد.

یکی از مسایلی که جامعه ما امروز با آن روبروست مسئله رابطه افزایش جمعیت با تشدید نیاز به سرمایه گذاری  جهت ایجاد فرصت‌های اشتغال کافی توأم به منظور بهبود سطح زندگی مورد قبول می‌باشد که بدون آینده‌نگری و برنامه ریزی دقیق می‌تواند زمینه‌ساز یک بحران در آینده تلقی گردد.

تا آنجا که عملکرد گذشته نشان می‌دهد اقدامی اساسی در این خصوص صورت نگرفته و یا در صورت اقدام بصورت مقطعی و موردی بوده است که نمونه بارز آن شهر تهران می‌باشد. گسترش بی‌رویه شهر تهران ناشی از فقدان سیاست استقرار جمعیت در سطح کشور می‌باشد که نتایجی چون رشد بی‌رویه جمعیت، افزایش بیکاری،‌ کاهش سطح زندگی ،‌ آلودگی محیط زیست و دیگر مشکلات اجتماعی را در برداشته است.

بمنظور کاهش شتاب مهاجرت روستاییان به شهرها لازمست قسمتی از فعالیتهای صنعتی که عموماً مواد اولیه آنها از روستاها تأمین می‌شوند به مناطق روستایی سوق داده شوند.

ایجاد و توسعه صنایع روستایی و گسترش فعالیتهای مواد غیر کشاورزی با توجه به نقشی که در توسعه روستاها دارد بعنوان یکی از راه حل های مناسب بایستی مورد توجه برنامه ریزان کشور قرار گیرد.

گسترش صنایع روستایی در تحقق اهداف  زیر نقش مؤثری را ایفاد خواهد نمود:

متنوع ساختن فعالیتهای اقتصادی روستاییان و افزایش درآمد آنها

ایجاد فرصت های جدید شغلی در روستاها

ایجاد تعادل در توسعه اقتصادی و اجتماعی بین مناطق شهری و روستایی

کنترل مهاجرتهای بی رویه ساکنین نقاط روستایی به شهرها

واقعیت های موجود در کشورهای در حال توسعه بویژه جوامع روستایی حاکی از محدود بودن عوامل کشاورزی از جمله آب، خاک، بالا بودن نرخ جمعیت ،‌ بالا بودن میزان جوانان جویای کار،‌ بیکاریهای فصلی و دایمی در روستاها و عدم انتقال مواهب توسعه و رفاه  شهرها بسوی روستا می‌باشد که این عوامل منجر به مهاجرت بی ‌رویه روستاییان به شهرها گردیده و تبعات و آثار نامطلوبی را برای جوامع روستایی و شهری ایجاد نموده است.

تلاش برای فراهم نمودن زمینه‌های لازم به منظور ایجاد و گسترش فعالیتهایی که بتواند بنوعی اشتغال، درآمد، رفع بیکاری فصلی و دایمی و نیز جذب امکانات شهری در روستاها را موجب شوند،‌ میتوانند  عواملی مؤثر در کاهش اختلاف و دوگانگی بین شهرها و روستاها باشند.

در همین راستا نواحی صنعتی روستاها با هدف تجمیع صنایع روستایی منطقه یا شهرستان  با فراهم نمودن امکانات زیر بنایی از قبیل آب، برق، جاده و ... در یک مکان باعث ایجاد صرفه‌ جوییهای خارجی شده و با افزایش در آمد و اشتغال در مناطق روستایی موجبات توسعه مناطق روستایی شده و به تعادل جمعیتی شهری و روستایی کشور و نیز بهره‌برداری بهینه از منابع کمک مؤثری خواهد نمود.

1-2-ضرورت تحقیق:

توسعه‌صنعتی روستایی یکی از اهدافی است که دولت‌ها در برنامه ریزیهای خود به آن توجه خاصی دارند . توسعه‌اقتصادی با سیاست توسعه‌صنعتی هنگامی عملی می‌شود  که ابتدا پتانسیل‌ها و امکانات و در حقیقت مزیت نسبی صنایع در نقاط مختلف مورد بررسی قرار گرفته  و سپس با توجه به این بررسیها تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای استقرار صنعت و در نتیجه توسعه ‌صنعتی و اقتصادی صورت گیرد.

هدف از توسعه صنعتی بالا بردن توان صنعتی و در نتیجه افزایش بهره وری تولیدات صنعتی و در نهایت افزایش درآمد و اشتغال می‌باشد که رسیدن به همه‌این اهداف مستلزم تحقیقات همه جانبه در زمینه استعدادها و پتانسیل‌های صنعتی در منطقه می‌باشد. علاوه بر این مکان‌یابی صحیح صنایع با توجه به همه امکانات مادی و انسانی ما را به اهداف مورد نظر رهنمون خواهد ساخت.

در حقیقت با استقرار صحیح نواحی صنعتی روستایی در نواحی مستعد و کارا میتوان از اتلاف منابع جلوگیری نمود. بنابراین موضوع از هر دو جنبه فوق حائز اهمیت می‌باشد.

انگیزه انتخاب موضوع:

ایجاد و گسترش صنایع در مناطق روستایی کشور و طرح آن بعنوان یک شیوه تولیدی بصورت گسترده و همه جانبه و بعنوان مکمل و پشتیبان کشاورزی و افزایش درآمد شاغلان این بخش و همچنین یک جانشین نیرومند برای جذب نیروهای کار مازاد فعالیتهای بخش کشاورزی در مناطق روستایی کشورمان یکی از اهداف اساسی ایجاد و توسعه‌صنایع روستایی است و با توجه به تأثیر عمیقی که این بخش می‌تواند در ساخت اقتصادی و اجتماعی جامعه روستایی کشورمان ایفا نماید برسی نواحی صنعتی و مکان‌یابی علمی آنها که در حقیقت صنایع روستایی را در خود جای داده‌اند از اهمیت ویژه برخوردار می‌باشد.

اهداف تحقیق:

هدف اصلی در این تحقیق ارایه الگویی جهت استقرار نواحی صنعتی در منطقه مورد مطالعه جهت استفاده بهینه از امکانات و پتانسیل‌های منطقه می‌باشد.

سایر اهداف عبارتند از:

الف) مکان‌یابی نواحی صنعتی جهت استقرار آنها در نواحی مستعد به منظور افزایش نقش آنها در رشد و توسعه اقتصادی مناطق روستایی

ب)‌ شناخت  امکانات بالقوه مناطق روستایی برای ایجاد نواحی صنعتی

ج) تعیین نقاط ضعف و قوت  نواحی صنعتی موجود

روش تحقیق:

روش تحقیق مورد استفاده در این تحقیق اسنادی ( کتابخانه ای ) می باشد . برای این منظور از پرسشنامه هاییکه در قالب چهار فرم توسط کارشناسان مدیریت صنایع روستایی جهاد کشاورزی شهرستانها در استان خراسان تکمیل گردیده , استفاده شده است .

پس از انتقال داده‌ها به رایانه و پردازش آنها با استفاده از برنامه نرم افزاری spss  تجزیه و تحلیل آماری  صورت گرفته است.

محدوده‌ تحقیق:

محدوده‌ این تحقیق نواحی صنعتی روستایی موجود  در استان خراسان و زمان آماری آن تا پایان سال 78 می‌باشد.

فرضیات تحقیق:

فرضیه اول :استقرار نواحی صنعتی روستایی بر اساس شاخص‌های مکان یابی علمی است.

فرضیه دوم : صنایع واقع در نواحی صنعتی روستایی از مزیت بیشتری نسبت به سایر صنایع روستایی خارج از ناحیه برخوردارند .

نوع تحقیق:

با توجه باینکه این تحقیق به کاربرد مبانی نظری در میدان عمل می‌پردازد و می‌تواند نتایج  آن برای بهبود وضعیت تولید مؤثر باشد لذا از نوع  تحقیقات کاربردی می‌باشد.

منابع داده‌ها:

در این تحقیق از اطلاعات آماری موجود در مدیریت صنایع روستایی جهاد کشاورزی، اطلاعات آماری و گزارشهای منتشر شده و اطلاعات بدست آمده از پرسشنامه‌ها استفاده شده است.

1 – 10 - دلایل استفاده از پرسشنامه‌های مدیریت جهاد کشاورزی

الف) محدوده‌تحقیق بسیار وسیع می‌باشد. لذا هزینه‌های مترتب بر آن زیاد بوده و زمان طولانی را طلب می‌نماید.

ب) از آنجاییکه پرسشنامه‌ها توسط کارشناسان مربوطه تکمیل شده است لذا از صحت    بیشتری برخوردار خواهد بود و مسایل بطور بهتر مورد کارشناسی قرار  گرفته است.

1-10-                 جامعه آماری:

جامعه آماری شامل کلیه نواحی صنعتی روستایی می‌باشد. تعداد کل این واحدها14 ناحیه می‌باشد که از این نواحی صنعتی در شهرستانهای فردوس و مشهد و بیرجند هر کدام دو ناحیه و در شهرستانهای اسفراین،‌ قاین، گناباد ،‌ سبزوار، تایباد، تربت حیدریه، خواف ، ‌شیروان یک ناحیه احداث شده است.

1-11-                 تعریف مفاهیم:

1-12-1- ناحیه صنعتی روستایی

ناحیه صنعتی روستایی قطعه زمینی است عمران شده که در یک موقعیت مناسب (از نظر مرکزیت داشتن به چند روستا)‌ استقرار یافته  و جهت احداث صنایع روستایی بر اساس طرح جانمایی و مقررات خاص ایجاد و اداره می‌گردد و قبل از احداث ناحیه تمامی استعلامهای مورد نیاز از ادارات ذیربط گرفته شده و در حد امکان با استفاده از بودجه‌های دولتی و یا بصورت خودیاری در آن تأسیسات زیربنایی ( از قبیل آب، برق،‌ جاده و ...) ایجاد می‌گردد.

1-12-2- مجتمع صنعتی

مجتمع صنعتی قطعه زمینی است عمران شده با همان شرایط ناحیه صنعتی ولی دارای دو محدودیت می‌باشد:‌الف)‌حداکثر قابلیت استقرار دوازده واحد کارگاه صنایع روستایی را داشته باشد. ب) مساحتی برابر حداکثر که هکتار را دارا بوده و پیش بینی توسعه برای آن نباشد.(1)

1-12-3- منطقه تحت پوشش ناحیه صنعتی

یک ناحیه و یا منطقه صنعتی روستایی بخشی از یک محیط اجتماعی و اقتصادی است که در درجه اول منطقه‌ای را فرا می‌گیرد که نیروی کار از آنجا تأمین می‌گردد و د ر وهله‌ دوم نسبت به مناطقی که مواد اولیه ، نیرو و خدمات صنعتی از آنجا تأمین می‌شود نقش مرکزیت داشته باشد. (1(

1-12-4- متقاضی

به کلیه کسانیکه دارای جواز تأسیس (اعم از وزارت جهاد یا وزارت صنایع و ...) بوده و کارگاه آنان با استاندارهای لازم ناحیه صنعتی تطابق داشته باشد ، گویند. (1)

1-12-5-روستا

روستا عبارت از یک مرکز جمعیت وحمل سکونت و کار تعدادی خانوار است که در اراضی آن به عملیات کشاورزی اشتغال داشته و درآمد اکثریت آنان از طریق کشاورزی حاصل شود. (2)

1-12-6-توسعه

از مفهوم توسعه تعاریف متعددی شده که علیرغم اشتراک در برخی جنبه‌ها، از جمله پویایی و استمرار آن، هر یک از بعد خاصی بدان نگریسته‌اند.

برخی توسعه را مفهومی ارزشی و متعالی و فی نفسه یک ایدئولوژی می‌دانند. (3) برخی بر توسعه‌ انسانی تأکید  می‌ورزند  و برخی دیگر بر داشتی صرفاً‌ اقتصادی از آن دارند. (4) با این حال عده‌ای نیز بر این باورند که توسعه از فرآیندهای بسیاری تشکیل شده ،‌ خود یک فرآیند پیچیده تغییر است. (5)

در اینجا توسعه فرآیندی پویا در نظر گرفته می‌شود که هدف آن تغییر در جهت بهبود شرایط برای اکثریت مردم،  تأمین حداقل نیازهای اساسی و ایجاد و تعمیم عدالت است.

1-12-7 - توسعه روستایی:

شامل طیف وسیعی از فعالیت‌های گوناگونی است که قدرت خود اتکایی مردم روستایی را افزایش داده و با از میان برداشتن موانع ساختاری، توسعه متعادل اقتصادی، اجتماعی و نواحی مشخص را همراه با توجه خاص به حدااکثر بهره‌برداری از منابع محلی وتوزیع عادلانه و گسترده‌تر منافع ناشی از توسعه دنبال می‌کند. (6)

1-12-8- صنایع روستایی:

در آمارگیری کارگاهی صنایع روستایی،‌از صنایع روستایی چنین تعریف گردیده است که:

صنایع روستایی عبارتست از صنایع متناسب با مناطق روستایی آن کشور که در قالب صنایع تبدیلی مواد کشاورزی،  صنایع کوچک و صنایع دستی تعریف می‌شوند که مکان استقرار آنها در مناطق روستایی کشور از جمله مراکز دهستانها ،‌ مراکز بخشها در روستاهای اقماری آنها می‌باشد. (7)

سازمان صنایع دستی نیز صنایع روستایی را چنین توصیف می‌کند:

معمولا ً‌به کلیه فعالیتهای غیر زراعی که در سطح مناطق روستایی انجام می‌گیرد،‌ گویند که خود به دو دسته صنایع روستایی مصرفی و صنایع دستی تقسیم می‌شوند. (8)

اما کمیته صنایع روستایی جهاد در جدیدترین تعریف خود از صنایع روستایی آورده است که :

الف) حتی المقدور تأمین کننده نیازهای کشاورزی و دامپروری و مکمل و پشتیبان آن بوده و با شرایط جغرافیایی هر منطقه متناسب بوده و مغایر رشد کشاورزی و دامی نباشد.

ب) حتی المقدور مناسب با احتیاجات روستاییان بوده و زمینه‌ساز خودکفایی اقتصادی و صنعتی کشور باشد.

ج) از نظر تکنولوژی در سطحی باشد که در روستاها قابل ایجاد و بهره‌برداری بوده و به بالا رفتن دانش فنی روستاییان کمک نماید.

د) حتی المقدور سرویس و نگهداری  و تعمیر آن در محل امکانپذیریباشد.

ه) تأمین مواد اولیه  و ابزار آلات آن حتی المقدور به ترتیب در محل یا منطقه و یا در داخل کشور میسر باشد. (9)

منابع فصل اول:

اداره کل طرحهای صنعتی و بهره‌برداری جهاد سازندگی- اداره نواحی صنعتی ‌1374. آیین نامه و اصول مکان یابی ،‌طراحی و اجرای نواحی صنعتی

وثوقی- منصور- جامعه روستایی- صفحه 17

میسرا. آر. پی-  برداشتی نو از مسایل توسعه، گزیده مسایل اقتصادی شماره 46  صفحه 4

هیران. دی. دیاس و دیگران ،‌درسنامه برنامه‌ریزی توسعه روستایی صفحه 17

مأخذ (4) – صفحه 19

 بدری- سید علی- مکان یابی مراکز توسعه روستایی

کمیته صنایع روستایی جهاد سازندگی – طرح مقدماتی آمارگیری مشخصات پایه‌ای کارگاههای صنایع روستایی

مدیریت طرح و برنامه‌ریزی سازمان صنایع دستی ایران- کلیاتی در باره صنایع دستی روستاییان ایران

وزارت جهاد سازندگی – برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی – اجتماعی «کتاب دوم»

فهرست منابع فصل دوم

(1): کوسانی محمد علی- پاسبان فاطمه- ارزیابی عملکرد و مکان یابی نواحی صنعتی روستایی استان خراسان

(2): بهفروز فاطمه - تکامل تئوری مکان مرکزی – مجله رشد آموزش جغرافیا شماره 4 – صفحه 20

(3): طلامینایی اصغر- تحلیلی از ویژگیهای منطقه‌ای در ایران – صفحه 33

(4): بهفروز فاطمه-  همان مأخذ- صفحه 21

(5): فرید یدالله- جغرافیا و شهرشناسی صفحه 24-523

(6): طلامینایی اصغر- همان مأخذ – صفحه 39

(7): بهفروز فاطمه- همان مأخذ- صفحه 23

(8):‌مهندسین مشاور سیتران- مطالعه استراتژی دراز مدت طرح آمایش سرزمین – جلد سوم- صفحه 105-86

(9): میسرا- آر-پی- چارچوب مکانی برنامه ریزی چند سطحی در ایران- نشریه شماره 32- سازمان  برنامه و بودجه صفحه 28

(10): میسرا- آر-پی- روش برنامه ریزی مکانی برای عمران روستایی در ایران- نشریه شماره 38 – سازمان برنامه و بودجه سال 1355

(11): بحرانی محمد حسین- نظام مکان مرکزی در بخش میانی استان مازندران – صفحه 38-36

(12): مؤمنی مصطفی و بهرام بیگی هوشنگ- اوضاع اقتصادی – اجتماعی شهرستان تفت-  صفحه 4 – 393

(13): بحرانی محمد حسین- همان مأخذ – صفحه 42-39

(14): غراب ناصرالدین- پاییز 69- صنایع کوچک روستایی در کشورهای در حال رشد