پایان نامه بررسی پتانسیل معدنی استان ایلام

پایان نامه مقطع کارشناسی

رشته مهندسی معدن

سال 1383

مقدمه

منطقه زاگرس کمی کمتر از  پهنه میهن را در بردارد، در حالیکه بجز نفت که یک کانسار مواد آلی است، تقریباً هیچ گونه اطلاعات معدنی و علمی و اقتصادی از این ناحیه عظیم در دست نیست. امید است با پیگیری مطالعات که آغازش با این گونه پروژه هاست، بتوان با ایجاد کمترین هزینه توان معدنی آنرا مورد پژوهش و ارزیابی قرار داد.

در اکتشافات ژئوشیمیایی، ویژگی های ژئوشیمیایی و کانی سنگین کمپلکس های زمین شناسی مورد مطالعه قرار می گیرد. در این ره گذر مسائل نمایان شده در اثر مطالعات فاز قبلی مورد بررسی قرار گرفته و نواحی امیدبخش معدنی با ارزیابی قابلیت تولید معدن آن در فازهای تفصیلی تر بدست می آید.

ناحیه اکتشافی مورد درخواست در خط راست حدود 35 کیلومتری باختر تا شمال باختری شهر ایلام در منطقه ای کوهستانی قرار دارد. گستره مزبور از نظر زمین شناسی در منطقه زاگرس و در قلمرو سنگ های رسوبی با روند ساختاری شمال باختری قرار دارد.

کوشش بر آنست که با ایجاد کمترین هزینه و با بازدهی مناسب طرح اکتشاف ناحیه تدوین گردیده و نتیجه گیری لازم برای پاسخ به سؤال اصلی معدنی ناحیه مزبور،‌ یعنی وجود کانی سازی مس ارائه شود.

خاطرنشان می سازد که زون زاگرس حدود  مساحت کشور را در بر گرفته این در حالی است که کمترین اطلاعات زمین شناسی را داراست، به ویژه از نظر تحقیقات معدنی بجز نفت عملاً صفر است شاید زمان آن رسیده باشد که این ناحیه عظیم را برای استفاده از کانیهای صنعتی و مهمتر از آن تحقیق پتانسیل معدنی آن مورد پژوهش قرار داد.

فصل اول

تاریخچه مطالعات قبلی

1-1-مقدمه

استان ایلام طبق تقسیمات زمین شناسی در بخش زاگرس چین خورده یا زاگرس خارجی واقع در جنوب غربی ایران واقع شده است پهنای این زون را 150 تا 250 کیلومتر تخمین زده اند، احتمالاً در برخی نواحی به زیر زاگرس رورانده کشیده می شود. این ناحیه توسط شرکت ملی نفت ایران تهیه شده است علاوه بر مطالعات فوق که بیشتر به صورت ناحیه ای و برای کارهای نفتی صورت گرفته است مطالعاتی که در استان ایلام و در رابطه با مواد معدنی تا کنون صورت گرفته عبارتند از:

طرح مطالعاتی مواد اولیه مصالح ساختمانی استان ایلام که توسط یک گروه مطالعاتی در سال 1362 صورت گرفته است.

گزارش طرح مطالعه پی جویی مواد معدنی دولومیت و خاکهای صنعتی استان ایلام – علی امامعلی پور – میرصالح میر – محمدی – مجری طرح: محمدعلی رضا قلی

گزارش پراکندگی و تخمین ذخیره شن و ماسه شهریور 63 منوچهر سالمی، مجید ابراهیمی ساعتی.

هر چند از دیدگاه زمین شناسی و معدنی نقاط کور فراوانی در استان دیده می شود اما مطالعات فوق کمک شایان توجهی درباره کانسارهای موجود در استان نموده است بطوریکه تقریباً منابع گچ، آهک، شن و ماسه و خاک رس استان شناسایی شده و در بیشتر نقاط نیز به مرحله بهره برداری رسیده است.

1-2-مشخصات جغرافیائی استان

استان ایلام با مساحتی حدود 19045 کیلومتر مربع تقریباً 2/1 درصد مساحت کل کشور در غرب ایران بین 31 درجه و 58 دقیقه تا 34 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی و 45 درجه 24 دقیقه تا 48 درجه و 10 دقیقه

 طول شرقی قرار دارد.

استان ایلام از شمال به استان کرمانشاه از غرب به کشور عراق (در حدود 430 کیلومتر از مرز مشترک ایران و عراق در این استان می باشد.) از جنوب به قسمتی از استان خوزستان و از شرق به استان لرستان محدود بوده و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای 5 شهرستان 12 بخش و 41 دهستان و 1022 آبادی می باشد. استان تا قبل از سال 1343 یکی از شهرستانهای تابع استان کرمانشاه بوده و سپس با تغییراتی از نظر تقسیمات کشوری و منظم شدن دهستانهای مجاور در سال 1345 به فرمانداری کل و در سال 1353 به استان تبدیل گردید. شهرستان ایلام در فاصله حدود 730 کیلومتری تهران واقع شده و دارای مساحتی در حدود 4000 کیلومتر مربع و ارتفاع آن از سطح دریا 1319 متر می باشد.

شهرایلام در دره ای کوهستانی قرار گرفته و با ارتفاعات کبیر کوه (در جنوب شرقی) و مانشت (شمال و شرق) محصور گردیده است، استان ایلام منطقه ای است کوهستانی که مهمترین کوههای آن عبارتند از: کبیر کوه که بلندترین قله آن ورزین دارای ارتفاع 3062 متر و دینار کوه که بلندترین قله آن 2600 متر ارتفاع دارد، رشد سالانه جمعیت در دهه گذشته 5/4 درصد بوده که در بعضی از بخشهای استان به 7% نیز می رسد. رشد نرخ بیکاری استان حدود 20% می باشد فعالیت اغلب ساکنین استان را دامداری توأم با کشاورزی تشکیل می دهد. از مساحت استان ،469000 هکتار جنگل، 1200000 هکتار مراتع، 200000 هکتار اراضی دیم و 50000 هکتار اراضی آبی می باشد.

در این استان طوایف عرب، لر و کرد وجود دارد  که علیرغم تنوع در گویش و فرهنگ همه در اعتقاد به مذهب شیعه اثنی عشری و وفاداری به انقلاب اسلامی مشترک می باشند. (حدود 93/99 درصد مسلمان هستند) با توجه به سرشماری سال 1370 جمعیت استان به حدود (440693) نفر رسید مردم ایلام در زمره

 مطمئن ترین مرزداران کشور هستند که طی 8 سال دفاع مقدس با نثار خون شهیدان خود این واقعیت را ثابت کردند.

مهمترین ارتفاعات این استان عبارتند از:

کبیر کوه، که جهت آن از شمال غرب به جنوب شرقی استان ایلام بوده و بلندترین قله آن بنام ورزین 3062 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

دینار کوه، با ارتفاع 2600 متر از شعب کبیرکوه بوده و بین آبدانان و دهلران واقع است.

کوههای یخجیر، سیاه کوه، سرخ کوه، حمرین کوه، از ارتفاعات مهم منطقه محسوب شده و از شعبات کبیرکوه بشمار می روند.

بخش جنوبی استان ایلام که عمدتاً اراضی شهرهای مهران و دهلران را در بر می گیرد، خالی از ارتفاعات و مرکب از دشتهای صاف و هموار است.

دشتها:

دشتهای مهم استان عبارتند از دشت مهران، محسن آب، حسین آباد، دشت کلات، مورموری در آبدانان و دشت عباس.

استان ایلام از نظر اقلیمی جزء مناطق گرم ایران بشمار می رود ولی عامل ارتفاع نقش مهمی در تنظیم وضع اقلیمی وفصول درجه حرارت محلی دارد. خصوصیت یک چنین منطقه ای اختلاف زیاد درجه حرارت شب و روز و بین کوه و دشت می باشد.

در تیر ماه درجه حرارت دما به 400  درجه سانتی گراد می رسد که همین پدیده به فرسایش مکانیکی کمک می نماید. به هنگام گرمای تابستان، مردم ناگزیر به داخل کوهها و دره های واقع بین دو چین خوردگی مهم

کبیرکوه و انجیرکوه پناه می برند و به هنگام سرمای زمستان روانه مناطق شرق بین النهرین می شوند. به این ترتیب تنها منطقه ای که در تمام سال از حداقل رطوبت لازم برای زندگی برخوردار می باشد، همان دره های واقع بین دو چین خوردگی است. باران بهاره در پشت کوه زیاد است. میزان بارندگی در مناطق مهران و دهلران سالیانه حدود 200 تا 300 میلی متر است و در شمال و شمال شرقی استان به 300 تا 900 میلیمتر می رسد. میزان متوسط باران سالانه 390 میلی متر است ولی در ارتفاعات هر زمستان باید انتظار برف را داشت.

 هوای سرتاسر ایلام با وجود کوهستانی بودن منطقه در زمستان مه آلود و در تابستان بر اثر گرمای شدید دشت و سوختن علفها و وزش بادها از دشت به کوه غبارآلود است. می توان گفت که روی هم رفته در بخش کوهستانی 8 ماه و در بخش دشتها 4-3 ماه خوش هوائی وجود دارد. به طور کلی می توان گفت که شهر ایلام منطقه ایست که با ارتفاع زیاد سرد سیری بوده و از هوایی سالم بخصوص در فصل تابستان معتدل برخوردار است.

در صورتیکه منطقه مهران چون در دشت واقع شده و ارتفاع کمتری دارد. دارای آب و هوای گرم است (وزش بادهای گرم در تابستان مزید بر گرمای هوای این منطقه در تابستان می شود).

آب :

با توجه به میزان بارندگی و وجود رودخانه های متعدد،‌ اکثر مناطق این استان از نظر تأمین آب دارای شرایط مطلوبی است. ولی با توجه به اینکه محل استخراج معادن عمدتاً در نقاط دور از نواحی مسکونی می باشد مسئله تأمین آب مورد نیاز برای معادن و یا تأسیسات و کارخانجات بهره برداری و تولیدی از اهمیت خاص برخوردار است.

منابع آب سطح استان را در دو بخش آبهای سطحی (رودخانه ها) و آبهای زیرزمینی می توان بررسی نمود:

رودخانه ها:‌ رودخانه های این استان عموماً از کبیرکوه سرچشمه می گیرند و به طرف شرق جریان دارند.تعدادی از آنها به رودخانه سیمره منتهی شده و برخی دیگر از مرز کشور عبور کرده و به خارج از کشور می ریزند. استان از نظر حجم آب رودخانه غنی است و علی الظاهر تعداد رودخانه ها بیش از 11 بستر با آبدهی های مختلف گزارش شده است که مورد استفاده 146 آبادی قرار می

 گیرند و بر روی آنها بیش از 255 هکتار از اراضی را آبیاری می کند، مهمترین رودخانه های این استان عبارتند از:

رودخانه های سرابله، چرداول، سراب کلان، سراب زنجیره، گرو، گنجه، کلم، سیکان و شیخ مکانی که اغلب از کبیرکوه سرچشمه گرفته و پس از مشروب نمودن اراضی وسیعی از استان به رودخانه سیمره می ریزد.رودخانه کنجانچم (آبدهی این رودخانه در زمستان و بهار 5-4 متر مکعب در ثانیه و در پائیز و زمستان 2-8/0 متر مکعب و در مواقع سیلابی نیز به 500 متر مکعب در ثانیه می رسد)، چنگوله (5/1 متر مکعب در ثانیه آبدهی دارد و دارای املاح سولفاته و کلرور است)، گاوی (که از جمله رودخانه های سیلابی بشمار می رود و حدوداً 2-1 ماه در سال آب دارد) و میمه (2 متر مکعب در ثانیه آبدهی دارد و دارای املاح فسفره است) از دیگر رودخانه های این استان محسوب می گردد.

آبهای زیرزمینی:

با وجود پهنه های وسیعی از طبقات غیر قابل نفوذ در سطح استان، سفره های آب زیرزمینی در اکثر مناطق وجود داشته و مورد بهره برداری قرار می گیرد.خروج آب زیرزمینی به سطح زمین به صورت چشمه های متنوع، عمدتاً در کنار ارتفاعات دیده می شود که سرچشمه برخی از رودخانه های منطقه را تشکیل می دهند. این چشمه ها اغلب از لایه های آهکی و در

 فصل مشترک آهکها با لایه های نفوذ ناپذیر مجاور خارج می گردند مهمترین این چشمه ها در مناطق سراب، سراب کارزان، سراب باغ، دره شهر و سراب آبدانان دیده می شوند.

سفره های آبرفتی در کلیه دشتهای آبرفتی وجود دارد و بر حسب نوع لایه های زمین شناسی اطراف دشت کیفیت آب سفره ها متفاوت است.

در دشت ایلام سطح آب زیرزمینی بالا است و متوسط عمق آب در حدود 3 متر می باشد. کیفیت آب مناسب بوده و از تیپ کربناته است.

در دشت صالح آباد سفره آب زیرزمینی گسترش مناسب دارد لیکن درصد املاح آب بالاست و تیپ آب کلروره و سولفاته است. در قسمتهای جنوبی تر دشت رودخانه کنجانچم دارای آب شور است.

منابع :

1-آزرم،ف، طرح اکتشاف کانیهای سنگین ایلام،شرکت خدماتی اکتشافی کشور،1375.

2-امامعلی پور،علی،مطالعه و پی جویی مواد معدنی دولومیت و خاکهای صنعتی ایلام،1370.

3-بنیانیان و فرهادیان،سنگهای تزئینی و نما،انتشارات معادن و فلزات،1369.

4- درویش زاده ،علی ،زمین شناسی ایران ،انتشارات دانشگاه تهران.

5- مطیعی ،همایون ،چینه شناسی زاگرس،انتشارات دانشگاه تهران.

6-تقوی ،فرشید،شناخت و پیدایش کانسارها .