پایان نامه استانداردهای آموزشی کارگاه های چوب صنایع دستی

پایان نامه مقطع کارشناسی فنی

رشته صنایع دستی

دانشکده معماری و هنر

سال 1383

. شناخت چوب

چوب يكي از اصلي ترين و قديمي ترين مصالح بوده است. انسان نخستين طريقه شكل دادن به چوب را براي ساخت و تهيه ابزار مختلف فرا گرفت. ابزار و وسايل چوبي نخستين و حتي ساختمان ها و تزئينات چوبي ادوار ماقبل تاريخ، نشانگر اهميت چنان ماده اي است كه قبل از فلز و همزمان با سنگ در اختيار بشر درآمده و از آن در راه‌هاي مختلفي مثل تهيه ابزار و مايحتاج زندگي، سلاح، ساختمان و … استفاده كرده است.[1]

فرانك لويد رايت پس از طراحي خانه داروين در شيكاگو در مورد مصالح به كار رفته در طراحي اين ساختمان (كه عمدتاً چوب است) مي گويد:

«چوب صميمانه ترين و اساسي ترين مصالح است. انسان عاشق پيوند با آن است، دوست دارد آنرا لمس كند و ديدن آن را خوش مي دارد».[2]

چوب طبيعي پيچيده دارد. مثلاً چوب درخت بالزا، كه قابليت شكل پذيري زيادي دارد، جزو چوب هاي سخت محسوب مي شود. اما چوب درخت شوكران كه درساخت ستون هاي خانه كار برد دارد، از انواع چوب هاي نرم به شمار مي آيد. از طرفي ديگر درختان بلوط همگي داراي چوب سخت مي باشند. چوب به رغم ظاهر جامد و محكمش، زنده است و لايه هاي دروني آن رشد مي كنند.[3]

چوب ها با درجه اهميتي كه در صنعت و هنر دارند، بايد مورد توجه و نگهداري هاي ويژه قرار گيرند. در نگهداري چوب ها، توجه به نكاتي چون حفاظت در برابر آفتاب، باران و آفات و همچنين كنترل ميزان رطوبت هوا، اهميت بسياري دارد.

[1]- سام فروتني، مصالح ساختمان, روزنه، تهران، 1380، چاپ اول، ص 119.

[2]- Frank lloyd wright, collected writings, Buce brooks pfeiffer, 1992, New york, pub1, P208.

[3]- جيمز ب، جانسون، منبت كاري، روش ها و طرح ها، حميد بلوچ, شركت انتشارات فني ايران، تهران 1378، چاپ دوم، ص 10.

. شناخت ابزار

اره فلكه:

بيشتر جهت برش چوبهايي با ضخامت زياد به كار مي رود.

اره فلكه به لحاظ وزن زياد، داشتن جثه بزرگ، عدم توانايي جابجايي در سطح كارگاه و نياز به چاله خاك اره، بايد در قسمتي از كارگاه كه مناسب شرايط برش با اين اره مي باشد، جاسازي و ثابت شود.[1]

اره چكشي:

يكي از ابزار برش است كه قابل حمل و نقل است و نياز به فضاي ثابتي ندارد و داراي دو نوع عمود بر و افقي بر مي باشد[2]. (تصوير شماره 1)

تصوير شماره 1- اره چكشي عمودبر

اره فارسي بر:

از اين اره براي برش هاي 45 درجه استفاده مي شود، نوع دستي آن قابل حمل و نقل است ولي نوع برقي آن نياز به فضايي دارد تا در آن ثابت شود. (تصوير شماره2)

تصوير شماره 2- اره فارسي بر از نوع دستي

سنباده ديسكي:

شامل صفحه اي دوار و متصل به موتور مي باشد كه روي آن سنباده اي قرار دارد و با حركت دوراني خود سطح كار را سنباده مي زند.[3]

اين ابزار به جهت ايجاد گرد و خاك بايد در فضايي جداگانه استفاده شود. همچنين دستگاه سنباده ديسكي قابل حمل و نقل مي باشد.

سنباده لرزان:

عمل سنباده زني را از طريق لرزش خفيف كف، كه ورقه سنباده به آن متصل شده، انجام مي دهد[4]. اين وسيله قابل حمل و نقل مي باشد. (تصوير شماره 3)

تصوير شماره 3- سنباده لرزان

سنباده نواري:

از اين دستگاه براي سنباده قطعات مسطح و قطعات كوچك استفاده مي شود[5]. (تصوير شماره 4)

تصوير شماره 4- سنباده نواري

ماشين سنگ:

براي تيز كردن مغار و مته و … استفاده مي شود[6]. ماشين سنگ بايد بر روي يك ميز ثابت شود. (تصوير شماره 5)

تصوير شماره 5- ماشين سنگ

ماشين چند كاره:

دستگاهي است كه بر روي آن رنده، دريل، اره و در بعضي از انواع آن سنباده وجود دارد. اين دستگاه نياز به فضايي دارد كه در آن ثابت شود.

ماشين كف رند:

براي برداشتن لايه اي نازك يا ضخيم از روي چوب به منظور صاف شدن، باريك شدن و … استفاده مي شود.[7] اين دستگاه احتياج به فضايي دارد كه در آن ثابت شود. (تصوير شماره 6)

تصوير شماره 6- ماشين كف رند

ماشين گندگي:

براي يك ضخامت كردن چوب ها از اين دستگاه استفاده مي شود. اين دستگاه نيز بايد در فضايي ثابت شود. (تصوير شماره 7)

تصوير شماره 7- ماشين گندگي

دريل:

از اين دستگاه براي ايجاد سوراخ استفاده مي شود. و شامل دو نوع دستي و برقي مي باشد، همچنين قابل حمل و نقل است. (تصوير شماره 8)

تصوير شماره 8- دريل

منگنه زن:

وسيله اي است كه با استفاده از نيروي خارجي، يك اتصال موقت به نام سوزن بر روي كار بوجود مي آورد.[8] اين دستگاه قابل  حمل و نقل مي باشد.

پيستوله:

وسيله اي جهت پاشيدن رنگ مي باشد و چون در هنگام پاشيدن رنگ امكان ريختن رنگ در اطراف كار وجود دارد، نياز به فضايي جدا از ساير فضاهاي كارگاه دارد. ضمناً اين عمل بايد در فضايي انجام شود كه گرد و خاك وجود نداشته باشد زيرا گرد و خاك بر روي رنگ مي نشيند و ايجاد ناهمواري در سطح رنگ شده مي نمايد. (تصوير شماره9)

[1]- محسن نيك بخت، دستگاه ها و ماشين آلات صنايع چوب، جاودان خرد، تهران، 1381، چاپ اول، ص 35.

[2]- همان ماخذ، ص 133.

[3] - همان ماخذ، ص 110.

[4]- همان ماخذ، ص 111.

[5]- همان ماخذ، ص 109.

[6]- محسن نيك بخت، درودگري عمومي، جاودان فرد، تهران، 1379، چاپ اول، ص 124.

[7]- محسن نيك بخت، همان ماخذ، 1381، ص 59.

[8]- همان ماخذ، ص 141.

تنگ دستي (پيچ دستي):

براي محكم كردن قطعات و همچنين براي بستن كارهاي بزرگ و سنگين استفاده مي‌شود[1] اين وسيله قابل حمل ونقل است. (تصوير شماره 10)

تصوير شماره 10- تنگ دستي

گيره روميزي:

براي بستن همه قطعات استفاده مي شود گيره روميزي بايد بر روي ميز ثابت شود.

سوهان:

از سوهان براي سائيدن چوب و شكل دادن و انجام كار تكميلي استفاده مي شود.[2] سوهانها قابل حمل و نقل مي باشند.

چوب ساب:

از چوب ساب نيز براي سائيدن چوب استفاده مي شود و قابل حمل و نقل مي‌باشد.

چكش:

براي ضربه زدن به قطعات يا بعضي از ابزار استفاده مي شود و قابل حمل و نقل است.

مغار:

ابزاري است كه با لبه تيز خود چوب را مي تراشد و انواع مختلف دارد. اين وسيله قابل حمل و نقل است. (تصوير شماره 11)

تصوير شماره 11- انواع مغار

ميز كار:

از وسايل اصلي كار مي باشد. ميز كار بايد به اندازه كافي محكم و مقاوم باشد استاندارد معمول براي ارتفاع ميز، حدود كمر است.[3] ميز كار بايد در محل مناسب ثابت شود.

پيشكار:

قطعه چوب يا نئوپاني است كه از عرض وسط آن، يك مثلث متساوي الساقين وجود دارد و كار روي آن قرار مي گيرد. پيشكار روي ميز نصب مي شود و شكاف آن بيرون از سطح ميز قرار مي گيرد.[4]

اره موئي (كمان اره):

از اين اره در برش هاي طولي و قوسبري استفاده مي شود و قابل حمل و نقل است.

مشتي:

وسيله اي چوبي، است كه به وسيله آن پيج كمان اره باز و بسته مي شود. اين وسيله قابل حمل و نقل مي باشد.

ميخ:

يكي از عوامل متصل شدن قطعات يكديگر مي باشد و قابل حمل و نقل است.

پرگار:

از اين وسيله براي انتقال اندازه، كشيدن قوس، دايره و در بعضي از موارد خط كشي و غيره …. كمك گرفته مي شود.[5] اين وسيله قابل حمل و نقل است.

گونياي فلزي:

از اين وسيله براي گونيا بودن زير كار، همچنين رسم كردن خطوط عمودي و يا امتحان قائم بودن زوايا و … استفاده مي شود[6] و قابل حمل و نقل مي باشد.

كاردك و ليسه:

از اين وسيله براي بتونه كاري استفاده مي شود و قابل حمل و نقل مي باشد.

قلم مو:

در رنگ كاري كاربرد دارد و قابليت حمل و نقل دارد.

3. شناخت مواد

پلي استر:

يك نوع محافظ است كه شفاف بوده و در برابر رطوبت، حرارت و … تا حدود زيادي مقاوم مي باشد. «رويه هاي پلي استر خيلي سخت، محكم، مقاوم به حلالها و مقاوم  به اشيايي با گرماي ملايم مي باشند.»[7] پلي استر به جهت استفاده از مواد شيميايي و دارا بودن بوي تند بايد در مكاني جدا از ساير مكان هاي كارگاه استفاده شود، همچنين كفپوش محل بايد در برابر مواد شيميايي موجود در پلي استر مقاوم باشد.

سيلر و كيلر

سيلر براي پر كردن خلل و فرج چوب در اولين مرحله رنگ كاري استفاده مي شود و از كيلر به عنوان رنگ نهايي استفاده مي شود[8]. شرايط مكان استفاده از سيلر و كيلر مانند پلي استر مي باشد.

چسب چوب:

در برابر رطوبت مقاومت زيادي ندارند، قدرت چسبندگي بالايي دارند و با آب حل مي شوند.

چسب فوري:

مدت چسبندگي كوتاه و قدرت چسبندگي آن زياد است. چون چسب فوري قابليت اشتعال دارد بايد در نگهداري آن دقت لازم را به عمل آورد.

خمير مشكي:

از مقدار مورد نياز رزين به همراه دوده صنعتي (گرانول) تشكيل شده است.[9] و شرايط استفاده از آن مانند پلي استر مي باشد.

پوليش (واكس).

ماده اي خميري است كه در دو نوع زبر و نرم موجود مي باشد.[10]

تينر فوري:

براي رقيق كردن انواع رنگ كاربرد دارد. براي نگهداري آن بايد دقت كافي داشت زيرا تينر قابل اشتعال مي باشد.

بتونه:

براي پر كردن درزها، شيارها و … كاربرد دارد. كفپوش محل استفاده از آن بايد از قابليت شستشو برخوردار باشد.

[1]- محسن نيك بخت، همان ماخذ، 1379, ص 143.

[2]- ويلبرت ورهلست، ابزار و مواد و كاربرد آنها در هنرهاي تجسمي، حشمت اله صباغي، كارگاه هنر، 1366، چاپ اول، ص 125.

[3] - جيمزب. جانسون، همان ماخذ، ص 28.

[4]- حميد طوجي، آموزش معرق كاري، ارمغان، تهران، 1380، چاپ دوم، ص 25.

[5] - محسن نيك بخت, همان ماخذ، 1379، ص 45.

[6]- حميد طوجي، همان ماخذ، ص 24.

[7]- ترنر، شيمي رنگ، دكتر ترپوسيان، اسلاميه، 1374، چاپ اول، ص 303.

[8]- محسن نيك بخت، همان ماخذ، 1379، ص 165.

[9]- حميد طوجي، همان ماخذ، ص 41.

[10]- همان ماخذ، ص 42.

فهرست منابع و مأخذ متن:

ترنر، شيمي رنگ، دكتر ترپوسيان، اسلاميه، 1374، چاپ اول.

جانسون. جيمز ب، منبت كاري، روش ها و طرح ها، حميد بلوچ، شركت انتشارات فني ايران، تهران، 1378، چاپ دوم.

دي. كي. چينگ. فرانسيس، معماري: فرم، فضا و نظم، زهره قراگزلو، دانشگاه تهران، تهران، 1377، چاپ چهارم.

رهنورد. زهرا، مشبك، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاه ها، تهران، 1380، چاپ اول.

رياضت بخش. احمد، صد نكته در كارگاه ساختماني، مركز فرهنگي و هنري ايحاء، 1378، چاپ اول.

طوجي. حميد، آموزش معرق كاري، ارمغان، تهران، 1380، چاپ دوم.

طوجي. حميد، منبت كاري، ارمغان، تهران، 1380، چاپ اول.

فروتني. سام، مصالح و ساختمان، روزنه، تهران، 1380، چاپ اول.

كريم نيا. مينو، معرق روي چوب، پازينه، تهران، 1378، چاپ اول.

گيرشمن. رمان، هنر ايران در دوران ماد و هخامنشي، عيسي بهنام، شركت انتشارات علمي و فرهنگي، 1371، چاپ دوم.

نويفرت. ارنست، اطلاعات معماري نويفرت، محمد گوهري نائيني، آذرنگ، تهران، 1379، چاپ اول.

-نيك بخت. محسن، درودگري عمومي، جاودان خرد، تهران، 1379، چاپ اول.

13- نيك بخت. محسن، دستگاه ها و ماشين آلات صنايع چوب، جاودان خرد، تهران، 1381، چاپ اول.

14- ورهلست. ويلبرت، ابزار و مواد و كاربردآنها در هنرهاي تجسمي، حشمت اله صباغي، كارگاه هنر، 1366، چاپ اول.

15- Lloyd wright. Frank, Collected writings, Buce books pfeiffer, New york, 1992, pub 1.

فهرست منابع تصاوير:

Pl 1- Cloud. Cordoba, Biblioteca de la talla y  la Madera, Daly s.l, Malage, 1999, Vol III , P49.

Pl  2- Cloud. Cordoba, Ibid, P40.

Pl  3- Cloud. Cordoba, Ibid, P49.

Pl 4- Cloud. Cordoba, Ibid, Vol I, P 61.

Pl  5- Cloud. Cordoba, Ibid, P59.

Pl  6- Cloud. Cordoba, Ibid, Vol III, P 51.

Pl  7- Cloud. Cordoba, Ibid, P 51.

Pl  8- Cloud. Cordoba, Ibid, P 49.

Pl  9- Cloud. Cordoba, Ibid, P 32.

Pl  10- Cloud. Cordoba, Ibid, P 47.

Pl  11- Cloud. Cordoba, Ibid, Vol I, P56.