پایان نامه مقطع کارشناسی
رشته علوم اجتماعی گرایش پژوهشگری
سال 1391
- بیان مسئله
خانواده مهمترین نهاد اجتماعی است که در طول زمان متناسب با تغییرات به وجود آمده دچار تحولات کمی و کیفی می گردد.به تبع همین تغییرات،مسائل و پدیده های جدید اجتماعی نیز حاصل می شود.(نصرآبادی،علی،1383،ص 45)
و از آن جایی که خانواده یکی از تاثیر گذارترین نهادها بر روی افراد جامعه است و آینده جامعه نیز در گرو همین افراد است باید برای خانواده اهمیت قائل شد.
در مورد خانواده های ایرانی اعتقاد بر این است که این نهاد در حال طی نمود (دوران گذار)می باشد.در زمان های گذشته به علت نبود تغییرات اجتماعی خانواده ایرانی از ثبات برخوردار بود و این ناشی از این بود که تغییرات اندک،سطحی و غیر ساختی بودند.اما در دوران معاصر ،خانواده ی ایرانی در معرض تغییرات ساختاری قرار گرفته و همین امر روابط موجود در میان اعضای خانواده را دچار دگرگونی نموده است.به تبع این دگرگونی،هنجارها به مثابه قواعد رفتاری که مورد پذیرش همگانی باشند به صحنه اجتماعی نیامده اند و به همین علت رفتار و محیط خانوادگی دارای پراکندگی است.
تحول خانواده یکی از مهمترین مسائل دنیای معاصر است.امروزه در جامعه های صنعتی با این که ضرورت وجود خانواده پذیرفته شد.ساختار و نقش آن با پرسش و تردید روبه رو شده است،اما در کشورهای روبه رشد ،آگاهی از سودمندی ساختارهای خانوادگی،که با مقتضیات دگرگونی های سریع آنها سازگار است،گسترش می یابد.(بهنام،١٣۸٣،ص ٢۷)
عزم بشر در ایجاد و حفظ زندگی خانوادگی را باید نشانه ای از مهم ترین ویژگی منحصر به فرد حیات اجتماعی انسان دانست.همان طور که «کمسیون عدالت اجتماعِی»اخیرا متذکر شده است «خانواده نخستین نهاد اجتماعی است که کودک با آن آشنا و از آن طریق به دیگران معرفی می شود».همین اهمیت و مرکزیت زندگی خانوادگی در حیات اجتماعی انسان،به روشنی حاکی از لزوم مقدم داشتن خانواده در حدی است که توانمان اجازه دهد.
تعاملات گسترده خانواده را نباید تنها در درون خانواده مؤثر دانست و آن را عاملی برای انسجام خانواده تلقی کرد بلکه این تعاملات نقش مهم و اساسی در نظم اجتماعی جامعه در سطوح بالاتر ایفا می کنند همان طور که افراد در خانواده نقش های متفاوت در عین حال مکملی دارند در جامعه نیز افراد می توانند با نقش های گوناگون سهم ویژه ای در حفظ انسجام اجتماعی داشته باشند.(مک کارتی،ادواردز،1390،ص 394)
از آن جا که خانواده یکی از عوامل مؤثر و تعیین کننده در زندگی فرد و اولین الگوی یادگیری نقش اجتماعی است،توجه به ساختار آن برای شناخت بهتر خصوصیات فردی ضروری است.
این که فرد به چه پایگاه اقتصادی و اجتماعی تعلق دارد،در چه محیطی پرورش یافته و چه کسانی و با چه خصوصیاتی محیط انسانی پیرامون او را می سازند،بدون در نظر گرفتن پیشینه خانوادگی او میسر نیست.(معاونت پژوهشی گروه روان شناسی،1386،ص 799)
بدون تردید خانواده بهترین مامن و شایسته ترین کانون برای تربیت فرزندان است و والدین اولین مربیان این مدرسه بزرگ تربیتی اند.زوجین در سایه همدلی و ایمان می توانند بستر مناسبی را برای رشد و شکوفایی فرزندان خود فراهم کنند و در پناه کانون گرم و پر محبت خانواده قادر خواهند بود که تمامی فراز و نشیب های زندگی را برای عبور فرزندان خود هموار سازند و آنها را از گذر گاه های دشوار و صعب العبور زندگی به سوی رشد و تعالی ره نمون گردند.(معاونت پژوهشی گروه روان شناسی،1386،ص 88)
در اهمیت جایگاه خانواده همین بس که برای زوال فرهنگی یک ملت،تزلزل بنیاد خانواده کافی است.جوامعی که بخشی از افراد آن از کانون گرم خانواده بر نخواسته و دست محبت پدر و آغوش مادر را درک نکرده اند و تحت تربیت و آموزش و نظارت قرار نگرفته اند،آثار گسیختگی امور و بی هویتی فرهنگی به همان نسبت کاملا هویدا می باشد.
بر این اساس مسئله اساسی تحقیق حاضر عبارتست از :
" خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی چه جایگاهی در کتب درسی دارد؟"
1-2- اهمیت و ضرورت
1-2-1-اهمیت نظری وعلمی:
خانواده كوچكترين نهاد اجتماعي ودرعين حال بزرگترين و تأثير گذارترين واحد تربيتي در جوامع به شمار مي آيد به طوريكه اين نهاد مي تواند منشأ تحولات عظيم فردي، اجتماعي و رشد ارزشهاي انساني در ميان اعضاي خود باشد. خانواده مهم ترين نهادي است كه فرد درآن جامعه پذیری و فرهنگ پذیری را از آنجا شروع می کند و در حقیقت سراغاز فرهنگی شدن انسان با تشکیل خانواده بود. نخستین اجتماعی که آدمی در آن رشد می یابد تا زیستن در جامعه بشری و همیاری و همزیستی با انسان های دیگر را به اقتضای فطرت بشری فراگیرد.اگر جامعه بشری را به پیکری واحد تشبیه کنیم، خانواده را می توانیم نخستین سلول پدیدآورنده آن بدانیم. از بدو پيدايش انسان بر روي كره زمين، همواره زنان و مردان، با تشكيل كانوني به نام خانواده، عمري را در كنار يكديگر گذرانيده و فرزنداني در دامان پرمهر خويش پرورانده و از اين جهان رخت بر بسته اند. طبيعي ترين شكل خانواده، همين است كه هيچ عاملي جز مرگ نتواند پيوند زناشويي را بگسلد و ميان زن و شوهر جدايي بيفكند. كوشش مصلحان جامعه مخصوصاً پيامبران خدا اين بوده است كه نظام خانواده، يك نظام مستحكم و پايداري باشد و هيچ عاملي نتواند اين كانون سعادت را متلاشي گرداند.
دردنياي امروز علي رغم پيشرفت هاي حيرت انگيز علم و صنعت، در نهاد خانواده با مشكلات بزرگي روبه رو گردید..
و کارکردهای گذشته خانواده کم رنگ و خانواده بخش زیادی از کارکرد تربیتی و جامعه پذیری فرزندان را به دوش نهاد های ثانویه نظیر مدرسه-دانشگاه محول نموده است این نهاد از کارکرد تولیدی قدیم خود فاصله گرفته و به سمت مصرفی شدن گام برداشته است. (شارع پور،1390،ص:79)
و همچنین خانواده نخستین نهاد اجتماعی است که در زندگی جمعی انسان شکل گرفته و مهم ترین نقش را در توسعه و رشد انسان در امتداد تاریخ حیات بشر از خود نشان داده است.از اغاز تا فرجام زندگی،نسبت به سایر نهادهای اجتماعی از ارزش و اهمیت خاصی برخوردار بوده و خواهد بود.
خانواده به عنوان یک گروه و واحد اجتماعی در برگیرنده بیشترین،عمیق ترین و اساسی ترین مناسبات انسانی است.خانواده علاوه بر آن که منبع اولیه ی ارضای نیازهای اساسی فرد می باشد،موقعیت های متعدد برای یادگیری،شکل گیری نگرشها و تشکیل باورهای اساسی یک فرد را فراهم می آورد که برای زندگی اجتماعی و بهره وری از میراث فرهنگی و انتقال آن به نسل های بعد،حائز اهمیت است.(ساروخانی،1375،ص:39)
خانواده یک گروه صرفا قراردای نیست،بلکه یک واحد اجتماعی اولیه از مناسبات انسانی است و بر اساس پیوند هایی بنا شده است که ریشه در طبیعت و فطرت انسان دارد.خانواده در بدو تشکیل،هدفش ارضای نیازهای جمعی وروانی است که در حفظ سلامت و رشد روانی فرد از اهمیت به سزایی برخوردار است.
نیازهای جنسی،امنیت عاطفی و روانی،محبت و احساس تعلق در زندگی خانوادگی به بهترین شکل ممکن ارضا می شود.
خانواده برای کودکان پایگاهی است که اولین مناسبات انسانی آنها را شکل می دهد.منبع تامین نیازهای اولیه و اساسی آنهاست و کودک نخستین تجارب را در آن به دست می آورد.کودک اولین تجربیات را در روابط خود با مادر کسب می کند.
به طور کلی خانواده به عنوان یک گروه اجتماعی کوچک در حفظ و استمرار میراث فرهنگی جامعه،افزایش قدرت مقاومت در برابر نابسامانی ها و مقابله با آسیب های اجتماعی نقش قابل توجهی ایفا می کند.
در اسلام تشکیل خانواده یکی از ارزشمند ترین و مقدس ترین اقدامات برای هر انسان تلقی شده است به گونه ای که هیچ اقدام اجتماعی را نمی توان از جهت ارزش با آن مقایسه کرد.از پیامبر اسلام (ص)نقل شده است که:
هیچ بیانی در اسلام نیست که نزد خداوند محبوب تر از ازدواج باشد.
تشکیل خانواده در اسلام عامل حفظ دین و باور آدمی است تا حدی که رسول خدا(ص) فرمود:
ان کس که ازدواج کند نیمی از دین خود را از خطر حفظ کرده است و همچنین عامل انس و سعادت فرد و جامعه و سبب حفظ عفت و موجب ارزش یافتن زوجین است.(نصر آبادی،١٣۸٢،ص ۸۶)
از دیدگاه کارکردگرایی اگر خانواده ها در انجام کارکردهای خود ناتوان باشند جامعه نیز به نظم اجتماعی مطلوب نخواهد رسید.به عبارت دبگر خانواده باعث می شود تا نوعی ارتباط منطقی بین تعاملات سطح خرد با سطح کلان اجتماعی بر قرار شود و این نوع ارتباط خدمت به برقراری نظم اجتماعی در جامعه است و امنیت را برای افراد و جامعه به ارمغان می آورد و در نهایت منافع جمعی را تامین می کند.پارسونز توجه خاصی به جامعه امروزی آمریکا داشت و تصور می کرد نقش طبقه متوسط در شکل دادن به نظم اجتماعی نقش حیاتی است و عملکرد همین طبقه است که می تواند الگویی برای زندگی خانوادگی در سطح جامعه باشند.(مک کارتی،ادواردز،1390،ص 391)
اغلب مردم جوامع صنعتی غرب و احتمالا بیشتر مردم سرتاسر جهان،زندگی خانوادگی را مهم ترین جتبه زندگی خود می دانند.اسکات و پرین در نخستین گزارش مرکز تحقیقات تغییرات اجتماعی فرد به این نکته اشاره می کنند که «رویدادهای خانوادگی تا حد زیادی مهم ترین جنبۀ زندگی مردم شمرده می شوند» (جان برناردز،1384،ص 58)
نهاد خانواده در ایران نهادی قدیمی است و در ساماندهی زیست انسانی و اجتماعی مرکزیت دارد.با وجود تغییرات در این نهاد به لحاظ ساختاری و کارکردی همچنان اصلی و ماندگار خواهد بود.این نهاد هم به لخاظ امنیت و به لحاظ اثر گذاری و نقش آفرینی در سطح فردی و ساختاری و نهادی همچنان درجه اول اولویت دارد.(آزاد ارمکی،1386،ص 112)
1-2-2-اهمیت کاربردی:
از آن جایی که نهاد خانواده در ایران نهادی قدیمی است و در ساماندهی زیست انسانی و اجتماعی مرکزیت دارد.با وجود تغییرات در این نهاد به لحاظ ساختاری و کارکردی همچنان اصلی و ماندگار خواهد بود.این نهاد هم به لخاظ امنیت و به لحاظ اثر گذاری و نقش آفرینی در سطح فردی و ساختاری و نهادی همچنان درجه اول اولویت دارد و برای همین منظور در این تحقیق تلاش شده است که میزان اهمیت جایگاه خانواده در کتب درسی ابتدایی مشخص شود و همچنین بدانیم که تا چه اندازه آموزش و پرورش در اجتماعی کردن فرزندان نقش دارد.
فهرست منابع
1-ساروخانی،باقر(1386).مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده،(تهران:نشر سروش،چاپ اول).
2-بهنام،جمشید(1383).تحولات خانواده(پویایی خانواده در حوزه های فرهنگی گوناگون)، ترجمه محمد جعفر پوینده (تهران:نشر ماهی).
3-برناردز،جان(1384).درآمدی به مطالعات خانواده،ترجمۀ حسین قاضیان (تهران:نشر نی).
4-ریبنزمک کارتی،جین و روزالیند،ادواردز(1390).مفاهیم کلیدی در مطالعات خانواده،ترجمۀ محمد محدی لیبی(تهران:نشر علم ،چاپ اول).
5-محمد صادق،فربد(1387).درآمدی بر خانواده و خویشاوندی،(تهران:نشر دانژه).
6-معاونت پژوهشی گروه روان شناسی(1386).تقویت نظام خانواده و آسیب شناسی آن،(تهران:موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی).
7-آزاد ارمکی،تقی(13186).جامعه شناسی خانواده ایرانی،(تهران:سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها).
8-محمودیان،حسین و شرفی،محمد رضا.خوش بین،سهیلا.واحمدی،احمد.(1383).دانش خانواده،(تهران:سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی و دانشگاه ها).
9-ستوده،هدایت ا... و بقائی سرابی،علی(1387).جامعه شناسی آموزش و پرورش،(تهران:ندای آریانا،چاپ اول).
10-شارع پور،محمود(1390).جامعه شناسی آموزش و پرورش،(تهران:سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها،چاپ نهم).
11-دورکیم،امیل(1376).تربیت و جامعه شناسی،ترجمۀ علی محمد کاردان،(تهران:انتشارات امیر کبیر،چاپ اول).
12-آریان پور،امیر حسین(1375).زمینه جامعه شناسی،(تهران:شرکت سهامی کتاب های جیبی،چاپ یازدهم).
13-کیوان آرا،محمود واسماعیلی،رضا و یقینی،فروغ الزمان(1385).نقش خانواده در درونی کردن ارزشهای فرهنگی در نوجوانان دختر 18-14 ساله دبیرستان شیخ فضل ا... نوری شهر اصفهان،(پژوهشنامه جامعه شناسی). www.sid.ir
14-چلپی،مسعود و روز بهانی،توران(1384).نقش خانواده به عنوان عامل و مانع بزهکاری نوجوانان (با تکیه بر نظم در خانواده)،(پژوهشنامه علوم انسانی) www.sid.ir
15-ایزدی،صمد و صالحی عمران،ابراهیم(1389).تجریه و تحلیل محتوای کتاب های درسی دوره ابتدایی بر اساس مولفه های آموزش سلامت،(نوآوری های www.sid.ir آموزشی).
16-گلچین،مهری(1381).تمایل به پرخاشگری در نوجوانان و نقش www.sid.ir 16-خانواده،(مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین).
17-قاسمی،وحید و کاظمی،مهری(1387).تحلیل جامعه شناختی بر نقش خانواده در میزان برخورداری از سرمایه اجتماعی،(علوم اجتماعی و دانشکده ادبیات و www.sid.ir علوم انسانی).
18-آلبو کردی،سجاد و نظری،علی محمد و نوری،ربابه(1386).نقش خانواده و گروه همسالان در تبیین بزهکاری نوجوانان،(تحقیقات علوم پزشکی زاهدان،طبیب