روش تحقیق شناسایی مناطق ویژه اکولوژیک به منظور بررسی ناهنجاریهای محیطی و تدوین راهکارهای مناسب

فصل اول

طرح مسئله

امروزه مطالعات مناطق ويژه اكولوژيك از اساسي ترين بخش مطالعات علمي، پژوهشي در كشورهاي مختلف دنيا است. مطالعه سيستماتيك منطق ويژه اكولوژيك گرچه بر مبناي مدلي است كه در آن ناهنجاري هاي محطي برپايه اصول سينوپتيكي مورد مطالعه قرار مي گيرد ولي هدف اصلي اين نوع ماطلعات در اين است كه ساختارهاي ناهمگون و نامتجانس مناطق مختلف مورد مطالعه قرار گرفته و حساسترين مناطق ناهنجار محيطي مورد شناسايي و برنامه ريزي قرار گيرند.

بنابراين اگر ساماندهي ناهنجاري هاي محيطي مد نظر قرار گيرد نيازمند اين است كه درك درستي از ساختارهاي نامتجانس بدست آيد،؛ زيرا در مطالعاتي كه بر اساس روش تك نگري صورت مي پذيرد عموماً بر يك مسئله به مانند خشكسالي، سيل و .. تاكدي مي گردد . در حالي كه اين نوع مطالعه نمي تواند بنيانهاي نامطلوب و ناسازگار شرايط منطقه را نشان داده و ميزان حساسيت واقعي منطقه را مورد برسي قرار دهد.

بنابراين اگر كليه ناهنجاريها و ويژگي هاي اكولوژيك مناطق مورد بررسي جدي قرار گيرد و تك تك ساختارهاي ناهمگون هر منطقه بطور سيستماتيك مورد مطالعه قرار گيرد، مي توان حساسترين و ناهنجارترين منطقه آسيب پذير را مشخص نموده و بر اين اساس مديريت درست و اصولي را به منظور سازماندهي مناطق در نظر گرفت.

بنابراين مطالعات مناطق ويژه اكولوژيك نيازمند درك سيستماتيك است كه در آن كليه ناهنجاري هاي محيطي به منظور شناسايي بالاترين ميزان حساسيت انجام گيرد. از آنجا كه استان اردبيل داراي تنوع اقليمي  وژدومورفورلوژيك و زيست محيطي گوناگوني است انجام اينگونه از مطالعات از اصول اساسي و الزامي است كه بر اساس آن بتوان برنامه ريزي هاي بمناسبي را به منظور اجراي طراح هاي عمراني با توجه به حساسيت منطقه در نظر گرفت.

2- سوالات محوري يا فرضيه

از شاخص هاي مناطق ويژه اكولوژيك در منطقه مورد مطالعه، كاربردهاي آمايشي در جهت حفاظتي و آموزشي مدنظر است.

3- اهداف تحقيق

شناسايي مناطق ويژه اكولوژيك به منظور بررسي ناهنجاريهاي محيطي و تدوين راهكارهاي مناسب بر آن مي تواند مورد استفاده بسياري از سازمانها از جمله سازمان مديريت و برنامه ريزي – استانداري – اداره كل جهاد كشاورزي استان آذربايجان شرقي و ... قرار گيرد.

چون مطالعات سيستماتيك در زمينه مناطق ويژه اكولوژيك در كشورمان كمتر صورت پذيرفته است و اكثر اين مطالعات بر پايه تك نگري قرار دارد هدف اصلي اين پروژه ارائه يك مدل همديدي (سينوپتيك) در زمينه ناهنجاري هاي محيطي است كه مكانهاي مستعد و حساس محيطي را شناسايي و با تعيين درجه خطر اين ناملايمات ساختارهاي ناهمگن منطقه را در قالب نقشه هايي در محيط GIS كه در آن درجه حفاظتي مناطق از لحاظ شدت آسيب پذيري مشخص مي گردد نشان دهد. نتيجه نهايي اين كار تهيه نقشه ناهنجاري هاي مناطق از لحاظ شدت آسيب پذيري و همچنين تهيه نقشه پهنه بندي خطر از لحاظ شدت بر اساس فاكتورهاي ذيل مي باشد.

1- تهيه نقشه مناطق داراي استعداد سلخيزي

2- تهيه نقشه پهنه بندي شدت فرسايش و مناطق داراي فرسايش

 بسيار شديد به روش MPSIAC

3- تهيه نقشه پهنه بندي خشكسالي براي 31 سال به طور جداگانه

4- تهيه نقشه پهنه بندي خشكسالي براي 31 سال و مشخص كردن نواحي اي كه بيشترين شدت خشكسالي را به خود اختصاص داده اند بعنوان حساس ترين نواحي.

5- تهيه نقشه پهنه بندي اراضي غرقابي و ماندآبي بر اساس سطح ايستايي آبهاي زيرزميني

6- تهيه نقشه پهنه بندي خطر پذيري زمين لغزش در سطح منطقه

7- تهيه نقشه مناطق و زيستگاه هاي داراي شيب بالاي 60%

8- تهيه نقشه پهنه بندي مناطق خشك منطه بر اساس دو فاكتور دما و بارش با استفاده از آمار 31 ساله.

9- تهيه نقشه پهنه بندي زلزله از لحاظ شدت و پراكندگي گلسل هاي اصلي و فرعي منطقه به همراه buffer حفاظتي.

10- تهيه نقشه پهنه بندي فراواني روزهاي يخبندان به منظور مشخص كردن مناطق كه بيشترين ميزان يخبندان را داشته اند.

11- تهيه نقشه مناطق حفاظت شده منطقه

بعد از انجام اين كار و تهيه نقشه هاي فوق الذكر حال با استفاده از روش Makeharck مناطقي كه داراي بيشترين تا كمترين ميزان ناهنجاري (موارد 1-13) مشخص مي گردد، كه مسلما نوع حفاظت از اين مناطق با توجه به ميزان ناهنجاري متفاوت مي باشد كه در آن مناطق با درجه حفاظتي بالا، متوسط و ضعيف مشخص مي گردد و در نهايت كار راه كارهاي اجرايي مناسب به منظور جلوگيري از افزايش بحران و تعديل شرايط فوق الذكر ارائه گشته و زمينه مناسبي را براي اجراي طرح هاي زيربنايي در سطح منطقه با توجه به ناهنجاري فراهم مي آورد.

4- روش تحقيق

روش تحقيق در اين پژوهش تلفيقي از چند روش مي باشد در مرحله نخست از روش تحقيق توصيفي و كتابخانه اي جهت جمع آوري اطلاعات و آمار در تهيه الگوي تعيين مناطق ويژه اكولوژيك استفاده مي شود.

تهيه الگو به منظور شناخت و تبيين ويژگي هاي مناطق ويژه اكولوژيك با تاكيد بر تنوع اقليمي و ژئومورفولوژيك صورت مي گيرد.

در مرحله بعد، از روش اكتشافي – ميداني استفاده مي شود. در اين بخش مناطق ويژه اكولوژيك شناسايي مي گردند، مناطق ويژه اكولوژيك با توجه به منابع اكولوژيك از جمله ژئومورفولوژيك، خاك، رستني ها و منابع آب و اقليم تعيين مي گردد. اين مطالعات در نهايت منجر به تهيه نقشه مناطق ويژه اكولوژيك مي گردد كه بر اساس مقياس 250000/1 مي باشد.

به طور كلي مراحلي كه منجر به تعيين اين مناطق مي گردد به قرار ذيل است:

1- جستجو در منابع و گردآوري اطلاعات مورد نياز

2- مطالعات پايه به منظور شناسايي مناطق ناهنجار و آسيب پذير

 اكولوژيك.

3- بررسي هاي ميداني در جهت شناخت دقيقتر مناطق آسيب پذير

4- كاربرد نتايج مطالعات پايه در جهت تهيه الگوي مناطق ويژه

اكولوژيك

5- مطالعات كاربردي به منظور درك سيستماتيك ناهنجاريهاي

 محيطي منطقه

6- جمعبندي و تحليل يافته ها به منظور پهنه بندي مناطق ويژه

 اكولوژيك

7- ارائه و تدوين مدل حساسترين منطقه اكولوژيك منطقه

8- تنظيم و جمعبندي پروژه

در اين پايان نامه، از برنامه هاي كامپيوتري و سامانه هاي اطلاعاتي ذيل جهت تدوين پايان نامه استفاده مي گردد.

1- استفاده از برنامه نرم افزاري Arc view و Arc Gis جهت

پهنه بندي مناطق

2-استفاده از نرم افزار Autocad براي ترسيم نقشه هاي

 موضوعي

3- استفاده از اطلاعات سامانه هاي هواشناسي، هيدرولوژي و

 زيست محيطي منطقه مورد مطالعه.

4- نحوه جمع آوري داده ها و تجزيه و تحليل اطلاعات مورد نياز.

در اين تحقيق از روش آماري استقرايي به منظور بررسي و تحليل شواهد و داده ها مداركي كه به وسيله تجربه گردآوري مي شود استفاده خواهد شد و بر اساس روش هاي آمار توصيفي نظير توزيع فراواني ها، شاخص هاي ميانگين، شاخص هاي پراكندگي و همبستگي متغيرها، پهنه هاي مختلف مورد بررسي و تحليل قرار مي گيرند.

5- تاثير انجام پروژه در رفع چالش مورد نظر

پروژه شناسايي مناطق ويژه اكولوژيك به منظور ساماندهي و مديريت زيست محيطي از جمله كارهايي است كه در كشورمان كمتر بدان پرداخته شده است. مسلما تاثيرات منفي بسياري از طرح هاي عمراني در نتيجه عدم توجه به اين گونه مطالعات پايه بوده است و چه بسا باعث تخريب و حتي از بين رفتن بسياري از طرح هاي زيربنايي گشته است.

هدف اصلي اين مطالعه در واقع رفع چالشهاي آينده مهندسان و طراحان تا با شناسايي ناهنجاري هاي محيطي منطقه بصورت سيستماتيك و درك كامل از ناملايمات و بلاياي طبيعي منطقه بتوانند با دغدغه كمتري به اجراي طرح هاي فوق الذكر بپردازند، مسلما هرچه قدر ميزان اين شناسايي در سطح بالاتر و بهتري انجام شود ميزان خسارتهاي ميحطي آينده در رابطه با طرح هاي اجرايي كمتر خواهد بود و استعداد محيط با توجه به نوع سازه و طرح زير بنايي هم گام گشته و از اجراي طرح هاي ناهماهنگ با توان هاي محيطي جلوگيري به عمل مي آيد. اجراي اين پروژه مي تواند به عنوان دستور العمل ساختاري مورد استفاده سازمانهاي مختلف استان قرار گيرد.

6- دلايل و ضرورت اجراي پايان نامه

چون پروژه شناسايي مناطق ويژه اكولوژيك، مطالعه اي سيستماتيك مي باشد مي تواند در زمينه هاي مختلف به مانند كشاورزي، صنعت ساختمان سازي، پروژه هاي سد سازي و عمراني، فعاليت هاي صنعتي و ... كاربرد اساسي داشته باشد و بر حسب نياز هر يك از واحدهاي فوق الذكر مورد استفاده قرار گيرد مسلماً هر يك از ناهنجاري هاي محيطي ممكن است باعث جلوگيري از يك نوع از فعاليتهاي اقتصادي و صنعتي منطقه گردد و چون اين پروژه همه اين ساختارهاي ناهمگون محيطي را به صورت سينوپتيك مورد بررسي قرار مي دهد مي تواند جوابگوي نياز بسياري از دستگاه هاي اجرايي استان از جمله سازمان مديريت و برنامه ريزي، ستاد حوادث غيرمترقبه استانداري آذربايجان شرقي، سازمان جهاد كشاورزي، سازمان آب منطقه اي و بسياري ديگر از سازمانها و نهادهاي استان واقع شود.

7- منابع علمي مورد استفاده

همانگونه كه در صفحات پيشين ذكر گرديد شناخت، برنامه ريزي و مديريت مناطق ويژه اكولوژيك به منظور ساماندهي بلاياي طبيعي، در جهان و بويژه در ايران از سابقه و عمر چنداني برخوردار نيست و تنها در سالهاي اخير به صورت پراكنده و موردي توسط سازمان حفاظت محيط زيست، مهندسين مشاور و در برخي از مراكز استاني در جهت عمران استانها، مطالعاتي انجام پذيرفته است.

در زير برخي از منابع و ماخذي كه در طول مطالعات مورد استفاه قرار خواهد گرفت ذكر مي گردد:

1- اودوم، جين، شالوده بوم شناسي، ميمندي نژاد، جواد، انتشارات دانشگاه تهران، 1377.

2- خامسي، علي اكبر، آمايش مناطق طبيعي راهي به سوي توسعه پايدار، فصل نامه اقتصادي – اجتماعي سازمان مديريت و برنامه ريزي ايران، سال 14، جلد نهم، 1382.

3- سازمان مديريت و برنامه ريزي استان تهران، شناسايي و معرفي مناطق ويژه اكولوژيك استان تهران، معاونت آموزش و پژوهش، 1383.

4- قصرياني، فرهنگ، فتولي، بابك، طرح جامع مديريت منطقه حفاظت شده البرز مركزي، دفتر زيستگاه ها و امور مناطق، سازمان حفاظت محيط زيست ايران، 1383.

7- مجنونيان، هنريك، مناطق حفاظت شده و توسعه پايدار، انتشارات سازمان حفاظت محيط زيست، 1382.

8- مخدوم، مجيد، شالوده آمايش سرزمين، انتشارات دانشگاه تهران، 1380.

منابع خارجي

1- The united nations university., the millennium project, state of the future at the millennium, 1999.

2- Dos man, R,F. 1684. Environmental conservation. 5th ed. J. Willy and sons. NewYork. 486 pp.

3- Driscoll, T.S. etal. 1982. recommended national land classification system for renewable resourse assessment. US for Srve. Roky MTN. for range EXPT. Sta. Ft. Colins. Colo.

4- سازمان مديريت و برنامه ريزي استان آذربايجان شرقي، طرح آمايش استان آذربايجان شرقي، جلد سوم، 1384.

5- سازمان مديريت و برنامه ريزي استان آذربايجان شرقي، طرح آمايش شهرستانهاي كلپر، جلفا، مرند، اهر و ؟؟؟؟ ، معاونت آموزش و پژوهش، 1383.

خلاصه فصل

مناطق ويژه اكولوژيك، در برگيرنده پهنه هايي است كه از ديدگاه جغرافيايي طبيعي، حائز ويژگي هايي مي باشد كه آنها را از ساير مناطق مستثني و مشخص مي سازد. شناسايي مناق ويژه اكولوژيك، به منظور دستيابي به مناطق خاصي از نظر ويژگي هاي طبيعي انجام مي پذيرد تا بتوان از آنها در جهت بهره برداري هاي اقتصادي استفاده نمود، و يا بر اساس خصوصيات منحصر بفرد، بتوان آنها را مورد حفاظت قرار داد و به عنوان ميراث بشري حفظ نمود.

در شناسايي مناطق ويژه اكولوژيك مي بايست بيش از يك مورد از موارد سيزده گانه ترعيف شده در تعيين مناطق ويژه اكولوژيك، در منطقه برقرار باشد. استان آذربايجان شرقي كه از شمال با جمهوري آذربايجان و از جنوب با استان زنجان، از شرق با استان اردبيل و از غرب با آذربايجان غربي هم مرز است. مناطق بديع و با ارزشي در خود جاي داده است كه به لحاظ تنوع، يكي از استانهاي سرآمد سرزمين ايران محسوب مي گردد.  مجموعه اي از مناطق مرتفع جنگلي، دره هاي مرطوب و نيمه مرطوب، دشتهاي حاصلخيز، ارزشهاي گوناگوني را به لحاظ اكولوژيك و اقتصادي – اجتماعي و پژوهشي، در اين استان نمايان مي سازد كه تا كنون تنها مناطق محدوي از آنها شناسايي و تحت حفاظت و مديريت سازمان حفاظت محيط زيست قرار گرفته است. از اينرو، اين تحقيق در نظر دارد بر اساس دستورالعمل هاي موجود مناطق ويژه اكولوژيك استان را شناسايي و جهت بهره برداري هاي متناسب در چهارچوب اهداف توسعه پايدار، كاربردهاي آمايشي آنها را مشخص نمايد.